نووسەر: azadebram

نوسینی : Rudolf Rocker

ساڵی 1925

و: زاهیر باهیر

III

بەشی هەشتەم

هەر وەک چۆن سەرکەوتنی ئەڵمانیا لە ساڵی 1871 و ڕووخانی کۆمۆنەی پاریس هێماکانی (ئیشارەتەکانی) نەمانی نێونەتەوەیی ( ئەنتەرناسیۆنالی) کۆن بوو، بە هەمان شێوەش شەڕی گەورەی ساڵی 1914 ئاشکرابوونی مایەپوچیی سۆسیالیزمی سیاسی بوو.

پاشان شتێکی شاز ڕویدا و  هەندێکجاریش شتی نامۆ ڕوویانداوە ڕاستیشە، کە تەنها لەڕووی  نەفامی ( جەهل) تەواوەوە و بە ئاگا نەبوون لە بزووتنەوەی سۆسیالیستی کۆن دەتوانرێت ئەوە ڕوون بکرێتەوە.

بەلشەفیکە سەربەخۆکان، کۆمۆنیستەکان و ئەوانی دیکە، بە بەردەوامیی میراتگرانی سۆسیال دیموکراتە کۆنەکانیان بە گزیکەرێکی شەرمەزارکەرانە بە بنەماکانی مارکسیزم تۆمەتبار دەکرد.  ئەوانیان تۆمەتبار دەکرد بەوەی کە بزووتنەوەی سۆسیالیستییان لەناو زەلکاوی پارلەمانتاریزمی بۆرژوازیدا گیر کردووە، هەڵوێستی مارکس و ئەنگڵسیان بەرامبەر بە دەوڵەت بە هەڵە لێکداوەتەوە، ئا لەم جۆرە قسانە.  لینین، سەرکردەی ڕۆحی بەلشەفیکەکان، هەوڵیدا بنەمایەکی تۆکمە بە تۆمەتەکانی لە کتێبە بەناوبانگەکەیدا بەناوی ‘دەوڵەت و شۆڕش‘ بدات، کە بە بڕوای قوتابییەکانی لێکدانەوەیەکی ڕاستەقینە و پاك و پەتی بووە بۆ مارکسیزم. لینین بە ڕێگەی هەڵبژاردنێکی تەواو ڕێکوپێک لە وەرگیراوەکان بانگەشەی ئەوە دەکات و نیشانی بدات کە “دامەزرێنەرانی سۆسیالیزمی زانستی” لە هەموو کاتێکدا دوژمنی دیموکراسی و زەلکاوی  پەرلەمانی بوون و ئامانجی هەموو هەوڵەکانیان نەمانی دەوڵەت بووە.

مرۆڤ نابێت لەبیری بکات کە لینین تەنیا لەم دواییانەدا ئەمەی زانی ئەویش  کاتێک پارتەکەی بە پێچەوانەی هەموو چاوەڕوانییەکانەوە دوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی دامەزرێنەر، خۆی لە کەمینەدا بینیەوە.   تا ئەو کاتە بەلشەفیکەکان هەر وەک پارتەکانی دیکە بەشدارییان لە هەڵبژاردنەکاندا بە وریاییەوە کردبوو تاکو  لەگەڵ پرەنسیپەکانی دیموکراسیدا ناکۆك نەبن. ئەوان لە دوایین هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی دامەزرێنەر-ی ساڵی 1917دا بە بەرنامەیەکی گەورەوە بەشدارییان کرد بەو هیوایەی زۆرینەیەکی گەورە بەدەستبهێنن. بەڵام کاتێک بۆیان دەرکەوت کە سەرەڕای هەموو ئەوانە، لە کەمینەیەکدا ماونەتەوە شەڕیان دژی دیموکراسی ڕاگەیاند و ئەنجوومەنی دامەزرێنەریان هەڵوەشاندەوە، ئەو کاتە لینین کتێبی  ‘دەوڵەت و شۆڕشی’ بۆ پاساودانی هەڵوێست و کەسایەتی خۆی ، دەرکرد.

درێژەی هەیە

………………………..

*وەرگێڕانی ئەم ئەم وتارە بە مەبەستی چەلەحانێی نێوانی مارکسییەکان و ئەنارکیستەکان نییە بەڵکو بۆ ڕوونکردنەوە یا تیشك خستنە سەر هەندێك لایەنی تاریکی دوو کەسایەتی زۆر گەورەیە کە مارکس و پرۆدۆنە .  بەتایبەت مارکس کە مارکسییە کوردەکان بە ئاگای ئەوە نین کە مارکسی لاو ، لاوێکی یاخیی ، کۆمۆنیست بووە، بەڵام مارکسی بە تەمەن ڕادیکالییەکەی وردە وردە کاڵ دەبێتەوە تا ئەو جێیەی کە خەباتی پڕۆلیتاریا بەرەو پەڕەلەمانتاریزم دەبات . 

بەڕای من زەروورە کە مارکس وەکو خۆی کە بووە ببینین، نەك وەکو ئەوەی کە دەمانەوێت .

زاهیر باهیر

06/05/2023

دۆزینەوەی تەکنەلۆجیا نوێیەکان یاخود ” پێشەوەچوونی کۆمەڵ” هەندێك جار زیاتر بە بارە خراپەکەیدا بەکارهێنراوە یاخود ئەو پێشەوە چوونەی کۆمەڵ بەو ئاراستەیەدا نەبووە کە لە ڕاستیدا کۆمەڵ بەرەو پێشەوە بەرێت .

لە نوێترین و پێشکەوتووترین تەکنەلۆجیا نوێشدا  ‘زیرەکیی دەستکرد ‘ Artificial Intelligence ، کە وەك چاوەڕواندەکرێت کە لە دوو ساڵی ئایندەدا توانا و زیرەکی مرۆڤ و خولقێنەرەکەی تێدەپەڕێنێت.

بەکارهێنانی ‘ زیرەکیی دەستکرد ‘ شۆڕشێکی گەورەی سەردەمە لە بواری تەکنەلۆجیادا کە تەواوی ژیان و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانیشمان ، ڕەنگە ، بگۆڕێت .  بە گوێرەی زانیارییەکانی ئێستا چەندێك ئەم تەکنەلۆجیایە سوودمەندە بۆ مرۆڤ و کۆمەڵ ئەوەندەش مەترسیدارە گەر بێت و ڕێ و شوێنی بۆ دانەنرێت و کۆنترۆڵ نەکرێت ، کە لەوەش دەکات کۆنترۆڵکردنی ئاسان نەبێت .

ئەوە ئاشکرایە کە بەکارهێنانی ‘ زیرەکیی دەستکرد ‘ نەك بە ملیۆنەها کار لەناو دەبات بەڵکو لە چەند ساڵی داهاتودا ڕەنگە دەساڵ یاخود بیست ساڵی دیکە ئەو کارانەی کە لە ڕێگای ئەوەوە نەکرێت و ناکرێت دەگمەن بن ،  ئەمەش   یانی بەتاڵەکردنی سوپای گەورەی کرێکاران لەسەر کار .  هەر لە ئێستاوە هەندێک لە کۆمپانیاکانی برتتانیا بیر لە دەرکردنی کرێکاران و کارمەندان دەکەنەوە .  لەوانە کۆمپانیای تەلەفوناتی بریتانیایە کە ڕایگەیاند لە دوو ساڵی ئایندەدا 50 هەزار کەێکار دەردەکات.  ئەم بارودۆخەش  یانی کەمکردنەوەی توانای کڕینی تاک و خیزانەکان.

 لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە پێشەوە ئەی کەواتە کاڵاکان چۆن ساغدەبنەوە؟

لە وەڵامدا من دەلێم سەرمایەداری تا ئێستا حەلی عەمەلی هەبووە بۆ قەیرانەکانی و هەرگیز ڕێگای نەداوە کە قەیرانەکانی پێوە دیار بێت و هەمیشە داوییتیە کۆڵی ئێمەدا گروپی هەرە ساماندارن و دەستبژێر لێی دەرچوون و سیستەمیش گەنجتر بووتەوە لەو  سەردەمەی مارکس-ی تێدا ژیاوە ، بۆیە بەڕای من شتێک نییە کەناوی ئەزمەی سەرمایداریی بێت و چونکە ئەو لە ئەزمەدا نییە و ئەوەی لە ئەزمەدایە ئێمەین .

بۆ حەلی شەپۆلدانەوەی کاڵاکان لە بازاردا دەستەی سامانداران ، دەستەی دەستەبژێر [ Elits ] لە ڕێگای حکومەتەکانیانەوە بەتەمان  ئەو گرفتەش حەل بکەن.

بۆ نموونە لە ئێستادا حکومەتی بریتانی پرۆژەیەکی خستۆتە کار کە هەر  لە لندەدن-دا  بە بەشداری 30 کەس بۆ ماوەی دوو ساڵ ئەم پرۆژەیە بەردەوام دەبێت .  بەشداربووانی پرۆژەکە مانگانە 1600 پاوەندیان پێدەدرێت [ دیارە بێ کارن ] و پێویست نییە هیچ جۆرە مەرجێکیان بەسەردا بسەپێنرێت جگە لە مۆنیتەریکردنیان ئەمەش تەنها لە ڕوی دەرونییەوە کە کاتێك کار ناکەن لەسەر ئەو بڕە پارەیە دەژین دەبێت  باری دەرونییان چۆن بیت و بەرەو کوێ دەڕوات؟.

بەڵام ئەوەی لە ئێستادا دیار نییە و یا باسی لێناکرێت ئایا ئەو بڕە پارەیە زیاد دەکرێت بە گوێرەی ژمارەی ئەندامانی خێزانەکان؟ ئایا ئەم بڕە پاەرەیە کرێی خانوو و پارەی کارەبا و غاز و ئاوی لە سەرە یا زێدە پارەیەکیش بۆ ئەوانە تەرخان دەکرێت ؟

ئەمانە و زۆری تر پرسیارن و بێ گومان حساباتی بۆ دەکرێت ، بەڵام ئەوەی لای ئەمان لە ئێستادا گرنگە باری دەرونی کەسەکانە پاش دوو ساڵ لەبەر ئەوەی کە کار ناکەن تاکو بزانرێت ئەمە کێشەیەك بۆ  ‘مشەخۆرەکانی’ ئایندە دروست دەکات یا نا؟  

لێرەدا ئێمە لە نێوانی دوو دروشمداین کە دەکرێت یەکێیان هەڵبژێرین و کە دەروی رزگارکردنمانە، سەرنگونکردنی سیستەمەکەیە و هێنادی  سیستەم و کۆمەڵی سۆشیالیستییە .  دروشمەکان :ئەی ڕۆبۆتەکانی جیهان ، ئەی ‘ زیرەکی دەستکرد ‘ یەکبگرن و مانبگرن تاکو ئێمە ڕزگار بکەن؟ یاخود ئەی تەواوی جەماوەر ، ” مشەخۆرەکان ” ئەی خەڵکینە یەکبگرن بۆ ئازادیی و ڕزگارکردنی خۆتان لە دەست ئەم سیستەمە نامرۆڤایەتییە کە بەهای مرۆڤ و مرۆڤایەتی و پەیوەندی کۆمەڵایەتی بە تەواوی لەناوبردووە؟                                                   

نوسینی : Rudolf Rocker

ساڵی 1925

و: زاهیر باهیر

III

بەشی حەوتەم

لە 20ی تەمموزی 1870 کارل مارکس بۆ فرێدریك ئەنگڵس-ی نووسی ” فەرەنسییەکان پێویستیان بە لێدانێك/زەربەیەك هەیە.  ئەگەر پرۆسییەکان سەرکەوتوو بن ناوەندگەرایی دەسەڵاتی دەوڵەت یارمەتیدەر دەبێت بۆ ناوەندگەرایی چینی کرێکاری ئەڵمانی.  زیاتریش لەوە، باڵادەستی ئەڵمان ناوەندی کێشکردنی بزووتنەوە کرێکارییەکانی ئەوروپای ڕۆژئاوا لە فەرەنساوە دەگۆڕێت بۆ ئەڵمانیا. هەروەها مرۆڤ دەبێت بزووتنەوەکە لە ساڵی 1866 بە ئەمڕۆ بەراورد بکات بۆ ئەوەی بزانێت چینی کرێکاری ئەڵمانی لە ڕووی تئیۆری و ڕێکخستنەوە لە فەرەنسییەکان باڵاترە. باڵادەستبوونی بەسەر فەرەنسییەکان لەسەر شانۆی جیهانی بە هەمان شێوە بە مانای زاڵبوونی تئیۆری ئێمە بەسەر تئیۆری پرۆدۆن و هتد دێت”.

مارکس ڕاستی دەکرد: سەرکەوتنی ئەڵمانیا بەسەر فەرەنسادا بۆ مێژووی بزووتنەوەی کرێکاری ئەوروپی  بە مانای ڕێڕەوێکی نوێ بوو.  سۆسیالیزمی شۆڕشگێڕ و لیبڕاڵی وڵاتانی لاتین فڕێدرا و جێگایان بۆ دەوڵەتگەرایی وتئیۆرییەکانی مارکسیزمی دژە ئەنارکیستی جێهێشت.   بەمەش  گەشەسەندنی ئەو سۆسیالیزمە زیندووە و داهێنەرەی ڕاگرت، ئەوەش بەهۆی دۆگماتیزمێکی گاڵتەجاڕی نوێوە ڕوویدا کە ئیدیعای زانینی تەواوی واقیعی کۆمەڵایەتی دەکرد، لە کاتێکدا ئەم ئیدیعایە  زیاتر نەبوو لە تێکەڵەیەکی دەستەواژەی تیۆلۆژی/ لاهوتیی  و زۆربڵێیی قەدەریانە/ جەبریانە  و دەرکەوت کە گۆڕی هەموو بیرکردنەوەیەکی سۆسیالیستی ڕاستەقینە بوو.

هاوکات لەگەڵ بیرۆکەکاندا، شێوازەکانی بزووتنەوەی سۆسیالیستیش گۆڕانکارییان بەسەردا هات.  لەبری گروپە شۆڕشگێڕەکان بۆ پاگەندە و ڕێکخستنی خەباتی ئابوریی، کە لەوەدا نێونەتەوەییەکان کۆرپەی کۆمەڵی ئایندە و ئۆرگانە گونجاوەکانیان بۆ بەکۆمەڵایەتیکردنی ئامرازەکانی بەرهەمهێنان و ئاڵوگۆڕکردن دەبینی، کەچی بووە هاتنی سەردەمی حزبە سۆسیالیستەکان و نوێنەرایەتی پەرلەمانیی پرۆلیتاریا.  وردە وردە پەروەردەی سۆسیالیستیانەی کۆن کە کرێکارانی بەرەو داگیرکردنی زەوی و وەرشەکانی کارکردن ( وۆرک شۆپەکان) دەبرد لەبیرکرا، جێگەی  بە دیسیپلینێکی نوێی حزبیی کە وەك باڵاترین ئایدیالی خۆی سەیری گرتنەدەستی دەسەڵاتی سیاسی دەکرد گیرایەوە.

نەیاری گەورەی مارکس، میخایل باکونین، بە ڕوونی گۆڕانی لە هەڵوێستەکەدا بینی و بە دڵێکی گەورەی خەمبارەوە  پێشبینی ئەوەی کرد کە لاپەڕەیەکی نوێ لە مێژووی ئەوروپادا بە سەرکەوتنی ئەڵمانیا و ڕووخانی کۆمون دەستپێدەکات. باکۆنین لە ڕووی جەستەییەوە ماندوو بوو، ڕەنگی مردوو لە دەم و چاوی نیشتبوو، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم چەند دێڕە گرنگانەی لە 11ی تشرینی دووەمی 1874: بۆ ئۆگارێڤ (Ogarev ) نووسی:

“بیسمارسکیزم کە میلیتاریزم و دەسەڵاتی پۆلیسی و قۆرخکاری داراییە لەژێر ناوی دەوڵەتی نوێدا لە یەك سیستەمدا خۆی گرتۆتەوە ، هەموو شوێنێك داگیر دەکات.  بەڵام ڕەنگە لە دە یان پانزە ساڵدا پەرەسەندنی ناجێگیریی ڕەگەزی مرۆڤ جارێکی دیکە ڕۆشنایی بخاتە سەر ڕێگاکانی سەرکەوتن. ” لەم بۆنەیەدا باکونین هەڵەی کرد، نەیتوانی حیساب بکات کە نیو سەدە دەخایەنێت تاوەکو بیسمارکیزم لەناو کارەساتێکی ترسناکی جیهانیدا تێدەشکێت.

درێژەی هەیە

……………………………………

*وەرگێڕانی ئەم ئەم وتارە بە مەبەستی چەلەحانێی نێوانی مارکسییەکان و ئەنارکیستەکان نییە بەڵکو بۆ ڕوونکردنەوە یا تیشك خستنە سەر هەندێك لایەنی تاریکی دوو کەسایەتی زۆر گەورەیە کە مارکس و پرۆدۆنە .  بەتایبەت مارکس کە مارکسییە کوردەکان بە ئاگای ئەوە نین کە مارکسی لاو ، لاوێکی یاخیی ، کۆمۆنیست بووە، بەڵام مارکسی بە تەمەن ڕادیکالییەکەی وردە وردە کاڵ دەبێتەوە تا ئەو جێیەی کە خەباتی پڕۆلیتاریا بەرەو پەڕەلەمانتاریزم دەبات .  بەڕای من زەروورە کە مارکس وەکو خۆی کە بووە ببینین، نەك وەکو ئەوەی کە دەمانەوێت .

نوسینی : Rudolf Rocker

ساڵی 1925

و: زاهیر باهیر

III

بەشی شەشەم :

بۆ نموونە نووسینە سیاسییەکانی مارکس لەم قۆناغەدا، ئەو بابەتەی کە لە ڤۆروارتس (Vorwaerts ) ی پاریس بڵاوی کردووەتەوە، نیشانی دەدات کە چۆن لە ژێر کاریگەری بیرکردنەوەی پرۆدۆن و تەنانەت بیرۆکە ئەنارکیستەکانیشیدا بووە.

ڤۆروارتس (Vorwaerts ) گۆڤارێکی دەوری بوو کە لە پایتەختی فەرەنسا لە  ساڵی 1844 لە ژێر سەرپەرشتی هاینریش بێرنشتاین (Heinrich Bernstein ) دەردەچوو، سەرەتا تەنیا لە دیدی تێڕوانینییەوە لیبڕاڵ بوو،  بەڵام دواتر دوای بزربوونی  ئانالێس جێرمانۆفرانسایز، (Anales GermanoFrancaises )  بێرنشتاین (Bernstein  ) پەیوەندی بە بەشداربووانی کۆنەوە کرد بەم جۆرە هاوکارانی پێشوی ڕازی کرد بە پەیوەندیکردن بە بزوتنەوەی سۆشیالیستییەوە. ئیتر لەو کاتەوە ڤۆروارتس (Vorwaerts ) بوو بە زمانی  فەرمی سۆسیالیزم و بەشداربووانی زۆر لە دوا بڵاوکراوەکەی  ئەی ڕوج (A. Ruge ) لە نێوانیاندا باکونین، مارکس، ئەنگڵس، هاینریچ هاین، (Heinrich Heine ) جۆرج هێرویگ (Georg Herwegh ) و هتد بە بەشداریکردنیان نوسینەکانیان بۆ نارد.

مارکس لە بڵاکراوەی ژمارە 63 دا (7 August 1844) بەرهەمێکی جەدەلسازیی  بەناوی “تێبینی ڕەخنەیی لەسەر وتارەکەی ‘پاشای پرۆسیاو و چاکسازی کۆمەڵایەتی’ ’” بڵاوکردەوە.   لەوێدا لێکۆڵینەوەیەکی لە سروشتی دەوڵەت کرد و بێتوانایی تەواوەتی دەوڵەتی نیشاندا لە کەمکردنەوەی نەهامەتی کۆمەڵایەتی و سڕینەوەی هەژاریی.  ئەو بیرۆکانەی کە نووسەر لە ڕەوتی وتارەکەیدا دەیخاتە ڕوو، بە تەواوی ئەنارکیستن و بە تەواوی لەگەڵ ئەو بیرکردنەوەدا دەگونجێن کە پرۆدۆن و باکونین و بیرمەندەکانی دیکەی ئەنارکیزم لەم پێوەندییەدا خستوویانەتە ڕوو.  خوێنەران بۆ خۆیان دەتوانن لەم بڕگەیەی خوارەوە لە لێکۆڵینەوەکانی مارکس حوکم بدەن:

” دەوڵەت …. هەرگیز سەرچاوەی نەخۆشییە کۆمەڵایەتییەکان لە ‘دەوڵەت و سیستەمی کۆمەڵگەدا’ دا نابینێت.  لە و شوێنەی  حیزبە سیاسیەکان هەبن، لە ڕاستیدا هەر حیزبێک ڕەگی هەموو خراپەیەک لە حیزبە موعاریزەکەدا دەبینێت لەبری خۆی ، کە حزبێکی دژبەرە و لە حوکمڕانی دەوڵەتدا وەستاوە.  تەنانەت سیاسەتمەدارە ڕادیکاڵ و شۆڕشگێڕەکان نەک لە سروشتی جەوهەریی دەوڵەتدا ئەو خراپەیە دەبینن بەڵکو لە فۆرمێکی دەوڵەتی دیاریکراودا بەدوای ڕیشەی خراپەکاریدا دەگەڕێن، کە ئارەزووی ئەوە دەکەن بە فۆرمێکی دەوڵەتی جیاواز جێگەی بگرنەوە.

” لە ڕوانگەی سیاسییەوە دەوڵەت و سیستەمی کۆمەڵگە دوو شتی جیاواز نین. دەوڵەت سیستەمی کۆمەڵگەیە.  ئا لەو بارەدا دەوڵەت دان بە بوونی کەموکوڕی کۆمەڵایەتیدا دەنێت، هۆکارەکانیان یان لە یاساکانی سروشتدا دەبینێت، کە هیچ دەسەڵاتێکی مرۆیی ناتوانێت فەرمانی پێبکات/ دەستی تێوەردا، یان لە ژیانی تایبەتدا کە وابەستەی دەوڵەت نییە، یان لە چالاکییە نابەجێیەکانی ئیدارەدا، کە وابەستەی ئەوە نییە.  بەم شێوەیە ئینگلتەرا هۆکاری هەژاریی لە یاسای سروشتدا دەبینێت کە بەهۆیەوە ژمارەی دانیشتووان دەبێت هەمیشە لە سەرچاوەکانی بژێوی ژیانیان، زیاتر بن.  لە لایەکی ترەوە ئینگلتەرە هەژاری بە ئیرادەی خراپی هەژارانەوە دەبەستێتەوە، هەروەک چۆن پاشای پرۆسیا بە هەستی نامەسیحی دەوڵەمەندەکان ڕوونیدەکاتەوە و هەر وەک چۆن ڕیکەوتنامە/پەیمان بە عەقڵیەتی دژە شۆڕشگێڕانەی گوماناوی خاوەن موڵکەکان لێکیدەداتەوە یاخود دەیبەستێتەوە .  بۆیە ئینگلتەرە سزای هەژاران دەدات، پاشای پرۆسیا ئامۆژگاری و لۆمەی دەوڵەمەندەکان دەکات و ڕێکەوتننامەکە سەری خاوەن موڵکەکان دەبڕێت.

“لە کۆتاییدا، هەموو دەوڵەتێک لە کەموکوڕییە بەڕێکەوتەکان یاخودلە کەمووکوڕییە ئەنقەستەکانی[ بە مەبەست] ئیدارەدا بەدوای هۆکارەکەدا دەگەڕێن، هەر بۆیەش بەدوای چارەسەری نەخۆشییەکانیدا لە ڕێوشوێنەکانی ئیدارە و ئیدارەداندا دەگەڕێت. بۆچی؟ ڕێک لەبەر ئەوەی ئیدارە و ئیدارەدان ڕێکخستنی  چالاکی دەوڵەتن.”

درێژەی هەیە

………………….

*وەرگێڕانی ئەم ئەم وتارە بە مەبەستی چەلەحانێی نێوانی مارکسییەکان و ئەنارکیستەکان نییە بەڵکو بۆ ڕوونکردنەوە یا تیشك خستنە سەر هەندێك لایەنی تاریکی دوو کەسایەتی زۆر گەورەیە کە مارکس و پرۆدۆنە .  بەتایبەت مارکس کە مارکسییە کوردەکان بە ئاگای ئەوە نین کە مارکسی لاو ، لاوێکی یاخیی ، کۆمۆنیست بووە، بەڵام مارکسی بە تەمەن ڕادیکالییەکەی وردە وردە کاڵ دەبێتەوە تا ئەو جێیەی کە خەباتی پڕۆلیتاریا بەرەو پەڕەلەمانتاریزم دەبات . 

بەڕای من زەروورە کە مارکس وەکو خۆی کە بووە ببینین، نەك وەکو ئەوەی کە دەمانەوێت .

زاهیر باهیر

02/06/2023

گۆڕینی بەرەدەوامی یاساکان سەبارەت بە تەسكبوونەوەی ئازادییەکان و بەهێزی هەژموونی میدیا لەسەر خەڵکی ژیانی چالاکوانانی کە لەسەر شەقامەکان چالاکی ئەنجامدەدەن وەکو Just Stop Oil و Extiniction Rebellion  و  ئەوانی دیکە لە مەترسییەکی گەورەدایە .

مەترسییەکە لە پۆلیس نییە بەڵکو مەترسییەکە لە خودی کرێکاران و خەڵکەکەیە کە چۆن دەچن بە گژ خۆپیشاندەران و چالاکوانەکاندا و ئەوەی کە پۆلیس لە هەقەتدا ناتوانێت بیکات و بۆی ناکرێت ئەمان بێ سێ و دوو دەیکەن و ئامادەشن باجەکەشی بدەن .  من چەند جارێک وێنە و ئەو دیمەنانەم لیرەد داناوە .

دوێنێ 5 شەمە ، گروپی Just Stop Oil  لەسەر شەقامێکی لەندەن چالاکییان ئەنجام دا بە ڕاگرنتی سەیارە و ڕێپێوانی زۆر هێواش. بەڵام وەکو لە وێنەکەدا دەیانبینین کە چۆن پاس و ئەوانی دیکە دەیانەوێت چالاکییەکەیان تێکبشکێنن و تەنانەت ئازاریشیان پێبەگەینن بە پاڵپێوەنانیان . ئەمە لە کاتێکدا کە هیچ لە سایەقی ئەو پاسانە ئەو شاحنانە پابەند نین بەوەی کە هەر دەبێت لە وەختدا بگەن شوێنی مەبەست ، دەتوانن بە کەیفی خۆیان ڕاوەستن و تەنانەت سەرخەوێکیش بشکێنن لەبری ئەوەی کە ئازار بە چالاکوانەکان بگەیەنن و خۆشیان بخەنە بەردەم یاسا و دانی  سزا و بەندیکردن . 

گرفتەکە ئێمە خۆمانین نەك سەرمایەداریی ، سەرمایەداری بە بێ کرێکاران ناتوانن یەك ڕؤژ بەردەوامی بدەن بە ژیانیان ، ئەوە کرێکاران کە قازانج دروستدەکەن، پۆلیسن ، سەربازن شوێن داگیردەکەن و خەڵکانی بێتاوان دەکوژن و لەگەڵ برا کرێکارەکانیان دەجەنگن ، ئەوە کرێکارانن پاسەوانی بەندیخانەکانن، ئەوە ئەوانن بەرگری لە زوڵم و زۆر و نادادپەروەری کۆمەڵایەتی و نایەکسانی دەکەن بە پاسەوانیکردنی سیستەمەکە لە هەموو لایەکەوە و بەردەوامیدان پێی .

نەمان بۆ کرێکار و کرێکاریی و  سەرمایەداریی، روخان بۆ هەموو دەسەڵاتێك بە دەسەڵات و دەوڵەتی دیکتاتۆری پڕۆلیاتیارشەوە.

  

02/06/2023

دوای مانگرتنی ڕۆژی 4شەمەی  12 هەزار لە سایەقی قیتارەکان ، ئەمڕۆش ، هەینی ، 20 هەزار لە کرێکارانی هێڵی شەمەنەفەرەکان کە سەر بە سەندیکای RMT ین بۆ ماوەی 24 کاتژمێر ماندەگرن.   سبەینێش ، شەمە، بەشێکی دیکەی کرێکاران دەست بەمانگرتن دەکەن بۆ ماوەی 24 کاتژمێری دیکە .

مانگرتنی کرێکاران بەهۆی کێشەی موچە و هەلومەرجی سەر کار و دەرنەکردنی کرێکارەکانەوەیە لەگەڵ  کۆمپانیاکان و حکومەتدا . سایەقی قیاتارەکان کە سەر بە سەندیکای جیاوازن ماوەی ساڵێکە لەم  نیزاعەدان .

لەوە دەکات مانگرتنەکان بەردەوام بێت بەتایبەت دوای ئەوەی کە نقابە بۆ 6 مانگی دیکە مافی بانگکردنی ئەندامەکانی بۆ مانگرتن بە دەستهێنا کە لە سەدا 91  لە ژمارەی دەنگدەران  بوون لە ڕێژەی لە سەدا 67 کە دەنگیان دابوو .

دەنگدانی ئەم ڕیژە  بەرزە لە کرێکاران بۆ مانگرتن، ئەو پەیامە دەداتە کۆمپانیاکان و حکومەت  کە هەژمونی نقابە لەناو کرێکاراندا و خواستی کرێکارانیش بۆ داوا ڕەواکانیان لەو پەڕی بەهێزیدایە ، هاوکاتیش ئەوە دەگەیەنێت بە خاوەنکار و حکومەت کە دەبێت ناچار بن بە وتووێژکردن لەگەڵ نقابەدا و داخوازییەکانیان پەسەند بکەن . 

نوسینی : Rudolf Rocker

ساڵی 1925

و: زاهیر باهیر

بەشی پێنجەم  

چی لە پشت ئەم جۆرە پەرادۆکسەوەیە؟ ئەوە شتێکە کە نوێنەرانی بەناو سۆسیالیزمی زانستی هێشتا ڕوونیان نەکردووەتەوە.  لە زاراوەی واقیعیدا تەنیا یەک وەڵام هەیە: مارکس ویستی ئەو سەرچاوەیە بشارێتەوە کە خۆی تێیدا نوقم بووە.  هەموو ئەوانەی لێکۆڵینەوەیەکیان لە پرسەکە کردووە و هەست بە زەبری وەلای حیزبی [ پارتیزان] ناکەن، دەبێ دان بەوەدا بنێن کە ئەم ڕوونکردنەوە خەیاڵیی نییە.

با دووبارە گوێبیستی ئەوە بین کە مارکس سەبارەت بە گرنگی مێژوویی پرۆدۆن دەیڵێت. دەتوانین ئەمە لە لاپەڕەی 52ی هەمان بەرهەمدا بخوێنینەوە:

“پرۆدۆن نەک هەر لە بەرژەوەندی پرۆلیتاریاکاندا دەنووسێت، خودی خۆی پرۆلیتاریایە، کرێکارە .  کارەکەی مانیفێستێکی زانستی پرۆلیتاریای فەرەنسییە”.

لێرەدا، وەک دەبینرێت، مارکس بە تەواوی و بە دەقیقی دەڵێت کە پرۆدۆن لایەنگر و بانگدەری  سۆسیالیزمی پرۆلیتاریایە و کارەکانی نوێنەرایەتی مانیفێستێکی زانستی لە پرۆلیتاریای فەرەنسی دەکەن.  لە لایەکی ترەوە لە ‘مانیفێستی کۆمۆنیستدا’ دڵنیامان دەکاتەوە کە پرۆدۆن جەستەیەکی کۆنەپەرستی سۆسیالیزمی  بۆرژوازییە.  ئایا دەکرێت پارادۆکسێکی تیژتر هەبێت؟ ئێمە کێین باوەڕ بە مارکسی ‘خێزانی پیرۆز’ یان نووسەری’ مانیفێستی کۆمۆنیست’؟ بکەین ، وە چۆن ئەم ناکۆکییە / ناتەباییە ڕوودەدات؟ ئەوە پرسیارێکە کە ئێمە دووبارە لە خۆمانی دەکەینەوە و بە سروشتیش وەڵامەکەی وەک پێشووترە: مارکس ویستی تەنها ئەوەی قەرزاری پرۆدۆن بوو لە هەمووانی بشارێتەوە و هەر وەسیلەیەك بۆ پاساوی ئەو مەبەستە قبوڵکراو بوو.  ناتوانرێت گریمانی هیچ ڕوونکردنەوەیەکی دیکە  هەبێت؛ ئەو وەسیلانەشی  کە مارکس دواتر لە کێبڕکێی خۆیدا لەگەڵ میخایل باکونین بەکاری هێنان، بەڵگەن لەسەر ئەوەی کە ئەو لە هەڵبژاردنەکەیدا زۆر وردبین نەبووە .

“ ناکۆکی یا پارادۆکسی نێوان ئامانج و نیازپاکی ئیدارە، لەلایەک و ئامراز و گریمانەکانی،  لە لایەکی ترەوە ناتوانرێت لەلایەن دەوڵەتەوە هەڵبوەشێنرێتەوە بەبێ ئەوەی ئەمەی دووەمیان خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، چونکە لەسەر بنەمای ئەم ناکۆکییە دامەزراوە.  دەوڵەت لەسەر ناکۆکی ژیانی گشتی و تایبەتی، لەسەر ناکۆکی  نێوان بەرژەوەندی گشتی و بەرژەوەندی تایبەت دامەزراوە.  لێرەوە ئیدارە دەبێت خۆی لە چالاکیەکی فەرمی و نەرینیدا قەتیس بکات، لە کاتێکدا ژیانی مەدەنی  و کارەکەی دەست پێدەکات ئا لەوێدا دەسەڵاتی ئیدارە کۆتایی دێت.  بەڕاستی لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو دەرئەنجامانەی کە لە سروشتی ناکۆمەڵایەتی ئەم ژیانی مەدەنییەوە سەرهەڵدەدەن، ئەم خاوەندارێتییە تایبەتە، ئەم بازرگانییە، ئەم پیشەسازییە، ئەم یەکدی تاڵانکردنانەی  بازنە جیاوازەکانی هاووڵاتییان، لە لایەن ئەم هەموو دەرئەنجامانەوە ڕووبەڕوو دەبنەوە کە بێ توانایی یاسای  سروشتیی ئیدارەکەن.  بۆ ئەم پارچە پارچەبوونە، ئەم نامۆراڵییە، ئەم کۆیلایەتییەی کۆمەڵگەی مەدەنی، ئەو بناغە سروشتیەیە کە دەوڵەتی مۆدێرن لەسەری وەستاوە، هەروەک چۆن کۆمەڵگەی مەدەنی کۆیلایەتی ئەو بناغە سروشتییە بوو کە دەوڵەتی کۆمەڵگەی کۆن لەسەری وەستابوو.  بوونی دەوڵەت و بوونی کۆیلایەتی لەیەکتر جیا ناکرێنەوە. دەوڵەتی کۆن و کۆیلایەتی کۆن ئەم دژبەرە کلاسیکە ڕاست و ڕێکانە لە یەکترەوە نزیکتر نەبوون لەوەی کە دەوڵەتی مۆدێرن و جیهانی بازرگانی مۆدێرن بوویانە، ئەمانە ناکۆکن لەگەڵ باوەڕی مەسیحییەتدا” ****these hypocritical Christian opposites.

ئەم لێکدانەوەیە کە لە بنەڕەتدا ئەنارکیستییە بۆ سروشتی دەوڵەت، کە لە چوارچێوەی پەروەردەیییدا دواتر لە مارکسدا زۆر سەیر دەردەکەوێت، کە بەڵگەیەکی ڕوونە بۆ ڕەگ و ڕیشەی ئەنارکیستی پەرەسەندنی سۆسیالیستی سەرەتایی مارکس. ئەو بابەتەی کە باسی لێوە دەکرێت ڕەنگدانەوەی چەمکەکانی ڕەخنەی پرۆدۆنە لە دەوڵەت، ڕەخنەیەک کە بۆ یەکەمجار لە کتێبە بەناوبانگەکەیدا هاتووە کە ‘ موڵکییەت چییە؟’ ئەو کارە نەمرە کاریگەری یەکلاکەرەوەی لەسەر پەرەسەندنی کۆمۆنیستیی ئەڵمانەکان هەبوو، بەبێ گوێدانە ئەو ڕاستییە مارکس هەموو هەوڵێک دەدات لە بەکارهێنانی شێوازە بێ نرخەکان بۆ نکۆڵیکردن لە ڕۆژانی سەرەتای چالاکییە سۆسیالیستییەکەی.  بێگومان لەمەدا مارکسیستەکان پاڵپشتی مامۆستاکەیان دەکەن و بەم شێوەیە ڕوانگەی مێژوویی هەڵە بۆ پەیوەندییە سەرەتاییەکانی نێوان مارکس و پرۆدۆن وردە وردە بنیات دەنرێت.

بە تایبەتی لە ئەڵمانیا کە لەوێ پرۆدۆن تاڕادەی نەناسراو وابوو، تەواوی چەواشەکارییەکان لەم ڕووەوە توانای بڵاوبوونەوەیان هەیە.  بەڵام تا مرۆڤ زیاتر بەرهەمە گرنگەکانی نووسەرانی سۆسیالیستی کۆن بناسێت، زیاتر تێدەگات کە سۆسیالیزمی زانستی چەندە قەرزاری ئەو “یۆتۆپیاییانە”ن کە بۆ ماوەیەکی زۆر لەبیرکرابوون بەهۆی “ناوبانگ”ی گەورەی قوتابخانەی مارکسی و هۆکارەکانی دیکە کە لە سەرەتاوە بێ ئاگایانە ئەدەبیاتی سۆشیالیستی لەبیرکران.   یەکێک لە گرنگترین مامۆستاکانی مارکس و ئەو کەسەی کە بناغەکانی گەشەسەندنی دواتری ئەوی دانا، کەسێکی تر نەبوو جگە لە پرۆدۆن، ئەو ئەنارکیستەی کە لەلایەن سۆسیالیستە یاساییەکانەوە ئەوەندە سووکایەتی پێکرا و بە هەڵە تێیگەیشتبوون.

درێژەی هەیە

…………………………………….

*وەرگێڕانی ئەم ئەم وتارە بە مەبەستی چەلەحانێی نێوانی مارکسییەکان و ئەنارکیستەکان نییە بەڵکو بۆ ڕوونکردنەوە یا تیشك خستنە سەر هەندێك لایەنی تاریکی دوو کەسایەتی زۆر گەورەیە کە مارکس و پرۆدۆنە .  بەتایبەت مارکس کە مارکسییە کوردەکان بە ئاگای ئەوە نین کە مارکسی لاو ، لاوێکی یاخیی ، کۆمۆنیست بووە، بەڵام مارکسی بە تەمەن ڕادیکالییەکەی وردە وردە کاڵ دەبێتەوە تا ئەو جێیەی کە خەباتی پڕۆلیتاریا بەرەو پەڕەلەمانتاریزم دەبات . 

بەڕای من زەروورە کە مارکس وەکو خۆی کە بووە ببینین، نەك وەکو ئەوەی کە دەمانەوێت .

…………………………………

**** These hypocritical opposites   [ ئەمانە ناکۆکن لەگەڵ باوەڕی مەسیحییەتدا] ئەمە دەستەواژەیەکە ، تێرمێکە کە مارکس لە  کاپیتاڵدا بەرانبەر دەزگەکانی سەرمایەداری بەکاریهێناوە، پێیان دەڵێت ئەو باوەڕ و دڵسۆزی و یەکسانی و بایاخە ڕەوشتیانەی کە لە  ئاینی مەسیحیدا هاتوون  و ئێوە  باوەڕتان پێیەتی و بانگەشەیان بۆ دەکەن لەتەك کار و رەفتارتاندا نایەنەوە  بۆیە بە بێ هەڵوەشاندنەوەی ئێوە هیچ یەکێك لەوانە بەدینایەت .

31/03/2023

ئەمڕۆ، 4شەمە، 31/0/2023 سایەقی بەشێکی زۆر لە قیتارەکانی ئینگلتەرە کە ئەندامی نقابەی ئەسلیف-ن بۆ جارێکی دیکە بۆ 24 کاتژمێر مانگرتنەکەیان دەستپێکرد .

هۆکاری مانگرتنەکەیان داخوازی  بەرزکردنەوەی مووچە و کری و مەرجەکانی سەرکار و دەرنەکردن  و هێڵانەوەی کرێکارانە .  کێشەی نێوانی نقابە و کۆمپانیاکانی قیتارەکان بۆ ماوەی ساڵێكە بەردەوامە ، دواجار حکومەت و ئیدارەی کۆمپانیاکان ڕازیبوون بە بەرزکردنەوە موچە بە ڕێژەی لەسەدا 5 بۆ ئەمساڵ و ساڵی داهاتوش بە ڕێژەی لەسەد 4 . ئەم ڕیژەیە کە لە کاتێکدا ڕێژەی هەڵئاوسانی پارە بە ڕێژەی سەرو لە سەدا 10 یە زۆر کەمە لەمەش زیاتر حکومەت و کۆمپانیاکان پابەند نەبوون بە داخوازییەکانی دیکەی نقابەوە بۆیە نقابە ئەو بڕە زیادەیەی مووچەی ڕەتکردەوە.

ڕۆژی هەینی و شەمە دووبارە مانگرتنی بەشی دیکەی کرێکارانی قیتارەکان دەستپێدەکاتەوە.

31/05/2023

ئەندامانی گروپی جەست ستۆپ ئۆیەک لە 24ی نیسانەوە هەموو ڕۆژێک خۆپیشاندانیان  ئەنجامداوە، و بەڵێنیان داوە تا کاتێکی نادیار بەردەوام بن تا حکومەت واز لە پێدانی مۆڵەتی نوێ بۆ غاز و خەڵوز و نەوت دەهێنێت.

ئەمڕۆ بەیانی زوو لە سێ شوێندا لە لەندەن جالاکی ڕاستەوخۆیان نواند ، لەوانە لەسەر شەقامی بەردەم پەڕلەمانی بریتانیا بوو کە 56 کەسیان ڕێپێوانی هێواشیان ئەنجام دا کە ئەمەش بە گوێرەی یاسای نوێ یاساخە بۆیە 10 کەسیان لێ دەستتگیر کرا.

30/05/2023

کرێکارانی ئەو دەزگەیەی سەرەوە کە  هاوکاری و کۆمەك بەوانەی کە خانووبەرەیان نییە و لەسەر شەقامەکانن ، لە 3شەمەوە ، 30/05 تاکو 26/06 لە مانگرتندا دەبن بۆ بەرگریی لە زیادکردنی موچە و کرێیان .

ئەندامانی سەندیکای یونایتد زیاتر لە 500 کرێکاریان لە سەرانسەری باشووری ئینگلتەرادا : لە لەندەن، بریستۆڵ، برایتۆن، ئۆکسفۆرد، بۆرنمۆس و ڕیدینگدەنگیان بەمانگرتن داوە و دوێنێ، 3شەمە یەکەم ڕۆژی مانگرتنەکەیان بوو.

سکرتێری گشتی سەندیکای یونایت، شارۆن گرەیام، وتی: “ئەو کرێکارانەی کە لەو دەزگەیەدا کار دەکەن و کارەکەیان هاوکاری ئەوانەن کە لەسەر شەقامەکان دەمێننەوە و ئەوانەش کە ماڵ و شوێنیان نییە گەیشتونەتە ئەوا ڕادەیەی کە هەڵوێست وەرگرن “

ئەو وتی “ئیدارەی ئەو دەزگەیە لەبری ئەوەی دەست بەسەر دەستپێشخەرییەکەدا بگرێت بۆ کۆتاییهێنان بە ناکۆکییەکە ،  ئێستا ئیدارەی سانت مونگۆ ڕووبەڕووی مانگرتنی مانگێک دەبێتەوە و کرێکاران پشتگیری تەواوی یونایتیان هەیە.  ئۆفەری بەزەییانەی مووچە کە لە سەدا 2.25 هەموو  کەسێکی ناو سەندیکای توڕە کردووە.  ئێستا وەڵامەکە لە دەستی ئیدارەی دەزگەکەدایە دەتوانن ئۆفەری  ئەندامانی یونایت بکات بە مووچەی شایستە. ، کەچی لە بری ئەمە بێباکن بەرامبەر بەو فشارە داراییانەی کە ڕووبەڕووی ستافەکانیانی خۆیان دەبنەوە، لە ڕاستیدا و  بەڕاشکاوی ئەم هەڵوێستە  سەرسوڕهێنەرە”.