ئەرشیفەکانى تاگ: آنارشی، آزادی، برابری، شورا، جامعە

ب.٧.٣ چما ھەبوونا چینان تێ ئینکار کرن؟

وەرگەرا ماکینە

ژ بەر ڤێ یەکێ دیارە کو چین ھەنە، و ب ھەمان رەنگی ئەشکەرەیە کو کەس دکارن د ناڤ ئاڤاھیا پۆلێ دە رابن و داکەڤن — ھەر چەند، بێ گومان، ھەکە ھوون د مالباتەک دەولەمەند دە ژ دایک ببن ژ مالباتەک بەلەنگاز ھێسانترە کو ھوون دەولەمەند ببن. ژ بەر ڤێ یەکێ ژامەس و. لۆەوەن رادگھینە کو “ژ سەدی نۆد و پێنج ژ رێڤەبر و فینانسەران ل ئامەریکا ل دۆرا دەستپێکا سەدسالێ ژ چینا ژۆرین ئان ژ چینا ناڤینا ژۆرین ھاتنە. ژ سەدی ٣ کێمتر وەکی کۆچبەرێن خزان ئان زارۆکێن جۆتکار دەست پێ کرنە. سەرانسەرێ سەدسالا نۆزدەھان، تەنێ ژ سەدی ٢ێ پیشەسازێن ئامەریکی ژ ئەسلێ خوەیێن چینا کارکەر ھاتنە” [د “لەس تەاچەر می تۆلد مە” دە کو وڵام مڵەر ڤەدبێژە، “دیرۆکناسێن ئامەریکی و ئەلتە کارسازیێ،” د مەنن بوسنەسس ، رووپ. ٣٢٦-٢٨. ؛ جف. داڤد مۆنتگۆمەری، ژ بلی وەکھەڤیێ ، ر. ١٥] و ئەڤ د بلنداھیا کاپیتالیزما “بازارا ئازاد”یا دی بوو. ل گۆری ئانکەتەک کو ژ ھێلا ج. ورغت مڵس ڤە ھاتی کرن و د پرتووکا خوەیا تھە پۆوەر ئەلتە دە ھاتە راگھاندن ، ژ سەدی ٦٥ێ جەۆ-یێن ھەری زێدە داھات د پارگیدانیێن ئامەریکی دە ژ مالباتێن دەولەمەند تێنە. مەریتۆکراسی، ھەر تشتی، تێ واتەیا جڤاکەک “بێ چین” نایێ، تەنێ د ناڤبەرا چینان دە ھن تەڤگەر ھەیە. لێ دیسا ژی ئەم ب بەردەوامی دبھیزن کو چین تێگەھەک کەڤنبوویییە؛ کو چین ئێدی نەمانە، تەنێ فەردێن ئاتۆمییێن کو ھەمی ژ “فرسەتێن وەکھەڤ”، “وەکھەڤیا ل بەر قانوونێ” و ھود. ئیجار چ دقەومە؟
راستیا کو مەدیایا کاپیتالیست پێشەنگێ ھەری مەزنێ رامانا “داویا چینێ”یە، دڤێ مە بپرسە کا چما ئەو ڤێ یەکێ دکن. ب ئینکارکرنا ھەبوونا چینان خزمەتا بەرژەوەندیا کێ تێ؟ ئەشکەرەیە کویێن کو پەرگالا چینایەتیێ ب رێڤە دبن،یێن کو ھەری زێدە ژێ سوود وەردگرن، دخوازن کو ھەر کەس بفکرە کو ئەم ھەمی “وەکھەڤ”ن.یێن کو مەدیایا سەرەکە کۆنترۆل دکن ناخوازن فکرا چینایەتیێ بەلاڤ ببە ژ بەر کو ئەو ب خوە ئەندامێن چینا سەردەستن، دگەل ھەمی ئیمتیازێن کو تێ دە ھەنە. ژ بەر ڤێ یەکێ ئەو مەدیایێ وەک ئۆرگانێن پرۆپاگاندایێ بکار تینن دا کو رایا گشتی بشکینن و چینێن ناڤین و کارکەران ژ مەسەلەیا گرینگ، ئانگۆ ستاتویا خوەیا بندەست دوور بخن. ژ بەر ڤێ یەکێ چاڤکانیێن نووچەیانێن سەرەکە ژ بلی کو بەھسا خوەزایا چینایەتییا جڤاکا کاپیتالیست بکن، ژ بلی کو بەھسا خوەزایا چینایەتییا جڤاکا کاپیتالیست بکن، ژ بلی ئانالیزێن سەرپێھاتی، راپۆرێن ئالیگر و بژارتە، دەرەوێن ئەشکەرە، و بارەک بێداوییا رۆژنامەگەریا زەر، ژ چاڤکانیێن نووچەیانێن سەرەکە تشتەک نادن مە (ل بەشێ بنێرە. د.٣ — “دەولەمەندی چاوا باندۆرێ ل مەدیایا گرسەیی دکە؟ ”
زانینگەھ، ناڤەندێن رامانێ و بنگەھێن لێکۆلینێیێن تایبەت ژی ئاموورێن پرۆپاگاندایا گرینگێن چینا سەردەستن. ژ بەر ڤێ یەکێ د دەردۆرێن ئاکادەمیکێن سەرەکە دە ب راستی تابوویە کو پێشنیار بکن کو تشتەک وەکی چینا سەردەست ژی ل دەولەتێن یەکبوویی ژی ھەیە. د شوونا خوەندەکاران دە ب ئەفسانەیا جڤاکەک “پڕژمار” و “دەمۆکراتیک” تێنە ڤەگوھەزتن — زەڤیەک قەت-تو جاری کو تێ دە ھەمی قانوون و پۆلیتیکایێن گەلەمپەری تەنێ ژ ھێلا “پشتگریا گەلەمپەری”یا کو ئەو دگرن تێنە دەستنیشانکرن — بێ گومان نە ژ ھێلا کەسەک ڤە. فراکسییۆنەکە بچووک کو ل گۆری مەزناھیا خوە ھێزا خوە ب دەست دخە.
ئینکارکرنا ھەبوونا چینێ د دەستێن دەستھلاتداران دە ئاموورەک ب ھێزە. وەکی کو ئالەخاندەر بەرکمان دەستنیشان دکە، “سازیێن مەیێن جڤاکی ل سەر ھن رامانان تێنە دامەزراندن؛ ھەیا کو ب گەلەمپەری ژ ڤان رامانان تێ باوەر کرن، سازیێن کو ل سەر وان ھاتنە چێکرن ئەولە نە. ھکوومەت ب ھێز دمینە ژ بەر کو مرۆڤ دەستھلاتداریا سیاسی و زۆرداریا قانوونی ھەوجە دکە. کاپیتالیزم ھەتا کو سیستەمەکە ئابۆرییا ب ڤی رەنگی تێر و ئادل بێ دیتن دێ بدۆمە. [ “پێشگۆتنا نڤیسکار،” ئانارشیزم چیە؟ ، ر. خی]
نە ئەجێبە، ئینکارکرنا ھەبوونا چینان ئاموورەک گرینگە ژ بۆ خورتکرنا کاپیتالیزمێ، ژ بۆ کێمکرنا رەخنەیا جڤاکییا ل سەر نەوەکھەڤی و زۆردەستیێ. ئەو وێنەیا سیستەمەکە کو تێ دە تەنێ فەرد ھەنە، گوھ نادە جوداھیێن د ناڤبەرا کۆمەکە مرۆڤان دە (چینا سەردەست) ویێن دن (چینا کارکەر) د وارێ پۆزیسیۆن، ھێز و بەرژەوەندیان دە. ئەڤ ئەشکەرە ژ کەسێن دەستھلاتدار رە دبە ئالیکار کو وێ ب ھوورگولیکرنا ئانالیزان دووری وێ ھێزێ و چاڤکانیێن وێ (دەولەمەندی، ھیەرارشی، ھود.) بپارێزن.
د ھەمان دەمێ دە ب تێکبرنا تێکۆشینا کۆلەکتیف رە دبە ئالیکار کو پەرگالا چینایەتی وەرە دۆماندن. قەبوولکرنا چینەک ھەیە تێ واتەیا پەژراندنا کو مرۆڤێن خەباتکار ژ بەر پۆزیسیۆنا وانا ھەڤپار د ھیەرارشیا جڤاکی دە بەرژەوەندیێن ھەڤپار پارڤە دکن. و بەرژەوەندیێن ھەڤپار دکارە ببە سەدەما چالاکیا ھەڤپار ژ بۆ گوھەرتنا وێ ھەلوەستێ. لێبەلێ خەریدارێن ڤەقەتاندی نە د رەوشەکێ دە نە کو ژ بۆ خوە تەڤبگەرن. کەسەک کو ب تەنا سەرێ خوە راوەستە ب ھێسانی تێک دچە، لێ یەکیتییەک کەسان کو پشتگرییا ھەڤ دکن نا. د تەڤاھیا دیرۆکا کاپیتالیزمێ دە ژ ئالیێ چینا سەردەست ڤە – پر جاران سەرکەفتی – ھەولدانێن تونەکرنا رێخستنێن چینا کارکەر ھەنە. چما؟ ژ بەر کو د یەکیتیێ دە ھێز ھەیە — ھێزا کو دکارە ھەم پەرگالا چینان و ھەم ژی دەولەتێ ھلوەشینە و جیھانەک نوو ئاڤا بکە.
ژ بەر ڤێ یەکێ ھەبوونا چینایەتیێ ژ ھێلا ئەلیتان ڤە تێ ئینکار کرن. ئەو بەشەک ژ ستراتەژیا وانە ژ بۆ سەرکەفتنا شەرێ رامانان و پشتراستکرنا کو مرۆڤ وەکی کەسێن ئاتۆمی بمینن. ژ ھێلا “رزایا چێکرنێ” ڤە (ژ بۆ کارانینا ئیفادەیا والتەر لپمان ژ بۆ فۆنکسیۆنا مەدیایێ)، پێدڤییە کو ھێز نەیێ بکار ئانین. ب سینۆردارکرنا چاڤکانیێن ئاگاھداریا گەل ب ئۆرگانێن پرۆپاگاندایێیێن کو ژ ھێلا ئەلیتێن دەولەت و پارگیدانیان ڤە تێنە کۆنترۆل کرن، ھەمی نقاش دکارە د چارچۆڤەیەک تێگەھییا تەنگا تەرمینۆلۆژی و تەخمینێن کاپیتالیست دە وەرە سینۆردار کرن، و ھەر تشتێ کو ل سەر چارچۆڤەیەک تێگەھییا جوودا تێ پێشانین دکارە وەرە مارژینالیزەکرن. ژ بەر ڤێ یەکێ مرۆڤێ ناڤینی تێ خوەستن کو جڤاکا ھەیی وەکی “دادپەروەر” و “دادپەروەر”، ئان ب کێمانی وەکی “یا چێترین بەردەست” قەبوول بکە، ژ بەر کو تو جاری دەستوور نایێ دایین کو ئالتەرناتیف وەرن نیقاش کرن.

ب.٧.٢ ما لڤداریا جڤاکی نەوەکھەڤیا چینان پێک تینە؟

وەرگەرا ماکینە

ل ھەمبەری جوداھیێن مەزنێن د ناڤبەرا چینێن د بن کاپیتالیزمێ دە کو مە د بەشا داوی دە رۆنی کر ، گەلەک ئالیگرێن کاپیتالیزمێ ھین ژی تشتێن ئەشکەرە ئینکار دکن. ئەو ڤێ یەکێ ب تەڤلھەڤکرنا پەرگالا کاستێ ب پەرگالەک پۆلا رە دکن . د پەرگالا کاستێ دە،یێن کو د ناڤ وێ دە چێبوونە، ھەمی ژیانا خوە د ناڤ وێ دە دمینن. د پەرگالەک سنفێ دە، ئەندامتیا چینان دکارە ب دەمێ رە بگوھەرە و دبە.
ژ بەر ڤێ یەکێ، تێ ئیددیاکرن،یا گرینگ نە ھەبوونا چینان، لێ تەڤگەرا جڤاکییە (ب گەلەمپەری د تەڤگەرا داھاتیێ دە تێ خویانگ کرن). ل گۆری ڤێ ئارگومانێ، گەر ئاستەکە بلندا لڤداریا جڤاکی/داھاتی ھەبە، وێ دەمێ ئاستا نەوەکھەڤیێ د ھەر سالەکێ دە نە گرینگە. ژ بەر ڤێ یەکێیە کو ژ نوو ڤە دابەشکرنا داھاتێ د دەما ژیانا مرۆڤ دە دێ پر وەکھەڤ بە. ژ بەر ڤێ یەکێ نەوەکھەڤیا داھات و دەولەمەندیا کاپیتالیزمێ نە گرینگە، ژ بەر کو کاپیتالیزم خوەدی تەڤگەرا جڤاکییا بلندە.
ملتۆن فرەدمان ئارگومانا خوە ب ڤی ئاوایی تینە زمان:
“دو جڤاکێن کو دابەشکرنا داھاتا سالانەیا وان وەک ھەڤن. د یەک دە لڤ و گوھەرینەک مەزن ھەیە کو پۆزیسیۆنا مالباتێن تایبەتی د ھیەرارشیا داھاتێ دە سال ب سال پر دگوھەرە. دیا دن دە ھشکبوونەک مەزن ھەیە کو ھەر مالباتەک د ھەمان پۆزیسیۆنێ دە دمینە. ئەشکەرەیە کو، د ھەر واری دە،یا دویەمین وێ ببە جڤاکەک نە وەکھەڤ. تەڤلھەڤیا ل پشت ڤان ھەر دو جوورەیێن نەوەکھەڤیێ ب تایبەتی گرینگە، تام ژ بەر کو کاپیتالیزما کارسازیا ئازادا رەقابەتێ مەیلا دکە کو یەکێ بگوھەزینەیا دن.” [ کاپیتالیزم و ئازادی ، ر. ١٧١]
مینا گەلەک تشتان، فرەدمان د ئیدایا خوە دە خەلەتە (و ئەو ھەر تشتە، تو دەلیل نایێ پەیدا کرن). رەژیمێن کاپیتالیستێن بازارا ئازادتر ، ژیێن وەکە ئەورۆپایا رۆژاڤا، کو د ئابۆریێ دە خوەدی دەستوەردانا جڤاکییا بەرفرەھن، خوەدان تەڤگەریا جڤاکی کێمترن . وەکی ئیرۆنیەک زێدە، راستی دەستنیشان دکن کو پێکانینا پۆلیتیکایێن پێشنیارکرییێن فرەدمان د بەرژەوەندیا “کاپیتالیزما کارسازیا ئازادا ھەڤرکی”یا ھەزکری دە، تەڤگەرا جڤاکی کێم کریە، نە مەزنتر کریە. ب راستی، مینا گەلەک تشتان، فرەدمان رەدکرنا دۆگمایێن خوە پشتراست کر.
دیە وەکی میناک وەرە گرتن (ب گەلەمپەری یەک ژ وەلاتێن ھەری کاپیتالیستێن جیھانێ تێ ھەسباندن) تەڤگەرا داھاتیێ ھەیە، لێ نە تێرا کو نەوەکھەڤیا داھاتیێ بێگونەھ بکە. دانەیێن سەرژماریێ نیشان ددن کو ژ سەدی ٨١،٦ێ وان مالباتێن کو د سالا ١٩٨٥-ئان دە د قونجتلا ژێرینا دابەشکرنا داھاتێ دە بوون، د سالا پێش دە ژی ل ور بوون؛ ژ بۆ قونتلە تۆپ، ئەو ژ سەدی ٧٦،٣ بوو.
د سەردەمێن درێژتر دە، بێتر تەڤلھەڤی ھەیە لێ دیسا ژی نە ئەو قاس زێدەیە ویێن کو دکەڤن ناڤ قونتالێن جھێرەنگ ب گەلەمپەری ل سینۆرێن کاتەگۆریا خوە نە (میناکێن کو ژ قونتلە ژۆر دەردکەڤن ب گەلەمپەری د بنێ وێ کۆمێ دە نە). تەنێ دۆرا ٥% ژ مالباتان ژ بنی بەر ب ژۆر رادبن، ئان ژی ژ سەری ھەتا بنی دادکەڤن. ب گۆتنەکە دن، ئاڤاھییا چینییا جڤاکا کاپیتالیستا نووژەن پر زەخمە و “پرانییا تەڤگەرێن بەر ب ژێر و ژۆر ڤە گوھەزتنێن ل دۆرا دابەشکرنەک دەمدرێژا تام سابیت تەمسیل دکە.” [پاول کروگمان، پەددلنگ پرۆسپەرتی ، ر. ١٤٣]
دبە کو د بن پەرگالا کاپیتالیستا “پاقژ” دە تشت جوودا ببن؟ رۆنالد رەاگان د سالێن ١٩٨٠-ئان دە ئالیکاریا کاپیتالیزمێ کر کو “بازارا ئازاد” ببە، لێ ت نیشانەک تونە کو د وێ دەمێ دە تەڤگەرا داھاتیێ پر زێدە بوو. د راستیێ دە، ل گۆری لێکۆلینەک ژ ھێلا گرەگ دونجان ڤە ژ زانینگەھا مچگان، چینا ناڤین د سالێن ١٩٨٠-ئان دە کێم بوو، دگەل کو ھندک مالباتێن خزان بەر ب پێش ڤە دچن ئان مالباتێن دەولەمەند بەر ب ژێر ڤە دچن. دونجان دو دەوران دان بەر ھەڤ. د ھەیاما یەکەم دە (١٩٧٥ ھەتا ١٩٨٠) داھات ژیا ئیرۆیین وەکھەڤتر بوو. د دویەمین دە (١٩٨١ ھەتا ١٩٨٥) نەوەکھەڤیا داھاتێ دەست پێ کر. د ڤێ سەردەمێ دە ژ سەدی ١٠ کێمبوونەک د تەڤگەرا داھاتیێ دە ژ داھاتێن نزم بەرب ناڤین کێم بوو.
ل ڤر ھەژمارێن راستین ھەنە [ژ ھێلا پاول کروگمان ڤە ھاتی دەستنیشان کرن، “دەولەمەند، راست و راستی،” تھە ئامەرجان پرۆسپەجت نۆ. ١١، پاییز ١٩٩٢، رووپ. ١٩-٣١]:
رێژەیا مالباتێن کو دەرباسی چینا ناڤین و ژ چینا ناڤین دبن (سەردەما ٥-سالی بەری و پشتی ١٩٨٠)
ترانستۆن بەری سالا ١٩٨٠ پشتی ١٩٨٠
داھاتا ناڤین ھەیا ھاتنا کێم ٨.٥ ٩.٨
داھاتا ناڤین ھەیا ھاتنا بلند ٥.٨ ٦.٨
داھاتا کێم ھەیا ھاتنا ناڤین ٣٥.١ ٢٤.٦
داھاتا بلند ھەیا ھاتنا ناڤین ٣٠.٨ ٢٧.٦
د سالا ٢٠٠٤ دە دنڤیسە، کروگمان ڤەگەریا سەر ڤێ مژارێ. دوانزدەھ سالێن ناڤبەرێ دە رەوش خرابتر کربوو. ئامەریکا، ئەو دەستنیشان دکە، “جڤاکا کاستێ ژیا کو ئەم دخوازن بفکرن بێترە. و رێزێن کاستێ د ڤان دەمێن داوی دە پر ھشکتر بوونە.” بەری رابوونا نەۆ-لیبەرالیزمێ د سالێن ١٩٨٠-ئان دە، ئامەریکا د ناڤ نفشان دە بێتر تەڤگەر بوو. “لێکۆلینەک کلاسیکا سالا ١٩٧٨-ئان دیار کر کو د ناڤ مێرێن مەزن دە کو باڤێن وان ژ سەدی ٢٥ێ نفووسێ ژ ھێلا رەوشا جڤاکی و ئابۆری ڤە د رێزا ژێرین دە بوون، ژ سەدی ٢٣ ئەو کەتبوو ناڤ ژ سەدی ٢٥-ێ ھەری پێشین. ب گۆتنەک دن، د ناڤ سی سالێن پێشین دە ئان ژ بەر ڤێ یەکێ پشتی شەرێ جیھانێیێ دویەمین، خەونا ئامەریکییا لڤینا بلند ژ بۆ گەلەک کەسان ئەزموونەک راستین بوو.” لێبەلێ، ئانکەتەک نوویا ل سەر زلامێن مەزنێن ئیرۆیین “دیار دکە کو ئەڤ ھەژمار داکەتیە تەنێ ژ سەدی ١٠. ئانگۆ، د نفشێن بۆری دە تەڤگەرا بەر ب ژۆر ڤە پر کێم بوویە. پر ھندک زارۆکێن ژ چینا ژێرین رێ ل بەر دەولەمەندیا نەرم ژی دگرن. ئەڤ ب لێکۆلینێن دن رە دەرباس دبە کو دەستنیشان دکە کو چیرۆکێن گەماری پر کێم کێم بوونە، و کو پێوەندیا د ناڤبەرا داھاتا باڤ و کور دە د دەھسالێن داوی دە زێدە بوویە، ووسا دخویە کو ھوون پر ئیھتیمالە کو ھوون بمینن د چینا جڤاکی و ئابۆرییا کو ھوون تێ دە ژ دایک بوونە.” [پاول کروگمان، “مرنا ھۆراتۆ ئالگەر” ، تھە ناتۆن ، ٥ چلە، ٢٠٠٤]
ئابۆریناسێ کەینەسییێ بریتانی وڵ ھوتتۆن دانەیێن دەولەتێن یەکبوویییێن ٢٠٠٠-١-ێ ڤەدبێژە کو “تەڤگەرا کارکەران ل ئامەریکا ب چار ئابۆریێن ھەری مەزنێن ئەورۆپی و سێ ئابۆریێن نۆردیک رە بەرھەڤ دکە.” دەولەتێن یەکبوویییێن ئامەریکایێ “خوەیا ھەری ھندکا کارکەرانە کو ژ پێنجەمین ژێرینا کارکەران دچن پێنجەمین دویەمین، پارا ھەری ھندک کو دگھیژە ژ سەدی ٦٠ێ ژۆرین و پارا ھەری زێدەیە کو نکارە ئیستھداما تام-دەم بدۆمینە.” ئەو لێکۆلینەک ئۆەجد-ێ ڤەدبێژە کو “رێژەیێن خزانێن لڤینا نسبی بەر ب ژۆر ڤە ژ بۆ خەباتکارێن ئامەریکییێن پر کێم-پاەدار پشتراست دکە؛ ھەر وەھا دیت کو کارکەرێن تام-دەم ل بریتانیا، ئتالیتالیا و ئالمانیا ژ مەزنبوونا داھاتا خوە پر زووتر ژیێن دەولەتێن یەکبوویی ھەز دکن. لێبەلێ، لھەڤھاتنا بەر ب ژێر ڤە ل دەولەتێن یەکبوویییێن ئامەریکی بێتر خویانگ بوو کو ژ کارکەرێن ل ئەورووپایێ رە روو ب روو بمینن. ژ بەر ڤێ یەکێ تەورا ئۆەجد ( “سەرۆککاھین ژ رێگەزکرنێ” ) “مەجبوور بوو کو ئەنجام بدە کو وەلاتێن کو بازارێن کەد و ھلبەرێن وان بێتر بێرێکووپێکن (ب تایبەتی دەولەتێن یەکبوویییێن ئامەریکایێ) نە خوەدان تەڤگەریا نسبی بلندتر خویا دکن، نە ژی کارکەرێن کێم-پاەش د ئەڤ ئابۆریێن ھانێ زێدەتر سەفەربەریا ژۆر دبینن. گەلەک لێکۆلینان دەستنیشان کرن کو “ئان فەرقەک تونەیە” د تەڤگەرا داھاتیێ دە د ناڤبەرا دی و ئەورووپا دە “ئان ژی کو ل دەولەتێن یەکبوویی کێم تەڤگەرە.” [ جیھانا کو ئەم تێ دە نە ، رووپ. ١٦٦-٧]
نە ئەجێبە، کو دۆوگ ھەنوۆۆد ئاماژە دکە کو “تەوازا داوییا لێبۆرینێن ب ئاوایێ ئامەریکی بانگەک ژ تەڤگەرا مەیا ئەفسانەوی رەیە” تێک دچە. د راستیێ دە، “مرۆڤ ب گەلەمپەری ژ چینا داھاتا کو تێ دە ژ دایک بوونە دوور ناکەڤن، و د ناڤبەرا شێوازێن تەڤگەرێیێن دەولەتێن یەکبوویی و ئەورۆپی دە جووداھیەک ھندک ھەیە. ب راستی، دەولەتێن یەکبوویی خوەدان پارا ھەری مەزنەیا کو ئۆەجد ژێ رە دگۆت عکێم- کارکەرێن مەاش، و پەرفۆرمانسا ھەری خزانا ل سەر دەرکەتنا ژ بۆدروما مووچەیێ ھەر وەلاتەکی کو لێ لێکۆلین کریە.” [ ئۆپ. جت. ، ر. ١٣٠]
ب راستی، “ھەم خزانێن دەولەتێن یەکبوویی و بریتانی ئیھتیمالە کو ژ بۆ دەمەک درێژ خزان بمینن: ھەما ھەما نیڤێ ھەمی مرۆڤێن کو سالەک خزان بوون پێنج سال ئان بێتر خزان مان، ل گۆری ٣٠% ل کانادا و ٣٦% ل ئەلمانیا و تەڤی ئیدایێن کو ل دەولەتێن یەکبوویییێن ئامەریکایێ (دیا) زێدە تەڤگەریایە، ٤٥% ژ خزانان د سالەکێ دە ژ خزانیێ دەرکەتن، ل گۆری ٤٥% ل بریتانیایێ، ٥٣% ل ئالمانیا، و ٥٦% ل کانادایێن کو ژ خزانیێ دەرکەتنە، ١٥% ژ ئامەریکیان ئیھتیمالە کو د بنێ خەتا ھەژاریێ دە بزڤرن، ل گۆری ١٦% ل ئالمانیا، ١٠% ل بریتانیا و ٧% ل کانادا.” [دۆوگ ھەنوۆۆد، پشتی ئابۆریا نوو ، رووپەل ١٣٦-٧]
لێکۆلینەک د سالا ٢٠٠٥-ئان دە ل سەر تەڤگەرا داھاتیێ ژ ھێلا لێکۆلینەرێن ل دبستانا ئابۆرییا لۆندۆنێ (ل سەر ناڤێ خێرخوازیا پەروەردەھیێ سوتتۆن تروست) پشتراست دکە کو وەلاتەک چقاس بازارا ئازاد بە، ئاستا تەڤگەرا وییا جڤاکی خرابترە. [ژۆ بلاندەن، پاول گرەگگ و ستەپھەن ماچن، مۆبلتی ئنتەرگەنەراتۆنال مۆبلتین ئەورۆپە ئاند نۆرتھ ئامەرجا ، ئاڤرێل، ٢٠٠٥] وان دیت کو بریتانیا د جیھانا پێشکەفتی دە خوەدان یەک ژ خرابترین تۆمارێن تەڤگەرا جڤاکییە، کو تەنێ ژ ھێلا دەولەتێن یەکبوویی ڤە ژ ھەشت ئەورۆپی و ئەورۆپی تێ خستن. وەلاتێن ئامەریکایا باکور. دانیمارکا، سوێد، فینلاندیا، ئالمانیا و کانادا د رێزا ھەری باش دە نۆروێج بوو.
ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو زارۆکێن ژ مالباتێن خزانێن ل بریتانیا و دەولەتێن یەکبوویییێن ئامەریکایێ ھاتنە دنیایێ ل گۆری وەلاتێن دن کێمتر پۆتانسیەلا خوە ب جھ تینن و ل گۆری بەرێ کێمتر ژ پاشەرۆژێن خوە خلاس دبن. ب گۆتنەکە دن، ئەم ژ دێ و باڤێن خوە بێتر دراڤ قەزەنج دکن و کارێن چێتر پەیدا دکن. وەکی دن، نە تەنێ تەڤگەرا جڤاکی ل بریتانیایێ ل گۆری وەلاتێن دنێن پێشکەفتی پر کێمترە، ئەو ب راستی ژی کێم دبە و ب دەمێ رە پر کێم بوویە. ئەنجام ل سەر لێکۆلینێن دو کۆمێن زارۆکان، یەک د سالا ١٩٥٠-ئان دە ویا دن ژی د ١٩٧٠-ئان دە ھاتی دنێ، ھاتنە چێکرن. ل کەیانیا یەکبوویی، دەما کو ژ سەدی ١٧ێ بەرێ ئەو ژ کۆما داھاتا چاریەکا ژێرین دەرکەت ژۆر، تەنێ ژ سەدی ١١ێیا پاشین وەھا کر. تەڤگەر ل وەلاتێن نۆردج دو قات ژیا کەیانیا یەکبوویی بوو. دگەل کو تەنێ دەولەتێن یەکبوویی د تەڤگەرا جڤاکی دە ژ کەیانیا یەکبوویی خرابتر کر
مژارا چما، ژ بەر کو ت دەلیلەک ئیستیسناتیا ئامەریکی ئان تەڤگەرا جڤاکییا بلند تونەیە، ئەفسانە بەردەوام دکە چارەسەریەک ھێسان ھەیە. د پاراستنا سیستەمێ دە ژ چینا سەردەست رە کێری وێ ھەیە. ب داناسینا ئەفسانەیا کو مرۆڤ دکارە رێیا ژۆر رە ھێسان ببینە، وێ سازیێن دەستھلاتداریێ نەیێن پرسین، تەنێ کاراکتەرێ ئەخلاقییێ گەلەک کەسان نایێ پرسین.
نە ھەوجەیە کو وەرە گۆتن، تەڤگەرا داھاتیێ تەڤاھی چیرۆکێ نابێژە. زێدەبوونا داھاتێ بخوەبەر گوھەرتنێن د پۆلێ دە، دووری وێ نیشان نادە. کارکەرێ کو ب ھەقدەستەک چێتر ھینا ژی چینا کارکەرە و ژ بەر ڤێ یەکێ ژی د دەما خەباتێ دە د بن زۆردەستی و ئیستیسمارێ دەیە. ب ڤی رەنگی، تەڤگەرا داھاتیێ، ھەر چەند گرینگ بە ژی، نەوەکھەڤیێن د دەستھلاتداریێ دە چارەسەر ناکە. ب ھەمان ئاوایی، سەفەربەریا داھاتێ پەرگالا چینایەتی و تێکلیێن جڤاکییێن ئۆتۆریتەر و نەوەکھەڤیێن د وارێ ئازادی، تەندورستی و باندۆرا جڤاکی دە پێک نایینە. و راستی ژی دەستنیشان دکن کو دۆگمایا کاپیتالیستا “مەریتۆکراسیێ”یا کو ھەول ددە ڤێ پەرگالێ رەوا بکە، د راستیێ دە ھندکە. کاپیتالیزم پەرگالەک چینایەتییە و ھەر چەند د پێکھاتنا ھەر چینەکێ دە ھن گوھەرتن ھەنە، ئەو ب رەنگەک بەربچاڤ تێنە سەرەراست کرن، نەمازە گاڤا کو ھوون بگھیژن رێژەیا ٥-١٠%یا نفووسێ (ئانگۆ چینا سەردەست).
ب ئاوایەکی مانتقی، ئەڤ نە ئەجێبە. ت سەدەم نینە کو مرۆڤ بفکرە کو جڤاکێن بێتر نەوەکھەڤ دڤێ بێتر مۆبیل بن. ھەر کو نەوەکھەڤی مەزنتر ببە، دێ ھێزا ئابۆرییا کەسێن ل ژۆر زێدەتر ببە و، ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەوێیێن ل ژێر ژی دژوارتر ببن کو بەر ب ژۆر ڤە بچن. پێشنیارکرنا وەکی دن ئەڤە کو مەرڤ نیقاش بکە کو ھلکشینا چیێ ژ چیێ ھێسانترە! نە ئەجێبە کو راستی ئانالیزا ھشمەندیا ھەڤپار پشتگری دکن کو ھەر کو نەوەکھەڤیا داھات و دەولەمەندیێ زێدە ببە، وەکھەڤیا دەرفەتان کێم دبە و ژ بەر ڤێ یەکێ، تەڤگەرا جڤاکی ژی کێم دبە.
د داویێ دە، دڤێ ئەم دەستنیشان بکن کو گەر تەڤگەرا داھاتێ زێدەتر بوویا ژی، ئەڤ راستیا کو پەرگالا چینایەتی ب جووداھیێن ھێزێیێن کو ب جووداھیێن د داھاتیێ دە ڤە گرێدایییە، بەتال ناکە . ب گۆتنەکە دن، ژ بەر کو (د تەۆریێ دە) ممکونە کو ھەر کەس ببە سەرکار، ئەڤ ھێز و دەستھلاتداریا کو پاترۆن ل سەر کارکەرێن خوە ھەنە (ئان باندۆرا دەولەمەندیا وانا ل سەر جڤاکێ) رەواتر ناکە (تەنێ ژ بەر کو ھەر کەس – – د تەۆرییێ دە – دکارە ببە ئەندامێ ھکوومەتێ، ھوکوومەتێ کێمتر ئۆتۆریتەر ناکە). ژ بەر کو ئەندامتیا چینا پاترۆن دکارە بگوھەرە، راستیا کو چینەک ووسا ھەیە رەد ناکە.
د داویێ دە، کارانینا (ب گەلەمپەری پر زێدە) تێگینێن تەڤگەرا جڤاکی ژ بۆ پاراستنا پەرگالەک پۆلا نەباوەرە. ژخوە، د پرانیا جڤاکێن کۆلەیان دە کۆلەیان دکاربوون ئازادیا خوە بکرن و مرۆڤێن ئازاد دکاربوون خوە بفرۆشن کۆلەتیێ (ژ بۆ دایینا دەینان). گەر کەسەک ھەول بدە کو کۆلەتیێ ب رەفەرانسا ڤێ راستیا تەڤگەرا جڤاکی بپارێزە دێ وەکی دین بھاتا قەبوولکرن. خەرابیا کۆلەتیێ ب وێ یەکێ کێم نابە کو چەند کۆلە ئەگەر تێرا خوە بخەبتن دکاربوون دەڤ ژ کۆلەتیێ بەردن.

ب.٧.١ لێ گەلۆ دەرس ب راستی ھەنە؟

وەرگەرا ماکینە

ژ بەر ڤێ یەکێ چین ب راستی ھەنە، ئان ئانارشیست وان چێدکن؟ راستیا کو ئەم تەورا ھەوجە نە کو ئەم ڤێ پرسێ بھەسبینن نیشان ددە کو ھەولدانێن پرۆپاگاندایێیێن بەربەلاڤێن چینا سەردەست ژ بۆ تەپساندنا ھشمەندیا چینێ، کو دێ ل ڤر بێتر وەرە نیقاش کرن. پێشی، لێبەلێ، بلا ئەم ھن ستاتیستیکان لێکۆلین بکن، دیە وەکی میناک بگرن. ژ بەر کو دەولەت خوەدی ناڤوودەنگێ وەلاتێ دەرفەت و کاپیتالیزمێیە، مە وسا کر. دگەل ڤێ یەکێ، ل ور کێم جاران قالا پۆلا تێ کرن (ھەر چەند چینا کارسازیا وێ پر ھشمەندە). وەکی دن، دەما کو وەلاتان مۆدەلا دەولەتێن یەکبوویییێن کاپیتالیزما ئازادتر شۆپاندن (وەک میناک، کەیانیا یەکبوویی)، تەقینەک وەکھەڤا نەوەکھەڤیێ ل کێلەکا زێدەبوونا رێژەیێن خزانیێ و بەرھەڤکرنا دەولەمەندیێ د دەستێن ھەر کو دچە کێمتر دبە.
دو ئاوایێن لێنھێرینا ل پۆلێ ھەنە، ژ ھێلا داھاتێ و ژ ھێلا دەولەمەندیێ ڤە. ژ ھەر دویان، دابەشکرنا دەولەمەندیێ ژ بۆ تێگھشتنا ئاڤاھیا پۆلێیا ھەری گرینگە ژ بەر کو ئەڤ ھەبوونێن وە تەمسیل دکە، تشتێ کو ھوون خوەدیێ وانن ژیا کو ھوون د سالەکێ دە قەزەنچ دکن. ژ بەر کو دەولەمەندی چاڤکانیا داھاتێیە، ئەڤ باندۆر و ھێزا ملکیەتا تایبەت و پەرگالا چینا کو ئەو تەمسیل دکە تەمسیل دکە. ژخوە، دەما کو ھەمی کارکەرێن کارکری خوەدی داھاتەک (ئانگۆ مەاش) بن، دەولەمەندیا وانا راستین ب گەلەمپەری دگھیژە تشتێن وانێن کەسانە و خانیێ وان (ئەگەر بەختەوار بن). ب ڤی رەنگی، دەولەمەندیا وان داھاتەک ھندک ئان ژی قەت پەیدا دکە، بەرەڤاژی خوەدیێن چاڤکانیێن مینا پارگیدانی، زەڤی و پاتەنتان. نە ئەجێبە، دەولەمەندی خوەدیێن خوە ژ قەیرانێن ئابۆرییێن کەسانە، مینا بێکاری و نەخوەشیێ دوور دخە، و ھەم ژی ھێزا جڤاکی و سیاسی ددە خوەدیێن خوە. ئەو و فەیدەیێن وێ ژی دکارن ژ نفشان رە وەرن دەرباس کرن. ب ھەمان ئاوایی، دابەشکرنا دەولەمەندیێ ژ دابەشکرنا داھاتێ پر نەوەکھەڤترە.
د دەستپێکا سالێن ١٩٩٠-ئان دە، پارا گشتییا داھاتا دەولەتێن یەکبوویی وھا بوو: سێ سێیەک چوو سەرێ ١٠%ێ نفووسێ، ٣٠% دن دگھیژە سێیەمینەک دن و ٦٠% ژێرین دگھیژە سێیەمین سێیەمین. دەولەمەندی ل سەر سێیان دابەش دبە، ئەم دبینن کو %١ێ ژۆرین خوەدیێ سێیەمینە، %٩ێ دن خوەدیێ سێیەمینەکە و %٩٠ێ ژێرین خوەدیێیێ مایییە. [داڤد سچوەجکارت، پشتی کاپیتالیزمێ ، ر. ٩٢] د سالێن ١٩٩٠-ئان دە، نەوەکھەڤیێن د جڤاکا دەولەتێن یەکبوویی دە ھەر کو دچە زێدە دبن. د سالا ١٩٨٠-ئان دە، پێنجێن ھەری دەولەمەندێن ئامەریکی خوەدی ھاتنا دەھ قات ژیا پێنجەمینا ھەری خزان بوون. دەھ سال شووندا، وان دوانزدەھ جاری ھەیە. د سالا ٢٠٠١ دە، ھاتنێن وان چاردەھ قات زێدەتر بوون. [دۆوگ ھەنوۆۆد، پشتی ئابۆریا نوو ، ر. ٧٩] ل ھەژمارێن دەولەمەندیا مالباتا تایبەت، ئەم دبینن کو د سالا ١٩٧٦-ئان دە ژ سەدی ١٩-ێ ئامەریکییێ ھەری دەولەمەند خوەدیێ %١٩ێ وێ، %٩ێ دن خوەدیێ %٣٠-ێ و %٩٠-ێ ژێرینێ نفووسێ خوەدیێ %٥١-ئێیە. د سالا ١٩٩٥-ئان دە، %١ێ ژۆرین خوەدیێ %٤٠ بوو، ژ %٩٢یێ نفووسا دەولەتێن یەکبوویییێن ژێرین ب ھەڤ رە بوون — %٩ێ دن %٣١ بوو و %٩٠ێ ژێرین تەنێ %٢٩ ژ تەڤاھیێ ھەبوو (بنھێرە ئەدوارد ن. وۆلفف، تۆپ ھەاڤی: ژ بۆ ھووراگاھیان لێکۆلینەک ل سەر زێدەبوونا نەوەکھەڤیێ ل ئامەریکایێ ).
ژ بەر ڤێ یەکێ د وارێ خوەدیکرنا دەولەمەندیێ دە، ئەم پەرگالەک دبینن کو تێ دە ھندکاھیەک پر پچووک خوەدیێ ناڤگینێن ژیانێیە. د سالا ١٩٩٢ دە %١ێ ھەری دەولەمەندێ مالباتان — ب قاسی ٢ میلیۆن مەزنان — خوەدیێ %٣٩ێ ستۆکێن کو خوەدیێن کەسانن. سەرێ ١٠%، خوەدیێ ٨١%. ب گۆتنەکە دن، ٩٠% ژ نفووسا ژێرین خوەدی پارەک پچووکتر (٢٣%) ژ سەرمایا ڤەبەرھێنانێیا ھەر جوورەیە ژیا ھەری دەولەمەند ١/٢% (٢٩%). خوەدیتیا ستۆکان ھین ب زەخمتر بوو، ب ٥%یا ھەری دەولەمەند ٩٥% ژ ھەمی پشکان دگرە. [دۆوگ ھەنوۆۆد، واڵ سترێت: راکەتا سنفێ ] سێ سال شووندا، “%١ێ ھەری دەولەمەندێ مالباتان… خوەدیێ ٤٢% ژ ستۆکێن خوەدان کەسان بوون، و% ٥٦ ژ بۆندۆزان…% ١٠ێ ژۆرین ب ھەڤ رە خوەدیێن نێزیکی ٩٠% ژ ھەردویان.” ژ بەر کو دۆرا ٥٠% ژ ھەمی پارگیدانیێن پارگیدانی خوەدیێ مالباتانە، ئەڤ تێ ڤێ واتەیێ کو ١% ژ نفووسێ “خوەدی چاریەکا سەرمایا ھلبەرینەر و بەرژەوەندییێن پێشەرۆژێیێن پارگیدانییێن ئامەریکییە؛% ١٠-ا ژۆرین ھەما نیڤێ.” [دۆوگ ھەنوۆۆد، واڵ سترێت ، رووپ. ٦٦-٧] بێگومان، ئۆفیسا بودجەیا کۆنگرەیێ تەخمین دکە کو زێدەتری نیڤێ قازانجێن پارگیدانی د داویێ دە ژ سەدی ١یا ھەری دەولەمەند باجگران پێک تێ، دەما کو تەنێ ژ سەدی ٨ دچن ژ سەدی ٦٠-ێ ژێرین.
ھەنوۆۆد رەوشێ ب کورتی تینە زمان کو “دەھیەکا ھەری دەولەمەندا نفووسێ پچەک زێدەتری سێ ژ چار پارێن دەولەمەندیا ڤێ جڤاکێیە، و نیڤێ ژێرین ھەما بێژە تونەیە — لێ گەلەک دەینێن وێ ھەنە.” پرانیا کەسێن داھاتا ناڤین پرانیا سەروەتێن خوە (سینۆر) د مالێن خوە دە نە و گەر ئەم ل سەروەتا نە-نشتەجھبوونێ بنھێرن ئەم رەوشەک “پر، پر کۆنسانترە” دبینن . ” نیڤێ ژێرینێ نفووسێ د سالا ٢٠٠١-ئان دە نێزیکی ٢٠% ژ ھەمی داھاتان دگۆتن — لێ تەنێ ٢% ژ دەولەمەندیا نە-نشتەجیھ. ٥%یا ھەری دەولەمەندا نفووسێ نێزیکی ٢٣% ژ داھاتێ دگۆتن، ھنەکی ژ تەڤاھیا نیڤێ ژێرین. لێ ئەو خوەدیێ نێزیکی دو-سێیان — %٦٥ –یێ دەولەمەندیێ بوو.” [ پشتی ئابۆریا نوو ، ر. ١٢٢]
د وارێ داھاتێ دە، ھەیاما ژ سالا ١٩٧٠-ئان و ڤر ڤە ب زێدەبوونا نەوەکھەڤی و کۆمبوونێ رە دەرباس دبە:
“ل گۆری تەخمینێن ئابۆریناس تھۆماس پکەتتی و ئەممانوەل ساەز — کو ب دانەیێن ئۆفیسا بودچەیێیا کۆنگرەسێ ھاتنە پشتراست کرن — د ناڤبەرا ١٩٧٣ و ٢٠٠٠ دە، داھاتا راستینا ناڤینییا ژ سەدی ٩٠یا ژێرین باجگرێن ئامەریکی ب راستی ژ سەدی ٧ کێم بوو. د ڤێ ناڤبەرێ دە، داھات ژ سەدی ١ێ ژۆر ژ سەدی ١٤٨، داھاتایێن ژ سەدی ٠،١ ژ سەدی ٣٤٣ و داھاتایێن ژ سەدی ٠،٠١ان ژی ژ سەدی ٥٩٩ زێدە بوو.” [پاول کروگمان، “مرنا ھۆراتۆ ئالگەر” ، تھە ناتۆن ، ٥ چلە، ٢٠٠٤]
دۆوگ ھەنوۆۆد ل سەر ھاتنێ ھن ھوورگولیێن دن پەیدا دکە [ ئۆپ. جت. ، ر. ٩٠]:
گوھەرتنێن ھاتنێ، ١٩٧٧-١٩٩٩
مەزنبوونا ھاتنا راست
١٩٧٧-٩٩ پارڤەکرنا ھاتنا گشتی
١٩٧٧ ١٩٩٩ گووھەڕاندن
خزانترین %٢٠ -٩% رێساکانی بەکارھێنان ٥.٧% رێساکانی بەکارھێنان ٤.٢% -١،٥%
دویەمین ٢٠% +١ ١١.٥ ٩.٧ -١.٨
ناڤین ٢٠% +٨ ١٦.٤ ١٤.٧ -١.٧
چارەمین ٢٠% +١٤ ٢٢.٨ ٢١.٣ -١.٥
تۆپ ٢٠% +٤٣ ٤٤.٢ ٥٠.٤ +٦.٢
تۆپ ١% +١١٥ ٧.٣ ١٢.٩ +٥.٦
ژ سالێن ١٩٨٠-ئان ڤر ڤە ژ بەرھەڤکرنا دەولەمەندیێ ھەتا نھا ھەری زێدە قەزەنجکەرێن سوپەر-دەولەمەندن. ھەر کو ھوون نێزی ژۆر ببن، دەستکەفتی ژی مەزنتر دبە. ب گۆتنەکە دن، نە تەنێ ئەوە کو ژ سەدی ٢٠ێ مالباتان ژیێن مایی زێدەتر دەستکەفتیێن وان ھەنە. بەلێ، ژ سەدی ٥-ێ ژۆرین ژ ١٥-ێن دن چێتر کرنە، ژ سەدی ١-ێ ژ سەدی ٤-ێ پێشتر چێتر کرنە، و ھود.
ب ڤی رەنگی، ھەکە کەسەک ئارگومان بکە کو دەما کو پارا داھاتا نەتەوەیییا کو دگھیژە ژ سەدی ١٠-ێ ھەری داھاتکەران زێدە بوویە، ئەو نە گرینگە ژ بەر کو ھەر کەسێ کو داھاتەک وی ژ ٨١،٠٠٠ دۆلاری زێدەترە د وێ سەدی ١٠-ێ ژۆرین دەیە، ئەو خالێ وندا دکن. رێژەیا ژێرینا ژ سەدی دەھ ژۆرین د ٣٠ سالێن داوی دە نە سەرکەتیێن مەزن بوون. پرانیا دەستکەفتیێن د پارێ دە د وێ دەھ ژ سەدی ژۆرین دە چوون ژ سەدی ١ (یێن کو ب کێمی ڤە ٢٣٠،٠٠٠ $ قەزەنج دکن). ژ ڤان دەستکەفتیان، ژ سەدی ٦٠ چوو سەرێ سەدی ٠.١ (یێن کو ژ ٧٩٠،٠٠٠ $ زێدەتر قەزەنج دکن). و ژ ڤان دەستکەفتیان، ھەما نیڤێ وێ چوو ژ سەدی ٠،٠١ێ ژۆرین (تەنێ ١٣،٠٠٠ کەسێن کو داھاتا وان ھەری کێم ٣،٦ میلیۆن دۆلار و داھاتەک ناڤینی ١٧ میلیۆن دۆلار بوو). [پاول کروگمان، “ژ بۆ دەولەمەندتر” ، نەو یۆرک تمەس ، ٢٠/١٠/٠٢]
ئەڤ ھەموو ئیسپات دکن کو چین د راستیێ دە ھەنە، ب سەروەت و ھێزا کو د سەرێ جڤاکێ دە، د دەستێن ھندک دە کۆم دبن.
ژ بۆ کو ئەڤ نەوەکھەڤیا داھاتیێ د ھن پەرسپەکتیفان دە وەرە دانین، کارمەندێ وال-مارت-ئێیێ تام-تمە د سالا ٢٠٠٤-ئان دە تەنێ ب قاسی ١٧،٠٠٠ $ د سالا ٢٠٠٤-ئان دە مووچە دستینە. فەیدەیێن ھندکن، کو ژ نیڤێ کێمتر کارکەرێن پارگیدانیێ د بن پلانا لێنھێرینا تەندورستیێ دە نە. د ھەمان سالێ دە سەرۆکێ رێڤەبەرێ وال-مارت، سجۆتت لێ ژر.، ١٧.٥ میلیۆن دۆلار ھات دایین. ب گۆتنەکە دن، ھەر دو ھەفتە جارەکێ ب قاسی کو کارمەندێ وییێ ناڤینی دێ پشتی ژیانەک ژ بۆ وی بخەبتە، ھەقێ وی دستینن.
ژ سالێن ١٩٧٠-ئان ڤر ڤە، پرانیا ئامەریکییان تەنێ مووچەیێن ھندک زێدە بوونە (ئەگەر ووسا بە). مەاشێ ناڤینییێ سالانە ل ئامەریکا، کو د سالا ١٩٩٨ان دە ب دۆلاران تێ ئیفادەکرن (ئانگۆ، ل گۆری ئەنفلاسیۆنێ ھاتی ڤەراست کرن) ژ ٣٢،٥٢٢ دۆلاران د سالا ١٩٧٠-ئان دە دەرکەت ٣٥،٨٦٤ $ د ١٩٩٩-ئان دە. ئەڤ یەک تەنێ ژ سەدی ١٠ زێدەبوونەکە ل سەر ٣٠ سالان. لێبەلێ د ھەمان ھەیامێ دە، ل گۆری کۆڤارا فۆرتونە، تەزمیناتا راستینا سالانەیا ناڤینییا ١٠٠ جەۆیێن سەرەکە ژ ١،٣ میلیۆن دۆلار — ٣٩ قات مووچەیا خەباتکارەک ناڤین — دەرکەت ٣٧،٥ میلیۆن دۆلار، کو ژ ١،٠٠٠ جاری ژ مووچەیا ئاسایی. کارکەران.
لێبەلێ ل ڤر ژی، دبە کو ئەم وێنەیا راستین ژ بیر بکن. مەاشێ ناڤین خاپینۆکە ژ بەر کو ئەڤ دابەشکرنا دەولەمەندیێ نیشان نادە. میناکی، ل بریتانیایێ د دەستپێکا سالێن ١٩٩٠-ئان دە، دو ژ سێ پارێن کارکەران مووچەیا ناڤین ئان کێمتر و تەنێ سێیەکا ژۆر دستینن. ژ بەر ڤێ یەکێ، مەرڤ ل سەر داھاتا “ناڤین” باخڤە، ژ بەر ڤێ یەکێ ڤەشێرە گوھەرتۆیەک بەربچاڤ. ل دەولەتێن یەکبوویی، ل گۆری ئەنفلاسیۆنێ، داھاتا مالباتێیا ناڤین — ھاتنا گشتی ل سەر ھەژمارا مالباتان دابەش دبە — د ناڤبەرا ١٩٧٩ و ١٩٩٧ دە %٢٨ مەزن بوو. نیڤێ مالباتان زێدەتر و نیڤ ژی کێمتر قەزەنج دکن) ب تەنێ %١٠ مەزن بوونە. ناڤەراست نیشانەک چێترە کو مالباتێن ئامەریکییێن تیپیک چاوا دکن ژ بەر کو دابەشکرنا داھاتێ ل دەولەتێن یەکبوویی ئەو قاس گرانە (ئانگۆ داھاتیا ناڤین ژ ناڤینی پر زێدەیە). ھەر وەھا دڤێ وەرە زانین کو داھاتا پێنجەمین ژێرینا مالباتان ھنەکی کێم بوویە. ب گۆتنەکە دن، فەیدەیێن مەزنبوونا ئابۆرییا نێزی دو دەھسالان ژ مالباتێن ئاسایی رە نەچوویە . داھاتا مالباتێیا ناڤین سالێ تەنێ ژ سەدی ٠،٥ زێدە بوویە.یا خەرابتر ژی، “ھەما وێ زێدەبوونێ ژ بەر کو ژن ب دەمژمێرێن درێژتر دخەبتن، ب مووچەیێن راستینێن ھندک ئان ژی قەت کێم بوون.” [پاول کروگمان، “ژ بۆ دەولەمەندتر” ، ئۆپ. جت. ]
ژ بەر ڤێ یەکێ ھەکە ئامەریکا ژ وەلاتێن دنێن پێشکەفتی خوەدان داھاتا ناڤینی ئان سەرێ مرۆڤییا بلندترە، ئەڤ تەنێ ژ بەر کو دەولەمەند دەولەمەندترن. ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو ئاستا داھاتا ناڤینییا بلند دکارە خاپاندنێ بە ھەکە ھەژمارەکە مەزن ژ داھاتا نەتەوەیی د ھندک دەستان دە وەرە بەرھەڤ کرن. ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو ھەژمارەکە مەزن ژ ئامەریکییان د وارێ ئابۆری دە ژ ھەڤپیشەیێن خوەیێن ل وەلاتێن دنێن پێشکەفتی خرابترن. ب ڤی رەنگی ئەورۆپی، ب گەلەمپەری، ھەفتەیێن خەباتێیێن کورتتر و بەتلانەیێن درێژتر ژ ئامەریکییان ھەنە. دبە کو داھاتا وانا ناڤینی ژ دەولەتێن یەکبوویی کێمتر بە لێ ھەمان نەوەکھەڤیێن وان تونە. ئەڤ تێ ڤێ واتەیێ کو مالباتا ناڤینا ئەورۆپی خوەدان ستانداردەک ژیانێیە کو ب قاسییا مالباتا ناڤینیا دی-یێ تێ بەرھەڤ کرن – دبە کو مەاش ژی زێدەتر بە.
وەکی کو دۆوگ ھەنوۆۆد دەستنیشان دکە، “تەدبیرێن [ئ]ناڤنەتەوی دەولەتێن یەکبوویی دخە ناڤ رۆناھیەک رەزیل. .. گوھەرتۆیا دەنگبێژییا دانەیێن لس [لێکۆلینا داھاتا لوکسەمبورگێ] ئەڤە: ژ بۆ وەلاتەک دەولەمەند، [ئەو] ھا. [س] گەلەک مرۆڤێن خزان.” ھەنوۆۆد ھەم ل تەدبیرێن نسبی ھەم ژی بێکێماسییێن ھاتنی و خزانیێ مێزە کر کو ب دانبەرھەڤێن ل سەر سینۆرێن دابەشکرنا داھاتێ کو ژ ھێلا لس ڤە ھاتی پەیدا کرن نھێری و کفش کر کو “[ئان وەلاتەک کو خوە ب گەردوونی چینا ناڤین [ئانگۆ ھاتنا ناڤین] دفکرە، دەولەتێن یەکبوویی د ناڤ نۆزدەھ وەلاتێن کو دانەیێن لس-ئێیێن باش ژ بۆ وان ھەنە، دویەمین چینا ناڤینا ھەری پچووکە.” تەنێ رووسیا، وەلاتەکی کو ھەما ھەما ب تەڤاھی ھلوەشیایە خرابتر بوو (% ٤٠،٩ێ نفووسێ داھاتا ناڤین بوون ل گۆری ٤٦،٢% ل دی. مالبات وەکی خزان دھاتن بناڤکرن ھەکە داھاتا وان د بنێ ژ سەدی ٥٠یا ناڤینییا نەتەوەیی دە بە؛ نێزیکێ فەقیر، د ناڤبەرا ٥٠ و ٦٢،٥ ژ سەدی، د ناڤبەرا ٦٢،٥ و ١٥٠ ژ سەدی، ژ سەدی ١٥٠. ژ وەلاتێن ئەورۆپییێن وەک ئالمانیا (١١.١%، ٦.٥% و ٦٤%)، فرانسا (١٣%، ٧.٢% و ٦٠.٤%) و بەلچیکا (٥.٥%، ٨.٠% و ٧٢.٤%) و ھەر وەھا کانادا (١١.٦%، ٨.٢% و ٦٠%) و ئاڤوستورالیا (١٤،٨%، ١٠% و ٥٢،٥%).
سەدەمێن ڤێ یەکێ؟ ھەنوۆۆد دیار دکە کو “سەدەم دیارن — سەندیکایێن قەلس و دەولەتەکە رەفاھێیا قەلس. دەولەتێن سۆسیال-دەمۆکراتیک –یێن کو ھەری زێدە موداخەلەیێ داھاتێن بازارێ دکن –یێن ھەری مەزن [چنێن ناڤین] ھەنە. رێژەیا خزانیێیا دەولەتێن یەکبوویی نێزی دو جارانیە. ناڤینیا ھەژدەھیێن دن.” نە ھەوجەیە کو وەرە گۆتن، “چینا ناڤین” وەکی کو ژ ھێلا داھاتیێ ڤە ھاتی دەستنیشان کرن تێگەھەک پر گونجانە (وەک کو ھەنوۆۆد دبێژە). ژ بۆ نموونە، ئەو تشتەک ل سەر خوەدان ملک ئان ژی ھێزا جڤاکی نابێژە، لێ داھات پر جاران د چاپامەنیا کاپیتالیست دە وەکی ئالیەک دیارکەرا “چین” تێ ھەسباندن و ژ بەر ڤێ یەکێ ژ بۆ کو ئیدایێن کو بازارا ئازاد ب گەلەمپەری باش پێشدخە بەرتەرەف دکە وەرە ئانالیز کرن کێرھاتییە. -بوون (ئانگۆ “چینا ناڤین” مەزنتر). کو نەتەوەیا ھەری ئازاد خوەدی رێژەیێن خزانیێیێن خەرابتر ویا ھەری پچووک “چینا ناڤین” باش نیشان ددە ئیدایا ئانارشیست کو کاپیتالیزم ب سەرێ خوە مایە، دێ ب کێری کەسێن بھێز (چینا سەردەست) ل سەر قەلسان (چینا کارکەر) وەرە. ب رێیا “دانووستاندنێن ئازاد” ل سەر بازارا “ئازاد” (وەک کو ئەم د بەشا ج.٧ دە نیقاش دکن ، تەنێ د سەردەمێن ئیستھدامکرنا تام — و/ئان ژی ھەڤگرتن و ملیتانیا چینا کارکەرا بەرفرە دە — ھەڤسەنگیا ھێزان د بەرژەوەندیا ژ بەر ڤێ یەکێ، مرۆڤێن چینا کارکەر نە ئەجێبە کو ھەیامێن ئیستھدامێ ژی کێمبوونا نەوەکھەڤیێ دبینن – ژ بۆ ھوورگولیێن بێتر ل سەر پێوەندیا بێکاری و نەوەکھەڤیێ ل پرتووکا ژامەس ک. گالبراتھ بنێرە.
بێ گومان، مەرڤ دکارە ئیتراز بکە کو ئەڤ پیڤانا تێکلدارا خزانی و داھاتێ ڤێ راستیێ پاشگوھ دکە کو داھاتێن دەولەتێن یەکبوویی د جیھانێ دە د ناڤ ھەری زێدە دە نە، تێ ڤێ واتەیێ کو بەلەنگازێن دەولەتێن یەکبوویی دبە کو ل گۆری ستانداردێن بیانی پر باش بن. ھەنوۆۆد ڤێ ئیدایێ رەد دکە، و دەستنیشان دکە کو “ل سەر پیڤانێن بێکێماسی ژی، پەرفۆرمانسا دەولەتێن یەکبوویی شەرمە. لێکۆلینەرێ لس لانە کەنوۆرتھی رێژەیێن خزانیێ ژ بۆ پانزدەھ وەلاتێن کو خەتا ھەژاریێیا دەولەتێن یەکبوویی وەکی پیڤان بکار تینن تەخمین کر. . . ژ رێژەیا ھەری کێما خزانیێ دوورە.” تەنێ ئیتالیا، بریتانیا و ئاووسترالیا خوەدی خزانیا موتلەق بلندتر بوون (و ئاووسترالیا ژ نرخا دەولەتێن یەکبوویی ژ ٠،٢%، ١١،٩% ل گۆری ١١،٧%) دەرباس بوو. ژ بەر ڤێ یەکێ، ھەم د وارێ موتلەق و ھەم ژی د وارێ نسبی دە، دیە ب وەلاتێن ئەورۆپی رە خراب ددە بەرھەڤ. [دۆوگ ھەنوۆۆد، “بۆۆمنگ، بۆڕۆونگ، ئاند جۆنسومنگ: تھە ئوس ئەجۆنۆمین ١٩٩٩” ، پپ.١٢٠-٣٣، مۆنتھلی رەڤەو ، ڤۆل. ٥١، نۆ. ٣، رووپ. ١٢٩-٣١]
ب کورتاسی، ژ بەر ڤێ یەکێ، دیە وەکی نەتەوەیا ھەری سەرمایەدارا جیھانا پێشکەفتی بھەسبینن، ئەم پەرگالەک چینایەتی کفش دکن کو تێ دە ھندکاھیەک پر پچووک خوەدیێ گرانیا ئاموورێن ژیانێیە و پرانیا داھاتێ دگرە. ل گۆری وەلاتێن دنێن رۆژاڤایی، نەوەکھەڤیا چینان زێدەترە و جڤاک ژی پۆلارترە. ھەر وھا د ڤان ٢٠-٣٠ سالێن داوی دە ئەو نەوەکھەڤی ب ئاوایەکی بالکێش زێدە بوونە. ئەلیتا دەستھلاتدار دەولەمەندتر بوویە و سەروەت ل شوونا کو بھەرکە، بەر ب ژۆر ڤە دھەرکە.
سەدەما زێدەبوونا دەولەمەندی و پۆلاربوونا داھاتێ نە دژوارە. ژ بەر زێدەبوونا ھێزا ئابۆری و سیاسییا چینا کاپیتالیست و لاوازبوونا پۆزیسیۆنا چینا کارکەرانە. وەکی کو ئانارشیستان ژ مێژ ڤە نیقاش کرنە، ھەر “پەیمانەک بەلاش” د ناڤبەرا ھێزدار و بێھێز دە دێ ژیێن پاشین بێتر سوود وەربگرە. ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو ئەگەر ھێزا ئابۆری و جڤاکییا چینا کارکەر لاواز ببە، وێ دەمێ ئەمێ د رەوشەک خراب دە بن کو ئەم پارەک دیارکری ژ سەروەتا کو ئەم ھلدبەرینن، لێ خوەدیێ پاترۆنێ مە نە و د دەستێ چەند کەسان دە بەرھەڤ دکن، بھێلن.
ژ بەر ڤێ یەکێ نە ئەجێبە، د پارا داھاتا گشتییا کو دچە سەرمایەیێ دە (ئانگۆ فایز، دابەشکرن و کرێ) زێدەبوونەک ھەیە و د میقدارا کو دچە کەدێ (مەاش، مەاش و بەرژەوەندی) کێم بوویە. وەکی دن، بەشەک زێدەیا پارا کەدێ ژ رێڤەبەریا ئاستا بلند رە پەیدا دبە (میناک، د ئەلەکترۆنیکی دە، رێڤەبەرێن پایەبلند د سالا ١٩٩١-ئان دە ٤٢ قات ژ خەباتکارێ ناڤینی ددان خوە، تەنێ ٥ سال شووندا ئەڤ بوو ٢٢٠ قات). .
ژ دەستپێکا سالێن ١٩٨٠-ئان ڤە، بێکاری و گلۆبالبوون ھێزا ئابۆری و جڤاکییا چینا کارکەر قەلس کر. ژ بەر کێمبوونا سەندیکایان و ملیتانیا گشتییا کەدێ، مووچەیێن ل ژێر راوەستیانە (مااشێ راستین ژ بۆ پرانیا کارکەرێن ئامەریکی د ٢٠٠٥ دە ژیا ١٩٧٣ کێمترە!). ئەڤ یەک، لگەل پۆلیتیکایێن ئابۆرییێن “بناڤکری”یێن کێمکرنا باجێ ژ بۆ دەولەمەندان، بلندکرنا باجێ ژ بۆ چینێن کارکەر، پاراستنا زاگۆنەک “خوەزایی”یا بێکاریێ (کو سەندیکایان و ھێزا کارکەران قەلس دکە) و کێمکرنا بەرنامەیێن جڤاکی، بوویە سەدەم. ستانداردێن ژیانێ ژ بۆ ھەموویان ژ بلی تەبەقەیێن ژۆر ب گرانی خراڤ کر — پێڤاژۆیەک کو ب ئەشکەرە بەر ب ھلوەشینا جڤاکی ڤە دچە، ب باندۆرێن کو دێ پاشێ وەرن نیقاش کرن (بنێرە بەشا د.٩ ).
نە ئەجێبە کو پرۆودھۆن ئانگاشت کر کو قانوونا پێشکێشی و داخوازێ ​​”قانوونەک خاپینۆکە… تەنێ ژ بۆ مسۆگەرکرنا سەرکەتنا خورتان ل سەر قەلسان،یێن خوەدی ملک ل سەریێن کو نە خوەدیێ تشتەکی نە.” [ژ ئالیێ ئالان رتتەر، تھە پۆلتجال تھۆوغت ئۆف پەڕە-ژۆسەپھ پرۆودھۆن ، ر. ١٢١]

ب.٧ د جڤاکا نووژەن دە چ چین ھەنە؟

وەرگەرا ماکینە

ژ بۆ ئانارشیستان، ئانالیزا چینان رێیەک گرینگە ژ بۆ تێگھیشتنا جیھانێ و تشتێ کو تێ دە دقەومە. دگەل کو ناسکرنا راستیا کو چین ب راستی ژی ھەنە نھا ژ بەرێ کێمترە، ئەڤ نایێ وێ واتەیێ کو چین ژ ھەبوونا خوە راوەستیانە. بەرەڤاژی ڤێ یەکێ. وەکە کو ئەمێ ببینن، ئەڤ تەنێ تێ وێ واتەیێ کو چینا سەردەست د تاریکرنا ھەبوونا چینێ دە ژ بەرێ سەرکەفتیتر بوویە.
چین دکارە ب ئاوایەکی ئۆبژەکتیف وەرە پێناسە کرن: تێکلیا د ناڤبەرا فەرد و چاڤکانیێن ھێزێیێن د ناڤ جڤاکێ دە چینا وی/وێ دیار دکە. ئەم د جڤاکەک چینایەتی دە دژین کو تێ دە چەند کەس ژ پرانیێ خوەدان ھێزا سیاسی و ئابۆری پرترن،یێن کو ب گەلەمپەری ژ بۆ ھندکاھیا کو وان کۆنترۆل دکە و بریارێن کو باندۆرێ ل وان دکن دخەبتن. ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو چین ھەم ل سەر مێتینگەریێ و ھەم ژی ل سەر بندەستیێیە، ھن کەس ژ بۆ بەرژەوەندیا خوە کەدا کەسێن دن کۆنترۆل دکن. د بەشێن بەرێیێن بەشا ب دە رێگەزێن چەوساندنێ ھاتنە دەستنیشان کرن ، بەشا ج ژی ( مەتەیێن ئابۆرییا کاپیتالیست چ نە؟ ) تام نیشان ددە کو ئیستیسمار د ناڤ جڤاکەک کو ب ئەشکەرەیی ل سەر دانووستەندنا ئازاد و وەکھەڤ ھاتیە ئاڤاکرن چاوا پێک تێ. ھەر وھا باندۆرێن ڤێ ئیستیسمارێیێن ل سەر پەرگالا ئابۆری بخوە ژی رادخە بەر چاڤان. باندۆرا جڤاکی و سیاسییا سیستەمێ و چین و ھیەرارشیێن کو ئەو دافرینە، د بەشا د دە ( دەولەتپارێزی و کاپیتالیزم باندۆرەکە چاوا ل جڤاکێ دکن؟ ) ب کووراھی تێ نیقاشکرن.
دڤێ ئەم د دەستپێکێ دە تەکەز بکن کو رامانا “چینا کارکەر” کو ژ بلی کارکەرێن پیشەسازیێ ژ تشتەکی پێک تێ، ب تەنێ دەرەوە. ھەگەر ھەر ھەبوویا ئیرۆ ژی نایێ سەپاندن . ھێز، د وارێ بریارێن کرێ / ئاگر و ڤەبەرھێنانێ دە، تشتەک گرینگە. خوەدیدەرکەتنا سەرمایێ وەکی ناڤگینا دیارکرنا چینا مرۆڤ، ھەر چەندی گرینگ بە ژی، تەڤاھی چیرۆکێ نابێژە. نموونەیەک ئەشکەرە ئەوە کو ژ قاتێن بلندێن رێڤەبەریێ د ناڤ پارگیدانیان دەیە. ئەو د ھوندورێ پارگیدانیێ دە خوەدان ھێزەک گرسەیی نە، د بنگەھ دە رۆلا کو ژ ھێلا کاپیتالیستێ راستین ڤە د پارگیدانیێن پچووک دە دگرە دگرن. دگەل کو ئەو ژ ھێلا تەکنیکی ڤە دبە کو “خولامێن مووچە” بن، ھێز و پۆزیسیۆنا وانا د ھیەرارشیا جڤاکی دە دەستنیشان دکە کو ئەو د پراتیکێ دە ئەندامێن چینا سەردەستن (و، ژ بەر ڤێ یەکێ، داھاتا وان چێترین وەکی پارەک قەزەنجێ تێ ھەسباندن نە وەکی مەاش). ھەمان تشت دکارە ژ بۆ سیاسەتمەدار و بورۆکراتێن دەولەتێ ژی وەرە گۆتن کو ھێز و باندۆرا وان نە ژ خوەدیبوونا ئاموورێن ھلبەرینێ، لێ ژ کۆنترۆلکرنا ئاموورێن زۆرێ تێ. ب سەر دە ژی، گەلەک شرکەتێن مەزن خوەدیێن شرکەتێن دنێن مەزنن، ب رێیا فۆنێن تەقاودیێ، پرنەتەوەیی، ھود. ھێژایی گۆتنێیە کو گەر مرۆڤێن چینا کارکەر خوەدی پار بن، ئەڤ یەک وان ناکە سەرمایەدار، ژ بەر کو دراڤ تێرا ژیانێ ناکە و نە ژی ژ وان رە دبێژن کا پارگیدانیەک چاوا تێ برێڤەبرن).
ژ بۆ پرانیا ئانارشیستان، دو چینێن سەرەکە ھەنە:
(١) چینا کارکەر –یێن کو نەچارن ژ بۆ دەبارا ژیانا خوە بخەبتن لێ ل سەر وی کاری ئان بریارێن دنێن سەرەکە کو باندۆرێ ل وان دکە، ئانگۆ فەرمانبەران، تو کۆنترۆلا وانا راست نینە. د ڤێ چینێ دە کەسێن بێکار، تەقاویدان و ھود ژی ھەنە، کو نەچارن ب دەستەیێن دەولەتێ بژین. دەولەمەندیا وان کێم و ھێزا وانا (فەرمی) ھندکن. ئەڤ چین د ناڤ خوە دە سەکتۆرا کارمەندێ کارووبارێ مەزن دبە، پرانیا (ھەکە نە پڕانیا مەزن) کارکەرێن “قوولێ سپی” و ھەم ژی خەباتکارێن کەڤنەشۆپییێن “کۆلا شین”. پرانیا کەسێن خوە-کار دێ د ڤێ سنفێ دە جھ بگرن، وەکی پرانیا گوندی و ئەسنافان (ل جھێ کو ھەبە). ب کورتی، چینێن ھلبەرینەر ویێن کو ئان بوونە ھلبەرینەر ئان ژی دێ ببن ھلبەرینەر. ئەڤ کۆم پرانیا نفووسێ پێک تینە.
(٢) چینا سەردەست –یێن کو بریارێن ڤەبەرھێنانێ کۆنترۆل دکن، سیاسەتا ئاستا بلند دەستنیشان دکن، رۆژەڤا سەرمایە و دەولەتێ دەستنیشان دکن. ئەڤ ئەلیتا د ژۆر دە، خوەدیێن ئان رێڤەبەرێن سەرەکەیێن شیرکەتێن مەزن، پرنەتەوەیی و بانکان (ئانگۆ سەرمایەدار)، خوەدیێن میقدارێن مەزنێن ئاخێ (ئانگۆ خوەدان خانیان ئان ژی ئاریستۆکراتی، ھەکە ھەبە)، رایەدارێن دەولەتێیێن ئاستا ژۆر، سیاسەتمەدارانە. ، و ھود. ئەو د ناڤ ئابۆریێ و / ئان دەولەتێ دە خوەدی ھێزەک راستینن، و ژ بەر ڤێ یەکێ جڤاکێ کۆنترۆل دکن. ب کورتی، خوەدیێن دەستھلاتداریێ (چ سیاسی، چ جڤاکی، چ ئابۆری) ئان ژی چینا ماستەر. ئەڤ کۆم ژ سەدی ٥-١٥%ێ نفووسێ پێک تێ.
ئەشکەرەیە کو د ھەر جڤاکێ دە دەڤەرێن “گەور” ھەنە، کەس و کۆمێن کو تام نە د ناڤ چینا کارکەر و نە ژییا سەردەست دە جھ ناگرن. کەسێن وەھا د ناڤ وان دەیێن کو دخەبتن، لێ ھنەک کۆنترۆلا وان ل سەر کەسێن دن ھەنە، وەک نموونە، ھێزا کرێکرنێ/ئاگرکرنێ. ئەڤ کەسن کو بریارێن پچووک، رۆژانە د دەربارێ رێڤەبرنا سەرمایە ئان دەولەتێ دە دگرن. د ڤێ دەڤەرێ دە رێڤەبەریا ژێرین ھەیا ناڤین، پسپۆر و سەرمایەدارێن پچووک ھەنە.
د ناڤ تەڤگەرا ئانارشیست دە ھن نیقاش ھەنە کو گەلۆ ئەڤ قادا “گەور” چینەک دن (“ناڤین”) پێک تینە ئان نا. پرانیا ئانارشیستان دبێژن نا، پرانیا ڤێ قادا “گەور” چینا کارکەرن،یێن دن (وەک فەدەراسیۆنا شەرێ سنفانا بریتانی ) ئیدا دکن کو ئەو چینەک جوودایە. تشتەک تەقەزە، ھەمی ئانارشیست ھەمفکرن کو پرانیا مرۆڤێن ل ڤێ دەڤەرا “گەور” ب قاسی چینا کارکەر بەرژەوەندیا وان ھەیە کو ژ پەرگالا ھەیی خلاس ببن (دڤێ ئەم ل ڤر دیار بکن کو تشتێ کو ب گەلەمپەری د ناڤ دە “چینا ناڤین” تێ گۆتن. دی و جیھێن دن نە تشتەک ووسایە، و ب گەلەمپەری بەھسا مرۆڤێن چینا کارکەرێن خوەدی کارێن ھێژا، مال، ھود.
ژ بەر ڤێ یەکێ، دێ ژ ڤێ پلانا دابەشکرنێ رە ئیستیسنا ھەبن. لێبەلێ، پرانیا جڤاکێ بەرژەوەندیێن ھەڤپار پارڤە دکن، ژ بەر کو ئەو ب نەزەلالیێن ئابۆری و خوەزایا ھیەرارشیکا کاپیتالیزمێ رە روو ب روو نە.
مەبەستا مە نە ئەوە کو ھەمی راستیێ د ڤێ پلانا چینێ دە ب جھ بکن، لێ تەنێ وەکی کو راستی دەستنیشان دکە، ل سەر بنگەھا ئەزموونێن خوەیێن گوھەزتنا شێوازێن جڤاکا نووژەن پێشڤە ببن. نە ژی مەبەستا ڤێ پلانێ ئەوە کو پێشنیار بکە کو ھەمی ئەندامێن چینەکێ خوەدی بەرژەوەندییێن یەکسان بن ئان ژی کو پێشبازی د ناڤبەرا ئەندامێن ھەمان پۆلێ دە تونە بە، مینا کو د ناڤبەرا چینان دە ھەیە. کاپیتالیزم ب جەوھەرا خوە سیستەمەکە رەقابەتێیە. وەکە کو مالاتەستا ئاماژە ب وێ یەکێ کریە، “دڤێ مرۆڤ ژ بیر نەکە کو ژ ئالیەکی دە بوورژوووازی (خوەدی ملک) ھەر دەم د ناڤ خوە دە د ناڤا شەر دە نە… و ژ ئالیێ دن ڤە ژی ھکوومەت، ھەر چەندی ژ بورژووازی و خزمەتکارێ وێ دەربکەڤە ژی. پارێزگەر، وەک ھەر خزمەتکار و ھەر پارێزگەر، دخوازە بگھێژە ئازادیا خوە و سەروەریا کێ دپارێزە. ب ڤی ئاوایی لیستکا لڤبازیان، مانەڤرایان، تاویزان و ڤەکشیان، ھەولدانێن دیتنا ھەڤالبەندان د ناڤ گەلان دە و ل دژی گەلان. موھافەزەکار و د ناڤ کەڤنەپەرەستێن ل دژی گەل دە، ئەڤ زانستا پارێزگارانە و مرۆڤێن ژیر و فەلەگماتیکێن کو ھەر دەم ل بەندا رزگاریێ نە کو ژ ژۆر ڤە ژ وان رە وەرە، کۆر دکە.” [ ئانارشی ، ر. ٢٥]
لێبەلێ، ھەڤرکیا ناڤبەرا ئەلیتان چقاسی بدۆمە ژی، ل سەر پەرگالا کو ژێ سوودێ وەردگرە، د خەتەرەیا ھەری پچووک دە، چینا سەردەست دێ ژ بۆ پاراستنا بەرژەوەندیێن خوەیێن ھەڤپار ببن یەک. دەما کو مەترسی دەرباس ببە، ئەوێ ڤەگەرن د ناڤ خوە دە ژ بۆ ھێز، پارا بازارێ و دەولەمەندیێ پێشبازیێ بکن. مخابن، چینا کارکەر کێم جاران وەکی چینەک یەکیتیێ دکە، ب تایبەتی ژ بەر رەوشا خوەیا ئابۆری و جڤاکییا کرۆنیک.یا ھەری باش، ھن بەش دبن یەک و فەیدە و کێفخوەشیا ھەڤکاریێ دجەربینن. ئانارشیست ب فکر و تەڤگەرا خوە ھەول ددن ڤێ رەوشێ بگوھەرینن و ھەڤگرتنێ د ناڤا چینا کارکەران دە تەشویق بکن دا کو ل بەرخوە بدن و ھەتا داوی ژ کاپیتالیزمێ خلاس ببن. لێ بەلێ ژ بەر کو کەسێن د ناڤ تێکۆشینێ دە گەلەک جاران پێ دھەسن کو “ھەڤگرتن ھێزە” ئالیکاریا چالاکیا وان دکە و ژ بەر ڤێ یەکێ ل دژی دژمنێ خوەیێ ھەڤپار دەست ب خەباتێ دکن و تێکۆشینا خوە دکن یەک. ب راستی ژی دیرۆک ب ڤان گەشەدانان تژییە.

ب.٤.٣ لێ تو کەس زۆرێ ل وە ناکە کو ھوون ژ بۆ وان بخەبتن!

وەرگەرا ماکینە

ھەلبەت تێ ئیددیاکرن کو کەتنا کارێ مەاش کارەکی “دلخوازی”یە و تێ ئیداکرن کو ھەر دو ئالی ژێ سوود وەردگرن. لێبەلێ، ژ بەر دەستپێکرنا ھێزێیا بەرێ (میناک دەستەسەرکرنا ئاخێ ب فەتھێ)، کۆنترۆلکرنا دەولەتێ ژ ھێلا چینا کاپیتالیست ڤە و مەیلا کۆمکرنا سەرمایەیێ، ژمارەک نشتەجیھا مرۆڤان نھا دەولەمەندیەک مەزن کۆنترۆل دکە، و ژ ھەمی کەسێن دن رە گھاندنا ناڤگینێن ژیانێ. ژ بەر ڤێ یەکێ ئینکارکرنا گھاندنا ئازادا ئاموورێن ژیانێ د داویێ دە ل سەر پرەنسیبا “ھێز دکە راست دکە” تێ بنگەھ کرن. و وەک کو موڕای بۆۆکچن ب ئاوایەکی راست دەستنیشان دکە، “دڤێ ناڤگینێن ژیانێیێن کو ب راستی نە بێن گرتن: رێگەزێن کو بێیی وان ژیان نە مومکنە. ئینکارکرنا وان ژ مرۆڤان رە ژ عدزیێع وێدەترە… ئەو کوشتنەک ئەشکەرەیە. ” [ رەماکنگ سۆجەتی ، ر. ١٨٧]
داڤد ئەڵەرمان ھەر وەھا دەستنیشان کر کو کارانینا بەرێیا ھێزێ بوویە سەدەم کو پرانیەک ب وان ڤەبژارکێن کو ژ ھێلا ھێزێن کو ژ وان رە ھاتنە دەستوور کرن سینۆردار کرن:
“ئەو بنگەھەک راستینا رامانا کاپیتالیستە… کو خەلەتیێن ئەخلاقییێن کۆلەتیا شێت د کاپیتالیزمێ دە نە مایە ژ بەر کو کارکەر، بەرەڤاژی کۆلەیان، مرۆڤێن ئازادن کو پەیمانێن مووچەیێن دلخوازی ​​چێدکن. لێ تەنێ ئەوە، د رەوشا کاپیتالیزم، ئینکارکرنا مافێن خوەزایی کێمە، ژ بەر ڤێ یەکێ کارکەر وەکی عخوەدیێ کەلوومەیێع ئازاد خوەدی کەسایەتیەک ھقووقییا مایییە. ژ بەر ڤێ یەکێ دەستوور تێ دایین کو ب دلخوازی ​​ژیانا خوەیا خەباتێ بخە ناڤ ترافیکێ دەما کو دزەک مافێ کەسەک دن کو ژ بلی ونداکرنا پەرەیێ خوە ئان ژی ژیانا خوە ھەژمارەکە بێداوی تەرجیھێن دن بکە و رەدکرنا ب چەکێ وەرە پشتگری کرن، وێ دەمێ ئەڤ ئەشکەرەیە. دزیێ ھەر چقاس مرۆڤ دکارە ببێژە کو مەخدوور د ناڤبەرا ڤەبژارکێن خوەیێن مایی دە عھلبژارتنەکە دلخوازع دکە. شدەتا دەولەتێ، وێ دەمێ تەۆریسیەنێن کاپیتالیزما عازادیع تالانا سازوومانیێ ئیلان ناکن، بەلکی عازادیا خوەزاییعیا کارکەران پیرۆز دکن کو د ناڤبەرا ڤەبژارکێن مایی دە، فرۆتنا کەدا خوە وەکی مال و بێکار بوونا خوە ھلبژێرن.” [ژ ئالیێ نۆام چۆمسکی ڤە ھاتیە ڤەگۆتن، تھە چۆمسکی رەادەر ، ر. ١٨٦]
ژ بەر ڤێ یەکێ ھەبوونا بازارا کاری ب ڤەقەتاندنا کارکەر ژ ئاموورێن ھلبەرینێ ڤە گرێدایییە. بنگەھا خوەزایییا کاپیتالیزمێ کەدا ب مەاشە، کو پڕانیا وێ ژ بلی فرۆتنا ژێھاتیبوون، کەد و وەختێ خوە ژ کەسێن کو خوەدیێ ئاموورێن ھلبەرینێ نە ، دەرفەتەک ھندکە. ل وەلاتێن پێشکەفتییێن کاپیتالیست، کێمتر ژ ١٠% ژ نفووسا کارکەر ب خوە خوەدی کارن (د سالا ١٩٩٠ دە، ٧،٦% ل بریتانیا، ٨% ل دەولەتێن یەکبوویییێن ئامەریکایێ و کانادا – لێ بەلێ، ئەڤ ھەژمار د ناڤ خوە دە کارسازان ژی دگرە، تێ واتەیا کو ھەژمارا خوە. -کارکەرێن ب کار ھێ پچووکترن!). ژ بەر ڤێ یەکێ ژ بۆ پڕانیا مەزن، بازارا کار تەنێ ڤەبژارکا وانە.
مچاەل باکونن دەستنیشان دکە کو ڤان راستیان کارکەر ل ھەمبەر سەرمایەدار دخن پۆزیسیۆنا کۆلەتیێ، تەڤی کو کارکەر ب ئاوایەکی فەرمی ل گۆری قانوونێ “ئازاد” و “وەکھەڤ”ە ژی.
“د وارێ ھقووقی دە ھەردو ژی وەک ھەڤن؛ لێ د وارێ ئابۆری دە کارکەر کۆلەیێ سەرمایەدارە. . . ژ بەر ڤێ یەکێ کارکەر کەس و ئازادیا خوە ژ بۆ دەمەک دیارکری دفرۆشە. کارکەر د پۆزیسیۆنا کۆلەتیێ دەیە ژ بەر کو ئەڤ تەھدیدا خەدارا برچیبوونێیە. ھەر رۆژ ل سەر سەرێ وی و ل سەر مالباتا وی، دێ وی مەجبوور بکە کو ھەر شەرت و مەرجێن کو ژ بەر ھەسابێن قەزەنجکەرێن سەرمایەدار، پیشەسازکار، کاردێر تێنە فەرز کرن واتەیا ڤێ یەکێ دکە، ژ بۆ کو خوە بفرۆشە کاردێرەکی دن ئازادی، ژ بۆ پێکانینا وێیا موھتەمەل تونەیە، و ژ بەر ڤێ یەکێ ئەو تەنێ ئازادییەک خەیالییە، دەرەوەک تامە. نەرینەک لێ ژ ھێلا ئابۆری ڤە مەجبوورییە — ب ناڤبەرێن دەمکییێن کورتێن ئازادیێ کو ب برچیبوونێ ڤە تێ پەرچە کرن؛ ب گۆتنەکە دن کۆلەتیا راستەقینە.” [ تھە پۆلتجال پھلۆسۆپھی ئۆف باکونن ، پپ.
ئەشکەرەیە کو پارگیدانیەک نکارە وە ب زۆرێ بخەبتە کو ھوون ژ وان رە بخەبتن لێ، ب گەلەمپەری، دڤێ ھوون ژ بۆ کەسەک بخەبتن . ئەڤ رەوش چاوا پێشکەت، بێ گومان، ب گەلەمپەری تێ پاشگوھ کرن. گەر وەکی نە گرینگ نەیێ رۆنی کرن، ھن چیرۆکەک پەری تێ خێز کرن کو تێ دە چەند مرۆڤێن باقل خلاس کرن و ژ بۆ بەرھەڤکرنا سەرمایێ گەلەک خەبتین و پرانیا تەمبەل ھەرکین کو ژ ھێلا ڤان ژەنۆسیدێن (ھەما ھەما سەرمرۆڤ) ڤە وەرن خەبتاندن. ب گۆتنێن ئابۆریناسەک راستگر (ب تایبەتی بەھسا شۆرەشا پیشەسازیێ دکە لێ ئارگومانا وی ئیرۆ تێ بکار ئانین):
“خوەدیێن کارگەھێ نە خوەدیێ وێ ھێزێ بوون کو کەسەک نەچار بکن کو کارەکی کارگەھێ بکە. تەنێ دکاربوون کەسێن کو ئامادە بوون ب مووچەیێن کو ژ وان رە دھاتن پێشکێش کرن بخەبتن. ھەر چەند ئەڤ رێژەیێن مووچە کێم بوون، لێ ئەو ژ ڤان بەلەنگازان پرتر بوون. دکارن د ھەر قادێن دنێن ژ وان رە ڤەکری دە قەزەنج بکن.” [لودوگ ڤۆن مسەس، چالاکیا مرۆڤی ، رووپ. ٦١٩-٢٠]
بالا خوە بدن تەخمینان. کارکەر ب تەنێ دقەومن خوەدان ڤەبژارکەک ووسا ترسناکن – چینێن کاردار ب تەڤاھی تشتەک پێ رە تونە. و ئەڤ خوەدان ڤان ھەموو ئاموورێن ھلبەرینێ د دەستێن وان دە نە، چینا کارکەر ژی بێ ملک دمینە و د ئەنجامێ دە ژی نەچار دمینە کو کەدا خوە ل گۆری شەرت و مەرجێن خوەدیێن خوە بفرۆشە. دەولەت مافێن ملکیەتێیێن کاپیتالیست ب جھ تینە و ژ بۆ پاراستنا ھێزا چینا خوەدان تەڤدگەرە، د ناڤ گەلەکان دە ھەڤسەرۆکەک دنە. ئیھتیمالا کو چینێن کاردێر راستەراست د پۆلیتیکایێن دەولەتێ دەیێن کو ڤەبژارکێن بەردەستێن کارکەران کێم دکە، بێتە گۆتن ژی پر ھەنەکە.
لێبەلێ د جیھانا راستین دە، ھێزا راستھاتنێیا کو ھەمی راڤە دکە کێمتر زۆردارە. ل ڤر تشت بێتر گەمارن ژ بەر کو چینا خوەدان ئەشکەرە ژ گەلەک کریارێن شیدەتا دەولەتێ و چارچۆڤەیەک قانوونییا گشتییا کو ڤەبژارکێن بەردەست ژ بۆ کارکەران سینۆردار دکە سوود وەردگرە. خویایە کو مەبەستا مە ئەوە کو ئەم باوەر بکن کو ب تەنێ ب بوویەرەک ئەجێبە کو دەولەت ژ ھێلا چینێن دەولەمەند و خوەدان، نە چینا کارکەر ڤە ھاتی رێڤەبرن، و کو کۆمەک قانوون و پراتیکێن دژی کەدێ ب شەنسەک راستھاتی ھاتنە بجیھ کرن.
دڤێ بێ گۆتن کو ئەڤ بێواتە، ب تەخمین و ئیجادێن خوەیێن بنگەھین، ئیرۆ ژی تێ کرن. ژ بۆ ل دژی پرۆتەستۆیێن کو دبێژن “شرکەتێن پرنەتەوەیی مرۆڤێن ل وەلاتێن خزان ئیستسمار دکن” تێ دوبارەکرن. ئەرێ، دێ ب ھێسانی وەرە پەژراندن، پرنەتەوەیی ل وەلاتێن پێشکەفتی ژیێن دەولەمەند مووچەیێن کێمتر ددن: ژ بەر ڤێ یەکێ ئەو دچن ور . لێبەلێ، تێ نیقاش کرن، ئەڤ پێشکەفتنا ئابۆری ل گۆری ڤەبژارکێن دنێن بەردەست بەرھەڤ دکە. ژ بەر کو پارگیدانی نەچاری وان ناکن کو ژ بۆ وان بخەبتن و ئەوێ ل سەر کارێن کو بەرێ دکرن بمینن، سووجێ ئیستیسمارێ خەلەتە. تێ سترەسکرن کو ھوونێ کارێ خوە بھێلن ژ بۆ یەکی کو ھەقدەستەک کێمتر و شەرت و مەرجێن خرابتر ھەیە؟ ب راستی، پاترۆن ژ بۆ دایینا مووچەیێن وەھا کێم ژ بۆ ھلبەرێن کو پارگیدانیێن ل جیھانا پێشکەفتی ژ بۆ وان بھایێن وەھا بلند دستینن، خێرەکێ ژ وان رە دکن.
و ژ بەر ڤێ یەکێ، ب ھەمان بوویەرا ئەجێبا کو شۆرەشا پیشەسازیێ نیشان دا، ئیرۆ کاپیتالیست (ب شکلێ پارگیدانیێن پرنەتەوەیی) بەر ب دەولەتێن کو قەیدێن وانێن مافێن مرۆڤان خرابن، دکشینن. دەولەتێن کو، خەرابتر، ئەکیبێن مرنێ ئیشکەنجە دکن و ئۆرگانیزاتۆرێن کۆۆپەراتیفێن گوندی و سەندیکایان “وەندا” دکن ئان ژی، ھەری باش، ھەولدانێن رێخستنکرنا سەندیکایەکێ دکارن وە بدن گرتن ئان ژ کار بێن ئاڤێتن و تێخن لیستەیا رەش. دەولەتێن گوندی بوون، ژ بەر پۆلیتیکایێن ھکوومەتێیێن کو ژ ئاخایێن مەزن ھەز دکە، ب دارێ زۆرێ ژ ئاخا خوە تێن دەرخستن. ب تەسادوفەک وسا ئەجێب، سیاسەتا دەرڤەیا ھوکوومەتێن ئامەریکی و ئەورۆپی ژ بۆ کو رەژمێن وەھایێن دژی کەدێ ل سەر دەستھلاتداریێ بمینن ڤە گرێدایییە. بێ گومان ئەڤ یەک تەسادوفە کو رەژمێن وەھا ژ ھێلا پرنەتەوەیان ڤە تێنە پشتگری کرن و ئەڤ دەولەت ھەول ددن کو ھەوایەک “دۆستێ بازارێ” پەیدا بکن دا کو پارگیدانیان بجەربینن دا کو فرۆشگەھێن خوە ل ور ساز بکن. د ھەمان دەمێ دە، خویایە، تەنێ بوویەرەک ھەڤبەشە کو ڤان دەولەتان ژ ھێلا چینێن خوەدان دەولەمەندێن ھەرێمی ڤە تێنە کۆنترۆل کرن و د بن زەختا ئابۆری دە ژ ھێلا ناڤنەتەوەیییێن کو ڤەبەرھێنانێ دکن و دخوازن ل ور ڤەبەرھێنانێ بکن.
ئەشکەرەیە کو دەما کەسێ کو تێ تالانکرن، پەرەیێن خوە رادەستی قاچاخچی دکە، ژ بەر کو ئەو ژ “ئالتەرناتیفەک چێترینا پاشین” تەرجیھ دکن. ب ڤی رەنگی، راستە کو مرۆڤ رازی ببن کو ئازادیا خوە بفرۆشن پاترۆنەک ژ بەر کو “ئالتەرناتیفەک چێترینا پاشین” خرابترە (خزانیا تام ئان برچیبوون ژ بەر ھن سەدەمان نایێ دیتن). لێ بەلێ چ؟ چاوا کو ئانارشیستان د سەدسالەکێ دە دەستنیشان دکن، کاپیتالیستان ب ئاوایەکی سیستەماتیک دەولەت بکار ئانینە کو ژ گەلەکان رە ڤەبژارکەک سینۆر چێبکە، ژ بۆ ئافراندنا بازارا کریاران ژ بۆ کەدێ ب خەراکرنا شەرت و مەرجێن کو تێ دە کارکەر دکارن کەدا خوە د بەرژەوەندیا پاترۆنان دە بفرۆشن. دووڤ رە مەرڤ ب دلخوەشی بەرسڤا ھەمی رەخنەیێن ڤێ سازوومانێ ب بەرسڤا کو کارکەران “ب دلخوازی ​​​​پەژراندیە” کو ل سەر ڤان شەرتان بخەبتن، تەنێ دورووتییە. ما ئەو ب راستی تشتان دگوھەزینە گەر کو قاچاخ (دەولەت) تەنێ ئاژانێ (مرۆڤێ کرێکری) سووجدارەک دن (چینا خوەدان) بە؟
ب ڤی رەنگی، سروودێن “بازارا ئازاد” ھنەکی دەرەوین خویا دکن دەما کو راستیا رەوشێ وسایە کو کارکەر نە ھەوجە نە کو ب دارێ زۆرێ بکەڤن ناڤ جیھەک کارەک تایبەتی ژ بەر پاشەرۆژێ (و پر جاران، نھا) “. دەستپێکرنا ھێزێ” ژ ئالیێ چینا سەرمایەدار و دەولەتا کو شەرت و مەرجێن ئۆبژەکتیفێن کو ئەم د ناڤ دە بریارێن خوەیێن ئیستھدامێ ددن، ئاڤا کرنە. بەری کو پەیمانەک تایبەتییا بازارا کاری چێببە، ڤەقەتاندنا کارکەران ژ ناڤگینێن ھلبەرینێ راستیەک دیارکرییە (و بازارا “کار”ا کو د ئەنجامێ دە ب گەلەمپەری وەکی چینەک ئاڤانتاژێ ددە سەرمایەداران). ژ بەر ڤێ یەکێ دەما کو ئەم ب گەلەمپەری دکارن ھلبژێرن کو ژ بۆ کیژان کاپیتالیست بخەبتن، ئەم، ب گەلەمپەری، نکارن ژ بۆ خوە بخەبتن (سەکتۆرا ئابۆریێیا خوەسەر پچووکە، ئەڤ ژی باش دەستنیشان دکە کو ب راستی ئازادیا کاپیتالیست چقاسی سەختەیە). بێ گومان، شیانا دەرکەتنا کار و لێگەرینا وێ ل جیھەک دن ئازادییەک گرینگە. لێ بەلێ، ئەڤ ئازادی، مینا پرانیا ئازادیێن د بن کاپیتالیزمێ دە، ب سینۆر تێ بکارانین و راستیەکە کوورا دژ-فەردی ڤەدشێرە.
وەکی کو کارل پۆلانی دبێژە:
“د وارێ مرۆڤی دە پۆستولاتەک ووسا [بازارا کەدێ] ژ بۆ کارکەران بێیستیکراریا گرانا داھاتێ، نەبوونا تاما ستانداردێن پیشەیی، ئامادەبوونا خرابا ژ بۆ لێخستن و بێسەرووبەر کرن، گرێداییبوونا تام ب دلخوازێن بازارێ ڤە تێ واتەیا. [لودوگ ڤۆن ] مسەس ب ھەقی ئیدا کر کو گەر کارکەر عوەک سەندیکاڤان تەڤنەگەرن، داخوازێن خوە کێم بکن و جیھ و پیشەیێن خوە ل گۆری بازارا کار بگوھەرینن، ئەوێ د داویێ دە کار پەیدا بکن.ع ئەڤ یەک پۆزیسیۆنا د بن پەرگالەک کو ل سەر بنگەھا کارەکتەرا کەدێیا کەدێیە، ب کورتی رادخە بەر چاڤان. نە د دەستێ وان دەیە کو ئەو ل کو دەرێ ژ بۆ فرۆتانێ وەرە پێشکێش کرن، ب چ ئارمانجێ وەرە بکار ئانین، ب چ بھایێ وەرە دەستوور کرن. ژ بۆ گوھەرتنا دەستێن خوە و ب چ ئاوایی دڤێ وەرە خەرجکرن ئان ھلوەشاندن.” [ ڤەگوھەرینا مەزن ، ر. ١٧٦]
(تەڤی کو دڤێ ئەم دەستنیشان بکن کو ئارگومانا ڤۆن مسەس کو کارکەر “د داویێ دە” دێ کار ببینن و ھەم ژی خوەش و نەزەلالن — “د داویێ دە” چقاس درێژە؟، وەک نموونە — ژ ھێلا ئەزموونا راستین ڤە تێ بەرەڤاژی کرن. وەکی کو ئابۆریناسێ کەینەسی مچاەل ستەوارت دەستنیشان دکە، د سەدسالا نۆزدەھان دە کارکەرێن کو کارێن خوە وندا کرن نەچار بوون کو ب لەز و بەز ژ نوو ڤە ب جھ ببن (و تەورا ڤێ تایبەتمەندیا ئابۆریا سەدسالا نۆزدەھان… نەھشت کو پاشڤەچوونێن دەمدرێژ ئاستەنگ بکە)” [ کەینەس د ١٩٩٠-ئان دە ، ر ٣١] “کێمکرنا داخوازێن وان” دبە کو ب راستی تێکچوونەک ئابۆریێ خرابتر بکە، د دەمەک کورت دە ببە سەدەما بێتر بێکاریێ و درێژکرنا قەیرانێ.
جارنان تێ نیقاشکرن کو سەرمایە ھەوجەیێ کەدێیە، ژ بەر ڤێ یەکێ ھەر دو ژی د شەرتێن کو تێنە پێشکێش کرن دە خوەدی گۆتنەک وەکھەڤن، و ژ بەر ڤێ یەکێ بازارا کار ل سەر بنگەھا “ئازادی”یە. لێ ژ بۆ کو کاپیتالیزم ل سەر بنگەھا ئازادیا راست ئان ژی ل سەر پەیمانا ئازادا راست وەرە دامەزراندن، دڤێ ھەر دو ئالیێن دابەشکرنا سەرمایە/کار د ھێزا دانووستەندنێ دە وەکھەڤ بن، وەکی دن ھەر لھەڤکرنەک دێ ل سەر ھەسابێ ئالیێن دن بەرژەوەندیا ھەری ب ھێز بدە. لێ بەلێ ژ بەر ھەبوونا ملکێ تایبەت و پێویستیا دەولەتان ب پاراستنا وێ، ئەڤ وەکھەڤی ب ئاوایەکی دەفاکتۆ نە مومکنە، بێیی تەۆری. ژ بەر کو. ب گشتی، سەرمایەدار ل سەر بازارا کارا “بەلاش” سێ ئاڤانتاژێن خوە ھەنە– قانوون و دەولەت مافێن ملکیەتێ د سەریێن کەدێ رە دانینە، ھەبوونا بەتالیێ د پرانیا چەرخا کارسازیێ دە و سەرمایەدار خوەدیێ چاڤکانیێن زێدەترن کو ڤەگەرن سەر وان. ئەمێ ل سەر ھەر یەکێ نیقاش بکن.
ئاوانتاژا یەکەم، ئانگۆ خوەدیێن ملکانێن کو پشتا قانوون و دەولەتێ دگرن، دەستنیشان دکە کو دەما کارکەر دکەڤن گرەڤێ ئان ژی ئاوایێن دنێن چالاکیا راستەراست بکار تینن (ئان ژی دەما کو ئەو ھەول ددن سەندیکایەکێ ئاڤا بکن) کاپیتالیست ب تەڤاھی پشتا دەولەتێ دگرە. ژ بۆ کارکرنا خفتانان، شکاندنا ھێلێن پیان ئان ژی ئاگرکرنا “رێبەرێن زەنگلێ”. ئەڤ ئەشکەرە د پۆزیسیۆنا خوەیا دانووستاندنێ دە ھێزەک مەزن ددە کارسازان، کارکەران دخە رەوشەک قەلس (ھەلوەستەک کو دبە کو وان، کارکەران، دو جاران بفکرە بەری کو ل مافێن خوە بسەکنن).
ھەبوونا بێکاریێ د پرانیا چەرخا کارسازیێ دە پشتراست دکە کو “کاردێر د بازارا کار دە خوەدان ئاڤانتاژەک ئاڤاھیسازیێ نە، ژ بەر کو ب گەلەمپەری بەرەندام ھەنە… ژ کارێن کو ئەو تێر بکن.” ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو “[ج] پێشبازیا د بازارێن کار دە مە ب گەلەمپەری ل بەرژەوەندیا کاردێران دزڤرە: ئەو بازارەک کریارە. و د سووکا کریاران دە، ئەو فرۆشکارن کو تاویزێ ددن. پێشبازیا ژ بۆ کەدێ نە ب قاسی کو کارمەندان مسۆگەر بکە. داخوازێن ھەر تم تێر دبن.” [ژولەت ب. سچۆر، تھە ئۆڤەروۆرکەد ئامەرجان ، ر. ٧١، رووپ. ١٢٩] گەر بازارا کاری ب گشتی ل بەرژەوەندیا خوەدیێ کار دە بە، وێ دەمێ ئەڤ ئەشکەرەیە کو ئەڤ یەک مرۆڤێن کارکەر دخە ناڤ دەزاڤانتاژێ دە، ژ بەر کو مەترسیا بێکاریێ و زەھمەتیێن کو پێ رە تێکلدارن، کارکەران تەشویق دکە کو ھەر کارەکی بگرن و د دەما کار دە سەری ل داخواز و دەستھلاتداریا سەرۆکێن خوە بدن. ب گۆتنەکە دن، بێکاری خزمەتا دسیپلینکرنا کەدێ دکە. رێژەیا بێکاریێیا سەردەست ھەر کو بلندتر دبە، پەیداکرنا کارەکی نوو دژوارتر دبە، کو ئەڤ یەک ژی لێچوونا ونداکرنا کار بلند دکە و ئیھتیمالا گرەڤێ، ئەندامبوونا سەندیکایان، ئان لبەرخوەدانا داخوازێن کاردێران و ھود کێم دکە.
وەکی کو باکونن گۆت، “خوەدی ملک… ب ھەمان ئاوایی نەچارن کو ل کەدێ بگەرن و بکرن… لێ نە د ھەمان پیڤانێ دە … [تونە] وەکھەڤی د ناڤبەرا کەسێن کو کەدا خوە پێشکێش دکن ویێن کو وێ دکرن. ” [ ئۆپ. جت. ، ر. ١٨٣] ئەڤ پشتراست دکە کو ھەر “پەیمانێن بەلاش”ێن کو ھاتنە چێکرن ژ کارکەران بێتر سوودێ ددە سەرمایەداران (ل بەشا پاشین ل سەر ھەیامێن ئیستھداما تام، دەما کو شەرت و مەرج ل بەرژەوەندیا مرۆڤێن کەدکار دکەڤن بنێرە).
د داویێ دە، پرسگرێکا نەوەکھەڤیا دەولەمەندی و ژ بەر ڤێ یەکێ چاڤکانیان ھەیە. سەرمایەدار ب گەلەمپەری د دەما گرەڤێ دە و دەما کو ل بەندا پەیداکرنا کارمەندانە (وەک نموونە، پارگیدانیێن مەزنێن کو گەلەک کارگەھ ھەنە، ھەکە یەک بکەڤە گرەڤێ، دکارن ھلبەرینێ ب کارگەھێن خوەیێن دن بگوھەرینن) بێتر خوەدی چاڤکانیێن گرەڤێیە. و ب ھەبوونا بێتر چاڤکانیێن کو ژ بۆ پاشدە ڤەگەرە، سەرمایەدار دکارە ژ کارکەران درێژتر ل بەر خوە بدە، ژ بەر ڤێ یەکێ کاردێر د پۆزیسیۆنەک دانووستەندنێیا بھێزتر دە بھێلە و ب ڤی رەنگی پەیمانێن کەدێ ل گۆری وان پەیدا بکە. ئەڤ ژ ھێلا ئادام سمتھ ڤە ھاتە ناس کرن:
“نە زەھمەتە کو مەرڤ پێشبین بکە کو کیژان ژ ھەر دو پارتیان [کارکەر و سەرمایەدار] د ھەر رەوشێن ئاسایی دە دڤێ … زۆرێ بدەیێ دن کو ل گۆری شەرت و مەرجێن خوە تەڤبگەرە… د ھەمی ناکۆکیێن وەھا دە خوەدان دکارن پر درێژتر بسەکنن. .. ھەر چەند وان کارکەرەک ب تەنێ کار نەانین [خوەدایان] ب گەلەمپەری دکاربوون سالەک ئان دو سالان ل سەر ستۆکێن کو بەرێ ب دەست خستبوون بژین د دەمەکە درێژ دە، دبە کو کارکەر ژ ئاخایێ خوە رە ھەوجە بە، لێ نە ھەوجەیە کو ب گەلەمپەری ب کارکەرێن خوە رە نیقاش بکە. [ وەالتھ ئۆف ناتۆنس ، ر. ٥٩-٦٠]
تشتێن ھندک ھاتنە گوھەرتن.
ژ بەر ڤێ یەکێ، ھەر چەند تەقەز تو کەس زۆرێ ل وە ناکە کو ھوون ژ بۆ وان بخەبتن، لێ پەرگالا کاپیتالیست ووسایە کو ھوون نەچارن کو ھوون ئازادی و کەدا خوە ل سەر “بازارا ئازاد” بفرۆشن. نە تەنێ ئەڤ، لێ بازارا کار (یا کو کاپیتالیزمێ دکە کاپیتالیزم) (ب گەلەمپەری) ل بەرژەوەندیا خوەدیێ کار تێ خەملاندن، ژ بەر ڤێ یەکێ گارانتی دکە کو ھەر “پەیمانێن بەلاش”ێن کو ل سەر وێ ھاتنە چێکرن، بەرژەوەندیا پاترۆنان ددە و د ئەنجامێ دە کارکەران تەسلیمی سەردەستیێ و سەردەستیێ دکە. کەدمێژی. ژ بەر ڤێ یەکێ ئانارشیست پشتگرییا رێخستنا کۆلەکتیف (وەک سەندیکایان) و بەرخوەدانێ (وەک گرەڤ)، چالاکیا راستەراست و ھەڤگرتنێ دکن دا کو مە ژ ئیستیسمارکەرێن خوە ب ھێزتر بکن، و رەفۆرم و باشکرنێن گرینگ ب دەست بخن (و د داویێ دە، جڤاکێ بگوھەرینن. )، تەورا دەما کو مە ب کێماسیێن ل سەر بازارا کاری رە روو ب روو بمینە ژی مە دەستنیشان کریە. دەسپۆتیزما کو ب ملکیەتێ ڤە گرێدایییە (ب ئیفادەیا پرۆودھۆن) ژ ھێلا کەسێن گرێدایی وێ ڤە ل بەر خوە ددە و نە ھەوجەیی گۆتنێیە کو پاترۆن ھەر گاڤ ب سەر ناکەڤە.

ب.٤.١ ما کاپیتالیزم ل سەر ئازادیێیە؟

وەرگەرا ماکینە

ژ بۆ ئانارشیستان، ئازادی ھەم تێ واتەیا “ئازادیا ژ” و “ئازادیا ژ بۆ”. “ئازادیا ژ” تێ واتەیا نەبوونا بندەستیا سەردەستی، ئیستیسمار، دەستھلاتداریا ب دارێ زۆرێ، چەوساندن، ئان ژی جوورەیێن دنێن بچووکخستن و ھەقارەتێ. “ئازادیا ژ بۆ” تێ واتەیا کو مرۆڤ بکاربە ژێھاتیبوون، ژێھاتیبوون و پۆتانسیەلا خوە ب قاسی کو گەنگاز بە کو ب ئازادیا ھەری زێدەیا کەسێن دن رە لھەڤھاتی پێش بخە و ئیفادە بکە. ھەردو جورەیێن ئازادیێ ژی پێدڤیا خوە ب خوە-رێڤەبەری، بەرپرسیاری و سەرخوەبوونێ ڤەدھەوینە، کو د بنگەھ دە تێ وێ واتەیێ کو مرۆڤ د بریارێن کو باندۆرێ ل ژیانا وان دکە دە خوەدی گۆتنن. و ژ بەر کو فەرد د ڤالاھیا جڤاکی دە نینن، ئەڤ ژی تێ وێ واتەیێ کو ئازادی دڤێ ئالیەک کۆلەکتیف وەربگرە، ب کۆمەلەیێن کو کەس ب ھەڤ رە چێدکن (میناک جڤات، کۆمێن خەباتێ، کۆمێن جڤاکی) ب رەنگەکی کو دەستوورێ ددە. کەس بەشداری بریارێن کو کۆمێ ددە. ژ بەر ڤێ یەکێ ئازادی ژ بۆ ئانارشیستان دەمۆکراسیا بەشداریێ ھەوجە دکە، کو تێ واتەیا نیقاشا روو ب روو و دەنگدانا ل سەر مژارێن ژ ھێلا مرۆڤێن کو ژ وان باندۆر بوونە.
د پەرگالا کاپیتالیست دە ئەڤ شەرت و مەرجێن ئازادیێ پێک تێن؟ دیارە کو نە. تەڤی ھەموو ئاخافتنێن وانێن ل سەر “دەمۆکراسیێ”، پرانیا دەولەتێن کاپیتالیستێن “پێشکەتی” تەنێ ب رەنگەکی سەرپێھاتی دەمۆکرات دمینن — و ئەڤ ژ بەر کو پرانیا وەلاتیێن وان کارمەندن کو ب قاسی نیڤێ ساەتێن خوەیێن نۆبەتێ د بن تلیا دیکتاتۆرێن کاپیتالیست (شەفێن) دە دەرباس دکن. دەستوورێ نەدن وان د بریارێن ئابۆرییێن گرینگێن کو ھەری زێدە باندۆرێ ل ژیانا وان دکە و ژ وان ھەوجە دکە کو د بن شەرت و مەرجێن نەیارتیا رامانا سەربخوە دە بخەبتن. گەر ئازادیا ھەری بنگەھین ئانگۆ ئازادیا رامانا خوە بێ ئینکارکرن، وێ دەمێ ئازادی ب خوە ژی تێ ئینکارکرن.
جھێ کارێ کاپیتالیست ب کووراھی نەدەمۆکراتیکە. ب راستی، وەکی نۆام چۆمسکی دەستنیشان دکە، ھەکە ئەم بەھسا پەرگالەک سیاسی بکن، تێکلیێن دەستھلاتداریا زۆردار د ھیەرارشیا پارگیدانییا تیپیک دە دێ وەکی فاشیست ئان تۆتالیتەر وەرە گۆتن. ب گۆتنا وی:
“د دەرھەقێ پارگیدانیان دە تشتەک فەردپەرەستی تونە. ئەڤ سازیێن کۆنگلۆمەراتێن مەزنن، د بنگەھ دە ب کاراکتەرێ خوە تۆتالیتەرن، لێ ھەما ھەما فەردپەرەستن. د جڤاکا مرۆڤی دە ھندک سازی ھەنە کو وەکی رێخستنەک کارسازیێ خوەدان ھیەرارشیەک ووسا ھشک و کۆنترۆلا ژ ژۆرە. تو ل من دمەشە` ھەر دەم تە دپەژرینە.” [ کێپنگ تھە راببلەن لنە ، ر. ٢٨٠]
ژ بەر کو کاپیتالیزم ژ “ل سەر بنگەھا ئازادیێ” دوورە، ب راستی ئازادیێ تنە دکە. د ڤی واری دە، رۆبەرتە. وۆۆد، شەفێ کارگێرییێ سەارس، ب زەلالی ئاخڤی دەما کو گۆت “[ئەم] ل سەر ئاڤانتاژێن پەرگالا کارسازیا ئازاد تەکەز دکن، ئەم ژ دەولەتا تۆتالیتەر گلی دکن، لێ … مە بێتر ئافراندن. ئان ژی د پیشەسازیێ دە، ب تایبەتی د پیشەسازیا مەزن دە، سیستەمەک تۆتالیتەر کێمترە.” [ژ ئالیێ ئاڵان ئەنگلەر، ئاپۆستلەس ئۆف گرێد ، ر. ٦٨]
ئان ژی، وەکی کو چۆمسکی دبێژە، ئالیگرێن کاپیتالیزمێ ” دۆکترینا بنگەھین ، کو دڤێ ھوون ژ سەردەستی و کۆنترۆلێ ئازاد ببن، د ناڤ دە کۆنترۆلا رێڤەبەر و خوەدان” [فەب. ١٤تھ، ١٩٩٢ خویانگ ل پۆزنەر/دۆناھوە ].
د بن ئۆتۆریتەریزما پارگیدانی دە، تایبەتمەندیێن پسیکۆلۆژیکێن کو ژ بۆ ھەموەلاتیێن ناڤینییێن ھەری خوەستی تێنە ھەسباندن کاربدەستی، لھەڤھاتی، ڤەقەتاندنا ھەستیاری، بێھەسیاتی، و گوھدانا بێ گومان ژ دەستھلاتداریێ رە نە – تایبەتمەندیێن کو دھێلە کو مرۆڤ د ھیەرارشیا پارگیدانیێ دە بژین و تەورا ژی وەکی کارمەند بسەرکەڤن. و ھەلبەت ژ بۆ ھەموەلاتیێن “نە ناڤنجی” ئانگۆ پاترۆن، رێڤەبر، رێڤەبر و ھود.، تایبەتیێن ئۆتۆریتەر لازمن،یا ھەری گرینگ ژی شیان و دلخوازیا سەردەستکرنا کەسێن دنە.
لێ ھەمی ڤان تایبەتمەندیێن خوەدان/خولام دژبەری کارووبارێ دەمۆکراسیا راستین (ئانگۆ بەشدار/ئازادی) نە، کو ھەوجە دکە کو ھەموەلاتی خوەدیێ تایبەتمەندیێن مینا نەرمبوون، ئافرینەری، ھەستیار، تێگھیشتن، راستبوونا ھەستیاری، راستەراست، گەرماھی، رەالیزم و شیانا بە ناڤبەینکاری، دانووستاندن، دانووستاندن، یەکگرتن و ھەڤکاری کرن. ژ بەر ڤێ یەکێ، کاپیتالیزم نە تەنێ نە دەمۆکراتیکە، ئەو ئانتی -دەمۆکراتیکە، ژ بەر کو ئەو پێشڤەچوونا تایبەتمەندیێن کو دەمۆکراسیا راستین (و ژ بەر ڤێ یەکێ جڤاکەک ئازادیخواز) نە مومکون دکە، پێش دخە.
گەلەک ئاپۆلۆگیستێن کاپیتالیست ھەول دانە کو نیشان بدن کو ئاڤاھیێن دەستھلاتداریا کاپیتالیست “دلخواز”ن و ژ بەر ڤێ یەکێ ب رەنگەکی نە ئینکارکرنا ئازادیا تاکەکەسی و جڤاکی نە. ملتۆن فرەدمان (ئەکۆنۆمیستێ سەرەکەیێ کاپیتالیستێ بازارا ئازاد) ھەول دایە کو ڤێ یەکێ بکە. مینا پرانیا لێبۆرینخوازێن کاپیتالیزمێ، ئەو ژی گوھ نادە تێکلیێن ئۆتۆریتەرێن کو د ناڤ کەدا مەاش دە دیارن (د ناڤ جیھێ کار دە، “کۆۆردیناسیۆن” ل سەر فەرمانا ژ ژۆر-ب ژۆر ڤە گرێدایییە، نە ل سەر ھەڤکاریا ھۆرزۆنتی). د شوونا وێ دە ئەو بالێ دکشینە سەر بریارا کارکەرەک کو کەدا خوە بفرۆشە پاترۆنێ تایبەتی و ژ بەر ڤێ یەکێ نەبوونا ئازادیێ د ناڤ پەیمانێن وەھا دە پاشگوھ دکە. ئەو ئاماژە دکە کو “کەس ب باندۆر ئازادن کو تێکەڤن دانووستەندنەک تایبەتی ئان نەکەڤن، ژ بەر ڤێ یەکێ ھەر دانووستەندنەک ھشک ب دلخوازی ​​​​یە… کارمەند ژ زۆرێ ژ ھێلا کاردێر ڤە ژ بەر کاردێرێن دنێن کو ئەو دکارە ژ بۆ وان بخەبتە تێ پاراستن.” [ کاپیتالیزم و ئازادی ، ر. ١٤-١٥]
فرەدمان، ژ بۆ کو خوەزایا ئازادا کاپیتالیزمێ ئیسپات بکە، کاپیتالیزمێ ب ئەکۆنۆمیا دانووستەندنێیا ھێسانا کو ل سەر ھلبەرینەرێن سەربخوە ئاڤا دبە، ددە بەر ھەڤ. ئەو دبێژە کو د ئابۆریەک وەھا ھێسان دە ھەر مالباتەک “ئالتەرناتیفەک ھلبەراندنا راستەراست ژ بۆ خوە ھەیە، [و ژ بەر ڤێ یەکێ] نە ھەوجەیە کو بکەڤە ناڤ ت دانووستاندنێ ھەیا کو ژێ سوود وەربگرە. ژ بەر ڤێ یەکێ ھەیا کو ھەر دو ئالی ژێ سوودێ نەگرن ت دانووستاندن پێک نایێ. ب ڤی ئاوایی ھەڤکاری بێیی زۆرێ پێک تێ.” د بن کاپیتالیزمێ دە (ئان ژی ئابۆریا “تەڤلھەڤ” ) فرەدمان دبێژە کو “کەس ب باندۆر ئازادن کو بکەڤن ناڤ دانووستاندنەک تایبەتی ئان نەکەڤن، ژ بەر ڤێ یەکێ ھەر دانووستەندنەک ھشک ب دلخوازی ​​​​بە.” [ ئۆپ. جت. ، ر. ١٣ و رووپ. ١٤]
لێبەلێ، رامانەک کێلیک نیشان ددە کو کاپیتالیزم نە ل سەر دانووستەندنێن “ب دلخوازی ​​یێن ھشک” وەکی فرەدمان ئیدیا دکە. ئەڤ ژ بەر ڤێ یەکێیە کو شەرتا کو ھەوجە دکە کو ھەر دانووستەندنەک “ب دلخوازی ​​​​ب ھشکی” بکە، نە ئازادیا نەکەتنا دانووستەندنەک تایبەتییە ، لێ ئازادیا نەکەتنا ھەر دانووستەندنێیە .
ئەڤ، و تەنێ ئەڤ، شەرتەک بوو کو ئیسپات کر کو مۆدەلا سادەیا فرەدمان پێشکێش دکە (یا کو ل سەر ھلبەرینا ھونەرییە) دلخوازی ​​و نە زۆردارە؛ و تشتەکی ژ ڤێ کێمتر وێ ئیسپات بکە کو مۆدەلا کۆمپلەکس (ئانگۆ کاپیتالیزم) دلخوازی ​​و نە زۆردارە. لێ فرەدمان ب زەلالی ل ژۆر ئیدا دکە کو ئازادیا نەکەتنا ناڤ دانووستاندنەکە تایبەتی بەسە و ژ بەر ڤێ یەکێ، تەنێ ب گوھەرتنا پێدڤیێن خوە ، دکارە ئیدا بکە کو کاپیتالیزم ل سەر بنگەھا ئازادیێیە.
مەرڤ ھێسانە کو مەرڤ ببینە کا فرەدمان چ کریە، لێ ئەفووکرنا وێ کێمتر ھێسانە (ب تایبەتی ژ بەر کو د لێبۆرینێن کاپیتالیست دە ئەو قاس گەلەمپەرییە). ئەو ژ ئابۆریا سادەیا دانووستەندنێیا د ناڤبەرا ھلبەرینەرێن سەربخوە دە دەرباسی ئابۆریا کاپیتالیست بوو، بێیی کو بەھسا تشتا ھەری گرینگا کو وان ژ ھەڤ جودا دکە – ئانگۆ ڤەقەتاندنا کەدێ ژ ئاموورێن ھلبەرینێ. د جڤاتا ھلبەرینەرێن سەربخوە دە، بژارتنا کارکەران ھەبوو کو ژ بۆ خوە بخەبتە – د بن کاپیتالیزمێ دە نە ووسایە. ژ بۆ ئابۆریناسێن کاپیتالیستێن مینا فرەدمان، کارکەر تەرجیھ دکن کو کار بکن ئان نا. دڤێ پاترۆن مووچەیەک بدن کو “بێکێماسی”یا کەدێ بگرە. د راستیێ دە، بێ گومان، پرانیا کارکەران ب ھلبژارتنا کار ئان برچیبوون / خزانیێ رە روو ب روو دمینن. کاپیتالیزم ل سەر ھەبوونا ھێزەکە کەدێیا بێ سەرمایە و ئاخێ، و ژ بەر ڤێ یەکێ ژی بێ بژارتنا کو کەدا خوە بدە بازارێ ئان نا، بنگەھ دگرە. فرەدمان، ھێڤیدارە، بپەژرینە کو ل جیھێ کو ڤەبژارکەک تونە بە، زۆرداری ھەیە. ژ بەر ڤێ یەکێ ھەولدانا وی نیشان ددە کو کاپیتالیزم بێیی زۆرێ ھەڤرێز دکە.
ئاپۆلۆگیستێن کاپیتالیست تەنێ ژ بەر کو سیستەم خوەدی ھن خویانیێن ئازادیێیێن سەرپێھاتییە، دکارن ھن کەسان ئیقنا بکن کو کاپیتالیزم “ل سەر بنگەھا ئازادیێ”یە . ل گۆری لێکۆلینەک نێزیک، ئەڤ خویانگ دبن خاپاندن. میناک، تێ ئیداکرن کو خەباتکارێن فیرمایێن کاپیتالیست خوەدی ئازادیا خوە نە، ژ بەر کو ھەر تم دکارن دەست ژ کار بەردن. ژ بۆ ڤەگۆتنا بۆب بلاجک:
“ھنەک ئەمر ددن و ھنێن دن گوھ ددن وان: ئەڤ ئەسلێ خولامتیێیە. بێ گومان، وەکی کو [راستپارێز-لبەرتاریستان] ب قاچاخی [بنھێرن]، عب کێمانی مەرڤ دکارە کاران بگوھەزینەع، لێ ھوون نکانن خوە ژ کارەکی دوور بخن – – چاوا کو د بن دەولەتپارێزیێ دە ھەری کێم مرۆڤ دکارە نەتەوەیان بگوھەرینە، لێ مرۆڤ نکارە خوە ژ بندەستیا دەولەتەک ئان نەتەوەیەک دن دوور بخە. [ “لبەرتاران وەک موھافەزەکار” ، تھە ئابۆلتۆن ئۆف وۆرک ئاند ئۆتھەر ئارتجلەس ، ر. ١٤٧]
د بن کاپیتالیزمێ دە، کارکەر تەنێ تەرجیھا ھۆبسۆنە کو بێنە رێڤەبرن/ئیستیسمارکرن ئان ژی ل کۆلانان بژین.
ئانارشیست ئاماژە دکن کو ژ بۆ ھلبژارتن راست بە، دڤێ پەیمان و کۆمەلەیێن ئازاد ل سەر بنگەھا وەکھەڤیا جڤاکییا کەسێن کو دکەڤن ناڤ وان بن و ھەر دو ئالی ژی ب قاسی ھەڤ فەیدەیەک وەربگرن. لێ تێکلیێن جڤاکییێن د ناڤبەرا سەرمایەدار و کارمەندان دە تو جاری نکارن وەکھەڤ بن، ژ بەر کو خوەدانیا تایبەتا ئاموورێن ھلبەرینێ، ھیەرارشیا جڤاکی و تێکلیێن دەستھلاتداریا ب زۆرێ و بندەستیێ چێدکە، وەکی کو ژ ھێلا ئادام سمتھ ڤە ژی ھاتە پەژراندن ( ل ژێر بنێرە ).
وێنەیێ کو والتەر رەوتھەر (یەک جار سەرۆکێ سەندیکایا کارکەرێن ئۆتۆبوسێیێن دەولەتێن یەکبوویی) ژ ژیانا خەباتێیا ل ئامەریکا بەری چالاکیا واگنەر خێز کر، شیرۆڤەیەکە ل سەر نەوەکھەڤیا چینان: “نەدادمەندی وەکی تراموویان گەلەمپەری بوو. دەما کو مێر کەتن کارێن خوە، ئەو دەرکەتن. شەرەفکەندی، ھەموەلاتیبوونا وان و مرۆڤاتیا وانا ل دەرڤە، ژ بۆ کو کار و بارێن وان ھەبوویا، ئەو ل بەندێ بوون کو بێ ھنجەت ژ کار بێن ئاڤێتن رێگەزێن بێواتە و بێواتە ھاتن ئێشکەنجەکرن. کارکەرەک دکاربوو ئیتیرازێ بکە، ئەگەر نەھەقی ل وی وەرە کرن. پرانیا ڤێ بێروومەتیێ مایە، و ب گلۆبالبوونا سەرمایەیێ رە، پۆزیسیۆنا بازارگانیێیا کارکەران ھەر کو دچە خرابتر دبە، لەورا دەستکەفتیێن تێکۆشینا چینانا سەدسالێ د بن خەتەرا وندابوونێ دە نە.
نێرینەک ب لەز ل جوداھیا ھێز و دەولەمەندیێیا مەزنا د ناڤبەرا چینا کاپیتالیست و چینا کارکەر دە نیشان ددە کو فەیدەیێن “پەیمانێن” کو د ناڤبەرا ھەر دو ئالیان دە ھاتنە کرن، ژ وەکھەڤیێ دوورن. والتەر بلۆجک، ئیدەۆلۆگێ سەرەکەیێ “رامان-تانکا”یا راست-ئازادییا کانادایییا ئەنستیتویا فراسەر، دەما کو ل جیھێ کار ل سەر دەستدرێژیا زایەندی نیقاش دکە، جووداھیێن ھێز و بەرژەوەندیان ئەشکەرە دکە:
“تاجیزا زایەندییا کو ب دۆمداری د ناڤبەرا سەکرەتەر و سەرۆکەک دە چێدبە بھەسبینن… ھەر چەند ژ گەلەک ژنان رە نەرازییە، [ئەو] نە کریارەک ب زۆرێیە. بەلێ ئەو بەشەک ژ پەیمانەک پاکەتێیە کو تێ دە سەکرەتەر ھەمی ئالیێن پەیمانێ دپەژرینە. دەما کو ئەو قەبوول دکە کو کار بپەژرینە، و ب تایبەتی ژی دەما کو ئەو رازییە کو کار بمینە ، ھەر تشتی، سەکرەتەر نە ھەوجەیە کو بمینە ھەکە عب زۆرێع بە. [ژ ھێلا ئەنگلەر، ئۆپ. جت. ، ر. ١٠١]
ئارمانجا بنگەھینا ئەنستیتویا فراسەر ئەوە کو مرۆڤان قانھ بکە کو دڤێ ھەمی مافێن دن ل سەر مافێ کێفا دەولەمەندیێ بن. د ڤێ رەوشێ دە، بلۆجک ئەشکەرە دکە کو د بن ملکێ تایبەت دە، تەنێ پاترۆن خوەدی “ئازادیا” نە، و پرانیا وان ژی دخوازن کو ئەو خوەدی “ئازادیا” دەستوەردانا ڤی مافی بن.
ژ بەر ڤێ یەکێ، دەما کو سەرمایەدار ل سەر “ئازادیا”یا د بن کاپیتالیزمێ دە پەیدا دبە، تشتێ کو ئەو ب راستی ل سەر دفکرن ئازادیا وانا ژ ھێلا دەولەتێ ڤە ھاتی پاراستنە کو ب خوەدیدەرکەتنا ل مال و ملکێ کارکەران ئیستیسمار بکن و تەپەسەر بکن. کو د ئەنجامێ دە ھێز و ئیمتیازێن وانێن دۆمدار مسۆگەر دکە. کو چینا کاپیتالیست د دەولەتێن لیبەرال-دەمۆکراتیک دە مافێ گوھەراندنا ئاخایان ددە کارکەران (تەڤی کو ئەڤ یەک د بن کاپیتالیزما دەولەتێ دە نە راستە) دوورە کو نیشان بدە کو کاپیتالیزم ل سەر بنگەھا ئازادیێیە، ژ بەر کو پەتەر کرۆپۆتکن راست دەستنیشان دکە، “ئازادی نایێن دایین . ، تێنە گرتن.” [پەتەر کرۆپۆتکن، گۆتنێن سەرھلدێرەکی ، ر. ٤٣] د کاپیتالیزمێ دە، ھوون “ئازاد”ن کو ھوون ھەر تشتێ کو ھوون دەستوور ددن ئاخایێن خوە بکن، کو ئەڤ یەک ب کولم و زەنجیرەیێ “ئازادی”یە.

 

پێشانگەی کتێبی ئەنارکیستی ڕیگا – نمایشگاه کتاب آنارشیست ریگا – معرض ريغا للكتب الأناركي – Fûara Pirtûkan a Anarşîst a Rigayê – Riga Anarchist bookfair

Kurdish-sorani

[وەرگێڕانی ماشینی]

پێشانگەی کتێبی ئەنارکیستی ڕیگا
بانگەوازی کراوە بۆ پێشانگای کتێبی ئەنارکیستی ڕیگا ٢٠٢٥!
ئێمە کۆمەڵێک خوێندکار و چالاکوان و تەنها کەسانی بێباکین کە بنکەکەی لە شاری ڕیگا لە لاتڤیایە و لە ژێر بیرۆکەکانی دژە سەرمایەداری و ئەنارکۆ-کۆلێکتیڤیزم و بیرۆکە چەپە ئازادیخوازەکانی دیکەدا یەکگرتووین. لە ساڵی ٢٠٢٤ بۆ یەکەمجار کۆبووینەوە بۆ وەڵامدانەوەی بەرزبوونەوەی کۆنەپەرستی و نیولیبرالیزمی جیهان و وڵاتەکەمان بە تایبەتی بە ڕێکخستنی پێشانگای کتێبی ئەنارکیستی لە شارەکەماندا. ئەوەی سەرەتا وەک بۆنەیەکی بچووکی بێگەرد دەستی پێکرد، گۆڕا بۆ فێستیڤاڵێکی سێ ڕۆژە کە ٤ شوێن و سەردانکەر و بەشداربووان لە ١٠ وڵاتی جیاوازەوە، میوزیکێکی ڕاستەوخۆ و گفتوگۆ و وتار و وۆرک شۆپەکانی تێدابوو. دوای ئەوەی پشتگیرییەکی باوەڕپێنەکراومان وەرگرت، پلانمان نییە بوەستین و لە ساڵی ٢٠٢٥دا بەردەوامین لەگەڵ پێشانگای کتێب!

بانگهێشتی هەموو بڵاوکەرەوە ئەنارکیست/ئازادیخواز و سۆسیالیستەکان دەکەین بۆ پێشکەشکردن و فرۆشتنی کتێب و گۆڤار و ڕۆژنامە و کارتۆن و هتد و هەموو ئەوانەی ئارەزووی ئەوە دەکەن کۆتایی هەفتە لەگەڵ ئێمە بەسەر بەرن، بەشداری لە گفتوگۆ و سیمینارەکاندا بکەن. چالاکییەکە کراوەیە بۆ ئەوەی هەمووان ئامادەبن بەبێ ئەوەی پێشوەخت ناوی خۆیان تۆمار بکەن. وردەکارییەکانی بەرنامەکە دواتر دێت.

ئەگەر دەتەوێت چاپکراوەکەت بفرۆشیت/پێشکەشی بکەیت، وتارێک، گفتوگۆیەک، نمایشێک یان پێشکەشکردنێک ئەنجام بدەیت، تکایە، بۆ ئەم ئیمەیڵەی خوارەوە بنووسە. ژمارەیەکی سنووردار لە خشتە و کاتەکانمان هەیە، پێشوەختە داوای بکەن.

بۆ rigaanarchistbookfair@protonmail.com بنووسە
دوا وادە 01.04.2025 یە.

پێشانگاکە لە ٢٣-٢٥ی ئایاری ٢٠٢٥ لە شاری ڕیگا لە لاتڤیا بەڕێوەدەچێت.

لەمەش زیاتر زانیاری وردترمان داناوە کە بانگهێشتت دەکەین بۆ خوێندنەوە ئەگەر پلانت هەیە بەشداری لە پێشانگای کتێب بکەیت!

دەربارەی ئێمە
کەشوهەوای سیاسی زیاتر و زیاتر پڕ دەبێت لە نائومێدی و نامۆبوون. خەڵک هەست بە کەمی دەسەڵاتی تەواو دەکەن بەسەر دەوڵەت و کۆمپانیا بێ لێپرسینەوەکان و بەم شێوەیە بەدوای وەڵامی ئاساندا دەگەڕێن کە لەلایەن نیولیبراڵەکان و ڕاستڕەوە توندڕەوەکانەوە پێشکەش دەکرێن. لەم کاتەدا زۆر گرنگە کە زەبری هێز لەدەست نەدەیت و هیوا دروست بکەیت، بە ڕێکخستنی چالاکانە و پەروەردەکردنی خۆت و خەڵکی دەوروبەر. گوتاری چەپ هێشتا تا ڕادەیەکی زۆر لە وڵاتەکەماندا نییە، بەڵام ئێمە بەردەوامین لە بنیاتنانی و دەبینین خەڵکی هاوسۆزی زیاتر و زیاتر بەشداری دەکەن. لە ساڵی ٢٠٢٤ دواجار ناوەندێکی کۆمەڵایەتی سیاسیی چەپی ئۆتۆنۆمی “مایزنیکا”مان کردەوە، کە تێیدا گفتوگۆی سیاسی ئەنجام دەدەین و شێوازی ڕێکخستنی دیموکراسی پراکتیزە دەکەین.

ئێمە لە ساتێکی مێژووییدا بەردەوام دەبین لە ژیان، لە کاتێکدا چالاکانە بۆشایی سیاسی باڵی چەپ پڕ دەکەینەوە. ئامانجی پێشانگاکە هێشتا بنیاتنانی تۆڕی هاوکاریی هاوبەشی نێودەوڵەتی، دیدار، هاوکاری، گوێگرتن و هاوبەشکردنی زانیاری و دیدگا لەگەڵ زۆرێک لە هەڤاڵانی سەرتاسەری یەکێتی ئەوروپا و دەرەوەی ئەو وڵاتە، هەروەها نیشاندانی خەڵکی لاتڤیا کە شێوازی تری بیرکردنەوە و ژیان و هاوکاریکردن هەیە. ئەمە بانگەوازێکی کراوەیە بۆ وانەبێژان، کتێبفرۆشان، نووسەران، دەرهێنەران، هونەرمەندان و چالاکوانان کە لە مانگی ئایاری ٢٠٢٤ بێنە ڕیگا و بەشداری پێشانگاکە بکەن، سەردانکەرانی پێشانگاکە باسی کارەکانیان/ڕێکخراوەکانیان بکەن و هاوکاری بکەن لە بڵاوبوونەوەی تیۆری سیاسی ڕەخنەگرانە و کردەی ڕاستەوخۆ لە لاتڤیا.

یارمەتیدەرمان بن بۆ دۆزینەوەی کەس و زانیاری زیاتر
ئێمە هەر یارمەتیەک یان زانیارییەک و هەروەها پەیوەندییەکانی ڕێکخراوەکانی تر، دابەشکەرانی کتێبی چەپ لە سەرانسەری یەکێتی ئەوروپا و دەرەوەی ئەوروپا کە دەتوانن ئارەزووی بەشداریکردن یان یارمەتیدانمان بکەن بە ئامۆژگاری بەرز دەنرخێنین.

هەروەها ئێمە پێزانینمان بۆ وتار و یان یارمەتیدان لە توێژینەوە / کەرەستە لەسەر ئەم بابەتانەی خوارەوە:
-ڕێکخراوەکانی بنەڕەتی و کردەی ڕاستەوخۆ.
-پەروەردەی هاوبەش و مشتومڕی کراوە و میانڕەوی گفتوگۆ.
-جەنتریفیکاسیۆن و چەقۆکێشان و بەرخۆدانی شارەکان.
-دیموکراسی لە خوارەوە بۆ سەرەوە، هاوکاری یەکتر vs دیموکراسی پەرلەمانی.
-کۆدەنگی و مایکرۆ دیموکراسی لە دەستەجەمعی کاردا.

دەربارەی ڕیگا
ڕیگا، پایتەختی لاتڤیا، دەکەوێتە دەریای باڵتیک و شوێنێکی گونجاوە بۆ کۆبوونەوە بۆ هەموو ئەوانەی ئارەزووی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا دەکەن.
لاتڤیا مێژوویەکی ئەنارکیستی شکۆمەندی هەیە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی نۆزدەهەم و چاپی ئەنارکیستی و سۆسیالیستی ئازادیخوازانەی هەیە بە زمانە جیاوازەکان، لەوانە لاتڤیا، ڕووسی و ییدیش.
سروشتی لاتڤیا زۆر جوانە و مانگی ئایار باشترین کاتە بۆ هاتن. ئەو کاتەیە کە گەشتیار زۆر نییە و تا ئەو کاتە گەرم بووە. لاتڤیا مێژوویەکی زۆر دەوڵەمەندی بیرەخانەکانی هەیە و هەندێک لە باشترین بیرەکانی ئەوروپا.
سەردەمانێک بەشێک بوو لە یەکێتیی هانسا (بەیەکەوە لەگەڵ هامبۆرگ و نۆڤگۆرۆد) ڕیگا لە سەدەی نۆزدەهەمدا بە خەباتی چینایەتی شەڕانگێز و هەڵگیرسانی شۆڕشەکان بوو بە ناوەندێکی پیشەسازی گەورە. هەروەها ڕیگا شاری زێدی فەیلەسوفی مرۆڤدۆست و پرۆتۆ ئەنارکیست یۆهان گۆتفرید هێردەرە.

چۆن بگەیتە ئێرە
بە پاس لە ئەڵمانیا، فەرەنسا، پۆڵەندا، ڕووسیا، بێلاڕوس، ئۆکرانیا، لیتوانیا، ئیستۆنیا، کۆماری چیک.
بە بەلەم لە ئەڵمانیا، سوید، دانیمارکەوە.
بە فڕۆکە. فڕۆکەخانەکەمان گەشتی زۆرێک لە هێڵی ئاسمانی هەیە.
هەروەها دەرفەتی باشی هێچ-هیککردن هەیە، کە ساڵی ڕابردوو لەلایەن هەندێک لە میوانەکانمانەوە سەلمێندرا.
پاسکیلسواری هەمیشە بژاردەیە هەروەها 😀

ئەگەر پێویستت بە ڤیزە
لاتڤیا بەشێکە لە شنگن، هاوڵاتییانی بەریتانیا، ئەمریکا، کەنەدا، ئوسترالیا، ئیسرائیل و هەندێک وڵاتی دیکەش پێویستیان بە ڤیزە نییە.
ئەگەر پێویستت بە ڤیزە بوو دەتوانین بانگهێشتی ڤیزەت بۆ بنێرین. نرخی ١٠ یۆرۆیە و نزیکەی دوو هەفتەی دەوێت بۆ بەدەستهێنانی، بۆیە تکایە پێشوەختە ئاگادارمان بکەنەوە.

خواردن
لە شاری ڕیگا لە نزیک شوێنی کۆبوونەوەکە چەندین کافێی هەرزان هەیە. لە فێستیڤاڵەکەدا لە ڕۆژانی شەممە و یەکشەممەدا ئێمە نانی نیوەڕۆی ڤیگن پێشکەش بە هەمووان دەکەین (بۆ بەخشین).

شوێنی نیشتەجێبوون
ئێمە ئەگەری سنووردارمان هەیە بۆ میوانداریکردنی هەندێک لە بەشداربووان لە ماڵەکانماندا، هەروەها دەتوانین یارمەتیت بدەین بۆ دۆزینەوەی شوێنی نیشتەجێبوونی هەرزان لە ڕیگا. ئەگەر پێویستت بە یارمەتی هەیە ئاگادارمان بکەرەوە.

ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا
پێش پێشانگای کتێب، پلانمان هەیە لەسەر هەر بەشداربوویەک کەمێک پێشەکی لە ئینستاگرام و ماڵپەڕەکەماندا بڵاو بکەینەوە (بەخێربێن بۆ ماڵپەڕ!). ئەگەر دەتەوێت (و هەست بە ئاسوودەیی دەکەیت) وتار، دیسترۆ یان وۆرک شۆپەکەت بە خەڵک بناسێنیت ئەوا تکایە وەسفێک دەربارەی خۆت بدە.
بۆ ئەوەی نووسینی یەکێکیان ئاسانتر بێت، دەتوانیت وەڵامی ئەم پرسیارانە بدەیتەوە دەربارەی خۆت:
– لە پێشانگای کتێب چی دەکەیت؟ دیسترۆ/وۆرک شۆپ/کۆڕ/باس/هەر شتێکی تر لە دەرەوەی ئەم سنوورانە. وە لەسەر چی دەبێت، تەوەرەکە یان ستایلەکە، پەیوەستە بە تۆوە!
– تۆ چیت؟ لێرەدا دەتوانن هەر زانیارییەکتان بوێت بیدەن. مێژووت، چیرۆکەکەت، تۆ چییت و خۆت لە کوێوە دەژمێری (ئەگەر لە هەر شوێنێکەوە بێت).
– چ کتێبێک تۆی ڕادیکاڵ کرد؟ ئەمە نەریتێکە کە زۆرمان پێ خۆشە لە ساڵی ڕابردووەوە بەردەوام بین! ئەگەر دەتەوێت، تکایە باسی ئەو کتێبە بکە کە تۆ خاڵی ڕادیکاڵبوونت بە خۆت دەزانیت یان تەنها هەر کتێبێک کە پێشنیار دەکەیت کەسانی دیکە بیخوێننەوە.
وەسفەکانت دەتوانن ئەوەندە درێژ یان کورت بن کە دەتەوێت. هەروەها تکایە ڤیژوئال دابین بکەن کە بتوانین لە پۆستەکانماندا بەکاری بهێنین! وێنە، لۆگۆ، هێما، هەر شتێک کە ئارەزووی دەکەیت.

بەهیوای ئەوەی لە پێشانگای کتێب بتبینمەوە!

بە توڕەیی و خۆشەویستی و هاودەنگی،

هەرەوەزی RAB.

 

+++++++++++++

Persian

[ترجمە ماشینی]
نمایشگاه کتاب آنارشیست ریگا
فراخوانی برای نمایشگاه کتاب آنارشیست ریگا 2025 باز کنید!
ما گروهی از دانشجویان، فعالان و مردم غیر بی تفاوت مستقر در ریگا، لتونی هستیم که تحت ایده های ضد سرمایه داری، آنارکو-جمع گرایی و دیگر ایده های چپ آزادی خواه متحد شده ایم. در سال 2024 ما برای اولین بار دور هم جمع شدیم تا با سازماندهی یک نمایشگاه کتاب آنارشیستی در شهرمان به محافظه کاری و نئولیبرالیسم رو به رشد جهان و کشورمان به ویژه پاسخ دهیم. آنچه در ابتدا به عنوان یک رویداد کوچک شروع شد به یک جشنواره سه روزه با 4 مکان، بازدیدکنندگان و شرکت کنندگان از 10 کشور مختلف، موسیقی زنده، بحث، سخنرانی و کارگاه تبدیل شد. پس از دریافت پشتیبانی باورنکردنی، برنامه ای برای توقف نداریم و به نمایشگاه کتاب در سال 2025 ادامه می دهیم!

ما از همه ناشران آنارشیست/لیبرتارین و سوسیالیست دعوت می‌کنیم تا کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها، کارتون‌ها و غیره خود را ارائه و به فروش برسانند و از همه علاقه‌مندان دعوت می‌کنیم آخر هفته را با ما بگذرانند، در بحث‌ها و سمینارها شرکت کنند. حضور در این رویداد بدون ثبت نام قبلی برای عموم آزاد است. جزئیات برنامه متعاقبا اعلام خواهد شد.

اگر می خواهید مطالب چاپی خود را بفروشید/ارائه کنید، یک سخنرانی، بحث، اجرا یا ارائه برگزار کنید، لطفاً به ایمیل زیر بنویسید. تعداد محدودی میز و بازه زمانی داریم، آنها را از قبل سفارش دهید.

به rigaanarchistbookfair@protonmail.com بنویسید
آخرین مهلت 2025/01/04 است.

این نمایشگاه 23 تا 25 می 2025 در ریگا، لتونی برگزار می شود.

علاوه بر این، اطلاعات دقیق تری را درج کرده ایم که اگر قصد شرکت در نمایشگاه کتاب را دارید، از شما دعوت می کنیم آن ها را بخوانید!

درباره ما
فضای سیاسی روز به روز پر از ناامیدی و بیگانگی می شود. مردم نسبت به دولت ها و شرکت های غیرپاسخگو احساس کمبود قدرت کامل دارند و بنابراین به دنبال پاسخ های آسانی هستند که توسط نئولیبرال ها و راست افراطی ارائه می شود. در این زمان ضروری است که شتاب خود را از دست ندهید و با سازماندهی فعال، آموزش خود و افراد اطراف، امید ایجاد کنید. گفتمان جناح چپ هنوز تا حد زیادی در کشور ما غایب است، اما ما به ساختن آن ادامه می دهیم و شاهد پیوستن افراد همدل و همدردی بیشتر و بیشتر هستیم. در سال 2024 ما سرانجام یک مرکز اجتماعی سیاسی مستقل جناح چپ “Maiznīca” را افتتاح کردیم، جایی که بحث های سیاسی برگزار می کنیم و روش های دموکراتیک سازماندهی را تمرین می کنیم.

ما به زندگی در یک لحظه تاریخی ادامه می دهیم، زیرا به طور فعال در حال پر کردن خلاء سیاسی جناح چپ هستیم. هدف این نمایشگاه همچنان ایجاد شبکه‌های بین‌المللی کمک‌های متقابل، ملاقات، همکاری، گوش دادن و به اشتراک گذاشتن دانش و دیدگاه‌ها با بسیاری از رفقا از سراسر اتحادیه اروپا و فراتر از آن، و همچنین نشان دادن به مردم لتونی است که راه‌های دیگری برای تفکر، زندگی و همکاری وجود دارد. این یک فراخوان آزاد برای سخنرانان، فروشندگان کتاب، نویسندگان، کارگردانان، هنرمندان و فعالان است تا در ماه می 2024 به ریگا بیایند و در نمایشگاه شرکت کنند، درباره کار/سازمان‌های خود به بازدیدکنندگان نمایشگاه بگویند و به گسترش نظریه سیاسی انتقادی و اقدام مستقیم در لتونی کمک کنند.

به ما در یافتن افراد و اطلاعات بیشتر کمک کنید
ما از هرگونه کمک یا اطلاعات و همچنین تماس با سایر سازمان ها، توزیع کنندگان کتاب چپگرا در سراسر اتحادیه اروپا و فراتر از آن که می توانند علاقه مند به مشارکت یا کمک به ما با مشاوره باشند، قدردانی می کنیم.

همچنین از سخنرانی ها و یا کمک به تحقیق / مطالب در مورد موضوعات زیر قدردانی می کنیم:
-سازمان های مردمی و اقدام مستقیم.
-آموزش متقابل، بحث آزاد و تعدیل بحث.
-مقاومت، چمباتمه زدایی و مقاومت شهری.
-دموکراسی از پایین به بالا، کمک متقابل در مقابل دموکراسی پارلمانی.
– اجماع و دموکراسی خرد در یک جمع کارگری.

درباره ریگا
ریگا، پایتخت لتونی، در دریای بالتیک واقع شده است و مکانی ایده آل برای ملاقات همه علاقه مندان از شرق و غرب است.
لتونی دارای تاریخ آنارشیستی باشکوهی است که به قرن نوزدهم می رسد و چاپ سوسیالیستی آنارشیستی و آزادیخواه به زبان های مختلف از جمله لتونی، روسی و ییدیش.
طبیعت لتونی بسیار زیبا است و ماه می بهترین زمان برای آمدن است. زمانی است که گردشگران زیادی وجود ندارد و تا آن زمان هوا گرم است. لتونی دارای تاریخچه بسیار غنی از آبجوسازی ها و برخی از بهترین آبجوها در اروپا است.
زمانی که بخشی از اتحادیه هانزا (همراه با هامبورگ و نوگورود) بود، ریگا در قرن نوزدهم با مبارزه طبقاتی مبارز و وقوع انقلاب‌ها به یک مرکز صنعتی بزرگ تبدیل شد. همچنین ریگا زادگاه فیلسوف اومانیست و پروتوآنارشیست یوهان گوتفرید هردر است.

نحوه رسیدن به اینجا
با اتوبوس از آلمان، فرانسه، لهستان، روسیه، بلاروس، اوکراین، لیتوانی، استونی، جمهوری چک.
با قایق از آلمان، سوئد، دانمارک.
با هواپیما. فرودگاه ما دارای پروازهای بسیاری از خطوط هوایی است.
همچنین، فرصت‌های خوبی برای کوهنوردی وجود دارد که توسط برخی از مهمانان ما در سال گذشته ثابت شد.
دوچرخه سواری همیشه یک گزینه است 😀

اگر به ویزا نیاز دارید
لتونی بخشی از شنگن است و شهروندان بریتانیای کبیر، ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا، اسرائیل و برخی از کشورهای دیگر نیز نیازی به ویزا ندارند.
اگر به ویزا نیاز دارید، می توانیم برای شما دعوت نامه ویزا ارسال کنیم. هزینه آن 10 یورو است و حدود دو هفته طول می کشد تا تهیه شود، بنابراین لطفاً از قبل به ما اطلاع دهید.

غذا
کافه های ارزان قیمت زیادی در ریگا در نزدیکی محل برگزاری وجود دارد. در جشنواره در روزهای شنبه و یکشنبه ما همچنین به همه ناهار وگان (برای کمک های مالی) ارائه می دهیم.

محل اقامت
ما امکانات محدودی برای میزبانی از برخی از شرکت کنندگان در خانه های خود داریم، و همچنین می توانیم به شما کمک کنیم تا اقامتگاه های ارزان قیمت در ریگا پیدا کنید. اگر به کمک نیاز دارید به ما اطلاع دهید.

اطلاعیه ها و رسانه های اجتماعی
قبل از برگزاری نمایشگاه کتاب، قصد داریم در اینستاگرام و وب سایت خود، معرفی مختصری درباره هر شرکت کننده پست کنیم (به وب سایت خوش آمدید!). اگر می خواهید (و احساس راحتی می کنید) سخنرانی، توزیع یا کارگاه خود را به مردم معرفی کنید، لطفاً توضیحاتی در مورد خودتان ارائه دهید.
برای سهولت در نوشتن، می توانید به این سؤالات در مورد خودتان پاسخ دهید:
– در نمایشگاه کتاب چه خواهید کرد؟ توزیع / کارگاه / سخنرانی / بحث / هر چیز دیگری خارج از این محدوده. و اینکه در مورد چه موضوعی باشد، موضوع یا سبک، به شما بستگی دارد!
– تو چی؟ در اینجا می توانید هر اطلاعاتی را که می خواهید ارائه دهید. تاریخچه شما، داستان شما، شما چه هستید و خودتان را از کجا می شمارید (اگر اصلاً از جایی هستید).
– چه کتابی شما را رادیکال کرد؟ این سنتی است که ما دوست داریم از سال گذشته آن را ادامه دهیم! اگر می خواهید، لطفاً در مورد کتابی که به نظر شما نقطه افراط گرایی است یا هر کتابی که خواندن آن را به دیگران توصیه می کنید، بگویید.
توضیحات شما می تواند به اندازه دلخواه شما طولانی یا کوتاه باشد. همچنین لطفا تصاویری را ارائه دهید که بتوانیم در پست های خود از آنها استفاده کنیم! تصاویر، آرم، نمادها، هر چیزی که شما می خواهید.

امیدوارم شما را در نمایشگاه کتاب ببینیم!

با خشم، عشق و همبستگی،

RAB کولیتیو.

++++++++++++

Arabic

[الترجمة الآلیة]
معرض ريغا للكتب الأناركي
دعوة مفتوحة للمشاركة في معرض ريغا للكتاب الأناركي 2025!
نحن مجموعة من الطلاب والناشطين والأشخاص العاديين في ريغا، لاتفيا، متحدين تحت راية مناهضة الرأسمالية، والجماعية الأناركية، وغيرها من الأفكار اليسارية التحررية. في عام ٢٠٢٤، اجتمعنا لأول مرة لمواجهة تصاعد التيار المحافظ والليبرالي الجديد في العالم، وخاصة في بلدنا، من خلال تنظيم معرض للكتاب الأناركي في مدينتنا. بدأ الحدث كحدث صغير متواضع، ثم تحول إلى مهرجان استمر ثلاثة أيام، ضم أربعة مواقع، وزوارًا ومشاركين من ١٠ دول مختلفة، وموسيقى حية، ومناقشات، ومحاضرات، وورش عمل. بعد الدعم الكبير الذي تلقيناه، لا ننوي التوقف، وسنواصل معرض الكتاب في عام ٢٠٢٥!

ندعو جميع الناشرين الأناركيين/التحرريين والاشتراكيين لعرض وبيع كتبهم ومجلاتهم وصحفهم ورسومهم الكاريكاتورية، وغيرها، وندعو كل من يرغب بقضاء عطلة نهاية الأسبوع معنا، والمشاركة في المناقشات والندوات. الحدث مفتوح للجميع دون تسجيل مسبق. سيتم الإعلان عن تفاصيل البرنامج لاحقًا.

إذا كنت ترغب في بيع/تقديم مطبوعاتك أو إقامة محاضرة أو مناقشة أو أداء أو عرض تقديمي، فيرجى الكتابة إلى البريد الإلكتروني التالي. لدينا عدد محدود من الطاولات والفترات الزمنية، لذا اطلبها مسبقًا.

اكتب إلى rigaanarchistbookfair@protonmail.com
الموعد النهائي هو 01.04.2025.

سيقام المعرض في الفترة من 23 إلى 25 مايو 2025 في ريغا، لاتفيا.

علاوة على ذلك، قمنا بتضمين معلومات أكثر تفصيلاً ندعوك لقراءتها إذا كنت تخطط للمشاركة في معرض الكتاب!

نبذة عنا
أصبح المناخ السياسي مليئًا باليأس والاغتراب بشكل متزايد. يشعر الناس بانعدام تام للسلطة على الدول والشركات غير الخاضعة للمساءلة وبالتالي يسعون إلى إجابات سهلة يقدمها الليبراليون الجدد واليمين المتطرف. في هذا الوقت من الضروري عدم فقدان الزخم وبناء الأمل، من خلال التنظيم النشط وتثقيف الذات والناس من حولنا. لا يزال الخطاب اليساري غائبًا إلى حد كبير في بلدنا، لكننا نواصل بنائه ونرى المزيد والمزيد من المتعاطفين ينضمون. في عام 2024 افتتحنا أخيرًا مركزًا اجتماعيًا سياسيًا يساريًا مستقلاً “مايزنيكا”، حيث نجري مناقشات سياسية ونمارس طرقًا ديمقراطية للتنظيم.

نواصل عيش لحظة تاريخية، ونعمل بنشاط على ملء الفراغ السياسي اليساري. ويهدف المعرض إلى بناء شبكات دولية للمساعدة المتبادلة، والالتقاء والتعاون والاستماع وتبادل المعرفة ووجهات النظر مع العديد من الرفاق من جميع أنحاء الاتحاد الأوروبي وخارجه، بالإضافة إلى إطلاع شعب لاتفيا على وجود طرق أخرى للتفكير والعيش والتعاون. هذه دعوة مفتوحة للمحاضرين وبائعي الكتب والكتاب والمخرجين والفنانين والناشطين للحضور إلى ريغا في مايو 2024 والمشاركة في المعرض، وإطلاع زوار المعرض على أعمالهم/منظماتهم، والمساعدة في نشر النظرية السياسية النقدية والعمل المباشر في لاتفيا.

ساعدونا في العثور على المزيد من الأشخاص والمعلومات
. نقدر أي مساعدة أو معلومات، وكذلك جهات اتصال المنظمات الأخرى وموزعي الكتب اليساريين في جميع أنحاء الاتحاد الأوروبي وخارجه المهتمين بالمشاركة أو مساعدتنا بالمشورة.

كما نقدر المحاضرات أو المساعدة في البحث/المواد حول المواضيع التالية:
– المنظمات الشعبية والعمل المباشر. –
التعليم المتبادل، والنقاش المفتوح، وإدارة النقاش.
– التحديث العمراني، الاستيطان غير القانوني، والمقاومة الحضرية.
– الديمقراطية من القاعدة إلى القمة، المساعدة المتبادلة مقابل الديمقراطية البرلمانية.
– الإجماع والديمقراطية الجزئية في جماعة عاملة.

نبذة عن ريغا
ريغا، عاصمة لاتفيا، تقع على بحر البلطيق وهي ملتقى مثالي لجميع المهتمين من الشرق والغرب.
تتمتع لاتفيا بتاريخ أناركي مجيد يعود تاريخه إلى القرن التاسع عشر، ومطبوعات اشتراكية أناركية وتحررية بلغات مختلفة، بما في ذلك اللاتفية والروسية واليديشية.
طبيعة لاتفيا جميلة جدًا وشهر مايو هو أفضل وقت للزيارة. إنه الوقت الذي لا يوجد فيه الكثير من السياح، ويكون الجو دافئًا بالفعل بحلول ذلك الوقت. تتمتع لاتفيا بتاريخ غني جدًا من مصانع الجعة وبعض من أفضل أنواع الجعة في أوروبا.
أصبحت ريغا، التي كانت جزءًا من اتحاد هانزا (إلى جانب هامبورغ ونوفغورود)، مركزًا صناعيًا رئيسيًا في القرن التاسع عشر مع صراع طبقي صارم واندلاع الثورات. ريغا هي مسقط رأس الفيلسوف الإنساني والفوضوي يوهان غوتفريد هيردر.

كيفية الوصول إليها
بالحافلة من ألمانيا، فرنسا، بولندا، روسيا، بيلاروسيا، أوكرانيا، ليتوانيا، إستونيا، جمهورية التشيك.
بالقارب من ألمانيا، السويد، الدنمارك.
بالطائرة. مطارنا يستقبل رحلات جوية من العديد من شركات الطيران.
كما تتوفر فرص جيدة لطلب المساعدة، وهو ما أثبته بعض ضيوفنا العام الماضي.
ركوب الدراجات خيار متاح أيضًا 😀

إذا كنت بحاجة إلى تأشيرة.
لاتفيا جزء من شنغن، ومواطني بريطانيا العظمى والولايات المتحدة وكندا وأستراليا وإسرائيل وبعض الدول الأخرى لا يحتاجون إلى تأشيرات أيضًا.
إذا كنت بحاجة إلى تأشيرة، فيمكننا إرسال دعوة تأشيرة إليك. تبلغ تكلفتها 10 يورو وتستغرق حوالي أسبوعين للحصول عليها، لذا يرجى إعلامنا مسبقًا.

الطعام
يوجد العديد من المقاهي غير المكلفة في ريغا بالقرب من مكان الحدث. في المهرجان يومي السبت والأحد، نقدم أيضًا للجميع غداءً نباتيًا (مقابل تبرعات).

أماكن الإقامة
لدينا إمكانيات محدودة لاستضافة بعض المشاركين في منازلنا، كما يمكننا مساعدتك في العثور على أماكن إقامة غير مكلفة في ريغا. أخبرنا إذا كنت بحاجة إلى مساعدة.

الإعلانات ووسائل التواصل الاجتماعي
قبل معرض الكتاب، نخطط لنشر مقدمة قصيرة عن كل مشارك على حسابنا على إنستغرام وموقعنا الإلكتروني (مرحبًا بك في الموقع!). إذا كنت تريد (وتشعر بالراحة) تقديم محاضرتك أو توزيعك أو ورشة العمل الخاصة بك للناس، فيرجى تقديم وصف عن نفسك.
لتسهيل كتابة وصف، يمكنك الإجابة على هذه الأسئلة عن نفسك:
– ماذا ستفعل في معرض الكتاب؟ توزيع/ورشة عمل/محاضرة/نقاش/أي شيء آخر خارج هذه الحدود. وماذا سيكون موضوعه، الموضوع أو الأسلوب، متروك لك!
– ما أنت؟ هنا يمكنك تقديم أي معلومات تريدها. تاريخك، قصتك، ما أنت ومن أين تُعتبر نفسك (إن كنت من أي مكان).
– ما الكتاب الذي حوّلك إلى متطرف؟ هذا تقليد نود أن نواصله من العام الماضي! إذا أردت، يُرجى إخبارنا عن الكتاب الذي تعتبره نقطة تطرفك أو أي كتاب تنصح الآخرين بقراءته.
يمكن أن تكون أوصافك طويلة أو قصيرة حسب رغبتك. كما يُرجى تقديم صور مرئية يمكننا استخدامها في منشوراتنا! صور، شعار، رموز، أي شيء ترغب فيه.

نأمل أن نراكم في معرض الكتاب!

مع الغضب والمحبة والتضامن،

جمعیة RAB.

 

++++++++++++++++

Kurdish-Kurmanji

[Wergera Makîne]
Fûara Pirtûkan a Anarşîst a Rigayê
Ji bo Pêşangeha Pirtûkan a Anarşîst a Riga 2025 bangek vekin!
Em komek xwendekar, çalakvan û mirovên tenê ne xemsar in ku li Riga, Letonya, di bin ramanên antî-kapîtalîzm, anarko-kolektîvîzm û ramanên din ên çepgir ên azadîxwaz de bûne yek. Di sala 2024’an de em cara yekem li hev civiyan da ku bi organîzekirina Pêşangeha Pirtûkan a Anarşîst li bajarê xwe bersivê bidin mezinbûna muhafezekarî û neolîberalîzma cîhanê û welatê me. Tişta ku di destpêkê de wekî çalakiyek piçûk dest pê kir, veguherî festîvalek sê rojan bi 4 cîh, mêvan û beşdarên ji 10 welatên cihê, muzîka zindî, nîqaş, ders û atolyeyan. Piştî wergirtina destekek bêhempa, em plan nakin ku em rawestin û di sala 2025-an de bi Fûara Pirtûkan re berdewam dikin!

Em bang li hemû weşanxaneyên Anarşîst/Libertar û Sosyalîst dikin ku pirtûk, kovar, rojname, karîkatur û hwd xwe pêşkêş bikin û bifroşin û her kesên ku dixwazin dawiya hefteyê bi me re derbas bikin, beşdarî nîqaş û semîneran bibin. Çalakî ji bo her kesî vekirî ye ku bêyî qeydkirina pêşîn beşdar bibin. Agahiyên bernameyê wê piştre bên.

Heke hûn dixwazin materyalên xwe yên çapkirî bifroşin/pêşkêş bikin, ders, nîqaş, performans an pêşkêşiyekê li dar bixin, ji kerema xwe ji e-nameya jêrîn re binivîsin. Hejmarek sînorkirî ya mase û demjimêrên me hene, wan di pêş de ferman bikin.

Ji rigaanarchistbookfair@protonmail.com re binivîsin
Maweya dawî 01.04.2025 e.

Fûar dê 23-25 ​​Gulan, 2025 li Riga, Letonya pêk were.

Zêdetir, me agahdariya berfirehtir bi nav kir ku em we vedixwînin ku hûn bixwînin ger hûn plan dikin ku beşdarî pêşangehê bibin!

Der barê me de
hewaya siyasî her ku diçe zêdetir bi bêhêvîtî û xerîbiyê dagirtî dibe. Mirov li ser dewlet û pargîdaniyên bêberpirsiyar kêmbûna hêzê hîs dikin û bi vî rengî li bersivên hêsan digerin ku ji hêla neolîberal û rastgirên tund ve têne pêşkêş kirin. Di vê demê de girîng e ku meriv xwe û mirovên li dora xwe bi awayekî aktîf bi rêxistin bike, xwe û mirovên li dora xwe perwerde bike û hêviyê winda neke û hêviyê ava neke. Gotûbêja çepgir hîn jî bi giranî li welatê me tune ye, lê em avakirina wê didomînin û em dibînin ku her ku diçe bêtir sempatîzan tevli dibin. Di sala 2024an de me di dawiyê de navendeke civakî ya siyasî ya çepgir a xweser “Maiznīca” vekir, ku tê de nîqaşên siyasî li dar dixin û rêyên rêxistinkirina demokratîk pêk tînin.

Ji ber ku em valahiya siyasî ya çepgir bi awayekî aktîf tijî dikin, em di demeke dîrokî de dijîn. Armanca fûarê hîn jî avakirina torên alîkariyê yên navneteweyî, hevdîtin, hevkarî, guhdarîkirin û parvekirina zanîn û perspektîfan bi gelek hevalan re ji çar aliyên Yekîtiya Ewropî û derveyî wê ye, her weha ji gelê Letonyayê re ku rêyên din ên raman, jiyan û hevkariyê hene nîşan bide. Ev bangek vekirî ye ji mamoste, pirtûkfiroş, nivîskar, derhêner, hunermend û çalakvanan re ku di Gulana 2024-an de werin Riga û beşdarî pêşangehê bibin, ji mêvanên fûarê re behsa kar / rêxistinên xwe bikin û ji bo belavkirina teoriya siyasî ya rexneyî û çalakiya rasterast li Letonyayê bibin alîkar.

Ji me re bibin alîkar ku bêtir kes û agahdariyan bibînin
Em ê her alîkariyek an agahdarî û her weha têkiliyên rêxistinên din, belavkarên pirtûkên çepgir ên li seranserê Yekîtiya Ewropî û li derûdora wan ên ku dikarin eleqedar bibin ku beşdar bibin an jî bi şêwirdariyê bi me re bibin alîkar, teqdîr dikin.

Di heman demê de em ê ders û an jî alîkariya lêkolînan / materyalên li ser mijarên jêrîn binirxînin:
– Rêxistinên bingehîn û çalakiya rasterast.
-Perwerdeya hevdu, munaqeşeya vekirî û moderatoriya gotûbêjê.
-Jintîkirin, çewisandin û berxwedana bajaran.
-Demokrasiya ji jêr ve, Alîkariya Hevbeş li hember Demokrasiya Parlamentoyê.
-Di kolektîfeke xebatkar de lihevkirin û mîkro-demokrasî.

Li ser Riga
Riga, paytexta Letonya, li deryaya Baltîkê ye û ji bo hemî kesên ku ji Rojhilat û Rojava re eleqedar dibin cîhek civînek îdeal e.
Letonya xwedan dîrokek anarşîst a birûmet e ku ji sedsala 19-an dest pê dike û çapa anarşîst û azadîxwaz a sosyalîst bi zimanên cihê, di nav de Letonî, rûsî û yiddî.
Xwezaya Letonyayê pir xweş e û meha Gulanê dema herî baş e. Ew dem e ku turîst zêde ne, jixwe germ e. Letonya xwedî dîrokek pir dewlemend a brewerî û hin ji baştirîn bîrên li Ewropayê ye.
Carekê beşek ji sendîkaya Hansa (bi Hamburg û Novgorod re) Riga di sedsala 19-an de bi tekoşîna çîna mîlîtan û derketina şoreşan bû navendek pîşesaziyê ya sereke. Di heman demê de, Riga bajarê malê fîlozofê humanîst û proto-anarşîst Johan Gotfrid Herder e.

Meriv çawa
bi otobusê ji Almanya, Fransa, Polonya, Rusya, Belarûs, Ukrayna, Lîtvanya, Estonya, Komara Çek tê vir.
Bi keştiyê ji Almanya, Swêd, Danîmarka.
Bi balafirê. Balafirgeha me ji hêla gelek firokeyan ve firîn hene.
Di heman demê de, firsendên baş ên rêveçûnê hene, ku sala borî ji hêla hin mêvanên me ve hate îsbat kirin.
Bisiklêtan jî her dem vebijarkek e 😀

Ger hewcedariya we bi vîze hebe
Letonya beşek ji Shengen e, û hemwelatiyên Brîtanya Mezin, Dewletên Yekbûyî, Kanada, Awustralya, Israelsraîl û hin welatên din jî ne hewceyî vîzeyê ne.
Ger hewcedariya we bi vîzeyekê hebe em dikarin dawetnameyek vîzeyê ji we re bişînin. Mesrefa wê 10 euro ye û wergirtina wê bi qasî du hefte digire, ji ber vê yekê ji kerema xwe pêşiyê baş agahdar bikin.

Xwarin
Li Rigayê li nêzî cîhê gelek kafeyên erzan hene. Di festîvala Şemî û Yekşemê de jî em firavîna vegan (ji bo bexşînan) pêşkêşî her kesî dikin.

Bicihkirin
Derfetên me yên bisînor hene ku em hin beşdaran li malên xwe mêvandar bikin, her weha em dikarin ji we re bibin alîkar ku hûn li Rigayê cîhên erzan bibînin. Ger hewcedariya we bi alîkariyê hebe, me agahdar bikin.

Daxuyanî û medyaya civakî
Berî pêşangeha pirtûkan, em plan dikin ku li ser instagram û malpera xwe li ser her beşdarekî danasîna piçûk bişînin (bi xêr hatî malperê!). Ger hûn dixwazin (û xwe rehet hîs bikin) ders, belavok an atolyeya xwe ji mirovan re bidin nasîn wê hingê ji kerema xwe ravekek li ser xwe bidin.
Ji bo ku nivîsandina yekê hêsantir bibe, hûn dikarin van pirsan li ser xwe bersiv bikin:
– Hûn ê li pêşangeha pirtûkan çi bikin? Belavkirin / atolye / ders / gotûbêj / tiştek din li derveyî van sînoran. Û ew ê li ser çi be, mijar an şêwaz, li ser we ye!
– Tu çi yî? Li vir hûn dikarin agahdariya ku hûn dixwazin bidin. Dîroka we, çîroka we, hûn çi ne û hûn xwe ji ku derê dihesibînin (eger ji her derê be).
– Kîjan pirtûkê te radîkal kir? Ev kevneşopiyek e ku em ji sala borî hez dikin ku berdewam bikin! Ger hûn bixwazin, ji kerema xwe li ser pirtûka ku hûn xala xwe ya radîkalbûnê dihesibînin an tenê pirtûkek ku hûn pêşniyar dikin ku kesên din bixwînin, bibêjin.
Danasîna we dikare bi qasî ku hûn dixwazin dirêj an kurt bin. Her weha ji kerema xwe dîmenên ku em dikarin di postên xwe de bikar bînin peyda bikin! Wêne, logo, sembol, her tiştê ku hûn dixwazin.

Bi hêviya ku, we li pêşangeha pirtûkan bibînin!

Bi hêrs, hezkirin û hevgirtin,

kolektîf RAB.

 

+++++++++++++

English

Riga Anarchist bookfair
Open call for Riga Anarchist bookfair 2025!
We are a group of students, activists and just non-indifferent people based in Riga, Latvia united under ideas of anti-capitalism, anarcho-collectivism and other libertarian left-wing ideas. In 2024 we first gathered together to respond to the rising conservatism and neoliberalism of the world and our country in particular by organising an Anarchist Bookfair in our city. What initially started as a small modest event turned into a three day festival with 4 venues, visitors and participants from 10 different countries, live music, discussions, lectures and workshops. After receiving incredible support, we don’t plan to stop and are continuing with the Bookfair in 2025!

We invite all the Anarchist/Libertarian and Socialist publishers to present and sell their books, magazines, newspapers, cartoons, etc and everybody interested to spend the weekend with us, take part in discussions and seminars. The event is open for everyone to attend without prior registration. The details of the programme will come later.

If you want to sell/present your printed material, hold a lecture, discussion, performance or presentation, please, write to the following e-mail. We have a limited number of tables and timeslots, order them in advance.

Write to rigaanarchistbookfair@protonmail.com
The deadline is 01.04.2025.

The fair will happen 23-25 May, 2025 in Riga, Latvia.

Further we’ve included more detailed information that we invite you to read if you plan on participating in the bookfair!

About us
The political climate is becoming more and more filled with despair and alienation. People feel a total lack of power over unaccountable states and corporations and thus seek easy answers presented by neoliberals and far-right. In this time it’s essential not to lose momentum and build hope, by actively organising, educating oneself and the people around. Left wing discourse is still largely absent in our country, but we carry on building it and we see more and more sympathising people joining. In 2024 we finally opened an autonomous left wing political social center “Maiznīca”, where we hold political discussions and practice democratic ways of organising.

We carry on living in a historical moment, as we are actively filling in the left wing political vacuum. The goal of the fair is still to build international mutual aid networks, meet, collaborate, listen and share knowledge and perspectives with many comrades from all over the EU and beyond, as well as to show people of Latvia that there exist other ways of thinking, living and collaborating. This is an open call for lecturers, book sellers, writers, directors, artists and activists to come to Riga in May 2024 and participate in the fair, tell the fair visitors about their work / organisations and help with the spread of critical political theory and direct action in Latvia.

Help us find more people and information
We would appreciate any help or information as well as contacts of other organisations, leftist book distributors around the EU and beyond who could be interested in participating or helping us with advice.

Also we would appreciate lectures and or help with the research / materials on the following topics:
-Grassroot organisations and direct action.
-Mutual education, open debate and discussion moderation.
-Gentrification, squatting and urban resistance.
-Bottom-up democracy, Mutual Aid vs Parliamentary Democracy.
-Consensus and micro-democracy in a working collective.

About Riga
Riga, the capital city of Latvia, is situated at the Baltic sea and it is an ideal meeting place for all those interested from the East and the West.
Latvia has a glorious anarchist history dating from the 19th century and of anarchist and libertarian socialist print in various languages, including Latvian, Russian and Yiddish.
Latvia’s nature is very beautiful and May is the best time to come. It is the time when there aren’t many tourists, and it is already warm by then. Latvia has a very rich history of breweries and some of the best beers in Europe.
Once part of the Hansa union (together with Hamburg and Novgorod) Riga became a major industrial centre in the 19th century with militant class struggle and outbreaks of revolutions. Also, Riga is the home city of humanist and proto-anarchist philosopher Johan Gotfrid Herder.

How to get here
By bus from Germany, France, Poland, Russia, Belarus, Ukraine, Lithuania, Estonia, Czech Republic.
By boat from Germany, Sweden, Denmark.
By plane. Our airport has flights by many airlines.
Also, there are good hitch-hiking opportunities, which was proven by some of our guests last year.
Cycling is always an option too 😀

If you need a visa
Latvia is part of Shengen, and citizens of Great Britain, USA, Canada, Australia, Israel and some other countries do not need visas either.
If you need a visa we can send you a visa invitation. It costs 10 euro and takes about two weeks to obtain, so please let us know well in advance.

Food
There are many inexpensive cafes in Riga near the venue. At the festival on Saturday and Sunday we are also offering everybody vegan lunch (for donations).

Accommodations
We have limited possibilities to host some of the participants at our homes, as well as we can help you find inexpensive accommodations in Riga. Let us know if you need help.

Announcements and social media
Before the bookfair, we plan to post about every participant a little introduction on our instagram and website (welcome to the website!). If you want (and feel comfortable) to introduce your lecture, distro or workshop to people then please provide a description about yourself.
To make it easier to write one, you can answer these questions about yourself:
– What will you be doing in the bookfair? Distro/workshop/lecture/discussion/anything else outside of these bounds. And what will it be about, the theme or style, up to you!
– What are you? Here you can provide whatever information you want. Your history, your story, what are you and where do you count yourself from (if from anywhere at all).
– What book radicalised you? This is a tradition that we’d love to continue from last year! If you want, please tell about the book that you consider your point of radicalisation or just any book that you recommend others read.
Your descriptions can be as long or as short as you wish. Also please provide visuals that we can use in our posts! Pictures, logo, symbols, anything that you wish.

Hopefully, see you at the bookfair!

With rage, love and solidarity,

RAB collective.

https://riga-anarchist-bookfair.hotglue.me/

 

ب.٣.٥ گەلۆ ملکێ دەولەتێ ژ ملکێ تایبەت جودایە؟

وەرگەرا ماکینە

ب.٣.٥ گەلۆ ملکێ دەولەتێ ژ ملکێ تایبەت جودایە؟
نا، دووری وێ.
خوەدیدەرکەتنا دەولەتێ دڤێ ب خوەدیتیا ھەڤپار ئان ژی گشتییا کو ژ تێگەھا “مافێن ب کار ئانینێ” تێ بناڤکرن، نەیێ تەڤلھەڤکرن. دەولەت ئاموورەکە ھیەرارشیکا زۆرێیە و وەکە کو مە د بەشا ب.٢ دە ژی باھس کر ، ب ھێزا کو د ناڤ چەند دەستان دە تێ کۆمکرن تێ نیشانکرن. ژ بەر کو نفووسا گشتی، ژ ھێلا سێورانێ ڤە، ژ بریارگرتنێ د ھوندورێ وێ دە تێ دەرخستن، ئەڤ تێ ڤێ واتەیێ کو سازوومانا دەولەتێ ل سەر ملکێ مژارا گۆتنێیە. ژ بەر کو رایا گشتی و کەسێن کو مالەکێ ب کار تینن ژ کۆنترۆلکرنا وێ تێن دوورخستن، ملکێ دەولەتێ ژی وەک ملکێ تایبەتە. ل شوونا کو کاپیتالیست خوەدی دەرکەڤن، بورۆکراسیا دەولەتێ دکە.
ئەڤ یەک ب رەھەتی ژ مەسەلا دەولەتێن ب ناڤێ “سۆسیالیست”یێن وەک یەکیتییا سۆڤیەت ئان چین تێ دیتن. ژ بۆ کو نیشان بدن چما، ئەم تەنێ ھەوجە نە کو سۆسیالیستەک بازارێ کو ئیدا دکە کو چناین نە کاپیتالیستە بێژە. ل گۆری داڤد سچوەجکارت جڤاکەک کاپیتالیستە کو، “[ئ] ژ بۆ کو بگھیژە ناڤگینێن ھلبەرینێ (بێیی کو کەس نکاربە بخەبتە)، دڤێ پر کەس ب کەسێن کو خوەدیێن ڤان ئامووران (ئان ژی نوونەرتیا وان) دکن رە پەیمان بکن. د بەردێلا مەاشەکی دە، ئەو رازی دبن کو ھەژمارەک و کالیتەیا کار ژ خوەدیێن خوە رە پەیدا بکن. تایبەتمەندیەک گرینگا سازیا کەدا مەاشە کو ئەو مال و کارووبارێن کو تێنە ھلبەراندن نە ئایدێ کارکەرێن کو وان ھلدبەرینن نە. لێ ژ بۆ کەسێن کو ئاموورێن ھلبەرینێ ددن کارکەران . ب ڤی ئاوایی، ئەو راست دبێژە کو “جڤاکا جۆتکارێن پچووک و ئەسنافان… نە جڤاکەک کاپیتالیستە، ژ بەر کو کەدا مەاش ب پرانی تونە.” لێبەلێ، ئەو خەلەتە کو دبێژە کو “جڤاکا کو تێ دە پرانیا [ا] ئاموورێن ھلبەرینێ د دەستێ ھوکوومەتا ناڤەندی ئان جڤاکێن ھەرێمی دە نە – میناکا چینا ھەمدەم – نە جڤاکەک کاپیتالیستە، ژ بەر کو خوەدیتیا تایبەتە. ئاموورێن ھلبەرینێ نە سەردەستە.” [ پشتی کاپیتالیزمێ ، ر. ٢٣]
سەدەم دیارە. وەکە کو ئەمما گۆلدمان گۆتیە (ئاشکەرە دیار دکە)، گەر مال و ملک وەرە نەتەوکرن ، “ئەو ئایدی دەولەتێیە؛ ئەڤە، ھوکوومەت د دەستێ وێ دەیە و دکارە ل گۆری خوەستەک و نێرینا خوە ژێ دەرخە… رەوشەک ووسایە. دبە کو ژێ رە کاپیتالیزما دەولەتێ وەرە گۆتن، لێ دێ فانتاستیک بە کو مرۆڤ وێ ب ھەر واتەیێ کۆمونیست بھەسبینە” (ژ بەر کو پێدڤی ب “سۆسیالیزەکرنا ئاخێ و ماکینەیێن ھلبەراندن و بەلاڤکرنێ”یێن کو “ئایدێ گەلن.” ژ ھێلا کەس ئان کۆمان ڤە ل گۆری ھەوجەداریێن وان تێنە بجیھ کرن و بکار ئانین” ل سەر بنگەھا “گھیشتنا بەلاش” ). [ سۆر ئەمما سپەاکس ، رووپ. ٤٠٦-٧]
ژ بەر ڤێ یەکێ، ل گۆری پێناسەیا سچوەجکارت، سیستەمەکە کو خوە دسپێرە ملکیەتا دەولەتێ، کاپیتالیستە ، ژ بەر کو کارکەر ئەشکەرە نە خوەدیێ ئاموورێن ھلبەرینێیێن کو بکار تینن، دەولەتە. ئەو نە خوەدیێ مال و خزمەتێن کو ھلدبەرینن نە، دەولەتا کو ئاموورێن ھلبەرینێ ددە کارکەران ژی ھەیە. جوداھی ئەوە کو ل شوونا کو چەند سەرمایەدارێن جودا بن، تەنێ دەولەتەک ھەیە. چاوا کو کرۆپۆتکن ھشیاری دا، ئەو “تەنێ جیگرکرنا…یا دەولەتێ وەکی کاپیتالیستا گەردوونییا کاپیتالیستێن ئیرۆیینە.” [ ئەڤۆلوتۆن ئاند ئەنڤرۆنمەنت ، ر. ١٠٦] ژ بەر ڤێ یەکێ ئانارشیستان مەیلا ڤان رەژمان کرنە “کاپیتالیستا دەولەتێ” ژ بەر کو دەولەت د ئەساسێ خوە دە ل شوونا سەردەستێ کاپیتالیست دگرە.
دگەل کو ئەڤ یەک ژ بۆ رەژیمێن مینا چینێیێن کو دیکتاتۆری نە دیارە، مانتق ژ بۆ دەولەتێن دەمۆکراتیک ژی دەرباس دبە. دەولەت دەمۆکراتیک بە بلا ببە، خوەدیدەرکەتنا دەولەتێ رەنگەکی خوەدان ملکێ تایبەتییە کو تێکلیەک جڤاکییا کو ژ شێوازێن رەسەنێن سۆسیالیزمێ ب تەڤاھی جوودایە تێ واتەیا. مافێن خوەدیدەرکەتن و بکارانینا ھەڤپار تێکلیێن جڤاکییێن ل سەر بنگەھا ئازادی و وەکھەڤیێ چێدکە. خوەدیدەرکەتنا دەولەتێ، ھەبوونا ماکینەیەکە ھکوومەتێ، بورۆکراسیەکە ناڤەندی، کو ھەم وەکی کەس و ھەم ژی وەکی کۆم د سەر ئەندامێن جڤاکێ رە رادوەستە و خوەدی ھێزا زۆرێ و سەردەستیێ ل سەر وانە، فەرز دکە. ب گۆتنەکە دن، دەما دەولەتەک ببە خوەدیێ ئیمکانێن ژیانێ، ئەندامێن جڤاکێ پرۆلەتەر، نەخوەدی، ژ بن کۆنترۆلێ دوور دمینن. ھەم ژ ئالیێ قانوونی ڤە و ھەم ژی د راستیێ دە ئاموورێن ژیانێ نە ئایدێ وانە،یا دەولەتێیە. ژ بەر کو دەولەت نە ئابستراکاسیۆنەکە کو ل سەر جڤاکێ دھەرکە، لێبەلێ سازیەک جڤاکییە کو ژ کۆمەک تایبەتییا مرۆڤان پێک تێ، ئەڤ تێ ڤێ واتەیێ کو ئەڤ کۆم مال و ملکێ مژارا گۆتنێ کۆنترۆل دکە و ب ڤی رەنگی ب باندۆر خوەدی دکە، نە جڤاک ب تەڤاھی و نە ژییێن کو ب راستی بکار تینن. ئەو. چاوا کو چینا خوەدان پرانیێ دەردخە ھۆلێ، ب ھەمان ئاوایی بوورۆکراسیا دەولەتێ ژی، کو تێ واتەیا کو ئەو خوەدیێ ئاموورێن ھلبەرینێیە، ب ئاوایەکی فەرمی و قانوونی بێ ناسکرن یان نا.
ئەڤ دیار دکە کو چما سۆسیالیستێن ئازادیخواز ب بەردەوامی ل سەر خوەبرێڤەبرنا ھلبەرینێیا کارکەران وەکی بنگەھا ھەر شێوەیەک راستینا سۆسیالیزمێ تەکەز کرنە. ژ بەر کو ھەم لەنینیزمێ و ھەم ژی سۆسیالدەمۆکراتیکێ کریە، ل سەر خوەدیدەرکەتنێ راوەستە. ھێژایی گۆتنێیە کو ئەو رەژیمێن کو خوەدیتیا کاپیتالیست ب ملکێ دەولەتێ ڤەگوھەراندنە دەوسا ئانالیزا ئانارشیست د ڤان مژاران دە ( “ھکوومەتا تەڤ-ھێزدار، ناڤەندیپارێز کو کاپیتالیزما دەولەتێ وەکی ئیفادەیا وێیا ئابۆرییە” راست نیشان دانە، کو ئەمما گۆلدمان کورتەیا رووسیایا لەنین بینە زمان. ئۆپ. ٣٨٨). تایبەتمەندیا دەولەتێ ب تو ئاوایی ژ ملکێ تایبەت نە جودایە –یا کو دگوھەرە ئەوە کو کی کارکەران ئیستیسمار دکە و تەپەسەر دکە.
ژ بۆ بێتر نیقاشێ ل بەشا ھ.٣.١٣ بنێرە — “سۆسیالیزما دەولەتێ چما تەنێ کاپیتالیزما دەولەتێیە؟”

ب.٣.٤ ما ملکیەتا تایبەت دکارە وەرە رەواکرن؟

وەرگەرا ماکینە

نا. تەڤی کو چەند ئالیگرێن کاپیتالیزمێ دزانن کو ملکیەتا تایبەت، ب تایبەتی ل سەر ئاخێ، ب بکارانینا ھێزێ ھاتیە ئافراندن ژی، پرانیا وان دپارێزن کو ملکیەتا تایبەت ئادلە. پاراستنا ھەڤپارا ملکیەتا تایبەت د خەباتا رۆبەرت نۆزجک (ئالیگرێ کاپیتالیزما “بازارا ئازاد” ) دە تێ دیتن. ژ بۆ نۆزجک، بکارانینا ھێزێ بدەستخستنا نەقانوونی دکە و ژ بەر ڤێ یەکێ ھەر سەرناڤەک ھەیییا ملکێ نە رەوایە (ب گۆتنەک دن، دزی و بازرگانیا تشتێن دزین خوەدیێ ڤان تشتان قانوونی ناکە). ژ بەر ڤێ یەکێ، ھەکە دەستکەفتیا دەستپێکێیا ئاخێ نە رەوا بوو، وێ ھنگێ ھەمی سەرناڤێن ھەیی ژی نە رەوا نە. و ژ بەر کو خوەدیتیا تایبەتا ئاخێ بنگەھا کاپیتالیزمێیە، کاپیتالیزم ب خوە ژی وێ بێ قانوونی بێ کرن.
ژ بۆ کو ل دۆرا ڤێ پرسگرێکێ بگرە، نۆزجک خەباتا لۆجکە ( “تھە لۆجکەان پرۆڤسۆ” ) بکار تینە کو دکارە وھا وەرە کورت کرن:
١. مرۆڤ خوەدی ل خوە و ژ بەر ڤێ یەکێ کەدا خوەیە.
٢. جیھان د دەستپێکێ دە ھەڤپارە (ئان ژی د رەوشا نۆزجک دە بێخوەدییە.)
٣. مرۆڤ ب خەباتا ل سەر چاڤکانیێن ھەڤپار (ئان نەخوەدی) رە، ژ بەر کو خوەدیێ کەدا خوە نە، وێ ڤەدگوھەرینن ملکێ خوە.
٤. ھەکە ھوون رەوشایێن دن خەراب نەکن، ھوون دکارن ل سەر پارەک ژ ناڤینی مەزنتر ل جیھانێ مافێن موتلەق بستینن.
٥. دەما کو مرۆڤ ملکێ تایبەت ب دەست خست، ژ ئالیێ ئەخلاقی ڤە بازارەک ئازادا سەرمایە و کەدێ تێ خوەستن.
لێبەلێ، د ڤێ تەۆریێ دە گەلەک خەلەتی ھەنە.یا ھەری دیار ئەڤە کو چما تەڤلھەڤکرنا تشتێ کو ھوون خوەدان (خەبات دکن) ب تشتێ کو خوەدیێ ھەمییانە (ئان نەخوەدی) وێ د ملکێ وە دە ڤەدگەرینە؟ بێ گومان ئەوێ ب ھێسانی وەرە ڤێ واتەیێ کو وە کەدا کو وە خەرج کریە وندا کریە (میناک، ھندک کەس دکارن ببێژن کو وە خوەدیێ چەمەک تەنێ ژ بەر کو وە تێ دە ئاڤژەنی کریە ئان ژی ماسیگریێ کریە). ھەر چقاس ئەم راستبوونا نیقاشێ بھەسبینن و بپەژرینن کو ب خەباتا ل سەر پەرچەیەک ئەرد خوەدیتیێ دافرینە ژی، چما ئەم بفکرن کو دڤێ ئەڤ خوەدیدەرکەتن ل سەر بنگەھا مافێن ملکیەتا کاپیتالیست بە؟ گەلەک چاندان ب ڤی رەنگی فۆرمێن ملکیەتێیێن “موتلەق” ناس نەکرنە ، مافێ ملکیەتێیێ کو تێ ھلبەراندن قەبوول کرنە لێ نە ئاخا خوە.
ژ بەر ڤێ یەکێ، تەخمینا کو خەرجکرنا کەدێ ئاخ ڤەدگوھەرینە ملکێ تایبەت، بخوەبەر پێک نایێ. ھوون دکارن بەرەڤاژیێ ڤێ یەکێ ژی نیقاش بکن، ئانگۆ کەد، دەما کو خوەدیدەرکەتنا ل تشتێن کو ھاتنە ئافراندن ھلدبەرینە، نە ملکێ ل ئاخێ، تەنێ خوەدیتیێ ھلدبەرینە. ب گۆتنێن پرۆودھۆن:
“ئەز دپەژرینم کو خوەدێگراڤی ژ بۆ تەنگاھی و پیشەسازیا خوە ھەقێ خوە دستینە… لێ ئەو تو مافێ ئاخێ ب دەست ناخە. عبلا کەدکار ژ بەر کەدا خوە دەرکەڤە.” پر باشە، لێ ئەز فام ناکم کو ملکێ د بەرھەمان دە ب خوە رە مالزەمەیا خام ھلدگرە، ما ژێھاتیبوونا ماسیگر، کو ل ھەمان پەراڤێ دکارە ژ ھەڤالێن خوە زێدەتر ماسی بگرە، وی دکە خوەدیێ زەڤیێن ماسیگران پسپۆریا نێچیرڤانەکی ژ دارستانا لیستکێ رە وەکی سەرناڤەک بێکێماسی تێتە ھەسباندن، – گەریدەیا کەدکار خەلاتا پیشەسازیا خوە د پربوون و سەروەریا چاندنیا خوە دە دبینە ئاخ، مافێ وییێ تەرجیھکرنێ ھەیە، تو جاری، د بن تو شەرت و مەرجان دە، ژ بەر ژێھاتیا خوەیا جۆتکار نایێ دەستوور کرن کو ژ ئاخا کو ئەو دچلمسینە.
“ژ بۆ گوھەراندنا ملک و ملکێ، ژ بلی کەدێ تشتەک لازمە، بێیی ڤێ یەکێ مرۆڤ گاڤا کو ژ کەدکاریێ راوەستیا وێ دەڤ ژ خوەدێگراڤی بەردە. نھا، قانوون ملکێ خوەدانیا کەڤنار و بێ گومان بنگەھ دگرە؛ ئانگۆ رەچەتە. کار تەنێ نیشانا ئاقلانەیە، کریارا فزیکییە، کو ب وێ داگیرکەری تێ خویانگ کرن. ئەگەر، وێ دەمێ، چاندنی پشتی کو دەڤ ژ کەد و ھلبەرینێ بەردە، خوەدیێ وێ بمینە، گەر کو ملکێ وی پێشی قەبوول بکە، پاشێ وەرە تەھاموولکرن، د داویێ دە ببە نەناس ب دەستوورا قانوونا مەدەنی پێک تێ، و ل گۆری پرەنسیبا داگرکرنێ ئەڤ یەک راستە، کو نە فاتوورەیا فرۆتانێ، نە کرێیا چاندنیێ ھەیە، لێ تێ واتەیا.
“مرۆڤ ھەر تشت ئافراندیە – ھەر تشت ژ بلی ماتەریالێ بخوە. نھا، ئەز دپارێزم کو ئەڤ ماتەریال ئەو تەنێ دکارە ب شەرتێ کەدا دایمی خوەدی بکە و بکار بینە، — دایینا مافێ خوەیێ ملکیەتێ د تشتان دە. کو وی ھلبەراندیە.
“ژ بەر ڤێ یەکێ، ئەڤ خالا یەکەمە کو ھاتی چارەسەر کرن: ملکێ د ھلبەرێ دە، ھەکە ئەم ئەو قاس بدن، د ناڤگینێن ھلبەرینێ دە ملکێ خوە ب خوە رە ناگرە؛ ژ من رە خویا دکە کو ھەوجەداریا خوە نیشانی زێدە تونە. د ناڤبەرا لەشکەران دە جووداھی تونە.یێ کو خوەدیێ چەکێن وییە، ماسۆنێ کو خوەدیێ مالزەمەیێن کو ژ بۆ لێنێرینا وی نە، ماسیگرێ کو خوەدیێ ئاڤێیە، نێچیرێ کو خوەدیێ زەڤی و دارستانانە، و جۆتکارێ کو خوەدیێ زەڤیانە: ھەموو، ھەکە ھوون وەھا ببێژن، ھەمی خوەدیێن بەرھەمێن وان — نە یەک خوەدانێ ئاموورێن ھلبەرینێیە . [ تایبەتمەندی چیە؟ ، رووپ. ١٢٠-١]
ئارگومانا پرۆودھۆن ژیا نۆزجک پرتر راستداریا دیرۆکی ھەیە. خوەدیدەرکەتنا ھەڤپارا ئاخێ ب کارانینا کەسانە رە ب دەھ ھەزاران سالن فۆرما سەردەستا مافێن ملکیەتێیە دەما کو تەۆریا “قانوونا خوەزایی”یا نۆزجک ڤەدگەرە خەباتا لۆجکەیا د سەدسالا ھەفتەمین دە (ب خوە ھەولدانەک ژ بۆ پاراستنا دەستدرێژیا نۆرمێن کاپیتالیست. خوەدیتیا ل سەر یاسایا ھەڤپارا بەرێ). تەۆریا نۆزجک تەنێ دەرباسدار خویا دکە ژ بەر کو ئەم د جڤاکەک دە دژین کو فۆرما سەردەستا مافێن ملکیەتێ کاپیتالیستە. ب ڤی رەنگی، نۆزجک پرسێ دپرسە – ئەو تشتێ کو ئەو ھەول ددە ئیسبات بکە تەخمین دکە.
ب پاشگوھکرنا ڤان مژارێن ئەشکەرە، نیقاشا راستینا نۆزجک چیە؟
تشتا کو پێشی لێ تێ گرتن ئەڤە کو ئەو چیرۆکەکە، ئەفسانەیە. سیستەما ملکیەتێیا ھەیی و پارڤەکرنا وێیا چاڤکانی و مافێن خوەدیتیێ بەرھەما ب ھەزاران سالانا ناکۆکی، زۆرێ و توندیێیە. ژ بەر ڤێ یەکێ، ل گۆری ئارگومانێن نۆزجک، ئەو نە رەوایە و خوەدیێن ھەیی مافێ وان تونە کو کەسێن دن ژ گھاندنا وان بێپار بھێلن ئان ژی ل ھەمبەر باج ئان دەستەسەرکرنێ ئیتیراز بکن. لێبەلێ، ب راستی ئەڤ ئەنجامە کو نۆزجک دخوازە ب چیرۆکا خوە ژ ھۆلێ راکە. ب پێشکێشکرنا جەرباندنەک رامانا نەھستۆریکی، ئەو ھێڤی دکە کو خوەندەڤان رازی بکە کو دیرۆکا راستینا ملکێ پاشگوھ بکە دا کو خوەدیێن ھەیییێن ملکێ ژ نووڤەبەلاڤکرنێ بپارێزە. تەۆریا نۆزجک تەنێ ب جددی تێ گرتن ژ بەر کو، یەکەم، ئەو تشتێ کو ئەو ھەول ددە رەوا بکە (ئانگۆ مافێن ملکیەتا کاپیتالیست) دھەسبینە و د ئەنجامێ دە خوەدان ھەڤگرتنەک رووپییە ویا دویەمین ژی، ژ بۆ دەولەمەندان خوەدان کێرھاتیبوونا سیاسییا ئەشکەرەیە. .
تشتا دویەمین کو دڤێ وەرە زانین ئەڤە کو ئارگومان بخوە کوور خەلەتە. ژ بۆ کو ھوون ببینن کا چما، (وەک میناک) دو کەسێن کو ئاخا ھەڤپار پارڤە دکن بگرن. نۆزجک دەستوورێ ددە یەک کەس کو ئاخا خوە وەکییا خوە بخوازە ھەیا کو “پێڤاژۆیا کو ب گەلەمپەری د تشتەک بەرێ نەخوەدی دە مافەک ملکێ وەسیەتکرییێ دۆمدار چێدکە دێ ووسا نەکە ھەکە پۆزیسیۆنا کەسێن دن ئێدی نە د ئازادیا کارانینا تشتێ دە بە. ژ بەر ڤێ یەکێ خرابتر بوویە.” [ ئانارشی، دەولەت و ئوتۆپیا ، ر. ١٧٨] ژ بەر ڤێ یەکێ، یەک ژ ھەر دو ھەڤپارێن مە، ھەیا کو کاربە مەاشەکی ژیا کو د ئەسلێ خوە دە ھلدبەراندیە زێدەتر بدەیێ دن، دکارە زەڤی ب دەست بخە. گەر ئەڤ رەوش بگھیژە وێ ھنگێ، ل گۆری نۆزجک، ڤەقەتاندنا دەستپێکێ راست بوو و ھەر وەھا ھەمی دانووستەندنێن بازارێیێن پاشین ژی وسا نە. ب ڤی ئاوایی جیھانا بێخوەدی دبە خوەدی و پەرگالەک بازارێیا کو ل سەر بنگەھا مافێن ملکیەتا کاپیتالیست د چاڤکانیێن ھلبەرینێ (ئەرد) و کەدێ دەیە پێش دکەڤە.
بالکێشە، ژ بۆ ئیدەۆلۆژیەک کو ژ خوە رە “ئازادی” ب ناڤ دکە، تەۆریا نۆزجک ب شەرت و مەرجێن کو ل سەر بنگەھا کارانینا ھەڤپار د ناڤ جڤاکێ دە ھەبوون، “خرابتر” ب تەنێ رەفاھا مادی پێناسە دکە. لێ راستی ئەڤە کو کەسەک ئەرد ب دەست خستبە،یێ دن نکاربە ژ ئاخا مایی بژی، وێ دەمێ پرسگرێکەک مە ھەیە. کەسێ دن نەچارە کو بپەژرینە کو ببە خوەدیێ ئاخێ. راستیا کو خوەدیێ ئەردێ نوو مەاشەکی ددەیێ دن دا کو ئاخا خوە بخەبتینە کو ژیا کۆلەیێ نوویێ مەاشێ کو د ئەسلێ خوە دە ھلبەراندیە زێدەتر دکە، دبە کو ب “پێوستیا لۆجکەان” رە وەرە دیتن. مژارا گرینگ ئەوە کو کۆلەیێ نوویێ مەاش ژ بلی کارکرنێ ژ بۆ یەکی دن رە بژارەک نەمایە و د ئەنجامێ دە ژی دبە بندەستێ دەستھلاتداریا وی کەسی. ب گۆتنەکە دن، “خرابتر” بوونا د وارێ ئازادیێ دە (ئانگۆ خوەسەری ئان خوەبرێڤەبرنێ) ژ بۆ نۆزجک نە گرینگە، ھەلوەستەک کو مەرڤ دکارە بگرە.
نۆزجک ئیدا دکە کو د ئیدەۆلۆژیا خوە دە گرانیێ ددە سەر خوە-خوەدانیێ ژ بەر کو ئەم فەردێن جھێ نە، ھەر یەک ب ژیانا خوەیا کو رێڤە دبە. ژ بەر ڤێ یەکێ ئەجێبە کو مەرڤ دبینە کو نۆزجک د ڤەگۆتنا خوەیا دەستگرتنێ دە بالێ ناکشینە سەر کاپاسیتەیا مرۆڤان کو ل گۆری تێگینا خوەیا ل سەر خوە تەڤبگەرن. ب راستی، ئیتیرازەک ل ھەمبەر دەستەسەرکرنا کو کەسەک بخە ناڤ رەوشەک نەھەوجە و نەخوەستییا بندەستی و گرێدانا ب ئیرادەیا کەسێن دن رە تونەیە.
بالا خوە بدنێ کو راستیا کو کەس ناھا د بن بریارێن کەسێن دن دە نە ژ ھێلا نۆزجک ڤە د نرخاندنا دادمەندیا ڤەقەتاندنێ دە نایێ ھەسباندن. راستیا کو ئافراندنا ملکێ تایبەت دبە سەدەما ئینکارکرنا ئازادیێن گرینگ ژ بۆ کۆلەیێن مەاش (ئانگۆ، کۆلەیێ مەاش ل سەر ستاتوویا ئاخا کو بکار دانین و نەبێژە کا کەدا وان چاوا تێ بکار ئانین). بەریا ئاڤاکرنا ملکیەتا تایبەت، ھەموویان کارێ خوە ب رێ ڤە دبرن، د ھەموو وارێن ژیانا خوە دە خوەدی رێڤەبەریا خوەسەر بوون. پشتی ڤەقەتاندنێ، کۆلەیێ نوویێ مەاش خوەدان ئازادییەک ووسا نینە و ب راستی دڤێ شەرت و مەرجێن کار کو تێ دە ئەو دەڤ ژ کۆنترۆلێ بەرددن کو ئەو پر وەختێ خوە چاوا دەرباس دکن قەبوول بکە. کو ئەڤ مژار ژ بۆ پێشنیارا لۆجکەان نە گرینگە، نیشان ددە کو ب راستی کاپیتالیزما ئازادیێ چقاسی ب فکارە.
گەلەک ئیدایێن نۆزجکێن د بەرژەوەندیا خوە-خوەدیتیێ دە و چما ئەو گرینگە ل بەر چاڤان بگرن، ھوونێ بفکرن کو خوەسەریا کۆلەیێن مەاشێن کو نوو ھاتنە دەرخستن دێ ژ بۆ وی گرینگ بە. لێبەلێ، خەمەک ووسا نایێ دیتن — خوەسەریا کۆلەیێن مەاش وەکی کو نە گرینگ بە تێ ھەسباندن. نۆزجک ئیددیا دکە کو خەما ئازادیا مرۆڤانا کو ژیانا خوە ب رێ ڤە ببن بنگەھێ تەۆریا وییا مافێن ملک-نەسینۆرکرییە، لێ، خویایە کو ئەڤ ژ کۆلەیێن مەاش رە دەرباس نابە. راستکرنا وییا ژ بۆ ئافراندنا ملکێ تایبەت تەنێ خوەسەریا خوەدیێ ئاخێ وەکی تێکلدار دبینە. لێبەلێ، وەکی کو پرۆودھۆن راست دبێژە:
“ئەگەر ئازادیا مرۆڤ پیرۆز بە، ئەو د ھەمی کەسان دە ب ھەمان رەنگی پیرۆزە؛ ھەکە ژ بۆ چالاکیا خوەیا ئۆبژەکتیڤ، ئانگۆ ژ بۆ ژیانا خوە پێدڤی ب ملک ھەبە، دەستەسەرکرنا ماددەیان ژ بۆ ھەمی کەسان ب ھەمان رەنگی پێدڤییە … ما نە ووسایە. ل پەی وێ یەکێیە کو کەسەک نکاربە رێ ل بەر یەکی دن بگرە کو ب قاسییا خوە مالزەمەیێ ب دەست بخە. [ ئۆپ. جت. ، رووپ. ٨٤-٨٥]
ئەنجامێن ئارگومانا نۆزجک ئەشکەرە دبن دەما کو ئەم ژ کریارێن دەستپێکێیێن دەستگرتنێ بەرب رەوشا ئابۆرییا کاپیتالیستا پێشکەفتی ڤە بچن. د رەوشەکە وھا دە ھەموو زەڤیێن بکێرھاتییێن بەردەست ھاتنە دەستەسەرکرن. جووداھیێن مەزن د ناڤ کی دە خوەدیێ چیە و ئەڤ جوداھی دەرباسی نفشێ دن دبن. ب ڤی رەنگی چینەک (کێمنەتەوە) مرۆڤێن کو خوەدیێ جیھانێ نە و چینەک مرۆڤان (پرانیا) ھەنە کو تەنێ دکارن ب شەرتێن کویێن بەرێ قەبوول دکن بگھیژن ناڤگینێن ژیانێ. ما ب راستی چاوا دکارە وەرە گۆتن کو پڕانی خوەدیێ خوە نە، ھەکە ئەو بێیی دەستوورا کەسێن دن (کێماھیا خوەدان) تشتەک نەکن.
د بن کاپیتالیزمێ دە تێ ئیداکرن کو مرۆڤ خوەدیێ خوە نە، لێ ئەڤ یەک ب تەنێ فەرمییە ژ بەر کو پرانیا مرۆڤان خوەدان چاڤکانیا سەربخوە نە. و ژ بەر کو ئەو مەجبوورن کو چاڤکانیێن گەلێن دن بکار بینن، ئەو د بن کۆنترۆلا کەسێن کو چاڤکانیێن خوە دە نە. ب گۆتنەکە دن، ملکیەتا تایبەت خوەسەریا پرانیا نفووسێ کێم دکە و رەژیمەکە دەستھلاتداریێ ئاڤا دکە کو گەلەک دشبن کۆلەتیێ. وەکی کو ژۆھن ستوارت مڵ گۆت:
“ئێدی ب زۆرا قانوونێ نە کۆلە و نە گرێدایی نە، پڕانیا مەزن ئەو قاس ب زۆرا ملکن؛ ئەو ھین ژی ب جیھەک، ب کارەکی و ل گۆری ئیرادەیا کاردێرەکی ڤە گرێدایی نە و ژ بەر قەزایا ژدایکبوونێ ھەم ژ کێفان، ھەم ژی ژ ئاڤانتاژێن دەروونی و ئەخلاقی،یێن کویێن دن بێیی زۆر و زەھمەتی و بێیی چۆلێ میراس دستینن، کو ئەڤ خرابیەکە کو ھەما ھەما ھەر یەک ژ وانێن کو ھەیا نھا مرۆڤاھیێ ل دژی وان تێدکۆشە، خزان د باوەریێ دە نە. ” [ “بەشێن ل سەر سۆسیالیزمێ” ، پرەنسیبێن ئابۆریا سیاسی ، رووپەل ٣٧٧-٨]
کاپیتالیزم، ھەر چەندی ئیدایا خوەداوەندیا فەرمی بکە ژی، د ئەسلێ خوە دە نە تەنێ خوەبرێڤەبرنا مرۆڤێن چینا کارکەر سینۆردار دکە، ژ بۆیێن دن ژی دکە چاڤکانیەک.یێن کو پشتی کو کەسێن دن ھەموو مال و ملکێ بەردەست ب دەست خستنە، دکەڤن سووکێ، ب خێرخوازی ​​ئان ژ بۆ کەسێن دن دخەبتن تێنە سینۆردار کرن.یا پاشین، وەکی کو ئەم د بەشا ج دە نیقاش دکن ، ژ بەر کو کەدا کارکەر ژ بۆ دەولەمەندکرنا کەسێن دن تێ بکار ئانین، ئەنجام ددە ئیستیسمارێ. کەسێن کەدکار نەچارن کو ب پلانا ھەیییا ملکیەتێ رە ھەڤکاریێ بکن و نەچارن کو سوودێ ژیێن دن وەربگرن. ئەڤ تێ وێ مانەیێ کو ژ بۆ دیارکرنا چارەنووسێ چاڤکانیان و ھەم ژی مافێن ل سەر ھەبوونا لاشی و دەروونی ھەوجە دکە. خەمگینیا چارەنووسا خوە (ئانگۆ خوەدیدەرکەتنا ل خوەیا ب واتە) مە دگھینە ملکێ ھەڤپار و کۆنترۆلا ھلبەرینێیا کارکەران و ژ بەر ڤێ یەکێ رەنگەکی سۆسیالیزما ئازادیخواز – نە ملکیەتا تایبەت و کاپیتالیزمێ.
و ھەلبەت ژ بۆ دەستەسەرکرنا ئاخێ پێویستی ب دەولەتەکێ ھەیە کو پاراستنا وێ ل ھەمبەر کەسێن بێخوەدی و ھەروھا دەستوەردانا بەردەوام د ژیانا مرۆڤان دە بکە. دەما کو مرۆڤ ل بەر خوە بھێلن، مرۆڤ دێ ب سەربەستی چاڤکانیێن ل دۆرا خوەیێن کو وان ب نەھەقی ژ ھێلا کەسێن دن ڤە ھاتنە دەستەسەر کرن بکار بینن و ئەو تەنێ دەستوەردانا دەولەتێیا دۆمدارە کو وێ ھنگێ پێشی ل بنپێکرنا پرەنسیبێن دادوەریێیێن نۆزجک دگرە (ژ بۆ بکارانینا تەرمینۆلۆژیا نۆزجک، “پێشڤەچوونا لۆجکەان ” تەۆریەک قالبکری، ئیدایێن وی وەکی دن نە ل بەر خوە ددن).
ب سەر دە، دڤێ ئەم زانبن کو خوەدانیا تایبەتا ژ ئالیێ کەسەکی ڤە، نە-خوەدیبوونا کەسێن دن فەرز دکە ( “ئەم کو ژ چینا پرۆلەتەرن، ملک مە دەردخینە!” [ پرۆودھۆن، ئۆپ. جت. ، ر. ١٠٥]) و وھا بازارا ئازاد” وەکی ھەر سیستەمەکە دنا ئابۆری ئازادیان سینۆردار دکە و دافرینە. ژ بەر ڤێ یەکێ ئیدیایا کو کاپیتالیزم “ئازادیا ئابۆری” پێک تینە ، ئەشکەرە دەرەوە. ب راستی، ئەو ل سەر ئینکارکرنا ئازادیێ ژ بۆ پرانیەک مەزن د دەما دەمژمێرێن کار دە (و ھەر وەھا باندۆرێن جدی ل سەر ئازادیێ ل دەرڤەیی دەمژمێرێن خەباتێ ژ بەر باندۆرێن بەرھەڤکرنا دەولەمەندیێ ل سەر جڤاکێ) بنگەھ دگرە .
دبە کو نۆزجک دکارە ئیدا بکە کو زێدەبوونا بەرژەوەندییێن ماددییێن ملکێ تایبەت، کرینێ رەوا دکە. لێبەلێ، ئەجێب خویا دکە کو تەۆریەک کو “ئازادی” پشتگری دکە دڤێ کۆلەیێن باش ژ مێر و ژنێن ئازادێن بەلەنگاز چێتر بھەسبینە. وەکی کو نۆزجک ئیدیا دکە کو رازیبوونا کۆلەیێن مەاش ژ بۆ بدەستخستنا دەستپێکێ نە ھەوجەیە، ژ بەر ڤێ یەکێ دبە کو ئەو ئیدا بکە کو قەزەنجا د رەفاھا ماددی دە ژ ونداکرنا خوەسەریێ زێدەترە و ژ بەر ڤێ یەکێ دەستوور ددە چالاکیا دەستپێکێ وەکی کریارەک باڤپارێزیێ. لێ ژ بەر کو نۆزجک ل دژی باڤپارێزیێیە دەما کو ئەو مافێن ملکیەتا تایبەت سینۆردار دکە، ئەو ب زۆر نکارە بانگ ل وێ بکە دەما کو پێدڤییە کو ڤان مافان بافرینە. و گەر ئەم باڤپارێزیێ دەرخن ھۆلێ و گرانیێ بدن سەر ئۆتۆنۆمیێ (وەکی کو نۆزجک ئیدیا دکە کو ئەو ل جیھەک دن د تەۆریا خوە دە دکە)، وێ ھنگێ راستدارکرنا دامەزراندنا دەستپێکێیا ملکیەتا تایبەتی پر دژوارتر دبە، ھەکە نە نە گەنگاز بە.
و ئەگەر سەرناڤێ ھەر خوەدیێ ملکێ وان سیبەرا دیرۆکییا شەریەتا لۆجکەانیا ل سەر دەستگرتنێ ھەبە، وێ دەمێ سەرناڤێن وەھا نەدەرباسدارن. ھەر سەرناڤێ کو مرۆڤ ل سەر چاڤکانیێن نەوەکھەڤ ھەبن، دێ ب راستیێن کو “مال دزییە” و “مالی دەسپۆتیزمە” وەرە ھەسباندن. ئیدایا کو ملکیەتا تایبەت ئازادیا ئابۆرییە، ئەشکەرە نە راستە، ھەر وھا ئیدایا کو ملکیەتا تایبەت دکارە ژ بلی “ھێزکرن راستە” ب ھەر تشتی رە راستدار بە.
ب کورتی، “[ئ]ئەگەر مافێ ژیانێ وەکھەڤ بە، مافێ کەدێ ژی وەکھەڤە و مافێ داگیرکرنێ ژی وەکھەڤە.” ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو “یێن کو ئیرۆ نە خوەدیێن وانن، ب ھەمان سەرناڤێ خوەدیێن وانن؛ لێ ژ دێڤلا کو ئەز ژ ڤێ یەکێ دەربخم کو دڤێ ئەو ملک ژ ھەمییان رە وەرە پارڤە کرن، ئەز ل سەر ناڤێ ئەولەھیا گشتی، تەڤاھی راکرنا وێ داخواز دکم.” [پرۆودھۆن، ئۆپ. جت. ، ر. ٧٧ و رووپ. ٦٦] ب تەنێ، ھەکە راستە کو دەستوەردانا دەستپێکێیا چاڤکانیان وەرە کرن، وێ ھنگێ، ژ بەر ھەمان سەدەمێ، ژ بۆیێن دن د ھەمان و نفشێن پاشەرۆژێ دە راستە کو د بەرژەوەندیا پەرگالەک کو رێزێ ژ ئازادیێ رە دگرە، ملکێ تایبەت ژ ھۆلێ راکن. ژ ھەموویان بێتر ژ چەند.
ژ بۆ بێتر ئانالیزێن ئانارشیستێن ل سەر ملکێ تایبەت و چما ئەو نکارە وەرە رەوا کرن (چ ژ ھێلا داگیرکەری، کەد، مافێ خوەزایی، ئان ھەر تشتێ دن ڤە بە) ل خەباتا کلاسیکا پرۆودھۆن بنھێرن تایبەتمەندی چیە؟. ژ بۆ نیقاشێن زێدەتر ل سەر مافێن ملکیەتا کاپیتالیست ل بەشا ف.٤ بنێرە .

ب.٣.٣ چما ملک ئیستیسمارکەرە؟

وەرگەرا ماکینە

ژ بۆ بەرسڤا ڤێ پرسێ، یەکدەستداریا “ئالاڤ و ئالاڤێن” ھلبەرینەر بفکرن. ئەڤ یەکدەستداریا کو چینا سەرمایەدارێن پیشەسازی ب دەست خستیە، دھێلە کو ئەڤ چین ب راستی ژ بۆ ئیمتیازا بکارانینا ئالاڤ و ئاموورێن یەکدەستدار ژ کارکەران رە “بەردێل” بستینە.
ئەڤ دقەومە ژ بەر کو ملک، ب گۆتنێن پرۆودھۆن، چینا کارکەر “ژکاردەرخستنێ” دکە . ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو ملکێ تایبەت چینەک مرۆڤان دافرینە کو ژ بلی کارکرنا ژ بۆ پاترۆنەک نەچارە کو کرێیا خوەدیێ خانی بدە ئان تشتێن کو ئەو وەکی چین ھلدبەرینن، لێ خوەدیێ وان نینن بکرن. دەولەت مافێن ملکیەتێ ل سەر ئەرد، کارگەھ و ھود پێک تینە، تێ ڤێ واتەیێ کو خوەدان دکارە ژ کەسێن دن رە نەھێلە کو وان بکار بینە و قایدەیێن وان ل سەریێن کو ئەو دەستوور ددن ملکێ “خوە” بکار بینن بجیھ بینە . ژ بەر ڤێ یەکێ پاترۆن “کارەکی ددە تە؛ ئانگۆ دەستوورا کارکرنێ د کارگەھ ئان کارگەھا کو نە ژ ئالیێ وی ڤە لێ ژ ئالیێ کارکەرێن دنێن مینا تە ڤە ھاتیە چێکرن. ژ بۆ وی بخەبتن.” [ئالەخاندەر بەرکمان، ئانارشیزم چیە؟ ، ر. ١٤] ژ ڤێ رە کەدا مووچە تێ گۆتن و ژ بۆ ئانارشیستان تایبەتمەندیا دیارکەرا کاپیتالیزمێیە.
ئەڤ چینا مرۆڤێن کو ژ بۆ بژین ب مووچەیان ڤە گرێدایی نە، جارنان ژ ھێلا ئانارشیستێن سەدسالا نۆزدەھان ڤە “پرۆلەتەریا” دھات گۆتن. ئیرۆ پرانیا ئانارشیستان ب گەلەمپەری ژێ رە دبێژن “چینا کارکەر” ژ بەر کو پرانیا کارکەرێن د نەتەوەیێن مۆدەرنێن کاپیتالیست دە نە ژ گوندی ئان ئەسنافان کارکەرێن مووچە نە (ئانگۆ کارکەرێن خوەسەرێن کو ژ ھێلا پەرگالا ملکیەتا تایبەت ڤە ژی تێنە ئیستسمار کرن، لێ ب ئاوایێن جوودا). ھەر وەھا دڤێ وەرە زانین کو ملکێ کو ب ڤی رەنگی تێ بکار ئانین (ئانگۆ ژ بۆ خەبتاندن و ئیستسمارکرنا کەدا کەسێن دن) ژ ھێلا ئانارشیست و سۆسیالیستێن دن ڤە ژی “سەرمایە” تێ گۆتن. ژ بەر ڤێ یەکێ، ژ بۆ ئانارشیستان، ملکیەتا تایبەت سیستەمەکە چینایەتی چێدکە، رەژیمەکە کو تێ دە ھندک، ژ بەر خوەدیتیا خوەیا ل سەر دەولەمەندیێ و ئاموورێن ھلبەرینا وێ، ل سەر گەلەکێن کو خوەدیێن پر ھندکن، دەستھلاتداریێ دکن ( ژ بۆ نیقاشا زێدەتر ل بەشا ب.٧ بنێرە. دەرسان).
ئەڤ پشتراست دکە کو ھندک دکارن ژ خەباتا کەسێن دن سوود وەربگرن:
“د پەرگالا کاپیتالیست دە مرۆڤێ کەدکار نکارە [ب گشتی] ژ بۆ خوە بخەبتە… ژ بەر ڤێ یەکێ… دڤێ ھوون کاردێرەک ببینن. ھوون ژێ رە بخەبتن… د پەرگالا کاپیتالیست دە تەڤاھیا چینا کارکەر ھێزا خوەیا کەدێ دفرۆشە کارکەران کارگەھان چێدکن، ئالاڤان چێدکن . وەک چینەک کارگەھان ئاڤا کرنە، پەرچەیەک ژ کەدا وانا رۆژانە ژ بۆ ئیمتیازا بکارانینا وان کارگەھان تێ گرتن ژ بۆ ئیمتیازێ بکارانینا وان ئالاڤ و ماکینەیان.
“نھا ھوون دکارن تەخمین بکن کا چما شەھرەزاییا پرۆودھۆن گۆتیە کو ملکێن دەولەمەندان ملکێ دزییە ؟ ژ ھلبەرینەر، کارکەر تێ دزین.” [بەرکمان، ئۆپ. جت. ، رووپ. ٧-٨]
ژ بەر ڤێ یەکێ دزیا/ئیستسمارکرنا رۆژانەیا کو ب کاپیتالیزمێ ڤە گرێدایییە، ب دابەشکرنا سەروەت و ملکێ تایبەت ڤە گرێدایییە (ئانگۆ دزینا دەستپێکێیا ئاموورێن ژیانێ، ئەرد، کار و خانیێن چینا خوەدان). ژ بەر بێپارکرنا پرانیا نفووسێ ژ ئاموورێن ژیانێ، سەرمایەدار د رەوشەک ئیدەال دە نە کو ژ بۆ سەرمایا کو خوەدیێ وانن، لێ نە ھلبەراندن و نە ژی بکار تینن، “بەردێلا کارانینێ” بدن. ژ بەر کو ڤەبژارکەک ھندک ھەیە، کارکەر ب پەیمانان دپەژرینن کو د ناڤ وان دە ئەو خوەسەریا خوە د دەما خەباتێ و بەرھەما وێ خەباتێ دە ژ دەست ددن. ئەڤ یەک دبە سەدەم کو کاپیتالیست بگھیژن “مەلالەک” (کار) کو ب پۆتانسیەل دکارە ژیا کو ب مووچە تێ دایین بێتر نرخێ ھلبەرینە.
ژ بۆ کو ئەڤ رەوش دەرکەڤە ھۆلێ، ژ بۆ کو کەدا ب مەاش ھەبە، دڤێ کەدکار نە خوەدیێ ئاموورێن ھلبەرینێیێن کو بکار تینن نەبن خوەدی و نەیێن کۆنترۆلێ. وەکی ئەنجامەک، ژ ھێلا کەسێن کو خوەدیێ ئاموورێن ھلبەرینێیێن کو د دەمژمێرێن خەباتێ دە بکار تینن ڤە تێنە کۆنترۆل کرن. ژ بەر کو کەدا وان د دەستێ پاترۆنێ وان دەیە و ژ بەر کو کەد ژ کەسێ کو دکە نایێ ڤەقەتاندن، پاترۆن ژی د دەما خەباتێ دە ب باندۆر ل کارکەران خوەدی دەردکەڤە و ژ بەر ڤێ یەکێ ئیستیسمار ژی دبە. ژ بەر کو د دەمژمێرێن خەباتێ دە، خوەدان دکارە (د ناڤ ھن سینۆرێن کو ژ ھێلا بەرخوەدان و ھەڤگرتنا کارکەران ڤە و ھەر وەھا شەرت و مەرجێن ئۆبژەکتیڤ، وەکی ئاستا بێکاریێ د ناڤ پیشەسازی ئان وەلاتەک دە تێنە دەستنیشان کرن) رێخستن، ئاست، دەم، شەرت و مەرجێن دژواریا خەباتێ، و ژ بەر ڤێ یەکێ میقدارا ھلبەرانێ (کو خوەدیێ مافێ تەنێ ل سەر ھەیە ھەر چەند کو وان ئەو ھلبەر نەکریە).
ژ بەر ڤێ یەکێ “خەرجا” (ئان “نرخا زێدە” ) ژ ھێلا خوەدیێن کارکەران ڤە تێ ئافراندن کو ژ نرخا تەڤاھییا کو ژ ھێلا کەدا وان ڤە ھاتی زێدەکرن ژ ھلبەر ئان کارووبارێن کو ئەو ژ بۆ فیرمایێ دافرینن کێمتر دراڤ ددن کارکەران. ژ بەر ڤێ یەکێ قازانجا سەرمایەدار فەرقا ڤێ “نرخا زێدە”یە، کو ژ ھێلا کەدێ ڤە ھاتی ئافراندن و ژ کەدێ ھاتی ڤەقەتاندن، ژ خەینێ سەرمایا فیرمایێ و لێچوونێن مادەیێن خاڤ (ل بەشا ج.٢ ژی بنێرە — “قەید ژ کو تێ؟” ).
ژ بەر ڤێ یەکێ ملک ئیستیسمارکەرە ژ بەر کو دھێلە کو زێدەبوونەک ژ ھێلا خوەدان ڤە وەرە مۆنۆپۆل کرن. تایبەتمەندی د ناڤ جیھێ کار دە تێکلیێن ھیەرارشیک چێدکە ( “یەکدەستداریا ئاموور و ئامووران” چێتر دبە کو ژێ رە “یەکدەستداریا ھێزێ” وەرە گۆتن ) و وەکی ھەر پەرگالێن ھیەرارشیک،یێن خوەدی ھێز وێ ژ بۆ پاراستن و پێشڤەبرنا بەرژەوەندیێن خوە ل سەر ھەسابێیێن دن بکار تینن. . د ناڤا کارگەھێ دە ل ھەمبەری ڤێ زۆردەستی و مێتنگەریێ بەرخوەدانەکە کارکەران ھەیە، کو “تێکلیێن ھیەرارشیک…یێن کارسازیا کاپیتالیست ژ بۆ چارەسەرکرنا ڤێ ناکۆکیێ د بەرژەوەندیا نوونەرێن سەرمایەیێ دە ھاتنە چێکرن.” [وڵام لازۆنجک، ئۆپ. جت. ، ر. ١٨٤]
ھێژایی گۆتنێیە کو دەولەت ژ بۆ پاراستنا مافێن مال و ملکێ و رێڤەبرنێ ل ھەمبەر کرنێن کەسێن بێخوەدی ھەر دەم ئامادەیە. وەختا کو ئەو دگھێژە وێ، ھەبوونا دەولەتێیا کو وەکە پاراستڤانێ “یەکدەستداریا دەستھلاتداریێ” دەستوورێ ددە وێ ھەرتمی وێ ھەبێ.
ژ بەر ڤێ یەکێ، سەرمایەدار دکارن ڤێ نرخێ زێدە ژ کارکەران بستینن، تەنێ ژ بەر کو ئەو خوەدیێ ئاموورێن ھلبەرینێ نە، نە ژ بەر کو ئەو ب خوە ب کارێ ھلبەرینەریێ قەزەنج دکن. ھەلبەت دبە کو ھن سەرمایەدار ژی بەشداری ھلبەرینێ ببن، د ڤێ رەوشێ دە مافێ وانێ ب ئەدالەت ھەیە کو ب کەدا خوە نرخا کو ل ھلبەرینا فیرمایێ ھاتیە زێدەکرن؛ لێ خوەدان ب گەلەمپەری ژ ڤێ یەکێ پرتر ھەقێ خوە ددن، و دکارن ویا بکن، ژ بەر کو دەولەت ئەو مافێ خوەدان ملک گارانتی دکە (کو نە ئەجێبە، ژ بەر کو ئەو ب تەنێ ھایا وان ژ دانووستەندن و ھلبەرێن فیرمایان ھەیە و مینا ھەمی کەسێن د پۆزیسیۆنێن بێبەرپرسیار دە نە. ، وێ ھێزێ ب کار تینن — ژ بەر ڤێ یەکێیە کو ئانارشیست پشتگرییا دەمۆکراسیا راستەراست دکن وەکی ھەڤتایێ بنگەھینێ پەیمانا ئازاد، ژ بەر کو تو کەس ل سەر دەستھلاتداریێ نایێ باوەر کرن کو بەرژەوەندییێن خوە ل سەریێن کو بریارێن وانن تەرجیھ ناکن). و ھەلبەت گەلەک سەرمایەدار گەرینەندەیان دستینن دا کو کار و بارێن خوە ژ وان رە بمەشینن، ب ڤی ئاوایی داھاتێ بەرھەڤ دکن ژ بۆ کو ژ بلی خوەدیتیێ تشتەکی نەکن.
ژ بەر ڤێ یەکێ قازانجێن کاپیتالیستان رەنگەکی ئیستسمارکرنا ب پشتگرییا دەولەتێیە. ئەڤ یەک ژ بۆ فایزێن کو ژ ھێلا بانکەران ڤە تێنە بەرھەڤ کرن و ھەم ژی کرێیێن کو ژ ھێلا ئاخایان ڤە تێنە بەرھەڤ کرن راستە. بێیی شێوازەکی دەولەتێ، ئەڤ شێوەیێن ئیستیسمارێ نە ممکونە، ژ بەر کو یەکدەستداریێن کو ئەو گرێدایی نە نکارن وەرن دۆماندن. میناکی، د نەبوونا لەشکەر و پۆلیسێن دەولەتێ دە، کارکەر ب تەنێ ژ خوە رە کارگەھان ب دەست دخستن و ب کار دانین، ب ڤی رەنگی نەھشتن کو سەرمایەدار پارەکە نەھەق ژ زێدەھیا کو دافرینن بدەست بخن.