All posts by azadebram

دەسەڵات هەر جۆر و چینێك و توێژاڵێک بێت سەرکوتکەر و ئازادی زەوتکەرە

18/12/2025

ئەوەی کە لە بدنیخانەکانی یاخود پۆلیسخانەکانی مەغریب دا ڕوودەدات لە هەموو شوێنێکی ئەم دونیایەدا بە هەمان شێوە یا خراپتر ڕووی داوە و ڕوودەدات .  ئەوە جەوهەر و سروشتی دەوڵەت و دەسەڵاتخوازانن.

لە کاتێکدا وڵاتی مەغریب خۆی بۆ میوانداریکردنی جامی نەتەوەکانی ئەفریقا ئامادە دەکات، خێزانەکان و گروپەکانی مافی مرۆڤ باس لە دڕندەیی پۆلیس دەکەن، کە سەدان کەس هێشتا دەستبەسەرن.

 شەپۆلێکی خۆپیشاندانەکان بە بەشدابووانی گەنجان کە ناوی نەوەی زێدی لێنراوە [ نەوەی زێد بەو نەوەیە دەڵێن کە لە نیوانی ساڵانی 1997 و 2012 لە دایك بوون لەگەڵ ئینتەرنێتدا دەست و پەنجەریان شل کردووە . سەرقاڵن بە چالاکییە جۆراو جۆرەکانەوە : خزمەتگوزاری باشتر ، ژینگە ، دژ بە پرسێتی ، نەبوونی چارەسەر و تەندروستی و چالاکی پەروەردەیی و …تد   ] لە کۆتاییەکانی مانگی ئەیلول و سەرەتای مانگی ئۆکتۆبەردا  مەغریبی گرتەوە – کە گەورەترین خۆپیشاندان بوو لە دوای بەهاری عەرەبی ساڵی 2011 – وەک ناڕەزایەتییەک بەرامبەر بە چاودێری تەندروستی و پەروەردەی کەم بودجە.

گروپەکانی مافی مرۆڤ دەڵێن، حکومەت وەڵامی ناڕەزایەتییەکانی دایەوە کە بە “Gen Z 212” ناسراوە، دوای کۆدی پەیوەندیکردنی وڵاتەکە، بە دەستگیرکردنی هەزاران کەس بە ئارەزووی خۆیان. سواد براهما، سەرۆکی کۆمەڵەی مافەکانی مرۆڤی مەغریب (AMDH) وتی ژنە خۆپیشاندەران قوربانی “کردەوەی هەراسانکردن، سووکایەتیکردن و لێدوانی ناشیرین و سێکسی” بوون. هەروەها هەندێکیان ڕووداوی “دەستدرێژی و لێدانی نەشیاو”یان ڕاگەیاندووە.

سێ خۆپیشاندەر لە خۆپیشاندانێکی ناڕەزایەتیدا لە 1 ی تشرینی یەکەمدا لە شارۆچکەی لقلیا لە نزیک شوێنی گەرمی گەشتیاری بەناوبانگی ئەتڵەسی ئاگادیر تەقەیان لێکرا و کوژران، 14 خۆپیشاندەری دیکەش بریندار بوون، لەنێویاندا منداڵانی تەمەن 12 ساڵان بە برینداری بەجێهێڵراون.

 تا ئێستا زیاتر لە دوو هەزار و 400 کەس لە پەیوەندی لەگەڵ خۆپیشاندانەکاندا دادگایی دەکرێن و دەیان کەسیش کە بەشدارییان لە خۆپیشاندانێکی دوور لە توندوتیژیدا کردووە بە کردەوەی توندوتیژی تۆمەتبار کراون، بەپێی ئامارەکانی ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی.

وتەبێژی چاودێری مافەکانی مرۆڤ، ئەحمەد بنچەمسی، وتی: “حکومەت بە ڕوونی ترساوە و ئەم سەرکوتکردنەی ڕێکخستووە بۆ ئەوەی پەیامێکی بەهێز بنێرن کە بەرگەی هیچ جۆرە ناڕەزایەتییەک ناگرن.”

Is the labor movement a socialist/anarchist movement?

By: Zaher Baher

December 2025

Authoritarian socialists, communists, and even some anarchists believe that the labor movement and the socialist/anarchist movement are the same and share identical goals. In this article, I want to show that there is a difference between these movements and to explain how this misunderstanding arises. This does not mean that the working class which drives the country’s economy should be overlooked. On the contrary, we can say that a socialist or anarchist revolution cannot take place without the participation of the working class and the vital role it plays.

It can be understood that workers are not inherently (or necessarily) revolutionary in the way that some expect or demand. The labor movement is primarily a union movement,

and its demands arise from the reality of exploitation and oppression they face. Workers fight for more holidays, higher wages, better workplace safety, the right to form unions, shorter working hours, improved living and working conditions, and other rights that affect their families. Among their most ambitious demands are participation in the management of factories and companies and the acquisition of shares. In other words, their efforts are aimed at modifying and reforming the capitalist system to ensure its survival. This has been the historical condition of workers and remains so today. We can observe this more clearly now, especially with the rise of a sector of the aristocratic working-class workers employed in key industries and advanced technologies.

The workers’ struggle remains primarily an economic struggle, not a political one a trade union struggle, not a struggle led by a political party. It is not directed against the authorities or the state, but rather seeks to adapt to and secure a better position within the existing system. Workers may be able to change governments or administrations in a short period, but overthrowing the system and fundamentally transforming it is neither their role nor their responsibility.

The socialist and anarchist movements are fundamentally different from the labor movement. Their aim is to abolish wage labor and the capitalist system entirely, and to create a classless, non-hierarchical society.

Authoritarian communist and socialist elements, along with their political parties, are fully aware that workers are not inherently revolutionary in the sense of abolishing the system and establishing socialism or communism. Because they see themselves as fundamentally different from the workers, they believe that by seizing power, they can bypass mere reforms and guide society toward a classless, non-hierarchical structure.

They are fully aware of the workers’ situation. Workers are the backbone of the country’s economy and have the power to halt daily life, stop profits, and weaken the state and its system.

What is clear to me is the following:

First, workers possess class consciousness simply because they exist. The existence of any person, animal, or living being necessarily involves a form of consciousness shaped by the environment in which they live.

Second, as I stated above, there can never be a revolution without the participation of workers, since they control production and profits. However, this does not mean that workers can or want to abolish the system of wage labor. That task is not their responsibility and lies outside their immediate agenda of struggle.

Third, I also know that, historically, many socialist movements and parties emerged from working-class organizations. Through these organizations, the working class became familiar with socialism, and socialist ideas were introduced to them and spread among them.

Throughout history, we see many uprisings and events in which workers clearly played an important role. These have often been cited by socialists, authoritarian communists, and some anarchists as evidence that past uprisings and revolutions prove the labor movement and the socialist movement are the same, and that every revolution is essentially a workers’ revolution.

I find it necessary to cite important examples of labor movements from the late nineteenth and early twentieth centuries to support my argument. To do this, I will refer to some statistics to illustrate my point about the size of the working class in these countries at the time, as well as their membership in and support for the organizations and political parties of that period.

First: The Paris Commune:

The Paris Commune took place in 1871 and lasted only 72 days. During this period, it abolished many capitalist institutions and practices, such as night work, child labor, poor housing conditions, and private ownership. It also replaced the old ministries with ten executive commissions, each functioning like a ministry, along with many other significant measures.

The revolutionary workers were largely influenced by the supporters and followers of Louis Blanqui, commonly known as “Blanquists,” as well as by socialists and anarchists. This experience is often described by Marxists as the first serious attempt by the working class to overthrow capitalism.

The administration that emerged there, largely because it lasted only 72 days, was neither a fully developed workers’ administration nor a bureaucratic one. The Commune was simply too short-lived for such structures to fully take shape.

The legislative and executive body of the Commune, the Communal Assembly, was elected on March 26, 1871. Although 92 members were elected, only 79 were active at any given time. Of these, approximately 30 to 40 were workers. In addition, teachers, journalists, employees, and small shopkeepers also participated in the councils. Professionals such as lawyers and doctors formed a small minority, mostly drawn from working-class or lower-middle-class backgrounds, and many of them earned extremely low incomes.

At the time, Paris had a population of between 1.8 and 2 million, although war, famine, and expulsions significantly reduced this number. Even so, workers who supported the Republicans or Jacobins also known as “Red Republicans” numbered between 400,000 and 500,000.

The socialists, particularly the Blanquists (revolutionary socialists), had between 200,000 and 250,000 worker members. The First International, also known as the International Workingmen’s Association (IWA), which included both Marxist and Proudhonian factions, had between 65,000 and 70,000 members in Paris. Communists and Marxists formed a small but influential minority. Anarchists were intellectually important and influential, especially the Proudhonians, but they were not numerically dominant.

Overall, the vast majority of Parisian workers were republicans, leftists, or socialists who were not aligned with any organized political party.

Second: The Bolshevik Revolution.

The Russian Bolshevik Revolution of 1917 led to the creation of the Soviets (workers’ councils), and many factories were taken over and brought into the Bolshevik movement. Although the Bolshevik Party had many supporters, members, and activists among the workers, it was the workers’ strong support for the party that enabled it to lead the overthrow of the Provisional Government.

Let us examine the statistics concerning the number of workers in Russia and the participation of socialists, communists, and anarchists in the 1917 Revolution.

In 1917, the Russian working class included about 3 million industrial workers. If transportation, construction, and other categories of labor are included, the total rises to between 4.5 and 5 million. However, the industrial proletariat what Marxists define as the working class numbered approximately 3 million.

Supporters of the Bolshevik Party made up 40–60 percent of the workers, and the party itself had between 150,000 and 200,000 worker members out of a total of 350,000, up until October 1917. The Mensheviks accounted for 10–20 percent of labor membership. Other parties and organizations also had worker members. Anarchists represented about 5 percent of industrial workers, while other active workers mainly in Petrograd, Kronstadt, and Ukraine supported roughly another 5 percent.

The events in Russia represent a historic moment in which the Bolshevik Party successfully leveraged the movement of the working class and the broader Russian population to seize state power.

 Three: The German Revolution of 1918-1919

Revolutionary workers’ councils were formed across Germany with the goal of replacing capitalism with a council republic (Räterepublik). In certain regions, particularly Bavaria, these councils proclaimed a socialist republic aimed at overthrowing capitalism; however, these efforts were short-lived and ultimately failed.

Germany, which was far more industrialized than Russia at the time, had approximately 7.5 to 8.5 million industrial workers. By late 1918, about 3 million of these workers were members of trade unions. Many workers were divided among the Social Democrats the largest workers’ organization the Independent Social Democratic Party, and several other political groups. Anarchists, although significantly weaker than their counterparts in Russia and Spain, numbered between 50,000 and 150,000 workers.

Four: Spanish Revolution 1936-1937

The revolutionary forces in this movement, known as the CNT-FAI, were anarcho-syndicalist organizations. The FAI (Federación Anarquista Ibérica, or Iberian Anarchist Federation), founded in Spain in 1927, was closely aligned with the CNT as well as with the General Workers’ Union (UGT), established in 1888. These groups sought to abolish both capitalism and the state. They occupied as many factories, farms, and transportation systems as possible.

It is clear that anarchists and anti-government socialist elements played a major role in this revolution, which controlled large parts of Catalonia and Aragon. The revolution ultimately failed due to internal conflicts and the pressures of war.

The Spanish working class in 1936–1937, in a country less industrialized than Germany and Britain, numbered between 2.8 and 3.2 million industrial workers. In addition, a large portion of the population consisted of rural wage laborers and landless peasants, bringing the total working population to between 5.5 and 6 million.

Membership in the anarcho-syndicalist unions (CNT) ranged from 1.5 to 2 million workers, representing approximately 70 to 80 percent of the workforce. These organizations also enjoyed broad support, with an overall following of between 2.5 and 3 million workers, concentrated mainly in Catalonia, Barcelona, Aragon, and parts of Madrid. The largest revolutionary group within the working class was the FAI (Iberian Anarchist Federation), which had between 70,000 and 100,000 fighters, almost all of whom were workers.

Five: The 1919 Hungarian Soviets

In Hungary, workers’ councils were established in 1919 by socialist and communist parties with the aim of overthrowing capitalism and creating a socialist republic. This system was implemented but lasted only 133 days before being defeated by Romanian forces and local opponents.

The Hungarian working class in 1919, following World War I and the collapse of Austria-Hungary during a period sometimes referred to as Magyarstan included an urban industrial workforce of approximately 800,000 to 1 million workers. Hungary at the time remained predominantly agrarian. A much larger number of workers were employed in agriculture or were landless farm laborers, numbering between 1.5 and 2 million.

The dominant political forces among workers were socialists and communists. Anarchists were neither numerous nor well organized in Hungary during this period.

Workers were divided between communists and social democrats. In early 1919, the Social Democratic Party had between 500,000 and 600,000 members, including landless peasants and industrial workers; in total, its membership ranged from 800,000 to 1 million.

The Hungarian Communist Party, founded in 1918, officially had between 30,000 and 50,000 members by March 1919. Despite its relatively small membership, it exercised significant influence. An estimated 100,000 to 150,000 workers supported the party.

Conclusions

According to the above examples, the Social Democratic Party, the Bolshevik Party, the Socialists, the Trade Unions and the Anarchists had a very active and widespread position among the workers. It is obvious that this great position and power is reflected in the activities and movements of these parties and they have been very strong, so they have been able to have a great dominance and influences over the workers. In some countries, workers, party members and supporters were so huge and mixed that workers were political parties and political parties were workers. This meant that the labor movement of that time, in all the examples I have given above, was a follower and dependent on the organizations and political parties I have listed above, and was loaded with the ideas and principles of socialism and to some extent anarchism as well.

What about right now? If we are a little conscious or being workers, we know that the workers and their movement are so weak that they cannot even defend what has been achieved since the middle of the previous century. How can they talk about the overthrowing the system and the abolition of wage labor? It was not easy to obtain reliable statistics on the number of socialist, communist and anarchist workers in the ranks of the workers in the countries I have mentioned above, but what we see among current workers is hardily many socialist or anarchist.

We can say that the building of a socialist society is a dream for the workers themselves, and an imagination for those of us who think that it is the duty of the workers.

مانگرتنی دکتۆرە موقیمەکان لە بەشێك لە بریتانیا

17/12/2025

لە ئەمڕٶوە ، 4شەمە، دکتۆرە موقیمەکانی ئینگلتەرە بۆ 5 ڕۆژ مانگرتنیان دەستپێکرد پاش ئەوەی کە وتووێژ و دانوستاندنیان شکستی هێنا.

ئەمە 14 هەمەین جارە لە مانگی مارتی ساڵی 2023 ئەم دکتۆرانە مان بگرن .  مانگرتنی ئەمجارەیان بەدەنگدانی لە سەدا 83 ی دکتۆرەکان بووە دژ بە بە لە سەدا 17، لە تەواوی ژمارەی ئەوانەی کە دەنگیان داوە  کە ژمارەەکەیان لە سەدا  65ی بووە.

ئایا بزوتنەوەی کرێکاران، بزوتنەوەی سۆشیالیستی/ ئەنارکستییە؟

Zaher Baher

December 2025

سۆشیالیستە دەسەڵاتخوەازەکان و کۆمۆنیستەکان تا ڕادەیەکیش هەندێك لە ئەنارکستەکان وا دەزانن ئەم دوو بزوتنەوەیە یەکن و یەك ئامانجیان هەیە . من لەم وتارەدا دەمەوێت ئەو جیاوازییە بەیان بکەم و ئەو جۆرە تێگەیشتنە روونبکەمەوە. ئەمەش ئەوە ناگەیەنێت کە هێزی کرێکاران کە شەرەیانی ئابووری وڵاتیان بەدەستەوەیە فەرامۆش بکرێت، نا ، بەڵکو دەتوانین بڵێین کە شۆڕشی سۆشیالیستی/ ئەنارکستی بە بێ بەشداریکردنی چینی کرێکاران و ڕۆڵە گەورەکەیان هەرگیز ڕوونادات .  

من لێرەدا دەمەوێت بڵێم دەکرێت ئەوە بزانین کە کرێکاران، لە جەوهەردا، (پۆتێنشەڵی) بەو واتایەی کە دەخوازرێت و داوایان لێدەکرێت شۆڕشگێڕ نین. بزوتنەوەی کرێکاران بزوتنەوەیەکی نقابییە سەراپای داخوازیییەکانیان لە واقیعی چەوساندنەوەی خۆیانەوە سەرچاوە دەگرێت، ئەوان هۆڵیدەی زیاتر، کرێی زیاتر و سەلامەتی باشتری سەر کار، مافی دروسکردنی سەندیکا، کورتکردنەوەی کاتژمێری سەر کار، باشترکردنی ژیانیان، هەلومەرجی باشتری سەر کار و مۆڵەتی زیاتر و هەندێك مافی خێزانی دیکە، کرێکاران ئەمانەیان دەوێت و خەباتی بۆ دەکەن.  زیاترین داخوازییان بەشداریکردنیانە لە ئیدارەی کارگە و کۆمپانیاکاندا و دەستکەوتنی پشکە.  بەواتایەکی دیکە کار لەسەر ڕتوشکردن و ڕیفۆرمکردنی سیستەمی سەرمایەداری و مانەوەی دەکەن، ئەمە بارودۆخی کرێکاران بووە لە کۆن و ئێستاشدا.  بێ گومان لە ئێستادا ئەم بارودۆخە باشتر دەبینین بە تایبەت توێژاڵێکی کرێکاری ئۆرۆستۆقراتی لەناو کرێکراندا دروست بووە کە کرێکارانی پیشەسازییە گرنگەکان و تەکنەلۆجیا پێشکەوتووەکانن.

تا ئێستاش خەباتی کرێکاران خەباتی ئابووریانەیە نەك سیاسیانە، خەباتی نقابیانەیە نەك حیزبییانە،  دژ بە دەسەڵات و دەوڵەت نییە، بەڵکو خۆگونجاندن و ڕەواییبوونی خۆیەتی لە سای سیستەمەکەدا بەڵام بە ژیانێکی باشترەوە. کرێکاران  دەتوانن حکومەتەکان، دەوڵەتەکان لە ماوەیەکی کەمدا بگۆڕن بەڵام ناتوانن و کاری ئەوانیش نییە کە هەرەس بە سیستەمەکە بهێنن و بیگۆڕن .

بزوتنەوەی کۆمۆنیزمی/ سۆشیالیزمی/ ئەنارکستی  لەگەڵ بزوتنەوەی کرێکاراندا زۆر جیاوازن.  ئەمان  لە هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی کاری  کرێگرتە و سیستەمی سەرمایەداریدان، دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی ناچینایەتی و ناپلەبەندیی.

توخم و حیزبە کۆمۆنیستەکان/ سۆشیالیستە دەسەڵاتخوازەکان خۆیان باش دەزانن کە کرێکاران شۆڕشگێر نین بە واتای لەناوبردنی سیستەمەکە و دامەزراندنی سۆشیالیزم/  کۆمۆنیزم، هەر بەو هۆکارەشە ئەوان خۆیان بە دینەمۆی شۆڕش دەزانن و لە هەوڵی گواستنەوەی هۆشیاری سیاسی و شۆڕشگێڕانەدان بۆ ناویان .  چونکە ئەمان  تەواو پێجەوانەی ئەوان، کرێکاران، بیر دەکەنەوە بە گرتنەدەستی دەسەلات، گوایە ئەمان ڕیفۆرمیان ناوێت و لە ڕێگەی ئەو دەسەڵاتەوە دەتوانن کۆمەڵ بەرەو کۆمەڵێکی ناچینایەتی و ناپلەبەندیی ببەن . 

ئەمان بارودۆخی کرێکاران باش دەزانن کە  شادەماری ئابووری وڵاتیان لە دەستدایە و دەتوانن ژیان بوەستێنن، قازانج ڕاگرن، دەوڵەت و سسیستەمەکەی سست بکەن، ئەمانیش دەیانکەنە پەیژەیەك بۆ  بەدەستهێنانی دەسەڵات هەر وەکو چۆن پێشتر کردویانە و ڕووی داوە.

ئەوەی لای من ڕوونە: یەك: کرێکاران هۆشیاری چینایەتییان هەیە چونکە هەن، بوونی هەر کەس و هەر زیندەوەر و گیانلەبەر و  هەر لایەنێك بوونی هۆشیاریش بە گوێرەی ئەو ژینگەیەی کە تێیدا دەژین لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت، هۆشیاریش بە مەبەستی پاراستن لە خۆ و مانەوە و بژێوییان و خوودبەرژەوەندییە. دوو: وەکو لەسەرەوە وتم شۆڕش هەرگیز نابێت گەر کرێکاران بەشداری نەکەن و قوفڵ لە بەرهەمهێنانی زیاتر و قازانجی زیاتر نەدەن. ئەمەش مانای ئەوە نییە کە ئەوان دەتوانن یا دەیانەوێت سیستەمەکە، سیستەمی کاری کرێگرتە هەڵوەشێننەوە، ئەوە کاری ئەوان نییە و بەدەرە لە ئەجەندەی خەباتکردنیان. سێ: ئەوەش دەزانم لە ڕووی مێژووییەوە زۆرێك لە بزووتنەوە سۆسیالیستیەکان، پارتەکان لە ڕێکخستنەکانی چینی کرێکارەوە گەشەیان کردووە و هەر بەهۆی ئەوانییشەوە چینی کرێکاران ئاشنا بوون بە سۆشیالیزم و ئایدیاکە و لە نێویاندا تەشەنەی کردووە.

لە مێژوودا گەلێك ڕاپەڕین و ڕووداو دەبینین کە بە دڵنیاییەوە کرێکاران تێیاندا بەشداری گرنگیان کردووە، ئەمانەش بوونەتە نموونەیەك کە هەمیشە سۆشیالیست و کۆمۆنیستی دەسەڵاتخواز و بڕێك لە ئەنارکستەکانیش ئاماژەی پێدەدەن و دەیکەنە بەڵگە کە گوایە ڕاپەڕین و شۆڕشەکان کە بوون، ئەوە دەسەلمێنن کە بزوتنەوەی کرێکاران و بزوتنەوەی  سۆشیالیستی یەك شتن شۆڕش شۆڕشی کرێکارییە.  نکوڵی ناکرێت ئەمە ڕای کارل مارکس-یش بووە هەر ئەو هۆکارەش بووە کە ئەو دڵی بە قۆناخی سەرمایەداری و پێشەوەچوونی تەکنەلۆجیا خۆش بووە کە دەبێتە هۆی زیادکردنی ژمارەی کرێکارانی پیشەسازی و هەر ئاواش دەبنە دینەمۆی شۆڕش چونکە لە ڕووی جۆرێتیشەوە[ نەوعییەت] دەگۆڕێن، ئەو دەسەڵاتەشی کە دروستی دەکەن دەوڵەتی دیکتاتۆرییەتی پڕۆلیتاریایە.

من بە پێویستی دەزانم بۆ سەلماندنی بۆچوونەکەم نموونە گرنگەکانی بزوتنەوە کرێکارییەکان کە لە کۆتایی چەرخی نۆزدە و سەرەتای چەرخی بیستدا ڕوویان داوە بهێنمەوە. لێرەدا پەنا بۆ هەندێك ئامار دەبەم لە ڕونکردنەوە و گەیاندنی مەبەستەکەم  سەبارەت بە ژمارەی کرێکارانی ئەو وڵاتانە و ئەندام و لایەنگرانیان بۆ ڕێکخراو و پارتەکانی ئەو سەردەمە.

یەك: کۆموونی پاریس :

کۆموونی پاریس  لە ساڵی 1871 روویدا و بۆ ماوەیەی 72 ڕۆژ دەوامی کرد.  لەم ماوەیەدا زۆرێك لە بڕیار و دامەزراوە سەرمایەدارییەکانیان هەڵوەشاندەوە وەك کارکردنی شەوانە، قەدەخەکردنی کارکردنی منداڵان، بەکارهێنانی خانووبەرە خراپەکان، کۆمەڵایەتیکردنی موڵك و ماڵ و گۆڕینی وەزارەتە کۆنەکان بە 10 کۆمیسیۆنی جێبەجێکردن کە هەر کۆمیسیۆنێك هاوشێوەی وەزارەتێك بوو لەگەڵ زۆر خاڵی گرنگتری دیکە.  کرێکارە شۆڕشگێڕەکان بە زۆری لەژێر هەژموونی بلانکییەکان و سۆشیالیست و ئەنارکستەکاندا بوون.  ئەم ئەزموونە زۆر جار لەلایەن مارکسیستەکانەوە وەك یەکەم هەوڵی جددی چینی کرێکار بۆ لەناوبردنی سەرمایەداری ئاماژەی پێدەکرێت.

 ئەو ئیدارەیەی کە لەوێ دروست بوو لەبەر ئەوەی تەنها 72 ڕۆژ دەوامی کرد  ئیدارەیەکی تەواوی کرێکاران نەبوو هەروەها بیرۆکراتیانەش نەبوو لەبەر ئەوەی کۆموون زۆر تەمەنی کورت بوو.  دەسەڵاتی یاسادانان-جێبەجێکاری ئەنجومەنی کۆموون- بوو، کە لە 26ی ئازاری 1871 هەڵبژێردرا. کۆی گشتی ئەندامانی هەڵبژێردراو 92 ئەندام بوون بەڵام ژمارەی ئەوانەی کە لە ڕاستیدا خزمەتیان کردووە لە هەر کاتێکدا 79 ئەندامی چالاك بوون. ژمارەی کرێکارانی نێو  ئەنجوومەنەکە نزیکەی 30- 40 ئەندام بوون.  ژمارەیەکی دیکەش لە مامۆستایان و ڕۆژنامەنووسان و کارمەندان و دوکاندارە بچووکەکان گروپێکی تر بوون کە لە ئەنجوومەنەکاندا بەشداربوون.  لە شانی ئەمانیشەوە پیشەییەکانی وەکو پارێزەران، پزیشکان کەمینەیەکی بچووک بوون زۆرینەیان پاشخانی چینی کرێکارییان یاخود چینی ناوەڕاستی خوارەوەیان هەبوو کە زۆرێکیان داهاتیان لەڕادەبەدەر کەم بوو.

ژمارەی دانیشتوانی ئەو کاتەی پاریس لە نێوانی 1.8 بۆ 2 ملیۆن بوون ، بەڵام شەڕ و برسێتی و دەرکردن زۆر کەمیکردنەوە . لەگەڵ ئەوەدا لایەنگرانی کرێکاران بۆ کۆمارییەکان/ جاکۆبینەکان کە (کۆمارییە سوورەکان)شیان پێدەوترا 400 هەزار – 500 هەزار کرێکار بوون.  سۆسیالیستەکان، بلانکویستەکان (سۆسیالیستە  شۆڕشگێڕەکان) خاوەنی  200 هەزار – 250 هەزار ئەندامی کرێکار بوون هاوکاتیش  ئەندامانی نیونەتەوەیی یەکەم، کە بە ‘ ئای دەبڵی ئەی’ش ناسرابوو، هەردووك لایەنی وەکو  مارکسیستەکان و سەر بە پرۆدۆنییەکانیانی لەخۆگرتبوو. ئەمانیش لە پاریس لە ساڵی 1871 دا 65 هەزار بۆ 70 هەزار ئەندمیان هەبوو.  کۆمۆنیست و مارکسیستەکان کەمینەیەکی بچووک بەڵام کاریگەر بوون. ئەنارکیستەکان لە ڕووی فیکرییەوە گرنگ و کاریگەر بوون بەتایبەت پرۆدۆنییەکان بەڵام لە ڕووی ژمارەییەوە باڵادەست نەبوون. بەشێکی زۆری کرێکارانی پاریس کۆماریی و چەپ و سۆسیالیست بوون، لەگەڵ هیچ پارتێکی ستراکتۆردا هاوتەریب نەبوون.

دوو: بزوتنەوەی چینی کرێکران و شۆڕشی بەلشەفیکەکان:  

شۆڕشی بەلشەفی ڕووسیای ساڵی 1917 کە سۆڤێتات ( ئەنجوومەنی کرێکاران ) دامەزرا و دەست بەسەر کارگەکاندا گیرا و بوونە بەشێك لە بزوتنەوەی بەلشەفیکەکان.  هۆکارەکەش ئەوە بوو کە پارتی بەلشەفەیك لایەنگر و ئەندام و چالاکوانێکی زۆریان لە ناو کرێکاراندا هەبوو ئەمەش وای کرد کە لەلایەن زۆرێك لە کرێکارانەوە پشتیوانی لێبکرێت بۆ ڕوخاندنی حکومەتی کاتی ئیدی خاوەندارێتی تایبەتی پیشەسازی گەورە کۆتایی هات، هەمووی بووە موڵکی دەوڵەت.  

با سەرنجێك لە ئامارەکان بدەین سەبارەت بە ژمارەی کرێکاران لە روسیا و بەشداریکردنی سۆشیالیست و کۆمۆنیست و ئەنارکستەکان لە شۆڕشی 1917 دەدا.

قەبارەی چینی کرێکارانی ڕووسیا لە ساڵی 1917دا نزیکەی 3 ملیۆن کرێکاری پیشەسازی بوو. بە کرێکارانی گواستنەوە و بیناسازی و جۆرەکانی دیکەی کرێکاران، ژمارەکە هەڵدەکشێت بۆ 4.5 بۆ 5 ملیۆن. بەڵام پرۆلیتاریای پیشەسازی کە مارکسیستەکان مەبەستیانە لە چینی کرێکار، لە دەوروبەری ٣ ملیۆندا بوو.

هاوکاتیش  لایەنگرانی پارتی بەلشەفی لە ناویاندا 40-60% بووە، خودی پارتەکەش خاوەنی150 هەزار بۆ 200 هەزار ئەندامی کرێکاری بووە لەکۆی 350 هەزار ئەندام .  ئەمە تا ئۆکتۆبەری 1917. مەنشەفیکەکان بە ڕێژەی لەسەدا 10 بۆ لە سەدا 20 ئەندامی کرێکارییان هەبووە.  بێ گوومان پارت و ڕێکخراوی تریش هەبوون ئەوانیش ئەندامی کرێکارییان هەبووە . ئەنارکستەکانیش بە بڕی لە سەدا 5 کرێکاری پیشەسازی و کرێکارانی دیکەش کە زۆرترین چالاکییان لە پترۆگراد کرۆنشتاد و ئۆکرانیا بووە کە لایەنگریان بوون مەزەندەکراوە بە لە 5%ی کرێکاران.

ئەمەی کە ڕووی دا لە لە ڕوسیادا ڕووداوێکی مێژووییە کە حیزبی بەلشەفی توانی بزووتنەوەی چینی کرێکاران و جەماوەری ڕووسی بەکاربهێنێت و بەهۆیانەوە بگاتە پایەی دەوڵەت.

سێ:  شۆڕشی ئەڵمانیای 19181919

 لەو شۆڕشەدا ئەنجومەنی شۆڕشگێڕی کرێکاران لە سەرانسەری ئەڵمانیا دروست بوو کە ئامانجیان گۆڕینی سەرمایەداری بە کۆمارییەکی ئەنجومەن (“Räterepublik”) بوو، بەتایبەت لە هەندێك ناوچەی وەك باڤاریا کۆماری سۆسیالیستییان ڕاگەیاندو ئامانجیان ڕوخاندنی سەرمایەداری بوو بەڵام هەر زوو شکستی هێنا.

ژمارەی کرێکارانی ئەڵمانیای ئەو کاتە  کە زۆر لە ڕووسیا پیشەسازیتر بوو نزیکەی 12 بۆ 14 ملیۆن بوو کە زۆرێكیان دابەش بووبوون بەسەر سۆشیالدیمۆکرات کە گەورەترین ڕێکخراوی کرێکاران بوو،  پارتی سۆشیالدیمۆکرت-ی  نوێ و یەك دوو ڕێكخراوی تر کە نزیەکەی 6 بۆ 8 ملییۆن کرێکار لایەنگرانی ئەم پارت و ڕێکخراوانە بوون. ئەنارکستەکانیش کە وەکو ڕوسیا و ئیسپانیا بەهێز نەبوون کرێکارانی لایەنگری ئەمان لە 50 هەزار بۆ 150 هەزار کرێکار بوون .

چوار: شۆڕشی ئیسپانیا 19361937

توخم و لایەن شۆڕشگێڕەکانی ئەم شۆڕشە(CNT–FAI)ەکێتییە ئەنارکۆ-سندیکالیستەکانئێإ ئەی ئای-  لە ساڵی 1927 لە ئیسپانیا دروستبوون زۆر نزیك بوون لە سی ئێن تی یەوە هەروەها نقابەی گشتی کرێکاران کە لە ساڵی 1888 دروست بوو(UGT) (. ئەمان ئامانجیان هەڵوەشاندنەوەی سەرمایەداری و دەوڵەت بوو ئەوەندەشی بۆیان کرا کارگە و کێڵگە و وەسیلەکانی هاتووچۆ و گواستنەوەیان بەکۆمەڵ کرد. لەم شۆڕشەدا ئاشکرایە کە ئەنارکستەکان و توخمە سۆشیالیستەکانی دژە دەوڵەت و دەسەڵات ڕۆلی هەرە گەورەیان هەبوو کە بەشێکی زۆری کەتەلۆنیا و ئەراگۆن لە ژێر کۆنترۆڵی و ئەواندا بوو.  ئەمە گەورەترین هەوڵی چینی کرێکارە  ئەنارکیستییەکان بوو بۆ لەناوبرددنی سەرمایەداری لەو شوێنانەی کە سەرکەوتنیان تێدا بەدەست هێنابوو، بەڵام بەداخەوە لە لایەن هێزی یەکگرتووی فرانکۆ و ململانێی ناوخۆیی و شەڕەوە شۆڕشەکە شکستی هێنا.

قەبارەی چینی کرێکاریکارانی ئیسپانی  1936-1937 کە کەمتر پیشەسازی بوو بەراورد بە ئەڵمانیا و بەریتانیا ژمارەیان لە نێوانی 2.8 بۆ 3.2 ملیۆن کرێکار بوون. هەروەها بەشێکی زۆری دانیشتووانەکەی کرێکاری گوندنشین بوون کە بە کرێ کاریان دەکرد و جوتیارانی بێ زەوی بوون.  ژمارەی هەر هەموویان دەچووە 5.5 بۆ 6 ملیۆن کرێکار.

ئەندامانی سی ئێن تی لەناو کرێکاراندا لە نێوانی 1.5 ملیۆن بۆ 2 ملیۆن بوو واتە بەڕێژەی سەدی لە سەدا 70 بۆ 80ی کرێکاران بوون. هەروەها لایەنگرانیشیان زۆر بوو کە بەوان و ئەندامەکانەوە ژمارەیان لە نێوانی 2.5 بۆ 3 ملیۆن کرێکار بوون بە تایبەت لە کەتەلۆنیا و بەرشەلۆنا و ئاراگۆن و بەشێكیش لە مەدرید.

گەورەترین گروپی شۆڕشگێڕ لە نێو چینی کرێکارانداFAI (فیدراسیۆنی ئەنارکیستی) بوون کە 70 هەزار بۆ 100 هەزار  چەکداری هەبوو کە نزیکەی هەموویان کرێکار بوون.

پێنج: سۆڤێتاتەکانی 1919 ی هەنگاریا

لە هەنگاریا لە ساڵی 1919 دا  ئەنجوومەنی کرێکاران لەسەر دەستی  حزبە سۆسیالیستی و کۆمۆنیستەکاندا دامەزرا کە  ئامانجیان ڕووخاندنی سەرمایەداری و دروستکردنی کۆمارێکی سۆسیالیستی بوو. ئەمەش دروست بوو بەڵام تەنها 133 ڕۆژ دەوامی کرد دواتر لەلایەن هێزەکانی ڕۆمانیا و هێزی ناوخۆوە تێشکا.

قەبارەی چینی کرێکارانی هەنگاریا لە ساڵی 1919دا دوای جەنگی جیهانی یەکەم و داڕمانی نەمسا، کە بۆ ماوەیەکیش مەرجەرستانیان پێ دەوت، بەشە پیشەسازییییەکەی لە شارەکان ژمارەیان 800 هەزار بۆ 1 ملیۆن بوو . هەنگاریای ئەو کاتە هێشتا لە ڕووی کشتوکاڵییەوە باڵادەست بوو. ئەو کرێکارانەی کە لە کشتوکاڵ و کێڵگەی جوتیارانی  بێ زەوی، کاریان دەکرد ژمارەیان  1.5 – 2 ملیۆن بوون.  سیاسەتی زاڵ  لەوێ سیاسەتی  سۆسیالیست و کۆمۆنیستەکان بوو، ئەنارکستەکان کەم و ناڕێکخراو بوون لەوێ.

کرێکارەکان بەسەر کۆمۆنیستەکان و سۆشیالدیمۆکراتەکاندا دابەش بووبوون لە  سەرەتای  ساڵی 1919 دا پارتی سۆشیالدیمۆکرات 500 هەزار بۆ 600 هەزار ئەندامی هەبوو، بە کرێکاران و جوتیارانی بێ زەوییەوە هەر هەمووی دەچووە 800 هەزار بۆ 1 ملیۆن ئەندام .

هەرچیش پارتی کۆمۆنیستی هەنگاریا بوو لە ساڵی 1918 دامەزرا، لە ئازاری 1919دا بە فەرمی 30 هەزار بۆ 50 هەزار ئەندامی هەبوو بەڵام لەگەڵ کەمی ئەندامەکانیدا کاریگەری زۆری هەبوو.  ژمارەی ئەو کرێکارانەی کە لایەنگریان بوون 100 هەزار بۆ 150 هەرزار کرێکار بوون.

ئەنجامگیریی

لەم نموونانەی سەرەوە بە گوێرەی ئەو ئامارانە ئەوە دەردەکەێت کە ڕێکخراو و پارتی سۆشیالدیمۆکرات و پارتی بەلشەفی و سۆشیالیستەکان و نقابەکان و ئەنارکستەکان پێگەیەکی زۆر کارا و فراوانیان لەناو کرێکاراندا هەبووە.  ئاشکراشە کە ئەم پێگە و هێزە زۆرە لەناو چالاکییەکان و بزوتنەوەکانی ئەو لایەنانەدا ڕەنگی داوەتەوە و زۆر بەهێز بوون بۆیە توانیویانە هەژموونێکی گەورەیان لەسەر کرێکاران هەبێت.  بە ئاماژەکردن بەو ئامارانەی سەرەوە لە هەندێك وڵاتدا کرێکاران و ئەندامان و لایەنگرانی پارتەکان وا ئاوێتە بووبوون کرێکاران پارتەکان بوون و پارتەکانیش کرێکاران بوون.  ئەمەش ئاوای کردووە کە بزوتنەوەی کرێکارانی ئەو سەردەمە لە هەموو ئەو نمونانەی کە لە سەرەوە هێنامنەوە پاشکۆ و وابەستەی ئەو ڕێکخراو و پارتانە بوون کە لە سەرەوە ناونوسم کردون و بارگاوی بووبوون بە ئایدیا و پرنسپڵەکانی سۆشیالیزم و ئەنارکیزمیش تاڕادەیەك لە هەندێك شوێندا.

ئەی لە ئێستادا؟ ئەوەمان کە تۆزێك بە ئاگا بین یاخود کرێکار بین دەزانین کە کرێکاران و بزوتنەوەکەیان ئەوەند لاوازە کە تەنانەت ناتوانن بەرگری لەوانەش بکەن کە لە دوای ناوەڕاستی چەرخی پێشوودا بەدەستهێنراون.  ئیتر دەبێت قسە لەسەر داڕمانی سیستەم و هەڵوەشاندنەوەی کاری کرێگرتە چۆن بکەن ؟  ئاسان نەنەبوو کە ئامارێکی متمانەپێکرا و ڕونم دەستبکەوێت بۆ زانینی ژمارەی کرێکارە سۆشیالیست و کۆمۆنیست و ئەنارکستەکان لەناو ڕیزەکانی کرێکاران لەو وڵاتانەی کە ناوم لە سەرەوە هێنان بەڵام ئەوەی کە لەناو کڕیکارانی ئێستادا دەیبینین بە دەگمەن کەسانی هەڵگری  ئایدیای سۆشیالیستی یا ئەنارکسستی لە ناو ڕیزەکانیدا  بەرچاو دەکەوێت.

دەتوانین بڵێین بیناکردنی کۆمەڵی سۆشیالیستی لای خودی کرێکارانی ئێستا خەوە و لای ئەوانەشمان کە وادەزانین کە ئەوە ئەرك و وەزیفەی کرێکارانە خەیاڵە. 

هەزاران لە شەقامەکانی شاری بێلێم، بەرازیل، ناڕەزایی و داخوازییان  دەربڕی

16/11/2025

بە سەدەها هەزار کەس دوێنێ لە دەرەوەی هۆڵی کۆبوونەوەی لەوتکەیی   Cop30 ناڕەزییان دەربڕی سەبارەی بە گرفتی سووتەمەنی بەردینی کە وەکڕ ڕێپێوانێکی گورە بەڕێوە چوو داوایان لە حکومەتەکان کرد تاکو بە تەنگ پرسی کەشوهەوا بێن لەبەر ئەوەی چی تر بەشەرییەت ناتوانێت لە بەرانبەریدا شتێکی ئاوا بکات و دەستەووەستان دەمێنێتەوە.

شەقامەکانی بێلێم  دوێنێ شەممە بە دروشمی جوان و ڕەسەن و گۆرانی کلاسیکی بەڕازیلی و داوای دادپەروەری ژینگەیی دەکرا و دەنگی دایەوە، کاتێک کە ئەم ئاپوورایە ڕێپێوانیان کرد بۆ داوای کردەوەی بەپەلە سەبارەت بە قەیرانی کەشوهەوا و سروشت. چالاکوانان لە سەرانسەری جیهانەوە هاتبوون و لە شاری میوانداری ئەمازۆنی COP30 کۆبوونەوە و داوای لە دانوستانکاران کرد کە زیاتر کار لەسەر ئوە پرسەیە بکەن تاکو خەڵکی هیوای زیاتری بە کۆبوونەوەکان هەبێت .

ڕاکیل واپیچانا بۆ بەشداریکردن لە ڕۆرایما نۆ کاتژمێر بەڕیوەبوو، تابلۆیەکی هەڵگرتبوو کە لەسەری نووسرابوو: “با خەبات بکەین. من لێرەم بۆ گەلەکەم و خاکەکەم و ڕووبارەکانمان و باوباپیرانمان، بەردەوام هەڕەشەی کانگا و بازرگانی کشتوکاڵی و لەشکرکێشی وشکانیمان لەسەرە، دەبێت شەڕ بۆ مانەوەمان بکەین.”

هێلێنا ڕامۆس چالاکوان لە هاوپەیمانی ڕێکخستنی بنەڕەتی بەڕازیلی ئامازۆنیا دا وتی: “ئێمە بەو پەیامەوە هاتووین کە پێویستمان بە دارایی کەشوهەوا هەیە بۆ ئەو کەسانەی لە ئەمازۆن دەژین.”

ناڕەزایی دژ بە سەرۆکی مەکسیکۆ لە لایەن نەوەی زێدەوە، نەوەی Z  

16/11/2025

لە ڕۆژی یەکی ئەم مانگەدا ، نۆڤەمبەر ، سەرۆکی شارەوانی شاری Uruapan’ کارلۆس ئەلبێرتۆ مەنزۆر تیرۆر کرا ، لای خەڵکی هۆکاری تیرۆرکردنەکەی بە ڕاگەیاندنی جەنگ دژ بە مافیاکانی مادە هۆشبەرەکان دازانرێت . 

ئە م تیرۆرە بە هەزاران کەسی دوێنێ شەمە ، 15 ی مانگ، لە شاری مەکسیکۆ هێنایە سەر شەقام دژ بە  سەرۆکی مەکسیکۆ، دواتر لە بەردەم کۆشی نەتەوەییدا کە خودی سەرۆک لەوێدا دەژی خڕبوونەوە و دەیانویست هێڵی ئاسایشی پۆلیس بشکێنن

ڕۆزا ماریا ئەڤیلا، بریکاری خانووبەرەی تەمەن 65 ساڵ کە لە ویلایەتی میچۆاکانەوە هاتبوو بۆ بەشداریکردن ، دەڵێت: “ئەو پیاوێک بووە کە ئەفسەری دەناردە ناو شاخەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی تاوانباران، ئەو بوێری ئەوەی هەبوو ڕووبەڕوویان ببێتەوە.”

لەبەرگریکردنی پۆلیس لە سەرۆك و  کۆشکەکە و بەکارهێنانی توندووتیژی خۆپیشاندەران هاواریان دەکرد بە سەریاندا و دەیانوت ، ” دەبوو بەم شێوەیە بەرگریتان لە کارلۆس مانزۆ بکردایە و بتانپاراستایە “

 لە خۆپشاندانەکەدا 120 کەس بریندار بوون کە زیاتر لە 100 کەسیان پۆلیس بوون .

ناکرێت هیوامان بە Cop 30 هەبێت کە بە قازانجی ژینگە و وڵاتانی هەژار  بگەڕێتەوە

15/11/2025

هۆکاری زۆر هەیە کە ئەم کۆنفرانسەش وەکو هەموو کۆنفرانسەکانی پێشتر نەبنە هۆی گۆڕانکاری بنەڕەتی لە پاراستنی ژینگە و خەڵکە هەژارەکە .  ئەو هۆکار و بەڵگەنەش زۆرن. بۆ نموونە:

شانزە ساڵ لەمەوبەر، لە لوتکەی کەشوهەوا لە کۆپنهاگن، وڵاتانی دەوڵەمەند و پیسکەر بەڵێنیان دا کە تا ساڵی ٢٠٢٠ ساڵانە ١٠٠ ملیار دۆلار (٧٦ ملیار پاوەند) دابین بکەن بۆ ئەوەی وڵاتانی هەژارتر بتوانن دەردانی گازی ژەهراویەکانیان کەم بکەنەوە و خۆیان لەگەڵ جیهانێکی گەرمتردا بگونجێنن. ساڵی ڕابردوو ئامانجێکی نوێیان دانا کە تا ساڵی 2035 ساڵانە 300 ملیار دۆلار (227 ملیار پاوەند) بێت. بەڵام بەدواداچوون بۆ ئەوەی بەڕاستی لە ژێر ئاڵای دارایی کەشوهەوادا ئەژمار دەکرێت، لە مێژە پڕ بووە – هەندێک لە پسپۆڕان بە “ڕۆژئاوای کێوی” ناویان ناوە لە پێناسە ناڕوونەکان، پڕۆژەی جێی پرسیار و ژمێریاری هەڵئاوساو. بەپێی شیکارییەکانی ڕێکخراوی هاوکاری و گەشەپێدانی ئابووری (OECD) کە بە شێوەیەکی بەرفراوان ئاماژەی پێکراوە، وڵاتە دەوڵەمەندەکان بەڵێنی سەرەتایی خۆیان شکاند بەڵام دواکەوتووە لە ساڵی ٢٠٢٢دا ئاستی ئامانجەکەیان گەیاندە ئامانج، کاتێک پابەندبوون بە ١١٦ ملیار دۆلار (٨٨ ملیار پاوەند). ئۆکسفام، ڕێکخراوێکی خێرخوازی کە بەدواداچوون بۆ ئەو پارەیە دەکات بەڵام زیاتر ڕەخنە لە چۆنیەتی ژماردنی قەرزەکان دەگرێت، مەزەندە دەکات کە لەو ساڵەدا تەنها 95.3 ملیار دۆلار (72 ملیار پاوەند)یان کۆکردۆتەوە – و بەهای هاوتای یارمەتییەکان بە کەمتر لە 35 ملیار دۆلار (26.5 ملیار پاوەند) دەزانێت.

شیکارییە نوێیەکان دەریانخستووە کە زیاتر لە 1600 لۆبیستی سووتەمەنی بەردینی ڕێگەیان پێدراوە بچنە ناو دانوستانەکانی کەشوهەوای Cop30 لە ‘بێلێم’ [ ئەو شوێنەیە لە بەرازیل کە کۆبوونەوەکەی لێیە] ، کە ژمارەیەکی بەرچاویان لە شاندی هەموو وڵاتێک زیاترە جگە لە بەڕازیلی میواندار.

 بەپێی شیکارییەکانی هاوپەیمانی   (KBPO) ، گەورە کۆمپانیا پیسەکەران بۆ دەرەوە، ی لە هەر 25 بەشداربوویەکی ئەمساڵ لە لوتکەی کەشوهەوای نەتەوە یەکگرتووەکان، یەکێکیان لۆبیکارێکی سووتەمەنی بەردینییە، ئەمەش پرسیاری جددی سەبارەت بە گرتنی کۆمپانیاکان و متمانەپێکراوی دانوستانەکانی ساڵانەی سیاسەتەکان دەوروژێنێت.

ژمارەی نوێنەرایەتی ئەمساڵ بە ڕادەی لە  12%  لە چاو دانوستانەکانی ساڵی ڕابردووی کەشوهەوا چووەتە سەرەوە کە لە باکۆی ئازەربایجان بووە.  گەورەترین چڕبوونەوەی لۆبیکارانی سووتەمەنی بەردینی لە Cop لەوەتەی KBPO بۆ یەکەمجار دەستیکردووە بە ئاشکراکردنی بەشداری پیشەسازی لە ساڵی 2021.

هاوکاتیش ئەگەر بە گوێرەی ژمارەی بەشداربووان ئەو حسابە بکرێت ژمارە گشتییەکەی ئەمساڵ کەمترە لە Cop29 لە باکۆ (1,773) و Cop28 لە دوبەی (2,456)، ئەویش لەبەر ئەوەی ژمارەی بەشداربووانی ئەمساڵ کەمترە لە ساڵی پار و پێشتریش.

پیشەسازی سووتەمەنی بەردینی کە مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە لە بڵاوکردنەوەی زانیاری هەڵە و کە لە هەمان کاتدا ڕێگری لە کردەوەی مانادار بۆ کەشوهەوا دەکات، نزیکەی 60% زیاتر تێپەڕاندووە بۆ Cop30 وەرگرتووە لە چاو 10 وڵاتی زۆرترین زیانلێکەوتووی کەشوهەوا بە کۆی گشتی (1061) لۆبیچین، بەپێی شیکارییەکانی KBPO، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی 450 ڕێکخراو.

تێکچوونی کەشوهەوا لە پەرەسەندندایە. لە پێش Cop30، سەدان کەس بوونە قوربانی دوای ئەوەی دوو زریانی بەهێز کەمتر لە هەفتەیەک لەیەکتر لە فلیپین وێرانکارییان دروستکرد – وڵاتێک کە تەنها ئەمساڵ 21 زریانی بەرچاوی لێکەوتووەتەوە. لۆبیستەکانی سەر بە سووتەمەنی بەردینی بە ڕێژەی نزیکەی 50 بە 1 لە نوێنەرانی فەرمی فلیپین زیاترن، ئێرانیش کە وشکەساڵییەکی توند ڕووبەڕوی بووەتەوە  دەتوانێت حکومەت ناچار بکات تارانی پایتەخت چۆڵ بکات.

نێریشا بالدێڤو لە کۆمپانیای دۆستانی زەوی ئەفریقا دەڵێت: “لە هۆڵەکانی

ڕێککەوتننامەی چوارچێوەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ گۆڕانی کەشوهەوا [UNFCCC ]  تا زەوی و خاکەکانمان، کۆمپانیاکانی سووتەمەنی بەردینی کۆمەڵگا و ژینگەکەمان تێکدەدەن، کەچی فەرشی سوور بۆ هەزاران لۆبیست درێژکراوەتەوە بۆ ئەوەی بە کۆریدۆرەکاندا بگەڕێن.”

هەفتەی ڕابردوو ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانی ئاشکرای کرد کە 57%ی سەرجەم بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە ساڵی ڕابردوودا لە 90 کۆمپانیای سووتەمەنی بەردینیەوە هاتووە کە لە ساڵی 2021 تا 2024 ژمارەیەکی بەرچاو لۆبیستیان بۆ دانوستانەکانی کەشوهەوای نەتەوە یەکگرتووەکان ناردووە. لێکۆڵینەوەیەکی ئەم دواییەی کۆمپانیای دریڵد میدیا دەریخستووە کە کۆمپانیا نەوتییەکان بە هاوکاری حکومەتی ئەمریکا بۆ یەکەمجار لە سەرەتای حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا قۆناغی نێودەوڵەتی کەشوهەوایان هەڵبژارد، ئەمەش کاریگەری لەسەر داڕشتنی دواجاری ڕێککەوتننامەی چوارچێوەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ گۆڕانی کەشوهەوا (UNFCCC) لە ساڵی 1992، و هەموو کۆنفرانسی لایەنەکانی (Cop) لەو ڕێککەوتنە لەو کاتەوە.

پیم سولیڤان-تایلیۆر لە هاوپەیمانی کەشوهەوای لاوانی بەریتانیا دەڵێت: “لەکاتێکدا گەلانی ئەسڵی وڵاتەکە لەناو خۆدا هەوڵیان دەدا و خەباتیان دەکرد بۆ چوونە ناو کۆنفرانسەکە، لۆبیکارانی سووتەمەنی بەردینی بە ئازادی هاتنە ژوورەوە. نەوەی من شایەنی سیاسەتەکانی گواستنەوەی دادپەروەرانە کە ڕەنگدانەوەی ئەوەی مرۆڤ و هەسارەکە پێویستیانە، نەک ئەوەی کە قازانجی پیسکەران داوای دەکەن.” “UNFCCC پێویستی بە نۆژەنکردنەوە هەیە.” ئیڤۆن یانێز لە کۆمەڵی Acción Ecológica [Ecological Action]، گروپێکی ژینگەیی قازانج نەویست لە ئیکوادۆر دەڵێت: “کۆمپانیاکانی سووتەمەنی بەردینی بەردەوامن لە بردنی ئێمە بەرە و کۆتایی کەشوهەو خراپیا. ئەمڕۆ لەبری گواستنەوە بۆ کۆمەڵگاکانی دوای نەوت، دەیانەوێت هەر دوا دڵۆپێک لە سووتەمەنی بەردینی دەربهێنن بۆ ئەوەی بەردەوام بن لە خۆراکدان بە سیستەمی سەرمایەداری و شەڕ و جینۆسایدییەکان.”

پزیشکە مقیمەکانی ئینگلتەرە لە ئەمڕۆوە بۆ 5 ڕۆژ دەستیان بە مانگرتن کرد

14/11/2028

مانگرتنی ئەم هەزاران پزیشکە لە ئینگلتەرە بۆ زیادکردنی مووچەکەیانە بە ڕێژەی لە سەدا 26 کە کرێی سەعاتێکی کارکردنیان لە ئێستادا پێش داشکانی باج تەنها 18 پاوەندە. 

گەرچی ئەم ڕێژەیە بەچاو بەرز دەنوێنێت بەلام لەبەر ئەوەی کە هەڵئاوسانی دراو بەرزە و نرخی پێداویستییەکانی ژیان زۆر هەڵکشاوە و لە مانگی یەکەمی ساڵی داهاتووەوە بەرزتریش دەبێتەوە، داواکردنی بڕی ئەم پارەیە بەو شێوەیە بەرز نییە.  

 مانگرتنەکە لە سەعات 7 ی ئەم بەیانییەوە، ڕۆژی چوارشەمە،  دەستی پێکردووە، ئەمەش لە مانگی ئازاری ساڵی 2023 وە سیازدەهەمین مانگرتنیانە ، دوا مانگرتنیان مانگی تەموزی ئەمساڵ بوو.  

پێ دەچیت پرۆسەکەی باخچەلی و ئەردۆگان بۆ بەڕێکردنی وەخت بووبێت

Zaher Baher

12/11/2025

ئەوەی بۆ ماوەی نزیکەی 9 مانکە لای پەکەکە و کۆمەڵە خەڵکێکی زۆر بە پرۆسەی ئاشتی ناسراوە و لای ئاکەپە و باخچەلی بە پرۆسەی تورکیای ‘ناتیرۆر’ ئێستاش بە پرۆسەی ‘چارەسەر’ ی ناسراوە تەنها لەبەر بوونی دەرفەتێك بوو بۆ پارێزگاریکردن لە حکومەتی تورکیا لەسەروبەری شەڕی حەماس و ئیسرائیل و کلک وگوێکردنی میلیشیاکانی ئیڕان و لاوازکردنی خودی ئێرانیش .

ئەمانە و ڕاگەیاندنەکانی ئیسرائیل سەبارەت بە گۆڕینی نەخشەی ناوچەکە ترس و لەرزێکی زۆری خستە دڵی دەوڵەتی تورکیاوە کە ئەو بارودۆخە ئەویش لێی ڕزگار نابێت کە لە کاتێکیشدا دەیەها بیانو هەیە بۆ لابردنی حکومەتی ئاکەپە و گۆڕانکاری لە ئیدارەی بەڕێوەبردنی دەوڵەت و ولاتدا.

ئەمە هۆکار و پاڵنەری تەواو بوو بە دانی ئەو وەهمە بەناوی قسەکردن لەسەر پرۆسەی ئاشتی، نەك باوەڕی تەواوی ئاکەپە و باخچەلی بە گۆڕانکاری بنەڕەتی دەستور و حوکمڕانی و لابەلاکردنەوەی کێشەی کورد لە باکوری کوردستاندا.

بەڵام ئایا ئەو خەونەی ئۆجەلان و هەندێك لە سەرانی قەندیل و خۆشباوەڕانێکی زۆری نێو پەکەکە و کوردانی باشوور ڕوودەدات؟ 

بەڕای من ئەگەر بمانەوێت بۆچونێکمان لەو بارەوە هەبێت دەبێت تەماشایەکی ڕووداوەکانی سەرەتا و ئەم دوواییە بکەین. ئاشکرایە هەر لە سەرەتاوە تاکو ئێستا دەوڵەتی تورکیا پێداگری لەسەر ئەوە دەکەن کە شتێکی ئاوا بە ناوی ئاشتی و ئاشتەواییەوە لە ئارادا نییە، ئەوەی کە هەیە تەنها نەهێشتنی تیرۆرە لە تورکیادا. بە بەردەوامیش ئەمە لەلایەن هەندێك لە  بەرپرسان و گەورە دەسەڵاتدارانی تورکیاوە تا ڕادەیەك ڕۆژانە پشتڕاستدەکرێتەوە، ئاوی گوێمان بەوە دادەن و بیرمان دەهێننەوە نە دەستور دەگۆڕێت و نە ئۆجەلان بەردەبێت و نە پرۆسەکەش بە خواست و مەبەستی کوردان دەبێت.

لە لایەکی ترەوە جەنگەکەی ئیسرائیل و حەماس گەر بۆ کاتییش بێت وەستاوە ، ئیسرائیل جارێکی دیکە بەم زوانە هێڕش ناکاتەوە سەر ئێران. پێگەی تورکیاش نەك هەر لەبەهێزبووندایە لە ناوچەکە و لە مەیدانی سیاسەتی ئەمریکی دا بەڵکو بووە بە دانەر و رێکخەر و جێبەوبەجێکەری سیاسەت و سێبەری حکومەتی سوریاش کە ڕەنگدانەوەی کتومتی سیاسەتی حکومەتی تورکیایە .

نزیکبوونەوەی تورکیا و ئەمریکا و چوونی ئەبوجۆلانی بۆ ئەمەریکا و بەشداریکردنی لە پرسە هەرە گرنگەکاندا بە هاوبەشی و هاوکاری فیدان هاکان کە بە گوێرەی میدیا فەرمییەکانیش بارودۆخۆکە لە قازانجی تورکیا و حکومەتی سوریایە .

لەلایەکی دیکەوە بە ناچاری ڕازیبوونی هەسەدە بە مەرجەکانی تورکیا و سوریا و ئەمریکا بە تێکەڵبوونەوەیان و بوون بە بەشێك لە سوپای سوریا لەگەڵ وەرگرتنی هەندێك پلەوپایەی سوپایی و ڕەنگە ئیدارەییش. ئەمەش لە کاتێکدایە کە دەبێت قوربانی بدرێت بەو ئیدارەیەی کە لە ڕؤژئاوادا هەیە و هەڵبووەشێتەوە و ببێتە بەشێك و پاشکۆی دەوڵەتی سوری ، واتە دەستبەرداربوونی تێزی : خۆسەریی ، ئیکۆلۆجی ، فێمینیزم ، کاروباری هەرەوەزی ، ئەکادیمیاکانی کە لەوێ بە ناوی جیاوەزەوە هەن ، هەروەها هەڵوەشاندنەوەی  بەرنامە و پڕۆگرامی خۆێندن و چاوخشاندەنەوە بە پڕۆگرامی زانکۆکان و بێ گومان لابردنی وێنەکانی ئۆجەلان و کۆتاییهێنان بەو سروودانەی کە لە قوتابخانەکاندا دەخوێنرا و دەوترایەوە یا لە کۆبوونەوەکاندا دووبارە دەکرانەوە، ئەمانە و لەپاڵ کردنەوەی مەداریسی زۆری دینی و مزگەوت و کارگەی بەرهەمهێنانی کەسانی زۆر توندڕەو و تیرۆریست .

ئەمانە هەمووی ئاوێکە دەکرێن بەدڵی حوکمڕانانی تورکیا و ڕەواندەنەوەی مەترسییەکانی ئەم یەك دوو ساڵەیان سەبارەت بە لە کارکەوتنیان.

لەبەر ڕۆشانی ئەوەی کە لە سەرەوە وترا دەتوانین بڵێین گەر هەموو ئامانج و ویستی تورکیا لە ڕۆژئاوا و لە سوریا نەهاتبێتە دی ، ئەوە دەکرێت زۆرێك لەوانە بێت کە ویستویانە .

ئالەم بارەشدا تورکیا پێویستی بە پرۆسەیەك بە ناوی ئاشتییەوە نامێنێ بە تایبەت لە ئێستادا، کە لە کاتێکدا هێشتا زۆرێك لە تورکەکانی ئەوێ بەهەژمونی بەکارهێنانی زمانی ڕایسستی و فاشتی دەوڵەت دژی پەکەکە ، ڕاهێنراون،  دەکرێت لە ماوەیەکی دیکەدا بە تەواوی کۆتایی بەو پرۆسەیە بێت ، لەوانەشە کە لێبوردنێیکی گشتی بۆ چەکدارانی پەکەکە بەڵام نەك سەران و کەسە دیارەکانی دەرکرێت .

ئەوەی کە وام لێدەکات کە من ئاوا بۆچونێکم هەبێت، ئەوە لێکدانەوەی وردی بارودۆخی ناوچەکە و سیاسەتی ئەمەریکا و گۆڕانکاری گەورە بەسەر ئایدیا و مانیفێستەکەی ئۆجەلان و باس نەکردنی هیچ جۆرە پێشەوەچونێكی ئەم پرۆسەیە و خەریکبوونی ئەو بە ناردنی چەند پەیام و ڕاگەیاندنێکی سارد و سڕ و  بێمزەڕاتانە و خۆنەدان لەم پرۆسەیەیە. هەرەها ڕووداوەکانی ئەم هەفتەیە و ئاشکرابوونی باشتری نێتی تورکیا و ئەبوجۆلانی و ئەمەریکا، هەر هەموو ئەمانە وامان لێدەکات کە بڵێم پێدەچێت  ئەوەی لای ئێمە پێیی دەوترێت پرۆسەی ئاشتی وەهمێک بووبێت کە لە ئێستادا وەرناگێڕرێتە سەر واقیع.

 بەداخەوە ئەمجارەش وەکو هەموو جارانی پێشتر لەوە دەکات سەرکردان و ڕابەرانی کورد نەیانتوانی گەمەیەکی سوودمەند لە بارودۆخێکی ناوازە و لە مەیدانی سیاسەتێکی بێ سەروبەرەی ئەمەریکادا بکەن. ئیتر نازانیین ئەمەش بە شکستێکی دیکە کۆتایی دێت یا بە سەرکەوتنێکی زۆر لاوەکی .  دووبارە بەداخەوە کە ‘دەم پارتی’ ش یا كلاویان نراوەتە سەر یاخود هەموو شتێك دەزانن نایانەوێت بیدرکێنن، یا بەمەبەسێك ئاڵاون لە پرۆسەیەکی وا گەورەوە کە زۆر لەبەردانی سەرۆکە گیراوەکانیان گەورەترە.

سەرێکی شار نادەیتەوە!

دارا

08/11/2025

خراپترین و کوشندەترین نەخۆشی

شەرمکرنە لە دەنگ هەڵبڕین بەڕووی ستەم و ستەمکاراندا!

نورینگەو نەخۆشخانەی

ئەهلی

یانی بازگەی ڕوتکردنەوەی ئەهلی شار و وڵاتەکە،

سەردانکردنی نورینگەیەک بە پشکنێکنی خوێن و ئەگەر ئەشیعە و سۆنەری پێویست بێت پاشان دەواو دەرمان

لە نەخۆشێکی بێ موچە بپرسە چ کارەساتێکە؟

ئەو باڵەخانەیەی کە سۆنەرەکەمان لێکرد و خودی بەشی سۆنەرەکە خۆی سۆنەرێکی پێویست بوو! لەو هەموو پارەیەی لە نەخۆشی دەسێنن ناکەن سەلاجەیەک و چوار بتڵ ئاوی خواردنەوەو دوو تەرمۆز چاو قاوە بۆ ئەو نەخۆشانە دابنێن کە دوو سێ کاتژمێر لە سەرەو چاوەڕوانیدا وەنەوز دەدەن!

پێش نەخۆشەکان بیناکە سۆنەری پێویستە چونکە ئاودەست وێران بەلوعەی شکاو بۆگەنی ئاودەستەکانی سەردار بێ سەر دەکات!

لەم کۆمەڵگەی ئێمەدا کە سۆشیال میدیاکانی پڕە لە جنێو فرۆش کەچی لە ئاست ئەم هەموو نادادیەی دەوڵەت و دەسەڵات و بازرگانیە بە خوێنی خەڵکەوە شەرمنترین کۆمەڵگەمان هەیە,کەسێک نابینێت لە شوێنی خۆیدا و ڕاستەوخۆ بەرامبەر ئەوەی دەیبینێت دەنگ بەڕووی ئەم دۆخە کوشندەیەدا بەرز بکاتەوە!

دکتۆری گرنگترین پیشەیە لەمڕۆی ئەم وڵاتەدا، چونکە بێ پێویستی هێزی سەربازی و ئەمنی و درۆن و جەنگ بۆ داگیرکردن و پاراستن،بیرە نەوتی خۆت بەکۆڵەوەیە لە کوێ دەیدەی بەزویدا بیدەو بفرۆشە!

شار سەرانسەر نەخۆشخانە و نورینگەو دەرمانخانەیە! بە جۆرێک نەخۆشخانە بەرامبەر نەخۆشخانە دەرمانخانە بەرامبەر دەرمانخانە پێشبڕکێ و سەنگەر لەیەک گرتن ئاسا،کەچی هەمووی جمەی دێت و بەرناکەوێت!

گەر نەخۆشێکت هەبێت دەبێت چوار پێنج پیاوی هەیکەلی و بە قیافەتی بە جانتا و باخەڵی پڕەوە لەگەڵبێت،

وەک ئەوەی نەخۆشەکە پیاوی کوشتبێت و بۆ سوڵح کردنی عەشیرەتی بچیت لە تەکیا!

ئەمە عێراق و کوردستان و تەنها بواری ناتەندوستی

هەڵبژێرە بە کەیف و ماشانی خۆت پەرلەمانتار و وەزیر و گزیری بازرگان!

ئەگەرچی دکتۆر بوون هەمیشە پێگەیەکی جێگەی شانازی بووە،لێ لەم ڕۆژگار و دۆخەدا گەر دکتۆریش بیت ڕوویەکی دەوێت دکتۆر بوونی خۆت ئاشکرا بکەیت لەناو خەڵکدا! چونکە خەڵک لە ژێر لێوەوە لەبەردەم نورینگەو نەخۆشخانەکان دا بە گوێی یەکدا دەچێنن و دەڵێن هاتووین بۆ خزمەتی ئیزرائیل،مەبەست ئیزرائیلی ڕۆح کێشانی گیرفان و کیسە باخەڵەکەیەتی کە دواتر بەشی لەفەیەک شاورمەی میکرۆباوی پێ نامێنێت ناوسکی پێ گەرم بکاتەوە!

شۆڕش بە گوتار و نوسین و دیبەیت و هەهەلهەلەی هەڵبژردن و چاوەڕوانی شۆڕشی جیهانی خۆ دۆزینەوەیە لە شۆڕش!

هەموو کوچەو گۆڵانێک شۆڕشگێڕی خۆبەخش و جەسوری دەوێت کە هەڵگێڕانەوەی چین بە چینی دیوار و خشتی ئەم سیستەمەی بە ئامانج گرتبێت و تەیار بە فکری سۆشیالیستی و دژە دەوڵەت و دەسەڵات و دەسەڵاتخوازی!!