وەرگەرا ماکینە
د ھن سیستەمان دە، ئەشکەرەیە کو ھندکاھیێن سەردەستێن ئابۆری چاوا دەولەتێ کۆنترۆل دکن. میناک د فەۆدالیزمێ دە ئاخ د دەستێ فەۆدالان دە بوو کو راستەراست گوندی ئیستسمار دکرن. دەستھلاتداریا ئابۆری و سیاسی د ھەمان دەستان دە، ئانگۆ خوەدیێن ئاخان، ھاتن یەک کرن. ئابسۆلوتیزمێ دیت کو پادیشاھ فەۆدالان خستە بن دەستھلاتداریا خوە و خوەزایا نەمەرکەزییا رەلاتیفییا فەۆدالیزمێ ب دەولەتەک ناڤەندی ھاتە گوھەرتن.
ئەڤ پەرگالا دەولەتپارێزا ناڤەندی بوو کو بوورژوووازیا مەزن ژ بۆ دەولەتا خوە مۆدەل گرت. پادیشاھ ب پارلەمەنتۆیەک ھاتە گوھەزتن، کو د دەستپێکێ دە ب دەنگدانا سینۆرکری ھاتە ھلبژارتن. د ڤێ فۆرما دەستپێکێیا دەولەتا کاپیتالیست دە، (دیسا) ئەشکەرەیە کو ئەلیت چاوا کۆنترۆلا ماکینەیا دەولەتێ دپارێزە. ژ بەر کو دەنگدان ل سەر بنگەھێ خوەدیبوونا میقدارەک ھندکترین ملک بوو، خزان ب باندۆر ژ وان رە ھات قەدەخە کرن کو د تشتێ کو ھوکوومەتێ کر دە ت گۆتنەک (فەرمی) ھەبە. ئەڤ دوورخستن ژ ئالیێ فیلۆزۆفێن مینا ژۆھن لۆجکە ڤە ھات تەۆریزەکرن — گرسەیێن خەباتکار ژ بلی بەشەک ژ لاشێ مرۆڤان (خوەدیێن ملک)یێن کو ھکوومەتێ دەستنیشان کرن، وەکی ئارمانجا سیاسەتا دەولەتێ دھات ھەسباندن. د ڤێ پەرسپەکتیفێ دە دەولەت وەک شرکەتەک ھەڤپار بوو. چینا خوەدان پارمەندێن کو رێڤەبەرێن بەرفرەھ دەستنیشان کرن و گرسەیا نفووسێ کارکەرێن کو د دیارکرنا پەرسۆنەلێن رێڤەبەریێ دە نە خوەدی گۆتن بوون و دھاتن چاڤەرێ کرن کو فەرمانان بشۆپینن.
وەکە کو تێ پێشبینیکرن، ئەڤ سیستەم ژ ئالیێ پڕانیا کو د بن ڤێ سیستەمێ دە بوون، ب توندی نەفرەت بوو. رەژیمەکە ب ڤی رەنگییا “لیبەرالا کلاسیک” ژ ئالیێ ھێزەکە بیانی، دەسپۆتیک، بێ مەشروویەتا گەل ڤە ھات برێڤەبرن و ژ گەلەمپەریا گشتی رە ب تەڤاھی بێ ھەساب بوو. ئەشکەرەیە کو ھوکوومەتەک کو ل سەر دەستوورەک تخووبدار ھاتی ھلبژارتن نایێ باوەر کرن کو ئەو کەسێن کو خوەدیێ ملکێ نە راست نە ب وەکھەڤی تەڤدگەرە. دھات پێشبینیکرن کو ئەلیتا سەردەست دێ دەولەتا کو د دەستێ وان دەیە بکار بینە دا کو بەرژەوەندییێن خوە پێشدە ببە و بەرخوەدانا پۆتانسیەلا ل ھەمبەر ھێزا خوەیا جڤاکی، ئابۆری و سیاسی قەلس بکە. تشتێ کو وان کر ژی ب راستی ئەڤە، دەما کو ھێزا خوە د بن ناڤێ “رێڤەبەریا باش” و “ئازادی” دە ڤەشارتن. د سەر دە ژی، دەنگدانا بسینۆر، مینا ئابسۆلوتیزمێ، ژ ھێلا گەلەک کەسێن کو ژێ رە تێکلدار بوون، وەکی بنپێکرنا ئازادی و روومەتا کەسانە ھاتە ھەسباندن.
ژ بەر ڤێ یەکێ بانگا دەنگدانا گەردوونی و دژبەریا ل سەر قایدەیێن ملکێ ژ بۆ فرانچسە. ژ بۆ گەلەک رادیکالان (مارخ و ئەنگەلس ژی د ناڤ دە) پەرگالەک وەھا تێ وێ واتەیێ کو چینێن کارکەر دێ ببن خوەدیێ “ھێزا سیاسی” و ژ بەر ڤێ یەکێ ئەوێ د رەوشەکێ دە بن کو ب یەکجاری پەرگالا چینان ب داوی بکن. ئانارشیستان ئیقنا نەکربوون و دگۆتن کو “ژ بۆ دەنگدانا گەردوونی، کو ب سەرێ خوە تێ ھەسباندن و د جڤاکەک ل سەر بنگەھا نەوەکھەڤیا ئابۆری و جڤاکی دە تێ سەپاندن، دێ ژ گەل رە ژ خەینی فێلبازی و خەفکێ نە تشتەک بە” و “رێیا ھەری ئەولەدار ژ بۆ خورتکرنا د بن کراسێ لیبەرالیزمێ دە. و ئەدالەت سەردەستیا دایمییا چینێن خوەدی ل سەر گەل، کو زرارێ بدە ئازادیا گەل.” ژ بەر ڤێ یەکێ، ئانارشیستان ئینکار کر کو “دکارە ژ ئالیێ گەلان ڤە ژ بۆ بدەستخستنا وەکھەڤیا ئابۆری و جڤاکی وەرە بکارانین. دڤێ ئەو ھەر دەم و ب نەچاری ببە ئاموورەک دژمناتیا گەل،یا کو پشتگریێ ددە دیکتاتۆریا دەفاکتۆیا بوورژوووازیێ.” [باکونن، باکونن ئۆن ئانارچسم ، ر. ٢٢٤]
ژ بەر تەڤگەرێن گرسەیییێن گەلێن ژێرین، دەنگ ژ ھێلا چینێن کارکەرێن مێر و د قۆناخەک پاشین دە ژن ب سەر کەتن. دەما کو ئەلیت ژ بۆ پاراستنا پۆزیسیۆنا خوەیا ئیمتیازێ درێژ و دژوار شەر کر، ئەو تێک چوون. مخابن، دیرۆکا دەنگدانا گەردوونی راستداریا ئانارشیستان ئیسپات کر. دەولەتێن کاپیتالیستێن ب ئیدایا “دەمۆکراتیک” ژی د راستیێ دە دیکتاتۆریێن ملکیەتێ نە. دیرۆکا سیاسییا سەردەمێن نووژەن دکارە ب بلندبوونا ھێزا کاپیتالیست، بلندبوونا ژ بەر تەڤگەرێن گەلەری، دەمۆکراسیا (نوونەر) و بەردەوامیا سەرکەفتنا یەکەما ژ بۆ تێکبرن و کۆنترۆلکرنایا دویەمین وەرە کورت کرن.
ئەڤ ب سێ پێڤاژۆیێن سەرەکەیێن کو ژ بۆ ب باندۆرکرنا دەمۆکراسیێ ب باندۆر تێنە ھەڤ کرن پێک تێ. ئەڤ ئاستەنگا دەولەمەندیێ، ئاستەنگیا بورۆکراسیێ و ھەری داوی ژی ئاستەنگیا سەرمایەیێ نە. دێ ھەر یەک ب رێزێ وەرە نیقاش کرن و ھەمی پشتراست بکن کو “دەمۆکراسیا تەمسیلی” وەکی “ئۆرگانەک سەردەستیا کاپیتالیست” بمینە . [کرۆپۆتکن، گۆتنێن سەرھلدێرەکی ، ر. ١٢٧]
ئاستەنگیا دەولەمەندیێیا ھەری ئەشکەرەیە. ژ بۆ نامزەدیا پۆستێ پەرە دگرە. د سالا ١٩٧٦-ئان دە، ژ بۆ ھلبژارتنێن سەرۆکاتیێیێن دەولەتێن یەکبوویییێن ئامەریکی ٦٦،٩ میلیۆن دۆلار ھاتنە خەرجکرن. د سالا ١٩٨٤ان دە ١٠٣،٦ ملیۆن دۆلار و د سالا ١٩٩٦ان دە ژی ٢٣٩،٩ ملیۆن دۆلار بوو. د دەستپێکا سەدسالا ٢١-ئان دە، ئەڤ ھەژمار دیسا زێدە بوونە. ٢٠٠٠ ٣٤٣،١ دۆلار و ٢٠٠٤، ٧١٧،٩ میلیۆن دۆلار ھاتیە خەرجکرن. پرانیا ڤان پەرەیان ژ ئالیێ دو نامزەتێن سەرەکە ڤە ھاتیە خەرجکرن. د ٢٠٠٠ دە، کۆماری گەۆرگە بوش ١٨٥،٩٢١،٨٥٥ دۆلار خەرج کر دەما کو ھەڤرکێ وییێ دەمۆکرات ئال گۆرە تەنێ ١٢٠،٠٣١،٢٠٥ دۆلار خەرج کر. چار سال شووندا، بوش ٣٤٥،٢٥٩،١٥٥ دۆلار خەرج کر، لێ ژۆھن کەڕی تەنێ ٣١٠،٠٣٣،٣٤٧ دۆلار خەرج کر.
کامپانیایێن دنێن ھلبژارتنێ ژی پر بھا نە. د سالا ٢٠٠٠ دە، نامزەدێ سەرکەتییێ ناڤینی ژ بۆ کورسیەک د مەجلیسا نوونەرانا دەولەتێن یەکبوویی دە ٨١٦،٠٠٠ دۆلار خەرج کر، لێ سەناتۆرێ دلخواز ٧ میلیۆن دۆلار خەرج کر. تەورا نژادێن ھەرێمی ھەوجەیێ بەرھەڤکرنا دراڤێ گرینگن. یەک بەرەندامەک ژ بۆ مالا ئڵنۆس زێدەتری ٦٥٠،٠٠٠ $ بەرھەڤ کر دەما کو بەربژارەک دن ژ بۆ دادگەھا بلندا ئڵنۆس ٧٣٧،٠٠٠ $ بەرھەڤ کر. ل بریتانیایێ، ب ھەمان رەنگی مووچەیێن قەدەخەکری ھاتن خەرج کرن. د ھلبژارتنێن گشتییێن ٢٠٠١ دە پارتیا کارکەر ب تەڤاھی £ ١٠،٩٤٥،١١٩، تۆرەس £ ١٢،٧٥١،٨١٣ و دەمۆکراتێن لیبەرال (یێن کو د رێزا سێیەمین دە دوور بوون) تەنێ £ ١،٣٦١،٣٧٧ خەرج کرن.
ژ بۆ بدەستخستنا ڤی رەنگی دراڤ، پێدڤییە کو بەشدارێن دەولەمەند وەرن دیتن و بخاپینن، ب گۆتنەک دن سۆز بدن کو ئەوێ بەرژەوەندییێن وان ب رەنگەکی چالاک وەرن شۆپاندن. دەما کو، د تەۆریێ دە، گەنگازە کو مەرڤ د پراتیکێ دە ژ بەشێن پچووک دراڤێ مەزن وەرە بەرھەڤ کرن، ئەڤ دژوارە. ژ بۆ بەرھەڤکرنا ١ میلیۆن دۆلاری، ھوون ھەوجە نە کو ٥٠ میلیۆنەران قانھ بکن کو ٢٠،٠٠٠ دۆلار بدن وە ئان ژی ٢٠،٠٠٠ کەس ژ بۆ ٥٠ دۆلاران بدن وە. ژ بەر کو ژ بۆ ئەلیتان ٢٠،٠٠٠ دۆلار پەرەیێ کیسییە، نە ئەجێبە کو سیاسەتڤان ئارمانج دکن کو ل سەر ھندک، نە پران، ب سەر بخن. ب ھەمان رەنگی ب پارگیدانی و کارسازیا مەزن رە. د دەم و ئەنەرژیێ دە پر ھێسانتر و بکێرھاتیترە کو مەرڤ ل سەر چەند کەسێن دەولەمەند (چ کەس ئان پارگیدان) ھوور ببە.
ئەشکەرەیە: کی ھەقێ بۆریێ ددە گازی ئاوازێ دکە. و د کاپیتالیزمێ دە، ئەڤ تێ واتەیا دەولەمەند و کارساز. د کامپانیایا پارگیدانییا دەولەتێن یەکبوویی دە بەخش و بەردێلێن سییاسەتێ گھیشتنە رێژەیەک بێھەمپا. پرانیا بەخشێن کامپانیایێیێن مەزن، نە ئەجێبە، ژ پارگیدانیانن. پرانیا کەسێن دەولەمەندێن کو بەخشێن مەزن ددن بەرەندامان جەۆ و ئەندامێن دەستەیا پارگیدانی نە. و، تەنێ ژ بۆ کو ھوون پێ ئەولە بن، گەلەک پارگیدانی ژ یەکێ زێدەتر پارتیان ددن.
نە ئەجێبە، پارگیدانی و دەولەمەند ھێڤی دکن کو ڤەبەرھێنانێن وان ڤەگەرە. ئەڤ یەک ژ رێڤەبەریا گەۆرگە و. بوش تێ دیتن. کامپانیایێن وییێن ھلبژارتنێ گرێدایی پیشەسازیا ئەنەرژیێ بوون (یا کو ژ دەستپێکا کاریەرا وی ڤە وەکی والیێ تەخاسێ پشتگری دا وی). پارگیدانیا رسوا ئەنرۆن (و جەۆ کەننەتھ لای) د سالا ٢٠٠٠-ئان دە د ناڤ ھەڤکارێن ھەری مەزنێن بوش دە بوون. دەما کو بوش بوو دەستھلاتدار، پشتگری دا گەلەک سیاسەتێن کو ژ بۆ وێ پیشەسازیێ (وەک پاشڤەخستنا رێزکنامەیا ژینگەھێ ل سەر ئاستەک نەتەوەیی، مینا کو وی ل تەکساسێ کربوو). ئالیگرێن وییێن ل واڵ سترێت شاش نەبوون کو بوش ھەول دا کو ئەولەکاریا جڤاکی تایبەت بکە. دەما کو کۆمارپارێزان د سالا ٢٠٠٥-ئان دە بەند ل سەر مرۆڤێن ئیفلاسکری تەنگ کرن، نە پارگیدانیێن قەرتا کرەدیێ نەبوون. ب فینانسەکرنا بوش، ڤان پارگیدانیان پشتراست کر کو ھوکوومەت ل شوونا کەسێن کو د ھلبژارتنێ دە دەنگ دانە، بەرژەوەندییێن وان پێشدە دچن.
ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو وەکی “ئەنجاما دابەشکرنا چاڤکانیان و ھێزا بریارگرتنێ د ناڤ جڤاکێ دە ب گشتی… چینا سیاسی و رێڤەبرێن چاندی ب گەلەمپەری خوە ب سەکتۆرێن کو سەردەستیا ئابۆریا تایبەت دکن رە تێکلدار دکن؛ ئەو ئان راستەراست ژ ڤان سەکتۆران ئان ژی ل بەندێ نە کو بەشداری وان ببن.” [چۆمسکی، نەجەسساری ئڵوسۆنس ، ر. ٢٣] ئەڤ یەک ژ قێرینا گەۆرگە و. بوش د گالایا ئەلیتان دە کو د دەما ھلبژارتنا سەرۆکاتیێیا ٢٠٠٠-ئان دە بەرھەڤکرنا دراڤ تێ دیتن، تێ دیتن: “ئەڤ گرسەیەک بالکێشە — خوەدی ویێن خوەدی. ھن کەس ژ وە رە دبێژن ئەلیت؛ ئەز بانگ دکم. تو بنگەھا منی.” بێگومان:
“د جیھانا راستین دە، سیاسەتا دەولەتێ ب گرانی ژ ھێلا وان کۆمێن کو فەرمانداریا چاڤکانیان دکن، د داویێ دە ژ بەر خوەدیدەرکەتن و رێڤەبرنا ئابۆریا تایبەت ئان ژی ستاتویا وان وەکی پسپۆرێن دەولەمەند تێنە دەستنیشانکرن. وەزیفێن سەرەکەیێن بریارگرتنێ د شاخێ رێڤەبەریێ دە ب گەلەمپەری ژ ھێلا نوونەرێن پارگیدانیێن مەزن، بانک و پارگیدانیێن ڤەبەرھێنانێ ڤە تێنە داگرتن، چەند پارگیدانیێن دادرێسی کو د سەری دە بەرژەوەندییێن پارگیدانی دگرن و ب ڤی رەنگی بەرژەوەندییێن بەرفرەھ تەمسیل دکن. خوەدی و رێڤەبەران ژ بلی ھن بەرژەوەندیەک قانوونی پر جوودایە، لێ ب گرانی ئەو ژ چینێن کارسازیێ و پیشەیی تێ کشاندن. [چۆمسکی، ل سەر ھێز و ئیدەۆلۆژیێ ، ر. ١١٦-٧]
ئەڤ نە تەنێ گرێدانا سیاسەت و کارسازیێیە. د ھەمان دەمێ دە گەلەک سیاسەتمەدار د پارگیدانیان دە رێڤەبرن، بەرژەوەندییێن پارگیدانی، پارڤەکرن، زەڤی و فۆرمێن دنێن داھاتا ملک و ھود. ژ بەر ڤێ یەکێ ئەو کێمتر وەکی پرانیا پێکھاتەیێن کو ئەو ئیدیا دکن کو نوونەرتیا وان دکن و بێتر مینا چەند دەولەمەندانن. ڤان داھاتێن دەرڤەیی ب مەاشەک بلند رە بکن یەک (ل کەیانیا یەکبوویی، پارلەمەنتەر ژ دو جاران ژ ناڤگینیا نەتەوەیی زێدەتر تێنە دایین) و سیاسەتمەدار دکارن د ناڤ ١%یا ھەری دەولەمەندا نفووسێ دە بن. ژ بەر ڤێ یەکێ نە تەنێ بەرژەوەندیێن مەیێن ھەڤپارێن ئەلیت ھەنە، سیاسەتمەدار ژی پارچەیەکی وێ نە. ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەو ب زۆرێ نایێ گۆتن کو ئەو نوونەرێ رایا گشتی نە و د رەوشەک کو بەرژەوەندیەک خوەدان قانوونێن ل سەر ملکێن کو ل سەر تێنە دەنگدان دە نە.
ھن ڤان کارێن دویەمین و ڤەبەرھێنانێن دەرڤەیی دپارێزن و دبێژن کو ئەو وان ب جیھانا دەرڤە رە د تێکلیێ دە دھێلە و، ژ بەر ڤێ یەکێ، وان دکە سیاسەتمەدارێن چێتر. کو ئارگومانەک ووسا دەرەوە، ژ ڤێ راستیێ تێ خویانگ کرن کو بەرژەوەندییێن وەھایێن دەرڤەیی قەت ناھێلن کو مەرڤ د بەرگەرێن مجدۆنالدعس دە بخەبتە ئان ل سەر خەتەک مەجلیسێ بخەبتە. ژ بەر ھن سەدەمان، تو سیاسەتمەدار ناگەرە کو ھەستەک ژ بۆ مرۆڤەک ناڤینی چاوایە. لێبەلێ، د واتەیەکێ دە، ئەڤ ئارگومان خالەک ھەیە. کار و داھاتێن ب ڤی رەنگی سیاسەتمەداران ژ بلییا گرسەیان ب جیھانا ئەلیتان رە دھێلن و ژ بەر کو پەیورا دەولەتێ پاراستنا بەرژەوەندیێن ئەلیتانە، نایێ ئینکار کرن کو ئەڤ پارڤەکرنا بەرژەوەندی و داھاتێ ب ئەلیتان رە دکارە. تەنێ ئالیکاریا وی کاری بکن!
دووڤ رە پێڤاژۆیەک خەمگین ھەیە کو تێ دە سیاسەتمەدار، گاڤا کو دەڤ ژ سیاسەتێ بەردن، د ھیەرارشیا پارگیدانی دە کار دگرن (ب تایبەتی ب پارگیدانیێن کو وان بەرێ ئیدیا کربوون کو ل سەر ناڤێ گەل برێکووپێک دکن). ژ ڤێ رە “دەریێ زڤری” دھات گۆتن. بێ گومان، ئەڤ ژ بۆ خرابتر گوھەری. ناھا کاربدەستێن ھەری بلندێن ھوکوومەتێ راستەراست ژ ئۆفیسێن رێڤەبەریێیێن پارگیدانیێن ھێزدار تێنە. لۆبیست ژ بۆ کارێن کو داگیرکەرێن وان بەرێ ژ بۆ باندۆرێ ل وان دکرن، تێنە تایین کرن.یێن برێکووپێک دکن ویێن کو دڤێ بێن تەرتیب کرن ھەما بێژە ژ ھەڤ نایێن جوداکرن.
ب ڤی ئاوایی سیاسەتمەدار و کاپیتالیست ب ھەڤ رە دمەشن. دەولەمەندی وان ھلدبژێرە، فۆنان ددە وان و دەما ل سەر کارن، کار و داھاتێ ددە وان. د داویێ دە، گاڤا کو ئەو د داویێ دە ژ سیاسەتێ دەرکەتن، ب گەلەمپەری د جیھانا کارسازیێ دە رێڤەبری و کارێن دن تێنە دایین. ژ بەر ڤێ یەکێ نە ئەجێبە کو چینا کاپیتالیست کۆنترۆلا دەولەتێ دپارێزە.
ئەڤ نە ھەموویە. ئاستەنگیا دەولەمەندیێ ب ئاوایەکی نەراستەراست تەڤدگەرە. ئەڤ گەلەک ئاوایان دگرە.یا ھەری ئەشکەرە د شیانا پارگیدانی و ئەلیتان دەیە کو ل سیاسەتمەداران لۆبیێ بکن. ل دەولەتێن یەکبوویی، ھێزا بەرفرەھا ئارتێشا واشنگتۆنا ژ ٢٤،٠٠٠ لۆبییێن قەیدکری ھەنە — و باندۆرا بەرژەوەندییێن پارگیدانییێن کو ئەو تەمسیل دکن ھەیە. ڤان لۆبیستان، کو کارێ وان ئەوە کو سیاسەتمەداران قانھ بکن کو ب ھن ئاوایان دەنگ بدن دا کو بەرژەوەندییێن خەریدارێن خوەیێن پارگیدانی پێشدە ببن، دبن ئالیکار کو رۆژەڤا سیاسی ھین بێتر بەر ب بەرژەوەندییێن کارسازیێ ڤە ژیا بەرێ بێتر چێبکە. ئەڤ پیشەسازیا لۆبیێ پر مەزنە – و ب تایبەتی ژ بۆ کارسازیا مەزن و ئەلیتان. دەولەمەندی پشتراست دکە کو دەرفەتا وەکھەڤا بەرھەڤکرنا چاڤکانیان ژ بۆ پارڤەکرنا پەرسپەکتیفەکێ و باندۆرکرنا ل سەر پێشکەفتنا سیاسی ژ ھێلا چەند کەسان ڤە تێ یەکدەست کرن: “لۆبیێن دژبەرییێن کو پر ھەوجە نە کو بەرژەوەندییێن ھەموەلاتیێن ناڤین تەمسیل بکن ل کو نە؟ ب میلیۆنان دۆلار ل کو نە کو ل گۆری بەرژەوەندییێن وان تەڤدگەرن. مخابن، ئەو ب تایبەتی تونە نە.” [ژۆەل باکان، تھە جۆرپۆراتۆن ، ر. ١٠٧]
لێبەلێ، نایێ ئینکار کرن کو ئەو ل سەر گەلەمپەریا گەلەمپەرییە کو دەنگێ خوە بدە سیاسەتمەداران. ئەڤ گاڤا کو باندۆرا نەراستەراستا دەولەمەندیێ دەست پێ دکە، ئانگۆ رۆلا مەدیا و پیشەسازیا تێکلیێن گشتی (پر). گاڤا کو ئەم د بەشا د.٣ دە نیقاش دکن ، مەدیایا نووژەن ژ ھێلا کارسازیا مەزن ڤە سەردەستە و نە ئەجێبە، بەرژەوەندییێن وان نیشان ددە. ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو مەدیا باندۆرەک گرینگ ل سەر چاوانیا دیتنا دەنگدەران ل سەر پارتیان و سیاسەتمەدار و بەرەندامێن تایبەتی ھەیە. پارتیەکە رادیکال،یا ھەری باش، وێ ژ ئالیێ چاپەمەنیا کاپیتالیست ڤە بێ ئیھمالکرن،یا خەرابتر ژی، وێ بکەڤە بەر روورەش و ئێریشان. ئەڤێ باندۆرەک نەیینی ل سەر پەرسپەکتیفێن وانێن ھلبژارتنێ بکە و دێ پارتیەک باندۆردار بکە کو ب گرانی زێدەتر دەم، ئەنەرژی و چاڤکانیان ڤەبەرھێنان بکە دا کو ل ھەمبەر راگھاندنا نەیینییا مەدیایێ رازی بکە. پیشەسازیا پر خوەدان باندۆرەک ووسایە، ھەر چەند ئەڤ ئاڤانتاژا وێ ھەیە کو مەرڤ خوە ئاجز نەکە کو ب راستی ئان بێالی خویا دکە. ل سەر ڤێ یەکێ باندۆرا ئەلیت و پارگیدانییا کو “تانقێن رامانێ” تێنە فینانسە کرن زێدە بکن و پەرگالا سیاسی ب ئاوایەکی کوژەر ل بەرژەوەندیا چینا کاپیتالیست تێ خێزکرن (ل بەشا د.٢ ژی بنێرە ).
ب کورتی:
“چینا کارساز ب کاپاسیتەیا خوەیا فینانسەکرنا کامپانیایێن سیاسی، کرینا لۆبییێن ب نرخ و خەلاتکرنا کاربدەستێن بەرێ ب کارێن بھاگران ڤە سەردەستیا ھکوومەتێ دکە. . . . [سیاسەتمەدار] ب تەڤاھی گرێدایی ھەمان دۆلارێن پارگیدانی بوونە کو ژ بۆ چینەک پیشەیییا نوویا شێورمەندێن پر بدن. ، بازارگەر و زانیارێن جڤاکییێن کو سەدەم و بەرەندامان ب رێ ڤە دبن و ب پێش دخن ب ھەمان رەنگی کو کامپانیایێن رەکلامێ ئۆتۆمۆبیل، مۆدا، دەرمان و تشتێن دن دفرۆشن.” [ژۆھن ستاوبەر و شەلدۆن رامپتۆن، تۆخج سلودگە ژ بۆ وە باشە ، ر. ٧٨]
ئەو ئاستەنگیا یەکەم، باندۆرا راستەراست و نەراستەراستا دەولەمەندیێیە. ئەڤ ب سەرێ خوە ئاستەنگیەک ب ھێزە ژ بۆ پێشیگرتنا ل دەمۆکراسیێ و د ئەنجامێ دە، ب گەلەمپەری ب سەرێ خوە بەسە. دیسا ژی جارنان مرۆڤ ب رێیا مەدیایێ بەرەڤاژیکرنان دبینە و دەنگێ خوە ددە بەرەندامێن رەفۆرمخواز، ھەتا رادیکال. گاڤا کو ئەم د بەشێ ژ.٢.٦ دە نیقاش دکن ، ئانارشیست ئاماژە دکن کو باندۆرا نەتا نامزەدبوونا ژ بۆ پۆستێ رادیکالیزەکرنا گشتییا پارتیێیە. پارتیێن شۆرەشگەر دبن رەفۆرمیست، پارتیێن رەفۆرمیست ژی داوی ل کاپیتالیزمێ دپارێزن و بەرۆڤاژیێ وێ سۆزا کو دابوون سیاسەتێ دەردخن پێش. ژ بەر ڤێ چەندێ نە ممکوونە کو پارتیەک رادیکال وەرە ھلبژارتن و د ڤێ پێڤاژۆیێ دە رادیکال بمینە، لێ ممکوونە. گەر پارتیەک وەھا دەست ب وەزیفەیێ کر، دو ئاستەنگێن مایی دەست پێ دکن: ئاستەنگیا بورۆکراسیێ و ئاستەنگیا سەرمایێ.
ھەبوونا بورۆکراسیا دەولەتێ تایبەتمەندیەک سەرەکەیە کو دەولەت وەکی “پۆلیسێ” چینا سەردەست بمینە و دێ د بەشا ژ.٢.٢ دە ب بەرفرەھی وەرە نیقاش کرن ( چما ئانارشیست دەنگدانێ وەکی ناڤگینەک گوھەرینێ رەد دکن؟ ). بەسە کو مەرڤ ببێژە، سیاسەتمەدارێن کو ژ بۆ وەزیفەیێ تێنە ھلبژارتن، ژ ھێلا بورۆکراسیا دەولەتێ ڤە د دەزاڤانتاژێ دە نە.یا پاشین کۆمبوونەکە دۆمدارا ھێزێیە دەما کویێن بەرێ تێن و دچن. ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەو د رەوشەکێ دە نە کو ب بێھێزیا بورۆکراتیک، بەرۆڤاژیکرن و ڤەشارتنا ئاگاھداریا پێویست و خستنا رۆژەڤا خوەیا ل سەر سیاسەتمەدارێن کو د تەۆریێ دە پاترۆنێن وانن، لێ د راستیێ دە ب بورۆکراسیێ ڤە گرێدایی نە، ھەر ھوکوومەتەک سەرھلدێر تام بکن. و، نە ھەوجەیی گۆتنێیە، ئەگەر ھەموو تشت ب سەر نەکەڤن، بورۆکراسیا دەولەتێ دکارە دەستێ خوەیێ داوی بلیزە: دەربەیا لەشکەری.
ئەڤ تەھدید ل گەلەک وەلاتان، ب ئەشکەرەیی ل جیھانا پێشکەفتی (ب ئالیکاریا ئەمپەریالیزما رۆژاڤایی، ب گەلەمپەری دیە) ھاتیە سەپاندن. دەربەیێن ل ئیرانێ (١٩٥٣) و شیلی (١٩٧٣) تەنێ دو میناکێن ڤێ پێڤاژۆیێ نە. لێبەلێ جیھانا کو ژێ رە تێ گۆتن پێشکەفتی ژ ڤێ یەکێ بێپار نینە. زێدەبوونا فاشیزمێ ل ئیتالیا، ئالمانیا، پۆرتەکیز و سپانیایێ دکارە وەکی جووربەجوور داربەیەک لەشکەری وەرە ھەسباندن (ب تایبەتییا داوی کو فاشیزم ژ ھێلا ئارتێشێ ڤە ھاتە فەرز کرن). کارسازێن دەولەمەند ھێزێن پارا-لەشکەری فینانسە کرن دا کو پشتا تەڤگەرا کەدێ بشکینن، ھێزێن کو ژ ھێلا مرۆڤێن بەرێ ڤە ھاتنە دامەزراندن. تەورا پەیمانا نوویا ل ئامەریکایێ ژی ب دەربەیەکە وھا ھات تەھدیتکرن. [ژۆەل باکان، ئۆپ. جت. ، ر. ٨٦-٩٥] دگەل کو رەژمێن ب ڤی رەنگی بەرژەوەندییێن سەرمایەیێ دپارێزن و ژ بەر ڤێ یەکێ پشتا خوە ددن سەرمایەیێ ژی، ژ بۆ کاپیتالیزمێ پرسگرێکان دەردخن. ژ بەر کو، مینا ئابسۆلوتیزما کو د سەری دە کاپیتالیزمێ پێش خستیە، ئەڤ جورە ھوکوومەت ژی دکارە رامانان ل سەر قەرەقۆلا خوە بگرە. ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو داربەیا لەشکەری تەنێ دەما کو بەربەندا داوین ئانگۆ ئاستەنگا سەرمایەیێ وەرە بکار ئانین و تێک بچە، دێ وەرە بکار ئانین.
ئاستەنگیا سەرمایەیێ ب ئاوایەکی ئەشکەرە ب ئاستەنگیا دەولەمەندیێ ڤە گرێدایییە ژ بەر کو ئەو ب ھێزا کو دەولەمەندیا مەزن ھلدبەرینە ڤە گرێدایییە. لێبەلێ، ئەو د ئاوایێ سەپاندنێ دە جوودایە. ئاستەنگیا دەولەمەندیێ کێ بکەڤە وەزیفەیێ سینۆردار دکە، ئاستەنگیا سەرمایێ کی کو ویا دکە کۆنترۆل دکە. ب گۆتنەکە دن، باریەرا سەرمایەیێ ئەو ھێزێن ئابۆری نە کو دکارن ل سەر ھەر ھوکوومەتەک کو ب ئاوایێن کو چینا کاپیتالیست ژێ ھەز ناکن تەڤدگەرن، وەرن ھلانین.
ئەم دبینن کو ھێزا وان تێ واتەیا دەما کو نووچەیێن کو دبێژن گوھەرتنێن د ھکوومەت، پۆلیتیکا و قانوونان دە “ژ ھێلا بازاران ڤە ھاتن پێشوازی کرن.” ژ بەر کو %١ێ ھەری دەولەمەندێ مالێن ل ئامەریکایێ (نێزیکی ٢ میلیۆن مەزنان) د سالا ١٩٩٢-ئان دە خوەدیێ ٣٥% ژ ستۆکێن کو خوەدیێن کەسانن – دگەل ١٠% ژ سەدی ٨١% – ئەم دکارن ببینن کو “نەرینا” بازاران. د راستیێ دە تێ واتەیا ھێزا ھەری دەولەمەند ١-٥% ژ نفووسا وەلاتان (و پسپۆرێن وانێن دارایی)، ھێزا کو ژ کۆنترۆلا وانا ل سەر ڤەبەرھێنان و ھلبەرینێ تێ. ژ بەر کو ژ سەدی ٩٠%یا نفووسا دەولەتێن یەکبوویی خوەدان پارەک پچووکتر (٢٣%) ژ ھەر جوورە سەرمایەیا ڤەبەرھێنانە کو ژ% ١/٢یا ھەری دەولەمەند (یێن کو خوەدیێ ٢٩%)یە، دگەل کو خوەدان پارگیدانی ھین بێتر کۆمکرییە (% ٥ ژۆرین ٩٥% ژ ھەمی ھیسەیان خوەدی دکە)، ئەڤ ئەشکەرەیە کو چما دۆوگ ھەنوۆۆد دبێژە کو بازارێن بۆرسایێ “رێیەک ژ دەولەمەندێن پر دەولەمەند رە وەکی چینەکە کو خوەدان سەرمایەیا ھلبەرینەرا ئابۆریێ ب تەڤاھی ببن،” چاڤکانیەک “ھێزا سیاسی”یە و ئاوایێ کو باندۆرێ ل سەر سیاسەتا ھکوومەتێ بکە. [ واڵ سترێت: جلاسس راجکەت ]
مەکانیزما بەس ھێسانە. قابلیەتا سەرمایێ کو ڤەبەرھێنانێ بکە (رەڤینا سەرمایێ) و وەکی دن باندۆرەک نەیینی ل سەر ئابۆریێ بکە، چەکەک بھێزە کو دەولەت وەکی خزمەتکارێ خوە بمینە. پارگیدانی و ئەلیت دکارن ل وەلات ئان ل دەرڤەیی وەلێت ڤەبەرھێنانێ بکن، ل بازارێن دراڤێ سپەکولاسیۆنێ بکن و ھود. گەر ھەژمارەکە گرینگ ژ ڤەبەرھێنەر ئان پارگیدانی باوەریا خوە ب ھوکوومەتەک وندا بکن، ئەوێ تەنێ ڤەبەرھێنانا ل ھوندورێ خوە راوەستینن و فۆنێن خوە بکشینن دەرڤە. ل مالێ، نفووسا گشتی ئەنجامان ھیس دکە دەما کو داخواز دادکەڤە، ژکاربەردان زێدە دبن و پاشڤەچوون دەست پێ دکە. وەکی کو نۆام چۆمسکی دەستنیشان دکە:
“د دەمۆکراسیا کاپیتالیست دە، بەرژەوەندییێن کو دڤێ بێنە تەتمین کرن، بەرژەوەندییێن سەرمایەدارانن؛ وەکی دن، نە ڤەبەرھێنان، نە ھلبەراندن، نە خەبات، نە چاڤکانیێن کو ژ بۆ ھەوجەداریێن گەلەمپەریا گەلەمپەری ھەر چەند ھندک بە ژی تونە بە.” [ ترننگ تھە تدە ، ر. ٢٣٣]
ئەڤ کۆنترۆلکرنا ئەلیتانا ھوکوومەتێ مسۆگەر دکە ژ بەر کو پۆلیتیکایێن ھوکوومەتێیێن کو ھێزا تایبەتی نەخوەستی دبینە دێ زوو وەرە پاشگوھ کرن. ھێزا کو “باوەریا کارسازیێ” ل سەر پەرگالا سیاسی ھەیە، پشتراست دکە کو دەمۆکراسی ژ کارسازیا مەزن رەیە. وەکی کو ژ ھێلا مالاتەستا ڤە ھاتی کورت کرن:
“تەڤی مافێ دەنگدانێیێ گەردوونی – ئەم دکارن ھێ بێتر ب دەنگدانا گەردوونی ببێژن – ھوکوومەت خزمەتکار و جەندرمەیێ بوورژوووازیێ بوو . ژ بەر کو ب ڤی رەنگی ب ھوکوومەتێ رە ئیشارەتا کو ئەو دکارە ھەلوەستەک دژمنانە بگرە دەست، ئان ژی دەمۆکراسی بوو. ژ بۆ خاپاندنا گەل، بوورژوووازی ژ بۆ خاپاندنا گەل، ژ بۆ کو بەرژەوەندیێن خوە د خەتەرەیێ دە ھیس بکە، ب لەز و بەز بەرتەک نیشان بدە و ژ بەر دەولەمەندیا خوە، ھەموو باندۆر و ھێزا د دەستێ خوە دە بکار بینە، بکار بینە، ژ بەر دەولەمەندیا خوە. جھێ خوەروو وەک جەندرمەیێ بوورژوووازیێ ” [ ئانارچی ، ر. ٢٣]
ژ بەر ڤان ئاستەنگانە کو دەولەت دەما کو د تەۆرییێ دە دەمۆکراسییە ژی وەک ئاموورەکە چینا کاپیتالیست دمینە. ژ بەر ڤێ یەکێ ماکینەیا دەولەتێ وەکی ئاموورەک کو ھندک دکارە ل سەر ھەسابێ گەلەکان خوە دەولەمەند بکە دمینە. ھەلبەت ئەڤ نایێ وێ واتەیێ کو دەولەت ژ زەختێن گەل بێپارە. دوور ژ وێ. وەکە کو د بەشا داوین دە ژی ھات دیار کرن ، چالاکیا راستەراستا بندەستان دکارە و دەولەت نەچار کریە کو رەفۆرمێن گرینگ پێک بینە. ب ھەمان ئاوایی، پێدڤیا پاراستنا جڤاکێ ل ھەمبەر باندۆرێن نەیینییێن کاپیتالیزما نەرێکووپێک دکارە ب تەدبیرێن پۆپولیست ژی ب ھێز بکە (ب تایبەتی دەما کو ئالتەرناتیف ژ دەستوورکرنا رەفۆرمان، ئانگۆ شۆرەشێ خەرابتر بە).یا سەرەکە ئەوە کو گوھەرتنێن ب ڤی رەنگی نە فۆنکسیۆنا خوەزایییا دەولەتێ نە.
ژ بەر ڤێ یەکێ ژ بەر سامانێن خوەیێن ئابۆری، ئەلیتێن کو داھاتا وان ژ وان تێ — ئانگۆ سەرمایەدارێن فینانسە، سەرمایەدارێن پیشەسازی و خوەدان ئاخا — دکارن دەولەمەندیەک مەزن ژ وان کەسێن کو ئیستسمار دکن بەرھەڤ بکن. ڤێ یەکێ جڤاکێ دخە ناڤ ھیەرارشیەک چینێن ئابۆری، ب جوداھیەک مەزنا دەولەمەندیێ د ناڤبەرا ئەلیتا خوەدان ملکێن پچووک ل ژۆر و پرانیا نە-خوەدی ل ژێر. دووڤ رە، ژ بەر کو ژ بۆ بدەستخستنا ھلبژارتنان و لۆبیکرن ئان بەرتیلکرنا قانووندانەران، دەولەمەندیەک پر مەزن ھەوجە دکە، ئەلیتا خوەدان دکارە پێڤاژۆیا سیاسی – و ژ بەر ڤێ یەکێ ژی دەولەتێ – ب “ھێزا کاسێ” کۆنترۆل بکە. ب کورتاسی:
“تو دەمۆکراسیەک خوە ژ دەستھلاتداریا دەولەمەندان رزگار نەکر، ژ بەر کو ئەو خوە ژ دابەشبوونا د ناڤبەرا سەردەست و سەردەست دە رزگار نەکر. دەولەمەند و دەولەمەند دکارن دەست ب کامپانیایێن بکێرھاتی ژ بۆ مەقامێن گشتی بکن و پۆزیسیۆنێن وەھا وەربگرن گوھەرتنا ھوکوومەتێ د دەمۆکراسیێ دە گەرگوھێزەک ژ کۆمەکە ئەلیتا دنە.” [ھارۆلد بارجلای، ئۆپ. جت. ، ر. ٤٧]
ب گۆتنەکە دن، کۆنترۆلکرنا ئەلیتانا سیاسەتێ ب جوداھیێن مەزنێن سەروەت، بەردەوامیا ڤان جوداھیان و ب ڤی ئاوایی بەردەوامیا کۆنترۆلکرنا ئەلیتان مسۆگەر دکە. ب ڤی ئاوایی بریارێن سیاسییێن گرینگێنیێن ل ژۆر ژ باندۆرا گرینگایێن ل ژێر تێنە دوور کرن. د داویێ دە، دڤێ وەرە زانین کو ئەڤ ئاستەنگی ب تەسادوفی دەرناکەڤن ھۆلێ. ئەو ژ ئاوایێ ئاڤابوونا دەولەتێ دھەرکن. ب بێباندۆرکرنا گرسەیان و ناڤەندیکرنا ھێزێ د دەستێن ھندکێن کو ھوکوومەتێ پێک تینن دە، خوەزایا دەولەتێ پشتراست دکە کو ئەو د بن کۆنترۆلا ئەلیتان دە بمینە. ژ بەر ڤێ یەکێ، ژ دەستپێکێ ڤە چینا کاپیتالیست ئالیگرێ ناڤەندیبوونێیە. ئەم ڤێ یەکێ د دو بەشێن پێش دە نیقاش دکن.
(ژ بۆ بێتر ل سەر ئەلیتا دەستھلاتدار و تێکلیا وێیا ب دەولەتێ رە، ل ج. ورغت مڵس، تھە پۆوەر ئەلتە [ ئۆخفۆرد، ١٩٥٦] بنێرە . ، ١٩٨٩] گ. وڵام دۆمھۆفف، وھۆ رولەس ئامەرجا [پرەنتجە ھاڵ، ١٩٦٧ ]
Anarkistan ئەنارشیستان 