14/05/2024
بزوتنەوەی بەناو ڕزگاریخوازی نیشتمانی لە زۆر شوێنی ئەم جیهانەدا خەڵک و سروشت و خاکێکی زۆری کردووە بە قوربانی بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا خوشگوزەرانییان بۆ میللەتەکانیان بەهیچ شێوەیەك نەهێناوە ، بگرە لە هەندێك رووەەوە خراپتربوون . ڕەنگە لە هەندێك وڵاتدا وەکو کوردستان توانرابێت خەڵکەکەی چێژی لە زمانی کوردی ئەدەب و کولتور و فەرهەنگەکەی وەرگرتبێت .
نموونەی بەناو ڕزگاریخوازی نیشتمان و میللەت زۆرن هەر لەوانەی کۆتایی و شەستەکان و حەفتاکانی سەدەی ڕابوردی خواروی ڕۆژهەڵانی ئاسیا و فەلەستین و کورد هەروەها بزوتنەوەی ڕەشپێستەکانی خواروی ئەفریقا لەژێر سەکردایەتی ڕێکخراوی ‘ ئەی ئێن سی ‘ کە مەندێلا سەرکرادایەتی دەکرد.
ڕەنگە لە هەموو ئەو بزوتنەوانە ڤێتنام وەکو بزوتنەوەی ئەی ئێن سی پشتگیری و هاوثشتییەکی ئێکجار گەورەی تا ڕادەیەك لەسەرانسەری جیهاندا هەبووبێت . دوای خەباتێکی درێژخایەنی ناچەکداری توانییان دەسەڵاتی سیاسی بگرنە دەست. لەو بارەدا خەڵکی خواروی ئەفریقا چاوەڕوانی ژیانێکی نوێ و دونیایەکی باشتریان دەکرد لە سای حوکمی خۆماڵیدا ، بەڵام بەداخەوە کە نەك هەر ئەوەیان نەبینی بەڵکو پێچەوانەکەی هاتە دی . وەکو ڕۆژنامەنوسێکی بریتانی دەڵێت ” ‘ ئەی ئێ سی ‘ نیشتمانی خواروی ئەفریقای وەکو خەونێکی شکستخواردوو بەجێهێڵا” مەبەستی ئەم ڕۆژنامەنوسە ئەوەیە کە کاتێک لە 29ی ئەم مانگەدا هەڵبژاردن دەکرێت چی تر ئەی ئێن سی نایباتەوە .
پاش سێ دەیە ، لە ساڵی 1994 وە، لە بردەنەوەی نێڵسن مەندێڵاوە، وڵاتێکی هەر پێشکەوتوی پیشەسازیی ئەفریقا ئێستا زیاترین وڵاتی نایەکسانییە لە ئەفریقادا دوای کۆنگۆ . بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی ئەم دواییەی بانقی جیهانی لە سەدا 60 دانیشتوانەکەی لە هەژاریدا دەژین، بێ کاری لە نێوانی ڕەشپێستەکاندا ڕێژەکەی لە سەدا 40 .
تۆمارریی ئاماری تا ئێستا پێوەرێکە بۆ خەونە شکستخواردووەکان. بانکی نێودەوڵەتی لە ساڵی 2022دا لە ڕاپۆرتێکدا، جۆری ڕەگەز، میراتی ئاپارتاید و خاوەندارێتی نایەکسانی زەوی، وەک کێشە سەرەکییە بەردەوامەکان دەستنیشان کرد. ئێستاش، دوای 30 ساڵ، نزیکەی 10%ی ئەو 60 ملیۆن دانیشتوویە، 80%ی سامانەکەیان کۆنترۆڵ کردووە.
ڕامافۆسا، سەرۆکی ئەفریقا، دەڵێت ئێستا نزیکەی 25%ی زەوییە کشتوکاڵییەکان لەلایەن ڕەشپێستەکانی ئەفریقای باشوورەوە خاوەندارێتی دەکرێن. بەڵام ڕەخنەگران دەڵێن بەرنامەی گەڕاندنەوەی زەوی بەرهەمهێنان و دامەزراندن بە شێوەیەکی بەرچاو کەمکردووەتەوە.
نزیکەی یەک لەسەر پێنجی کۆی دانیشتوانی سپی پێست لە ساڵی ١٩٩٤ کۆچیان کردووە، ئەمەش کەمیی کارامەیی لە ئێستادا زیاتر کردووە. هەر ئەمەش بووەتە هۆی سنووردارکردنی ئارەزوومەندانە لە هەناردەکردنی سەرمایە و پێدانی خانەنشینی، و دابەزینی داهاتی باج. تەنها نزیکەی 12%ی خەڵکی ئەفریقای باشوور باجی داهات دەدەن، نزیکەی 62%ی دانیشتوانی ڕەشپێست یارمەتی دەوڵەت (یارمەتی ئاسوودەژیانی- واتە پارەی بژێوی) وەردەگرن.
بارو دۆخەکە بەو شێوەیە خراپە کە ڕامافۆسا ماژەی بەوەشکردووە دەڵێت “ملیاران ڕەند [ دراوی وڵاتەکەی] کە مەبەست لێی دابینکردنی پێداویستییەکانی خەڵکی ئاسایی ئەفریقای باشوور بوو، دزراوە. متمانە بە وڵاتەکەمان بە شێوەیەکی خراپە . دامەزراوە گشتییەکان بە توندی لاواز بوون، کاریگەرییەکانی دەستبەسەرداگرتنی دەوڵەت لە سەرانسەری کۆمەڵگادا بەردەوامە، لە کەمیی لوکۆمۆتیڤی بارهەڵگرەوە تا دەگاتە داڕمانی خزمەتگوزارییە گشتیەکان، لە خراپی ئەدای وێستگەکانی کارەبامانەوە تا پڕۆژە شکستخواردووەکانی گەشەپێدان”.
پێویستە لە ژوورەوە بیت تا سەرنج بنێریت.