Wergera Makîne

Na, nabe. Ji bo fêhmkirina çima, divê pêşî em mantiqa li pişt vê îdîayê rave bikin. Ew ji teoriya ku jê re “berhênana marjînal” tê binavkirin, rehê xwe digire. Bi gotinên yek ji pêşdebirên wê:

“Eger her fonksiyona hilberanê li gorî mîqdara berhema xwe were dayin, wê demê her mirov tiştê ku bi xwe hildiberîne distîne. Ger bixebite, tiştê ku bi xebatê diafirîne distîne; ger sermayeyê bide, tiştê ku sermayeya xwe hildiberîne, distîne; û heke bêtir, bi hevrêzkirina ked û sermayeyê re xizmetê bike, ew hilbera ku dikare ji hev cuda were şopandin digihîje vê fonksiyonê. her yek ji van sê fonksiyonan, ew hemî tiştên ku ew diafirîne distîne.” [John Bates Clark, The Distribution of Wealth , r.7]

Hêjayî gotinê ye ku ev vekolîn li ser bingeha hewcedariya rewakirina sîstema heyî bû, ji ber ku “armanca vê xebatê ew bû ku nîşan bide ku dabeşkirina dahatê li ser civakê ji hêla zagonek xwezayî ve tê kontrol kirin, û ku ev qanûn, ger bêyî tevliheviyê bixebite, dê ji her karmendê hilberînê re ew qas dewlemendiya ku ew kirar diafirîne bide.” Bi gotineke din, “tiştê ku çînek civakî distîne, li gorî qanûnên xwezayî, ew e ku ew beşdarî hilberîna giştî ya pîşesaziyê dike.” [Clark, Op. Cit. , r. v û p. 313] Û tenê mirovên dîn dikarin “qanûnek xwezayî” mîna gravity – an kapîtalîzmê red bikin!

Piraniya ekolên aborîya kapîtalîst, dema ku hewil didin dahata ne- kedê rewa bikin, vê teoriya hilberînê digirin. Tiştê ku ekonomîstê rastgir Milton Friedman jê re digot “exlaqê kapîtalîst” îsbat dike ku ev yek îsbat dike : “Ji her yekî re li gorî tiştê ku ew û amûrên ku xwediyê wan in, hildiberîne.” [ Kapîtalîzm û Azadî , r. 161-162] Bi vî awayî, ev yek ji berevaniya sereke ya kapîtalîzmê ye, ji ber ku ew li ser beşdariya hilberînê ya her faktorek (kar, ax û sermaye) ye. Anarşîst wekî nebawer in.

Ne ecêb e, ev teorî ji ber dijwariyên teorîkî yên têkildar hin dem girt. Jixwe, ji bo hilberandina malzemeyek, bêjeyek genim, ji we re her sê faktor lazim in. Em çawa dikarin tesbît bikin ku rêjeya bihayê ji ber erd e, ji sedî çend ji kedê û ji sedî çend ji sermayê ye? Hûn nekarin bi hêsanî bibêjin ku “tevkariya” her faktorek tenê bi lêçûna wê re yek e (ango tevkariya zeviyê kirêya bazarê ye) ji ber ku ev ramanek dorhêl e. Ji ber vê yekê çawa gengaz e ku meriv beşdariya her faktorek hilberînê bêyî mekanîzmaya bazarê bi rengekî diyar bike ku yekem nîşan bide ku beşdaran ji sedî 100 zêde dibin û ya duyemîn jî, ku bazara azad di rastiyê de dê li her faktorek beşdariya xwe ya têkildar vegere?

Li vir teoriya berhemdariya marjînal tê. Di teoriya neo-klasîk de, dema ku faktorên din sabît dimînin, beşdariya faktorek taybetî wekî hilbera marjînal a wê faktorê tê pênase kirin. Weke mînak, sed bermîl genimê ku ji hêla X hektar erd ve hatî hilberandin, ji hêla Y karkeran ve bi nirxa £Z sermayê tê xebitandin. Piştra beşdariya axê dikare wekî zêdekirina genim were pênase kirin ku hektarek zêde zevî wê çêbike (X+1) ger heman hejmara karkeran bi kar bikirana heman sermayê wê bixebitanda. Bi heman rengî, beşdariya karkerek dê bibe zêdebûna ku dê encam bibe ger karkerek zêde were girtin (Y + 1) da ku heman erd (X) bi heman sermiyanê (£Z) bixebite. Tevkariya sermayê, diyar e, dê bibe zêdebûna genimê ku ji hêla heman hejmara karkeran (X) ve tê hilberandin, heman erd (Y) ku yekîneyek din a sermayê bikar tîne (£Z+1). Dûv re matematîk dest pê dike. Ger di warê cîgirbûna faktoran, vegerên kêmbûyî û hwd de têra xwe texmîn bêne kirin, wê hingê teorema matematîkî (Teorema Euler) dikare were bikar anîn da ku nîşan bide ku berhevoka van beşdariyên marjînal dê sed bushel be. Bi sepandina hê bêtir texmînan ji bo misogerkirina “reqabetê ya bêkêmasî” dikare bi matematîkî were îsbat kirin ku kirêya serê donimek ku ji hêla vê bazara kamil ve hatî destnîşan kirin dê tam beşdariya axê be, ku meaşê bazarê dê bibe beşdariya karkeran, û rêjeya faîza bazarê dê bibe beşdariya sermayê. Wekî din, dikare were xuyang kirin ku her hêzek yekdestdar dê bikaribe xwediyê faktorek ji ya ku dike zêdetir werbigire, ji ber vê yekê yên din îstîsmar bike.

Dema ku ev bandorker e, pirsgirêk eşkere ne. Wekî ku em di beşa C.2.5 de nîqaş dikin , ev model (bi rastî, nikare) aboriyek rastîn diyar bike. Lêbelê, ji pratîkî an realîzmê tenê pirsgirêkek bingehîntir heye, ew e ku ew prensîbek ehlaqî (ku faktor divê li gorî tevkariyên xwe yên hilberîner werbigirin) bi pirsgirêkek xwedîtiyê re tevlihev dike. Lewre jî eger em bixwazin bibêjin ax û sermaye “tevkariyê” didin berhema dawî jî, em nikarin ji bo xwediyê erd û sermayedar jî heman tiştî bibêjin. Di mînaka me ya li jor de, divê were zanîn ku ne sermayedar û ne jî xwediyê axê di rastiyê de bi tiştekî ku jê re tê gotin çalakiyek hilberînerî tê gotin, nakin. Rolên wan bi tenê pasîf in, ew bi tenê destûrê didin ku tiştên ku ew xwediyê wan in, ji hêla kesên ku karê rastîn dikin, kedkaran, bikar bînin.

Teoriya hilberîna marjînal nîşan dide ku bi kêmbûna berberiya marjînal re, tevkariya kedê ji tevahiya hilberê kêmtir dibe. Cûdahî tê îdiakirin ku tam tevkariya sermaye û axê ye. Lê ev “tevkariya” sermaye û axê çi ye? Bêyî kedkaran tu encam çênabe. Wekî din, di warê fîzîkî de, hilbera marjînal a, bêje, sermaye bi tenê ew mîqdara ku hilber bi wê kêm dibe ye dema ku yek perçeyek sermayê ji hilberînê were derxistin. Ew ji hêla xwediyê sermayeya navborî ve tu çalakiyek hilberîner nîşan nade. Ji ber vê yekê ew tevkariya hilberîna wî/wê napîve. Bi gotineke din, aborîya kapîtalîst hewl dide ku xwediyên sermayê bi makîneyên ku ew xwedî dikin tevlihev bike. Berevajî kedê, ku “xwedîtiya” wê ji çalakiyên hilberînê yên ku têne kirin nayê veqetandin, sermaye û ax bêyî ku xwediyên wan bi rastî tiştek hilberînê bikin, dikarin werin xelat kirin.

Digel hemî matematîkên xwe yên ecêb, çareseriya neo-klasîk bi tenê têk diçe ji ber ku ew ne tenê bi rastiyê re ne têkildar e, ji hêla etîkî ve jî ne têkildar e.

Ji bo ku em bibînin ka çima, werin em mesela erd û kedê binirxînin (sermaye tevlihevtir e û dê di du beşên bê de were nîqaş kirin). Teoriya berhemdariya marjînal dikare nîşan bide, bi têra xwe tê texmînkirin, ku pênc hektar erd dikarin bi keda deh mêran 100 buşel genim derxînin û ku tevkariya erd û kedê her yek bi rêzê 40 û 60 buşel e. Bi gotineke din, her karkerek mûçeyek ku temsîla 6 beroşan genim dike û xwediyê xanî jî 40 bermîlan distîne. Weke sosyalîst David Schweickart jî dibêje, “me hem tevkariya kedê û hem jî beşdariya axê bi tenê ji ramanên teknîkî werdigire. Me di derbarê xwedîderketin, pêşbazî, an têkiliyên civakî û siyasî yên din de ti texmînek nekiriye. Di analîzê de tu texmînên veşartî yên li ser kapîtalîzmê nehatine kirin.” [ Piştî Kapîtalîzmê , r. 29]

Bê guman ev tê vê wateyê ku aborînasî parastinek ji bo dahata ne-kar çêkiriye? Ne wisa ye, ji ber ku ew mijara sereke ya tiştê ku beşdariyek derbasdar temsîl dike paşguh dike. Encama ku xwediyê erdê (an kapîtalîst) mafê dahata xwe heye “bi tu awayî ji bingehên teknîkî yên argumanê dernakeve. Bifikirin ku deh karkerên me pênc donim wekî kolektîfek karker çandine. Di vê yekê de, ew ê tevahiya hilberê, hemî sed buşel, li şûna şêst bistînin. Ma ev neheq e? Çil buşelên din divê biçin kê? Ji bo ‘beşdariya’ wê axê? Ma dibe ku kolektîf çil buşel wekî pêşkêşiyek ji Xwedayê Axê re bişewitîne? (Ma Xwediyê Axê nûnerê vê Xwedayê Axê li ser Erdê ye?).” [ Op. Cit. , r. 30] Divê were zanîn ku Schweickart gotinên Proudhon dubare dike:

“Xwedî çiqas bikêrhatina hilberên kirêdarê xwe zêde dike? Ma wî çilandiye, tov kiriye, çilandiye, çilandiye, çilandiye, çilandiye?… Ez qebûl dikim ku erd amûrek e; lê kê ew çêkiriye? Ma xwedêgiravî? Ma wî — bi vê xisleta bikêrhatî, bi vê kalîteya axê ve bi vî rengî ya bikêrhatî , bi vî kalîteya axê ve gihandiye dawîyê. Bi rastî yekdestdariya xwedêgiravî li wir e, her çend wî ev yek nekiriye, lê ew ji bo karanîna wê heqê bixwaze, em ê vê mijarê bi wî re binirxînin, an jî dema ku xwedan nûnerê wî ye. [ Taybetmendî çi ye? , rûp. 166-7]

Bi gotineke din, dayîna destûr nikare wekî “tevkarî” an kiryarek “hilberîner” were hesibandin:

“Em dikarin bibînin ku şiyanek exlaqî hatiye kirin. Xwepêşandanek teknîkî bi hilbijartina termînolojiyê, ango bi navê “tevkariyê” ji hilberek marjînal re xwe wekî argumanek exlaqî derbas kir. “Beşdariyên ehlaqî” yên xwedî erd bi “tevkariyeke” axê ve hatiye naskirin saxlem e û di dawiya dirûnê de ji wî re dimîne, lê keda ku her kedkarek jê re tê dayîn nema, ger kedkar berhema din xerc nekin , dê tiştekî din bi dest nexin, lê xwediyê zeviyê dikare sal bi sal “tevkariyê” bidomîne (tiliya xwe hilnede) û ji bo vê yekê sal bi sal were xelat kirin.” [Schweickart, Op. Cit. , r. 30]

Wek mînakên cotkariyên sermayedar û kooperatîf jî nîşan dide, bêyî ku xwediyên wan tiştekî bikin, “tevkariya” axê û sermayê dikare were xelat kirin. Ji ber vê yekê tê çi wateyê, “para sermayê”? Jixwe heta niha kesî pere nedaye makîne û erdekî. Ew pere ji xwediyê xwe re diçe, ne teknolojî an çavkaniya ku tê bikar anîn. Dema ku “erd” “xelata” xwe distîne, ev tê wê wateyê ku pereyê ku diçe xwediyê axê ne ku zibil li erdê tê belavkirin. Bi heman awayî, ger ax û sermaye di destê kedkaran de bûya, wê demê “sermaye” û “erd” her çend di pêvajoya hilberînê de bihatana bikaranîn û ji ber vê yekê jî “alîkariya” hilberînê bikirana, dê tiştek negiriya. Ev jî xeletiya ramanê nîşan dide ku qazanc, faîz û kirê ji hêla erd û sermayeyê ve ku pêdivî bi xelatkirinê heye, rengekî “tevkariyê” ji pêvajoya hilberînê re nîşan dide. Ew tenê “xelat” werdigirin dema ku ked didin wan da ku wan bixebitin, ango destûrê didin kesên din ku mal û milkê navborî bikar bînin, di berdêla ku ji wan re bibêjin ka çi bikin û berhema keda xwe biparêzin.

Wekî ku Proudhon gotiye, “[w] heqê kê ye ku kirêya axê bigire? Hilberînerê axê, bê şik. Kê erd çêkir? Xwedê. Paşê, xwedan, teqawît bibe!” [ Op. Cit. , r. 104] Heman tişt dikare ji bo “sermaye” (kargeh, makîne û hwd.) jî were gotin. Berkman got, kapîtalîst, “karekî dide te; ew destûra karkirina di fabrîqe an kargeha ku ne ji aliyê wî ve lê ji aliyê karkerên din ên weke te ve hatiye çêkirin. Û ji bo vê destûrê tu alîkariya wî dikî ku heta dawiya jiyana xwe yan jî heta ku tu jê re dixebitî.” [ Anarşîzm çi ye? , r. 14]

Ji ber vê yekê dahata ne- kedê heye ne ji ber ku xwediyên sermaye û axê “beşdarî” hilberînê dikin, lê ji ber ku ew wekî çîn xwediyê amûrên jiyanê ne û karker neçar in ku ked û azadiya xwe bifroşin wan da ku bigihîjin wan:

“Em ji baronê feodal şerm dikin, ku ji gundî re qedexe kir ku kulmek axê bizivirîne, heya ku çaryeka deshilata xwe teslîmî axayê xwe neke. Me ji wan re digot demên barbarî, lê heke şekl guherîbin, têkilî wek xwe mane, û karker neçar dimîne, di bin navê peymana azad de, erkên feodalî qebûl bike.” [Kropotkin, Fetih Nan , r. 31-2]

Têkiliyên milkiyetê yên kapîtalîst e ku rê dide vê yekdestdariya dewlemendiyê ji aliyê kesên xwedî (an serpereşt) lê hilberînê nakin. Karker nirxa tevahî ya tiştên ku hildiberînin bi dest naxin, ne jî xwedî gotin in ka nirxa zêde ya ku bi keda wan tê hilberandin çawa tê bikar anîn (mînak biryarên veberhênanê). Yên din hem dewlemendiya ku ji hêla karkeran ve hatî hilberandin hem jî hêza biryargirtinê ya di nav pargîdaniyê de monopol kirine. Ev formek taybet a bacê ya bêyî nûnertiyê ye, mîna ku pargîdanî rengek taybet a dewletparêziyê ye.

Ji ber vê yekê, dabînkirina sermayê ne karekî hilberî ye, û girtina qazancên ku ji hêla kesên ku bi rastî sermayê bikar tînin ve têne hilberandin, kirinek diziyê ye. Bê guman, ev nayê wê wateyê ku afirandina sermaye ne afirîner e û ne jî alîkariya hilberînê dike. Dûr ji wê! Lê xwedîderketina li encama çalakiya bi vî rengî û kirêkirina wê ne kapîtalîzmê û ne jî qezencê rewa dike. Bi gotineke din, dema ku ji bo hilberandina kelûpelan pêwîstiya me bi makîne, kargeh, xanî û madeyên xam heye, em ne hewceyî axa û sermayedaran in.

Pirsgirêka argumana “tevkariya hilberînê” ya kapîtalîstan ev e ku meriv an divê (a) pênaseyek hişk a hilberînerê tiştekê kî ye, di vê rewşê de divê meriv tenê karmend(an) binirxîne, an (b) pênaseyek nermtir li ser bingeha ku kesan beşdarî rewşên ku xebata hilberînerî mumkin kirine, bigire. Ji ber ku berhemdariya karkeran bi bikaranîna mal û milkê ku ji aliyê sermayedar ve tê dayîn, pêkan bû, bi vî awayî mirov dikare bi “tevkariya hilberînê” bide sermayedar û bi vî awayî îdia bike ku heqê wî ango qezencê heye.

Lê belê, eger mirov (b) bihesibîne, wê demê divê mirov rave bike ka çima divê zincîra krediyê bi kapîtalîst re raweste. Ji ber ku hemî çalakiya mirovî di nav tevnek civakî ya tevlihev de pêk tê, dibe ku gelek faktor wekî beşdarî rewşên ku destûr didin karkeran hilberînin werin destnîşan kirin — mînak mezinbûn û perwerdehiya wan, beşdariya karkerên din di peydakirina hilber, karûbar û binesaziya bingehîn de ku destûrê dide cîhê karûbarê wan kar bike, û hwd. Bêguman milkê kapîtalîst di vê wateyê de bû. Lê tevkariya wî ji karê diya karkeran kêmtir bû. Lê dîsa jî, bi qasî ku em dizanin, tu kapîtalîstek pêşniyar nekiriye ku dayikên karkeran bi parek ji dahata fîrmayê, û bi taybetî jî bi parayek ji ya ku kapîtalîstan werdigirin mezintir , tazmînatê bidin! Lêbelê, eşkere ye ku heke ew bi domdarî mentiqê xwe bişopînin, pêdivî ye ku kapîtalîst bipejirînin ku tezmînata weha dê adil be.

Bi kurtasî, dema ku hin kes dikarin bihesibînin ku qazanc “beşdariya” sermayedar a ji nirxê malzemeyek re ye, rastî ev e ku ew ji bilî xelata xwedîkirina sermayê û dayîna destûr ji bo kesên din ku bi karanîna wê hilberînê bikin ne tiştek din e. Weke ku David Schweickart dibêje, “dabînkirina sermayeyê” ji bilî “destûra bikaranîn” wêdetir nayê wateya. Lê kirina destûrê, bi serê xwe ne çalakiyek berhemdar e, ger karker dev ji xebatê berdin, di her civakê de hilberandin raweste . [ Against Kapitalism , r. 11]

Ev desthilatdarî, wek ku berê jî hat behskirin, ji mekanîzmayên zorê yên dewletê dertê, ku armanca wê ya bingehîn ew e ku kapîtalîstan xwedî vê şiyana îmkana îmkanên hilberînê an jî nehiştina karkeran bin. Ji ber vê yekê, ne tenê “pêşkêşkirina sermayeyê” ne çalakiyek hilberî ye, ew bi pergalek zordestiyek organîze ve girêdayî ye ku hewce dike ku beşek girîng a nirxê ku ji hêla kedê ve hatî hilberandin, bi bacê were desteser kirin û ji ber vê yekê bi rastî parazît e. Hêjayî gotinê ye ku kirê dikare wekî “qezenc” jî were hesibandin, ku bi tenê li ser “destûr dayîn” tê bingeh kirin û ji ber vê yekê ne çalakiyek hilberî ye. Heman tişt dikare li ser berjewendiyê were gotin, her çend argûman hinekî cûda bin (li beşa C.2.6 binêre ).

Ji ber vê yekê, ger em bihesibînin ku sermaye û erd berhemdar in jî , ev nayê wê wateyê ku xwedîbûna wan çavkaniyan mafê dahatiyê dide xwediyê xwe. Lê belê ev tehlîl pir zêde qîmetê dide îdeolojiya kapîtalîst. Rastiya sade ev e ku sermaye qet ne berhemdar e. Belê, “sermaye” tenê dema ku ji hêla kedê ve tê bikar anîn beşdarî hilberînê dibe (bêguman zevî nirxên karanînê derdixe holê, lê ev tenê gava ku ked ji bo berhevkirina fêkiyan, berhevkirina genim an kolandina komirê tê bikar anîn peyda dibin). Bi vî awayî, qezenc ne xelata hilberîna sermayeyê ye. Belê ked hilberandina marjînal a sermayeyê çêdike. Ev di beşa pêş de tê nîqaş kirin .

Wergera Makîne

Ji bo ku bêtir pere bi dest bixe divê pere bibe sermaye, ango kargeh, makîne û “malên sermaye” yên din. Lê belê, sermaye (wek pere) bi serê xwe tiştekî dernakeve. Dema ku çend kes jî li ser “qezenckirina drav ji bo we” diaxivin (wek ku perçeyên kaxez bi rastî dikarin her cûre karekî bikin!) diyar e ku ev ne wusa ye — divê mirov karê rastîn bikin. Wekî ku Kropotkin got, “eger [kapîtalîst] pereyê xwe kilît bike, ew ê zêde nebe, ji ber ku [ew] wekî tov şîn nabe, û piştî derbasbûna diwanzdeh mehan ew ê 110 £ di dolaba xwe de nebîne, heke tenê £ 100 têxe nav wê . ew:

“Nirxên ku ji hêla hilbera torê ve têne afirandin, wekî teserif têne rêz kirin û di forma herî zêde guhezbar de têne sermiyan kirin, şeklê ku herî azad û herî hindik bi qîmetê dikeve, – bi gotinekê, forma celebê, tenê nirxa pêkhatî. Niha, heke sermaye ji vê rewşa azadîxwaziyê derkeve û xwe bi xwe ve mijûl bike – ango şeklê makîneyan, avahiyan û hwd. helweşîna pêşkêşî û daxwazê, ew nikare bê zehmetî were veqetandin û tenê çavkaniya xwedan îstîsmar e ku dikare sermayeya binavkirî bidomîne. [ Sîstema Nakokîyên Aborî , r. 291]

Di bin kapîtalîzmê de, karker ne tenê nirxek têr (ango kelûpelên hilberandin) diafirînin ku sermaya heyî û hebûna xwe biparêzin, ew zêdebûnek jî hildiberînin. Ev zêdebûn xwe wek zêdebûneke mal û xizmetan nîşan dide, ango zêdebûneke kelûpelan li gorî hejmara ku mûçeyek karker dikare paşde bikire. Dewlemendiya sermayedaran, bi gotineke din, bi saya wan “berhema keda kesên din berhev kirine” ye. [Kropotkin, Op. Cit. , r. 3] Bi vî awayî Proudhon:

“Mirovê kedkar nikare… tiştê ku ji bo axayê xwe hilberandiye ji nû ve bikire. Bi vî awayî bi hemû bazirganan re ye. . . . ji ber ku hilberandina ji bo axayekî ku bi vî rengî an yekî din qezenc dike, ew neçar in ku ji bo keda xwe bêtir bidin ji ya ku distînin.” [ Malk çi ye , r. 189]

Bi gotineke din, nirxê hemû kelûpelên hilberandî ji nirxa diravî ya ku bi mûçeyên karkeran (ji bilî madeyên xam û sermayên wek xitimandin û xitimîna li ser makîneyan) tê temsîl kirin mezintir e dema ku ew kelûpel hatin hilberandin. Keda ku di nav van “berhemên zêde” de cih digire, çavkaniya qezencê ye, ku divê li ser bazarê were bicîhanîn (bê guman, di pratîkê de nirxa ku ji hêla van zêde-berheman ve tê temsîl kirin li hemî kelûmelên ku di şeklê qezencê de têne hilberandin – cûdahiya di navbera bihayê lêçûn û bihayê bazarê de tê dabeş kirin). Bi kurtasî, nirxa zêde keda bêpere ye û ji ber vê yekê kapîtalîzm li ser îstîsmarê ye. Wekî ku Proudhon destnîşan kir, ” hilber, aborînas dibêjin, tenê ji hêla hilberan ve têne kirîn . Ev tesbît mehkûmkirina milkê ye. Xwediyê ku ne bi keda xwe û ne jî bi amûrên xwe hildiberîne û di berdêla tiştekî de hilberan distîne, an parazît e an jî diz e.” [ Op. Cit. , r. 170]

Ya ku kapîtalîzmê ji hilberîna sade ya esnafan a aboriyên esnaf û gundî cuda dike ev e ku ev dewlemendî ji karkeran re ji aliyê xwedê ve desteserkirin. Hemî anarşîst bi Bakunin re hemfikir in dema ku wî got:

” Malîyet çi ye, sermaye bi şeklê xwe yê îroyîn çi ye? Ji bo sermayedar û xwedan milk ew tê wateya hêz û mafê, ku ji alîyê dewletê ve hatiye garantîkirin, ku bêyî xebatê bijîn… [û bi vî awayî] hêz û mafê jiyanê bi îstismarkirina keda yekî din… ewên… [ku] neçar in ku hêza xwe ya hilberînerîyê bifiroşin bextê şansê.” [ Felsefa Siyasî ya Bakunîn , r. 180]

Xwezaya kapîtalîzmê ye ku yekdestdariya berhemên karker ji aliyê kesên din ve hebe. Ev yek ji ber milkiyeta taybet a di navgînên hilberînê de ye û ji ber vê yekê “encama [ku]… [Karker] dema ku karibe bixebite, heta ku qebûl neke ku keda xwe ji nirxa wê ya rastîn kêmtir bifroşe, tu donim nabîne ku bixebite, ne makîneyek ku bikeve tevgerê.” [Peter Kropotkin, Anarşîzm , r. 55]

Lewma karker neçar in keda xwe li bazarê bifroşin. Lê belê, ji ber ku ev “mal” “wek perçeyên milkê ji şexsê karker nayê veqetandin. Kapasîteyên karker bi demê re çêdibin û ew parçeyek yekpare ya xwe û nasnameya wî ne; kapasîteyên hundurîn bi der ve bi mirov ve ne girêdayî ne. Her wiha, kapasîteyên an hêza kedê bêyî ku karker bikaribe îradeya xwe bikar bîne, hêza xwe ya têgihîştinê bikar bîne, hebûna hêza xwe bikar bîne û hêza xwe bikar bîne, bikar neyîne.” Ji ber vê yekê, “xwedî” ji bo karanîna hêza kar windahiyek e. Ji ber vê yekê, “peymana ku tê de tê îdiakirin ku karker hêza xwe ya kedê difiroşe, peymanek e ku tê de, ji ber ku ew ji kapasîteyên xwe nayê veqetandin, ew fermanê li ser karanîna laşê xwe û xwe difiroşe… Taybetmendiyên vê rewşê di têgîna koleyê meaş de têne girtin. ” [Carole Pateman, Peymana Zayendî , 50-1].

An jî, bi gotina Bakunîn, “karker ji bo demek diyarkirî kes û azadiya xwe difiroşe” û ji ber vê yekê “tenê ji bo demekî hatiye girêdan û mafê karkerê ku dev ji kardêrê xwe berde . ” [ Felsefa Siyasî ya Bakunîn , r. 187] Ev serdestî çavkaniya zêdebûnê ye, ji ber ku “koletiya meaş ne encama îstîsmarê ye — îstîsmar encama wê yekê ye ku firotina hêza kedê bindestiya karkeran dihewîne. Peymana kar sermayedar wek xwedan diafirîne; mafê wî yê siyasî heye ku diyar bike ka keda karker dê çawa bi îstîsmarê were bikar anîn — û îstismar bike.” [Pateman, Op. Cit. , r. 149]

Ji ber vê yekê qazanc hene, ji ber ku karker xwe difiroşe sermayedar, yê ku paşê xwediyê çalakiya wan e û ji ber vê yekê, wan kontrol dike (an jî rasttir, hewl dide wan kontrol bike) mîna makîneyek. Şîroveyên Benjamin Tucker yên di derbarê îdîaya ku sermaye heqê xelatê ye, li vir bikêrhatî ne. Ew destnîşan dike ku hin “şer … doktrîna ku nirxê zêde – ku pir caran jê re qazanc tê gotin – aîdî kedkar e, ji ber ku ew wê diafirîne, bi îdiaya ku hesp… bi mafdar e ku nirxa zêde ya ku ji bo xwediyê xwe diafirîne. . . wek hespan xwediyê mirovên din tên dinyayê . [ Li şûna Pirtûkê , rûp. 495-6] Bi gotineke din, nîqaşkirina ku divê sermaye were xelat kirin ev e ku meriv bi eşkereyî texmîn bike ku karker tenê mîna makîneyê ne, “faktorek din a hilberînê” ne ji mirovan û afirînerê tiştên bi nirx in. Ji ber vê yekê qazanc heye ji ber ku di roja xebatê de sermayedar çalakî û hilberîna karker kontrol dike (ango di dema xebatê de xwediyê wan e, ji ber ku çalakî ji laş nayê veqetandin û “têkiliyek yekgirtî di navbera laş û xwe de heye. Laş û xwe ne wek hev in, lê xwe ji laşan nayên veqetandin.” [Carole Pateman, Op. Cit , p. 20].

Bi tenê di warê hilberînê de tê hesibandin, ev encam dibe ku, wekî Proudhon destnîşan kir, karker “ji bo karsaziyek ku heqê wan dide û hilberên wan diparêze dixebitin.” [Ji hêla Martin Buber ve hatî vegotin, Paths in Utopia , r. 29] Karîna sermayedaran a ji bo domandina vî rengî yekdestdariya dem û hilbera kesên din di “mafên milkiyetê” yên ku ji hêla dewletên gelemperî an jî yên taybetî ve têne sepandin de cîh digire. Bi kurtasî, ji ber vê yekê, milk “mafê zewq û desteserkirina tiştên din e – fêkiyê pîşesazî û keda yekî din.” [PJ Proudhon, Taybetmendî Çi ye , r. 171] Û ji ber vê “maf”ê, heqdestê karker her tim ji serweta ku jê re çêdike kêmtir dibe.

Nirxa zêde ya ku ji hêla kedê ve hatî hilberandin di navbera qezenc, berjewendî û kirê de (an jî rasttir, di navbera xwediyên faktorên cûda yên hilberînê de ji bilî kedê) tê dabeş kirin. Di pratîkê de, ev zêdeyî ji aliyê xwediyên sermayeyê ve ji bo: (a) razemeniyê (b) ji bo dayina berdêlên li ser stokên xwe, eger hebe, tê bikaranîn; (c) ji bo dayina kirê û faîzê bidin; û (d) dayîna rêvebir û rêvebirên xwe (ku carinan bi xwediyên xwe re dişibin hev) mûçeyên gelek ji karkeran zêdetir bidin. Ji ber ku zêde di navbera komên cuda yên sermayedaran de tê dabeşkirin, ev tê wê wateyê ku di navbera (bibêjin) sermayedarên pîşesazî û sermayedarên fînansê de pevçûnên berjewendiyan çêdibin. Mînakî, bilindbûna rêjeyên faîzê dikare sermayedarên pîşesazî biçewisîne bi arastekirina zêdeya zêde ji wan ber bi destên kirêdaran. Zêdebûnek wusa dikare bibe sedema têkçûnên karsaziyê û ji ber vê yekê têkçûnek (bi rastî, bilindbûna rêjeyên faîzê rêyek bingehîn e ji bo birêkûpêkkirina hêza çîna karker bi afirandina bêkariyê ji bo terbiyekirina karkeran ji tirsa ji kar derxistinê). Zêdebûn, mîna keda ku ji bo ji nû ve hilberandina sermaya heyî tê bikar anîn, di kelûmelê qediyayî de cih digire û piştî ku were firotin tê fêhm kirin. Ev tê wê wateyê ku karker nirxa keda xwe ya tam wernagirin, ji ber ku zêdebûna ku ji hêla xwedan ve ji bo veberhênanê ve tê veqetandin, û hwd. nirxa lêzêdekirî ya kedkaran ji kelûpelan re temsîl dike — nirxa ku ji bo wan nayê dayîn û ne jî tê kontrol kirin.

Mezinahiya vê zêdebûnê, mîqdara keda bê heqdest, dikare bi guhertina dem û giraniya kar (ango bi dirêjtir û dijwartirkirina karkeran) were guhertin. Ger dema xebatê were zêdekirin, mîqdara nirxê zêde bi tevahî zêde dibe. Heger tundî zêde bibe, bo nimûne bi nûbûn di pêvajoya hilberînê de, wê demê mîqdara nirxê zêde bi nisbetî zêde dibe (ango karker di roja kar de hevbera heqdestê xwe zûtir çêdikin û di encamê de keda bêpere zêdetir dibe ji bo serokê xwe). Mînakî, danasîna makîneyên nû nirxa zêde zêde dike bi kêmkirina mîqdara xebata ku ji bo yekîneya hilberê hewce dike. Bi gotinên aborîzan William Lazonick:

Wekî qaîdeyek gelemperî, hemî bihayên bazarê, tevî meaş, ji bo sermayedarek taybetî têne dayîn. Wekî din, di cîhanek reqabetê de sermayedarek taybetî nikare ji bo heyamek girîng gihandina îmtiyazê ji nûvekirinên pêvajoyê an hilberê re bigire. Lê sermayedar xwedî îmtiyaz gihîştina karkerên ku ew dixebitîne û kontrol dike. Bi rastî ji ber ku kar bi destxistina sermayeyê bi temamî ne girêdayî ye, lê ji ber ku kar bi destxistina sermayeyê ve girêdayî ye. Di pêvajoya hilberînê de karger çiqas bêtir girêdayî kardêrê xwe be, ew qas hêza kapîtalîst heye ku di berdêla heqdestê rojê de karekî dirêjtir û dijwartir bixwaze.

“Pîvana nirxa zêde ferqa di navbera nirxa lêzêdekirî û nirxê ku ji karker re tê dayîn de ye. Wek xwediyê amûrên hilberînê, kapîtalîstê pîşesazî xwediyê mafekî qanûnî ye ku nirxa zêde ji bo xwe biparêze.” [ Awantajên Pêşbazî li Qata Dikanê , r. 54]

Zêdebûnek weha nîşan dide ku ked, mîna her malzemeyek din, xwedî nirxek karanîna û nirxek pevguhertinê ye. Nirxa pevguhertinê ya kedê heqdestê karkeran e, nirxa wê ya bikaranîna karîna wan a xebatê ye, ya ku kapîtalîstê ku jê dikire dike. Ji ber vê yekê hebûna “berhemên zêde” nîşan dide ku ferqek di navbera nirxa pevguhertina kedê û nirxa karanîna wê de heye, ku ked bi potansiyel dikare ji ya ku di heqdestan de vedigere zêdetir nirx biafirîne . Em bi potansiyel tekez dikin, ji ber ku derxistina nirxa karanîna ji kedê ne operasyonek hêsan e mîna derxistina ewqas joulên enerjiyê ji tonek komirê. Hêza kedê bêyî ku kedkar di bin îradeya sermayedar de bin, nayê bikar anîn – berevajî tiştên din, hêza kedê di nav mirovan de ji hev nayê veqetandin. Hem derxistina nirxa bikaranînê û hem jî diyarkirina nirxa pevguhertinê ya ji bo kedê girêdayî – û bi kûrahî ji hêla – kiryarên karkeran ve têne guheztin. Ne hewldana ku di dema karekî saetekê de tê dayîn, ne dema ku di kar de derbas dibe, ne jî mûçeya ku di berdêla wê de tê wergirtin, bêyî ku li berxwedêriya karker a ji bo ku bibe mal, bibe fermanber, were destnîşankirin. Bi gotineke din, mîqdara “berhemên zêde” yên ku ji karkerek têne derxistin, bi berxwedana li hember bêmirovîkirina di nav cîhê kar de, bi hewildanên karkeran ve girêdayî ye ku li hember hilweşandina azadiyê di dema kar de bisekinin.

Ji ber vê yekê keda bê heqdest, encama têkiliyên desthilatdariyê yên ku di milkiyeta taybet de diyar dibe, çavkaniya qezencê ye. Beşek ji vê zêdebûnê ji bo dewlemendkirina sermayedaran û ya din jî ji bo zêdekirina sermayê, ku di encamê de ji bo zêdekirina qezencan, di çerxek bêdawî de tê bikar anîn (çerxek, lêbelê, ku ne zêdebûnek domdar e, lê ji hêla paşveçûn an depresyonê ve dibe sedema têkçûna periyodîk – “Çerxa karsaziyê.” Sedemên bingehîn ên qeyranên weha dê paşê, di beşên 8 C.7 û C de werin nîqaş kirin .

Divê were zanîn ku hindik aborînas înkar dikin ku “nirxa lêzêdekirî” ya karkerên di hilberînê de divê ji mûçeyên ku têne dayîn zêdetir be. Pêdivî ye ku, heke qezencek were çêkirin. Wekî ku Adam Smith got:

“Gava ku stok di destên kesên taybetî de kom bibe, hin ji wan bi xwezayî wê di cîhkirina mirovên kedkar de bi kar tînin, ku ew ê materyal û debara xwe ji wan re peyda bikin, ji bo ku bi firotina karê xwe, an bi tiştê ku keda wan li nirxa materyalan zêde dike, qezenc bikin. . yên din, qazancên kardêrê wan li ser tevaya malzemeyan û mûçeyên ku wî bi dest xistine, çu berjewendiya wî tunebû ku wan bixebitîne, heya ku ew ji firotina karê wan tiştek bêtir ji tiştê ku têra wî dikir, hêvî nedikir. [ Wealth of Nations , r. 42]

Ew nirxa zêde ji keda bêpere pêk tê rastiyek hêsan e. Cudahî ew e ku aborînasên ne-sosyalîst vê yekê bi îstismarkirinê rave nakin. Mîna Smith, David Ricardo tevî vê analîzê jî bi heman şêwazê argumana nirxa zêde rewa kir. Li hember şirovekirina eşkere ya dahata ne- kedê wekî îstîsmarê ku bi hêsanî dikare ji ekonomiya klasîk were wergirtin, aborînasên paşerojê hewl dane ku vê rastiyê veşêrin û ji bo rewakirina desteserkirina keda karkeran ji hêla sermayedaran ve rêzek aqil derxistine. Bi gotineke din, ji bo ravekirin û rewakirina rastiya ku kapîtalîzm ne li gorî prensîba xwe ya ku ked milk diafirîne û rewa dike, ava kiriye. Van aqilan bi demê re pêş ketine, bi gelemperî bersiva rexneyên sosyalîst û anarşîst ên li ser kapîtalîzmê û aborîya wê (destpêka bersiva Sosyalîstên Ricardian ên ku jê re dibêjin Proudhon û Marx bûyî û yên ku pêşî analîzek wusa gelemperî kirin) pêş ketine. Vana li ser gelek faktoran hatine damezrandin, wek nehiştin an bendewariya sermayedar, berhemdariya sermaye, “dem-tercih”, karsazi ü hwd. Em piraniya aqilan nîqaş dikin û di beşên paşîn de qelsiyên wan destnîşan dikin.

Wergera Makîne

Berî ku em li ser çawaniya hebûna nirxa zêde û kêmasiyên parastina wê ya kapîtalîst nîqaş bikin, divê em li ser çi mebesta me ya bi têgîna “nirxa zêde” diyar bikin. Ji bo vê yekê divê em ferqa di navbera xwedîbûn û milkê taybet de ku me di beşa B.3 de behs kir de ji nû ve binihêrin . Ji bo anarşîstan milkê taybet (an sermaye) “hêza hilberandina bê ked” e. [Proudhon, Taybetmendî çi ye? , r. 161] Bi vî awayî, nirxa zêde tê afirandin, dema ku xwediyên milkan bihêlin kesên din wan bikar bînin û ji vê yekê dahatek werbigirin. Ji ber vê yekê tiştek tenê di bin têkiliyên civakî yên taybet de dibe sermaye, nirxa zêde hildiberîne.

Nirxa zêde “cudahiya nirxa ku ji aliyê karkeran ve tê hilberandin û mûçeyên ku ew distînin” e û “ji aliyê xwedêgiravî û çîna kapîtalîst ve… ji aliyê çînên nehilberîneran ve weke qazanc, faîz, kirê û hwd. [Charlotte Wilson, Anarchist Essays , pp. 46-7] Ew di bingeh de behsa her hatina ne- ked dike (hinek anarşîst, nemaze anarşîstên ferdperest, meyla kirine ku jê re dibêjin “nirxa zêde” faîz). Wekî ku Proudhon destnîşan kir, ew “li gorî tiştê ku jê re tê dayîn navên cûda werdigire: heke bi erd, erd-kirê ; heke bi xanî û mobîlya, kirê ; heke ji hêla veberhênanên jiyanê ve, dahat ; heke ji hêla pereyan ve, bi faîzê re ; heke bi danûstendinê, berjewendî , qezenc , qezenc (sê tiştên ku divê bi bihayê kar û baran re neyên tevlihev kirin)”. [ Op. Cit. , r. 159]

Ji bo sadebûnê, em ê “nirxa zêde” bi sê beşên pêkhatî bihesibînin: qezenc, berjewendî û kirê. Hemî li ser dravdanê ne ku bihêlin kesek din milkê we bikar bîne. Kirê ew e ku em didin da ku em destûr bidin ku li perçeyek erdê (an jî perçeyek din a milkê) hebe. Faîz ew e ku em ji bo bikaranîna pereyan didin. Qezenc ew e ku em didin da ku em destûr bidin ku em li cotkariyek bixebitin an perçeyek makîneyê bikar bînin. Kirê û faîz hêsan e ku were pênase kirin, eşkere ye ku ew berdêla karanîna milkê kesek din in û berî ku kapîtalîzm xuya bibe hebûne. Qezenc kategoriyek aborî hinekî tevlihevtir e her çend, di dawiyê de, hîn jî dravdanek ji bo karanîna milkê kesek din e.

Peyva “qezenc” bi gelemperî bi hêsanî, lê bi xeletî, ji bo wateya zêdebûnek li ser lêçûn tê bikar anîn. Lêbelê, ev pirsgirêka bingehîn paşguh dike, ango cîhek kar çawa tê organîze kirin. Mînakî di kooperatîfekê de, dema ku li ser lêçûnên zêde zêde hebe, “qezenc tune, tenê dahat di navbera endaman de were dabeş kirin. Bê karmendan fîrmaya ku bi kedê tê birêvebirin fatûreya meaşê namîne, û lêçûnên kedê di nav lêçûnên ku ji qezencê têne derxistin de nayê hesibandin, mîna ku di pargîdaniya kapîtalîst de ye.” Ev tê wê wateyê ku ” kategoriya aborî ya qezencê di fîrmaya ku ji aliyê kedê ve tê birêvebirin tune ye, wek ku di fîrmaya kapîtalîst de heye ku meaş lêçûnek e ku ji dahata brut tê derxistin berî ku qezencek mayî were diyar kirin… Dahata ku di nav hemî hilberîneran de tê parve kirin dahata netî ya ku ji hêla pargîdaniyê ve hatî çêkirin e: tevahî nirxa zêdekirî ya ji hêla keda mirovî ve ji bo hemî lêçûnên hilberînê têne bikar anîn, û dravdana rezervê ya ji bo hemî lêçûnên hilberînê. amûr.” [Christopher Eaton Gunn, Karkerên Xweserî li Dewletên Yekbûyî , r. 41 û rûp. 45] Divê were zanîn, Gunn di analîza xwe de hem Proudhon û hem jî Marks dişopîne ( “Em bihesibînin ku karker bi xwe xwediyê amûrên hilberînê ne û tiştên xwe bi hev re diguhezînin. Ev mal dê ne berhemên sermayê bin.” [Marx, Capital , vol. 3, r. 276].

Bi gotineke din, mebesta me bi qazancê dahata ku diherike ji xwediyê kargehek an erdek ku kesên din ji bo ku karî bikin kirê dike. Ji ber vê yekê vegerên li sermayeyê bi qasî bêkariyê ji bo kapîtalîzmê yekta ne. Ev tê wê wateyê ku cotkarê ku erda xwe dixebitîne dema ku zeviyê difroşe dahata kedê distîne lê yê ku karkeran ji bo karkirina axê bi kar tîne dê dahatek bê ked, qezencê werbigire. Ji ber vê yekê ferqa di navbera xwedîbûn û milkiyeta taybet (an sermaye ) û dijberiya anarşîst a li hemberî “mûlkiyeta kapîtalîst, ango milkê ku rê dide hin kesan ku bi karê yên din bijîn û ji ber vê yekê çînek ji… mirovan ferz dike, mecbûr in ku hêza xwe ya kedê bifiroşin xwediyên milk bi kêmî nirxê xwe.” [Malatesta, Errico Malatesta: Jiyan û Ramanên Wî , r. 102]

Tevliheviyeke din jî ji ber wê yekê derdikeve ku xwediyên milkên taybet carinan li ser wan kar dikin (ango bibin şef) an kesên din ji bo ku li ser navê wan karên mîna patronê bikin (ango rêvebir û karmendên din ên rêvebirinê) bi kar tînin. Dikare were nîqaş kirin ku patron û rêvebir jî “karker” in û bi vî rengî beşdarî nirxa kelûmelên ku têne hilberandin dikin. Lê belê, ev yek ne. Îstîsmar ne tenê pêkan e, pêwîstî bi rêxistin û birêvebirinê heye. Bi gotineke din, îstîsmar ked dixwaze ( “Kar heye û kar heye,” wek ku Bakunin destnîşan kir, “Karê hilberîner heye û keda îstîsmarê heye.” [ The Political Philosophy of Bakunin , r. 180]). Ya sereke ev e ku her çend cîhek kar bêyî karkeran raweste, karker dikarin bi kêfxweşî bêyî patronê xwe bi rêxistin bikin û xwe di komeleyek de birêxistin bikin da ku karê xwe bi rê ve bibin. Bi vî rengî, dema ku patron dikarin bixebitin, ew ne di çalakiya hilberînê de, lê ji bilî çalakiya îstîsmarê beşdar dibin.

Heman tişt ji rêveber û rêveberan re jî tê gotin. Her çend ne xwediyê amûrên hilberînê bin jî, bêguman kirrîner û kontrolkerên hêza kedê ne û di bin sîwana wan de jî hilberîna kapîtalîst e . Çêkirina qatên “meaş-kole” yên rêvebiran, têkiliyên hilberîna kapîtalîst naguherîne. Di eslê xwe de, tebeqeyên rêveberiyê defakto sermayedar in û wek “kapîtalîstê karker” in û ji ber vê yekê “meaş”ên wan ji nirxa zêde ya ku ji karkeran veqetandine û li bazarê tê fêhmkirin tê. Ji ber vê yekê rola îstîsmarê ya rêveberan ku ji kar bên avêtin jî, ji kapîtalîstan cudatir nîne. Wekî din, “hesedar û rêvebir/teknokrat motîvên hevpar parve dikin: bidestxistina berjewendiyan û ji nû ve hilberandina têkiliyên hiyerarşiyê ku piraniya karmendan ji biryardana bi bandor dûr dixe” [Takis Fotopoulos, “Bingehên Aborî yên Civakek Ekolojîk” , rûp. 1-40, Civak û Xweza , r. 3, 16] Bi gotineke din, mûçeya bilind a astên bilind ên rêvebirinê parek ji qazancê ye, ne dahata kedê ku li ser bingeha beşdariya wan di hilberînê de ye, lê ji ber pozîsyona wan a di hiyerarşiya aborî de û hêza ku dide wan.

Ji ber vê yekê rêveberî baş tê dayîn ji ber ku ew hêzê di pargîdaniyê de yekdestdar dikin û dikarin jê xelas bibin. Weke ku Bakunîn digot, di nav kargeha kapîtalîst de “karê îdarî… yekdest e… ger ez hêza îdarî di destên xwe de kom bikim, ne ji ber ku berjewendiyên hilberînê vê daxwaz dikin, lê ji bo ku ez xizmeta armancên xwe bikim, armancên îstîsmarê bikim. Wek serkarê mutleq ên saziya xwe. [ Op. Cit. , r. 186] Ji ber vê yekê, ne girîng e ku yên di hiyerarşiyê de tenê kontrol dikin (di mijara rêvebiran de) an bi rastî xwediyê amûrên hilberînê ne. Ya girîng ev e ku yên ku karê rastîn dikin ji pêvajoya biryargirtinê têne derxistin.

Ev nayê wê wateyê ku ji sedî 100 ya ku rêvebir dikin îstîsmar e. Mesele ji ber wê yekê tevlihev e ku hewcedariyek rewa ji bo koordînasyonê di navbera aliyên cûrbecûr yên pêvajoyên hilberînê yên tevlihev de heye — hewcedariyek ku dê di bin sosyalîzma azadîxwaz de bimîne û dê ji hêla rêveberên bijartî û vegerandin (û di hin rewşan de yên zivirî) ve were tije kirin (li beşa I.3 binêre ). Lê di bin kapîtalîzmê de, rêveber li gorî nêzîkbûna xwe ya bi serê pîramîdê re parazît dibin. Bi rastî, dûrbûna ji pêvajoya hilberînê, meaş jî bilindtir dibe; lê her ku dûr nêzîktir be, îhtîmal e ku “rêveber” xebatkarek bi hêzek ji navînî piçekî zêdetir be. Di rêxistinên sermayedar de, hûn kêm bikin, hûn bêtir bistînin. Di pratîkê de, rêveber bi gelemperî bangî bindestan dikin ku fonksiyonên rêvebirinê (ango hevrêziyê) bikin û xwe bi biryarên sîyasetê yên berfirehtir bisînor bikin. Ji ber ku hêza wan a biryargirtinê ji cewhera hîyerarşîk a fîrmayê tê, ew dikarin bi hêsanî werin guheztin ger çêkirina siyasetê di destên kesên ku jê bandor bûne de be. Bi vî rengî, rola wan wekî rêveber ne hewce ye ku ew dravê mezin çêbikin. Niha ew qas baş têne dayîn ji ber ku ew hêzê di pargîdaniyê de yekdestdar dikin û ji ber vê yekê dikarin ji biryarê dûr bikevin ku ew, ne ecêb e, ne ji yên ku karê rastîn dikin, herî zêde beşdarî hilberîna tiştên kêrhatî dibin.

Ne jî em bi vî rengî behsa qezencên ku ji kirîna erzan û biha difroşin têne çêkirin. Em rewşa li ser asta aboriyê bi giştî nîqaş dikin, ne danûstandinên takekesî. Sedem eşkere ye. Ger qazanc tenê bi kirîna erzan ji bo ku biha bifroşe were ravekirin, wê hingê, bi tevahî, danûstandinên weha dê hevûdu betal bikin dema ku em li bazarê bi tevahî mêze bikin ji ber ku her berjewendiyek dê zirarê betal bike. Mînakî, heke kesek hilberek bi, bêje, 20 £ bikire û bi 25 £ bifroşe, wê hingê bi tevahî zêde zêde tune ji ber ku kesek din neçar e ku 20 £ ji bo tiştek ku lêçûna wê 25 £ bide. Bi gotineke din, tişta ku yek wekî firoşkar bi dest dixe, yê din jî wekî kiryar winda dike û zêde zêde çênebûye. Bi gotineke din, kapîtalîst tenê li ser hesabê hev qezenc nakin. Ji nû vebelavkirina hilberek diyarkirî bêtir afirandina zêdebûnê heye. Ev tê wê maneyê ku em rave dikin ka çima hilberandin bi zêdegaviyek giştî encam dide û çima di bin kapîtalîzmê de di navbera çînên civakî de tê belavkirin.

Ev tê wê wateyê ku kapîtalîzm ji nû vebelavkirina komikeke diyarkirî ya berheman, li ser afirandina zêdebûnê ye. Heger ne wisa bûya wê demê rêjeya kelûpelan di aboriyê de zêde nedibû, mezinbûn nedibû û tişta ku dê biqewime ew e ku dabeşkirina kelûpelan dê biguhere, li gorî danûstendinên hatine kirin. Dê cîhanek wusa bê hilberandin û ji ber vê yekê ne realîst be. Ne ecêb e, wekî me di beşa C.1 de destnîşan kir , ev cîhana aboriya neoklasîk e. Ev qelsiya hewildanên ravekirina çavkaniya qezencê li şûna hilberînê li gorî bazarê nîşan dide. Dema ku bazar dikare rave bike ka, dibe ku, komek taybetî ya mal û zêdeyî çawa tê dabeş kirin, ew nikare rave bike ka di rêza yekem de çawa zêdebûnek çêdibe. Ji bo têgihiştina zêdebûnek çawa çêdibe divê em li pêvajoya afirandina nirxê binêrin. Ji bo vê yekê, pêdivî ye ku meriv li hilberînê binihêre ka gelo tiştek heye ku ji dravdanê bêtir hilberînê dike. Anarşîst jî wek sosyalîstên din dibêjin ku ev ked e û ji ber vê yekê kapîtalîzm sîstemeke mêtinkar e. Em çima di beşa pêş de nîqaş dikin .

Eşkere ye ku aborîya pro-kapîtalîst li dijî vê teoriya ku zêdebûnek çawa çêdibe û vê encamê ku kapîtalîzm îstîsmar e, nîqaş dike. Em ê li jêr argumanên gelemperî nîqaş bikin. Lêbelê, mînakek li vir têrê dike ku em bibînin ka çima ked çavkaniya zêdebûnê ye, ne (bibêjin) “bendî”, xeternak an hilberîna sermayê (ji bo rêzkirina hin ravekirinên gelemperî yên ji bo desteserkirina nirxa zêde ya kapîtalîst). Ev lîstikek qertaf e. Lîstikvanek pokerê baş amûran (sermayeyê) bikar tîne, xetereyê digire, dilxweşiyê dereng dixe, tevgerên stratejîk dike, hîleyên nû diceribîne (nûbûnê dike), nexasim xapandinê, û dikare qezencên mezin bike. Lêbelê, ti hilberek zêde ji tevgerek wusa dernakeve; destkeftiyên qumar bi tenê ji nû ve dabeşkirinên ji yên din in bêyî ku hilberîna nû çêbibe. Ji bo ku yek bi ser bikeve, divê yên mayî winda bikin. Ji ber vê yekê dibe ku ji bo kesek ku berjewendiyan werbigire, rîskgirtin, xwenegirtin, karsazî û hwd.

Bi kurtasî, nîqaşa me ya îstismarkirina di bin kapîtalîzmê de, berî her tiştî nîqaşeke aborî ye. Em li ser çawaniya nirx (mal û karûbar) û nirxa zêde (qezenc, kirê û faîz) têne hilberandin, ne ku ew çawa têne dabeş kirin. Dabeşkirina tiştan di navbera mirovan de û dabeşkirina dahatê li ser mûçe û nirxa zêde ya di navbera çînan de fikarek duyemîn e, ji ber ku ev yek tenê di bin kapîtalîzmê de dikare çêbibe heke karker mal û karûbaran hilberînin da ku bifroşin (ev rasterast berevajiyê aborîya seretayî ye, ku xwe dispêre aboriyek statîk ku hema hema bê nîqaşek li ser çawaniya kêmasiyên organîzekirî ji bo bidestxistina hilberan e, tevahiya giranî li ser danûstendinên baş e).

Ne jî ev dabeşkirin bi rengek rast e. Gava ku em di beşa C.3 de nîqaş dikin , ka nirxa ku ji hêla karkeran ve hatî hilberandin çawa di navbera meaş û nirxa zêde de tê dabeş kirin, çavkaniya pir pevçûn û têkoşînê ye, ku encamên wê bi hevsengiya hêzê ya di navbera çînan û di nav çînan de girêdayî ye. Heman tişt di derbarê nirxa zêde de jî tê gotin. Ev di navbera berjewendî, berjewendî û kirê de – sermayedar, fînanser û xwedan xaniyan de tê dabeş kirin. Ev nayê wê wateyê ku ev beşên çîna îstîsmarker çav bi çavan dibînin an jî di navbera wan de pêşbaziyek tune. Têkoşîn di nav çînan de û her weha di navbera çînan de berdewam dike û ev yek di serê hiyerarşiya aborî de jî li jêr derbas dibe. Beşên cihêreng ên elîta desthilatdar li ser para xwe ya nirxê zêde şer dikin. Ev dibe ku şerê li ser kontrola dewletê bike da ku berjewendîyên wan li ser yên din bipejirînin. Mînak, serdema piştî şer a Keynesian dikare wekî serdemek were hesibandin ku kapîtalîstên pîşesaziyê polîtîkaya dewletê şekil didin, dema piştî 1973-an veguheztina hêzê ber bi sermayeya darayî ve temsîl dike.

Ji ber vê yekê divê em tekez bikin ku îstismarkirina karkeran ji bo keda wan ji reqabetê (“bazara azad”) kêmtir wek mûçe nayê pênasekirin. Belê, îstîsmar çêdibe her çend mûçeyê bazarê ji wan re were dayîn. Ji ber ku karker ji bo kapasîteya xwe ya kedê ( “hêza wan a kedê”, bi gotina Marks bi kar bîne) heqê kedê distînin . Ev tê wê wateyê ku ji bo saetek (kar) kar, kapîtalîst hêvî dike ku karker ji meaşê xwe (hêza kar) zêdetir hilberînê bike. Çi qas zêdetir girêdayî têkoşîna çînayetî û şert û mercên objektîf ên ku her alî pê re rû bi rû dimînin e. Bi rastî, hêza kar a serhildêr a ku ji bo parastina berjewendîyên xwe rasterast tevdigere, dê destûrê nede bindestî an jî îstismarkirina wê ya di encamê de.

Bi heman awayî, şaş e ku meriv îstismarkirinê bi mûçeyên kêm re tevlihev bike. Erê, îstîsmar bi gelemperî bi dayîna mûçeyên kêm ve girêdayî ye lê dema ku rêjeya îstismarkirinê dakeve an jî bilind bibe ji mimkun zêdetir e ku mûçeyên rastîn zêde bibin. Gava ku hin anarşîstên di sedsala nozdehan de digotin ku kapîtalîzm bi daketina mûçeyên rastîn ve hatî destnîşan kirin, ev ji zagonek gerdûnî bêtir hilberek dema ku ew tê de dijîn bû. Piraniya anarşîstan îro îdia dikin ku bilindbûn an daketina meaş bi hêza civakî û aborî ya mirovên kedkar û çarçoweya dîrokî ya civakek diyarkirî ve girêdayî ye. Ev tê wê maneyê, bi gotineke din, ked tê îstîsmarkirin ne ji ber ku standarda jiyanê ya karkeran kêm e (tevî ku dikare) lê ji ber ku ked tevahiya nirxa ku di her prosesa hilberandin an afirandina karûbarekê de hatî afirandin hildiberîne lê tenê beşek jê vedigere.

Bi vî rengî, ne girîng e ku mûçeyên rastîn zêde bibin an na. Ji ber kombûna sermayeyê, hêza civakî û aborî ya sermayedaran û şiyana wan a derxistina nirxa zêde dikare bi rêjeyek ji heqdestên rastîn zêdetir bibe. Pirsgirêka sereke ji bilî îmkana vexwarinê bêtir azadî ye. Patron ji ber xwezaya hiyerarşîk a kargeha kapîtalîst di rewşekê de ne ku karkeran ji heqdestê wan zêdetir hilberînê bikin. Asta mutleq a wan meaşan bi afirandin û desteserkirina nirx û nirxa zêde re ne girîng e, ji ber ku ev her dem di hundurê kapîtalîzmê de dibe.

Mînakî, ji salên 1970-an û vir ve karkerên Amerîkî dîtine ku mûçeyên wan sekinîne û her ku diçe bêtir xwe dane deynan da ku standardek jiyanê ya hêvîdar biparêzin. Di vê demê de, hilberî zêde bûye û ji ber vê yekê ew zêde bûne. Lêbelê, di navbera salên 1950-an û 1970-an de mûçe digel hilberînê zêde bûn. Sendîkayên xurt û îradeya grevê îstîsmar kêm kir û standarda jiyanê zêde kir lê îstîsmar berdewam kir. Wekî ku Doug Henwood destnîşan dike, her çend ku “dahatên navîn ji sala 1945-an vir ve pir zêde bûne” , “hejmara xebata ku ji bo bidestxistina wan dahatan hewce ye bi heman şikestî zêde bûye… Ji ber vê yekê, tevî vê rastiyê ku hilberîna tevahî sê qatan zêde ye” di vê demê de “karkerê navîn divê şeş ​​mehan dirêjtir bixebite da ku dahata navîn a malbatê pêk bîne.” [ Piştî Aboriya Nû , rûp. 39-40] Bi gotineke din, zêdebûna îstîsmarê dikare bi zêdebûna mûçeyan re bimeşe.

Di dawiyê de, divê em tekez bikin ku em aboriyê bi piranî li gorî xwe rexne dikin. Bi navînî karker hêza xwe ya kedê bi buhayeke bazarê ya “adil” difiroşin û dîsa jî îstîsmar diqewime. Wek firoşkarên kelûmelekê (hêza kar) ew tam nirxê wê nagirin (ango tiştên ku bi rastî hildiberînin). Heger bikirana jî, hema hema hemû anarşîst dê dîsa jî li dijî pergalê bin, ji ber ku ew li ser bingehê xwe ye ku karker bibe koleyê meaş û bindestê hiyerarşiyê. Bi gotineke din, ew di dema hilberînê de ne azad in û ji ber vê yekê, dê dîsa jî werin talankirin, her çend vê carê wekî mirov ne faktorek hilberînê ye (ango li şûna ku têne çewisandin, têne çewisandin). Wekî ku Bookchin got:

“Li gorî hişê nûjen, ked wekî çalakiyek kêmbûyî, razber, pêvajoyek derveyî têgînên mirovî yên xwenaskirina resen tê dîtin. Mirov bi gelemperî “diçe ser kar” bi awayê ku kesê mehkûm “diçe” cîhek hepsê. Cihê kar ji saziyek cezayî ku tê de tenê hebûna divê di forma keda bê ceza de ye. demjimêr, hilber, û karîgeriyê, lê kêm caran em wekî çalakiyek mirovî ya konkret fam dikin, ji ber vê yekê, ji bo azadkirina xwe, ji bo azadiyê tê dîtin. Em bi gelemperî ne. Em bi gelemperî ne Ji bo ku bi çokan li ser çokan xebitîn, ne ji bo ku bi qehremanî li ber lingên me sekinîn, ‘pere’ dan.” [ Ekolojiya Azadiyê , r. 308]
Hema hema hemû anarşîst hewl didin ku vê biguherînin, li dijî zordestî û biyanîbûn û hem jî îstîsmarê şer bikin (hinek anarşîstên ferdperest di vê mijarê de îstîsna ne). Hêjayî gotinê ye ku fikra ku em dikarin di saetên kar de bibin bindestê zordestîyê û neyên îstîsmar kirin, ev yek e ku piranîya anarşîstan wê wekî henekek nebaş bihesibînin û, di encamê de, bişopînin Proudhon û doza rakirina keda bi meaş bikin (piranîya wê pêşdetir distînin û rakirina pergala mûçeyan jî dikin, ango piştgirîya komunîzma azadîxwaz dikin).

Wergera Makîne

Ji bo anarşîstan, kapîtalîzm bi îstismarkirina kedê ji aliyê sermayeyê ve tê nîşankirin. Dema ku ev yeka herî navdar ji hêla Proudhon “mal dizî ye” tête diyar kirin, ev perspektîf dikare di her cûreyên anarşîzmê de were dîtin. Ji bo Bakunin, kapîtalîzm bi “têkiliya aborî ya di navbera îstîsmarkar û mêtingeran” de hate nişankirin , ji ber ku ev tê vê wateyê ku hindik “hêz û mafê wan heye ku bi îstismarkirina keda yekî din bijîn, mafê îstîsmarkirina keda kesên ku ne xwedî mal û ne jî sermaye ne û bi vî rengî neçar in ku hêza xwe ya hilberîner bifroşin xwediyên bextewar ên her duyan.” [ Felsefa Siyasî ya Bakunîn , r. 183] Ev tê wê maneyê ku gava karker “keda xwe bifiroşe karmendekî… hinek ji nirxê berhema wî dê bi neheqî ji aliyê kardêr ve bê girtin.” [Kropotkin, Anarşîzm û Anarşîst-Komunîzm , r. 52]

Di bingeh de, ev rexne, bi awayekî îronîk, li ser parastina kapîtalîst a milkê taybet wekî berhema kedê ye. Wekî ku di beşa B.4.2 de hatî destnîşan kirin , Locke milkê taybet di warê kedê de parast lê dîsa jî destûr da ku ew ked ji yên din re were firotin. Ev yek rê da kirrûbirên kedê (kapîtalîst û xwediyên milkê) ku berhema keda mirovên din (karkerên mûçedar û kirêdar) desteser bikin û ji ber vê yekê, bi gotinên aborînasê muxalîf David Ellerman, “hilberîna kapîtalîst, ango hilberîna li ser bingeha peymana kar, mafê karkeran ji bo fêkiyên (erênî û neyînî) yên keda xwe înkar dike. Lê mafê mirovan ji bo fêkiyên keda xwe her gav bingeha xwezayî ya desteserkirina milkê taybet bûye. Bi vî rengî hilberîna kapîtalîst, ji damezrandina milkê taybet dûr, di rastiyê de bingeha xwezayî ya desteserkirina milkê taybet înkar dike.” [ Fîrmaya Demokrat a xwedan karker , r. 59] Ev ji hêla Proudhon ve bi vî rengî hate vegotin:

“Yê ku bixebite, dibe xwedan – ev yek ji prensîbên aborîya siyasî û hiqûqê veqetandî ye. Û dema ku ez dibêjim xwedan, mebesta min ne tenê (wek aborînasên me yên durû) xwediyê heqê xwe, meaşê xwe, heqdestê xwe ye . Karker piştî ku heqdestê xwe standiye jî, di tiştê ku hatî hilberandin de mafek xwezayî diparêze . , rûp. 123-4]

Bi gotineke din, anarşîst ji bo kapîtalîzmê rewakirina exlaqî digirin dest, anarşîstan îdia dikin ku ew pîvanên xwe bi cih nayîne ( “Bi min re, ku wek kedkar, mafê min ê xwedîkirina berhemên Xwezayê û pîşesazîya xwe heye — û ez wek proleter [karkerê meaş], ji yek ji wan îstîfade nakim.” [Proudhon, Op. Cit . 5,]. Divê ev prensîb di civakek azad de were sepandin an na, di nav anarşîzmê de mijarek nebaş e. Anarşîstên ferdperest û mutualîst dibêjin ku divê wisa be û, ji ber vê yekê, dibêjin ku karkerên ferdî divê berhema keda xwe bistînin (û bi vî awayî ji bo belavkirina li gorî kirinan nîqaş bikin). Komunîst-anarşîst îdia dikin ku “xwedîderketina civakî û parvekirina li gorî hewcedariyê… wê rêkûpêkkirina aborî ya herî baş û dadperwer be.” Ev ji ber du sedeman e. Ya yekem, ji ber ku “di pîşesazîya nûjen” de “tiştek wusa” wekî hilberek takekesî wekî “hemû ked û hilberên kedê civakî ne” tune . [Berkman, Anarşîzm çi ye? , r. 169-70] Ya duduyan, di warê dadmendiya sade de hewcedarî bi şiyana xebatê ve ne girêdayî ye û helbet cezakirina kesên ku nikarin bixebitin (ango nexweş, ciwan û kal) xelet e. Lê dîsa jî, dema ku anarşîst li ser vê yekê ku bi rastî divê ev yek çawa bi awayekî herî dadperwer were pêkanîn nakok in, ew hemî hevfikir in ku divê ked her tiştê ku hildiberîne kontrol bike (çi bi serê xwe an bi komî) û, ji ber vê yekê, dahata ne- kedê îstîsmar e (divê were destnîşankirin ku ji ber ku her du plan jî dilxwaz in, di navbera wan de nakokîyek rastîn tune). Anarşîstan mêldar in ku dahata ne- kedê “nirx-zêde” an “fazan” bi nav dikin û ev têgîn ji bo komkirina qazanc, kirê û faîzê têne bikar anîn ( ji bo hûrgulî li beşa C.2.1 binêre).

Ku ev rexne ji bo kapîtalîzmê pirsgirêkek e, dikare ji gelek parêznameyên cihêreng û ecêb ên ku ji hêla aborînasan ve ji bo rewakirina dahata ne- kedê hatine afirandin, were dîtin. Aborînas, bi kêmanî berê, pirsgirêk bi têra xwe zelal dîtin. John Stuart Mill, aborînasê mezin ê dawî yê ekola klasîk, rewakirina exlaqî ya tîpîk a kapîtalîzmê, tevî pirsgirêkên ku ew derdixe pêşkeş kir. Çawa ku ew di pêşgotina xwe ya klasîk a aboriyê de rave dike, “saziya milkiyetê, dema ku bi hêmanên wê yên bingehîn ve sînordar be, di naskirina mafê her mirovî de ye ku bi taybetî tiştên ku wî an wê bi hewlên xwe hilberandine… Bingeha tevahiyê, mafê hilberîneran e ku ew bi xwe hilberandiye.” Dûv re ew nakokiya eşkere destnîşan dike — karker tiştên ku hilberandine wernagirin . Ji ber vê yekê “dibe ku were îtirazkirin” ku civaka kapîtalîst “mafên milkiyetê di şexsê kesan de ku wan hilber nekiriye nas dike”, mînakî “xebatkarên di fabrîqeyekê de, bi ked û jêhatiya xwe, tevahiya hilberînê diafirînin; lê dîsa jî, li şûna ku aîdê wan be, qanûn tenê kirêya wan a diyarkirî [meaş] dide wan, û hilberan bi darê zorê dide kesekî ku belkî jî kar ji min re kiriye.” [ Prensîbên Aboriya Siyasî , r. 25] Bi bilindbûna aboriya neoklasîk re, pirsgirêk ma û ji ber vê yekê pêdivî bi rewakirina kapîtalîzmê hebû ku aboriyê bimeşîne. Ji bo nimûne, JB Clark, dizanibû ku çi di xetereyê de ye û, mîna Mill, ev eşkere kir:

“Gava karkerek ji kargehê derdikeve û heqê xwe di berîka xwe de hildigire, qanûna medenî ji wî re garantî dike ku ew bi vî rengî çi digire; lê berî ku ew ji kargehê derkeve, ew xwediyê rast e yê beşek ji dewlemendiya ku pîşesaziya rojê derxistiye holê. hindek para wî ya mafdar li dû xwe bihêle Planeke jiyanê ya ku divê mirovan mecbûr bike ku her tiştê ku ji ber mafê afirandinê yê wan e bihêle, dê bibe talanek sazûmanî — binpêkirinek bi qanûnî ya prensîba ku tê xwestin ku milk li ser bimîne. [ Belavkirina Dewlemendiyê , rûp. 8-9]

Çima divê di serî de xwediyên erd, pere û makîneyan dahatekê bi dest bixin? Aboriya kapîtalîst îdia dike ku her tişt bi lêçûnekê ve girêdayî ye û, ji ber vê yekê, divê mirov ji ber qurbaniyên ku dema ku beşdarî hilberînê dibin werin xelat kirin. Di vê şemayê de ked ji bo kesên kedkar wek lêçûnek tê hesibandin û ji ber vê yekê jî divê ji bo wê were xelat kirin. Kar ji tiştekî ku bikêrhatî ye, ango tiştê ku mirov dixwaze, wekî bêkêmasî tê fikirîn. Di bin kapîtalîzmê de (wek her sîstemek çînayetî), ev perspektîf hinekî watedar e ji ber ku karker li ser serwer in û bi gelemperî di bin keda dirêj û dijwar de ne. Pir kes dê bi kêfxweşî bipejirînin ku ked lêçûnek eşkere ye û divê were xelat kirin.

Ekonomîstan, ne surprîz, meyla xwe didin ku nirxa zêde bi argumana ku ew bi qasî kedê lêçûn û fedakariyê dihewîne rewa bikin. Ji bo Mill, ked “bêyî malzemeyên û makîneyan nayê kirin… Ev hemû tişt fêkiyên hilberîna berê ne. Ger karker xwediyê wan bûya, hewce nedikir ku berhemê bi yekî re parve bikin; lê dema ku ew tune bin, divê wekheviyek ji wan re were dayîn.” [ Op. Cit. , r. 25] Ji vê mentiqê qazancê re teoriya “berbiçav” an “bendewarî” tê gotin. Clark, mîna Mill, li hemberî rexneyên sosyalîst û anarşîst parastina dahata ne- kedê, ango ramana hilberîna marjînal ji bo ravekirin û rewakirina dahata ne- kedê nîşan da. Ji ber ku qelsiyên yên berê derketine holê, teoriyên din jî hatine pêşxistin û em ê di beşên paşê de hin ji wan nîqaş bikin.

Tiştê îronîk ev e ku, 200 sal zêdetir piştî ku bi Dewlemendiya Neteweyan a Adam Smith re hat temen kirin , aborî ji bo çavkaniya nirxa zêde ravekirinek lihevkirî tune. Wekî ku aborînasên muxalif Michele I. Napolî û Nahîd Aslanbeigui nîşan didin, metnên aborî yên destpêkî li ser rêjeya qezencê “teoriya hevgirtî, bi berfirehî qebûl nakin” pêşkêş dikin. Li sê danasîna aboriyê ya jorîn mêze kirin, wan kifş kir ku “amalgamek ecêb” ji teoriyan heye ku “pir caran tevlihev, netemam û nakokî” ye. Ji ber ku lihevhatina navxweyî bi gelemperî wekî yek ji taybetmendiyên teoriya neoklasîk tê destnîşan kirin, “divê teoriyê were pirsîn.” Ev “têknehatina… pêşkêşkirina teoriyeke hevgirtî ya rêjeya qezencê di demeke kurt an dirêj de” lanet e, ji ber ku “nebûna ravekirinek hevgirtî ji bo rêjeya qezencê têkçûnek bingehîn ji bo modela neoklasîk temsîl dike.” [ “Rêjeya qezencê çi diyar dike ? Teoriyên neoklasîk ên di pirtûkên dersê yên destpêkê de hene,” rûpel 53-71, Cambridge Journal of Economics , vol. 20, r. 53, rûp. 54, rûp. 69 û rûp. 70]

Wekî ku dê diyar bibe, anarşîst parastina “nirxa zêde” di esasê xwe de îdeolojîk û bê bingehek ampîrîkî dihesibînin. Weke ku em ê hewl bidin diyar bikin, sermayedar di spartina nirxa zêde ya ji karkeran de ne rewa ne, ji ber ku ev desteserkirin ji hêla aborîya kapîtalîst ve çawa were ravekirin jî, em dibînin ku newekheviya di dewlemendî û hêzê de sedemên rastîn ên vê desteserkirinê ne ji hin kiryarên hilberîner ên rastîn ên sermayedar, sermayedar, sermayedar an xwedan xaniyan. Teoriyên aborî yên serdest bi gelemperî li şûna ku têgihiştinê dabeşkirina dahat û dewlemendiyê rastdar bikin. Ew metelok in li ser tiştê ku divê bibe û ne ya ku heye. Em îdia dikin ku her vekolînek zanistî ya çavkaniya “nirxa zêde” nikare bibe sedema wê yekê ku ew di serî de ji newekheviya dewlemendiyê û ji ber vê yekê, newekheviya hêzê ya li ser bazarê ye. Bi gotineke din, ku Rousseau rast bû:

“Şertên peymana civakî ya di navbera van her du sîteyên mirovan de dikare bi çend peyvan were kurt kirin: ‘Pêdiviya we bi min heye, ji ber ku ez dewlemend im û hûn feqîr in. Ji ber vê yekê em ê li hev bikin. Ez ê destûrê bidim we ku hûn rûmeta xizmeta min bikin, bi şertê ku hûn di berdêla êşên ku ez ê ji we re emir bikim, û Peymana Civakî ji min re hindik maye bidin min . ” 162]

Ev analîza îstismarkirinê ye ku em di beşa C.2.2 de bi hûrgulî pêşkêş dikin . Bi kurtasî, ked dema ku ji bazarê derbasî hilberînê dibe, bi newekheviya civakî re rû bi rû dimîne. Li cîhê kar, sermayedar hêza civakî li ser çawaniya bikaranîna kedê bi kar tînin û ev yek dihêle ku ew ji hewildanên hilberîner ên karkeran bêtir nirxê hilberînin, ji ya ku heqdestê wan didin. Ev hêza civakî di pêwendiya civakî de ye, ango rastiya ku karker neçar in ku azadiya xwe bifroşin kesên ku xwediyê amûrên jiyanê ne. Ji bo temînkirina afirandin û desteserkirina nirxa zêde, divê kapîtalîst ne tenê xwedî li pêvajoya hilberînê û berhema keda karkeran bin, divê xwedî li keda karkeran bi xwe bin. Yanî divê karkeran kontrol bikin. Ji ber vê yekê divê hilberîna kapîtalîst, bi gotina Proudhon, “despotîzm” be. Çiqas nirxa zêde dikare were hilberandin bi hêza aborî ya nisbî ya di navbera patron û karkeran de girêdayî ye, ji ber ku ev yek demajoya kar û giraniya kedê diyar dike, lê rehên wê yek in — xwezaya hiyerarşîk û çînî ya civaka kapîtalîst.
C.2.1 “nirxa zêde” çi ye ?

Berî ku em li ser çawaniya hebûna nirxa zêde û kêmasiyên parastina wê ya kapîtalîst nîqaş bikin, divê em li ser çi mebesta me ya bi têgîna “nirxa zêde” diyar bikin. Ji bo vê yekê divê em ferqa di navbera xwedîbûn û milkê taybet de ku me di beşa B.3 de behs kir de ji nû ve binihêrin . Ji bo anarşîstan milkê taybet (an sermaye) “hêza hilberandina bê ked” e. [Proudhon, Taybetmendî çi ye? , r. 161] Bi vî awayî, nirxa zêde tê afirandin, dema ku xwediyên milkan bihêlin kesên din wan bikar bînin û ji vê yekê dahatek werbigirin. Ji ber vê yekê tiştek tenê di bin têkiliyên civakî yên taybet de dibe sermaye, nirxa zêde hildiberîne.

Nirxa zêde “cudahiya nirxa ku ji aliyê karkeran ve tê hilberandin û mûçeyên ku ew distînin” e û “ji aliyê xwedêgiravî û çîna kapîtalîst ve… ji aliyê çînên nehilberîneran ve weke qazanc, faîz, kirê û hwd. [Charlotte Wilson, Anarchist Essays , pp. 46-7] Ew di bingeh de behsa her hatina ne- ked dike (hinek anarşîst, nemaze anarşîstên ferdperest, meyla kirine ku jê re dibêjin “nirxa zêde” faîz). Wekî ku Proudhon destnîşan kir, ew “li gorî tiştê ku jê re tê dayîn navên cûda werdigire: heke bi erd, erd-kirê ; heke bi xanî û mobîlya, kirê ; heke ji hêla veberhênanên jiyanê ve, dahat ; heke ji hêla pereyan ve, bi faîzê re ; heke bi danûstendinê, berjewendî , qezenc , qezenc (sê tiştên ku divê bi bihayê kar û baran re neyên tevlihev kirin)”. [ Op. Cit. , r. 159]

Ji bo sadebûnê, em ê “nirxa zêde” bi sê beşên pêkhatî bihesibînin: qezenc, berjewendî û kirê. Hemî li ser dravdanê ne ku bihêlin kesek din milkê we bikar bîne. Kirê ew e ku em didin da ku em destûr bidin ku li perçeyek erdê (an jî perçeyek din a milkê) hebe. Faîz ew e ku em ji bo bikaranîna pereyan didin. Qezenc ew e ku em didin da ku em destûr bidin ku em li cotkariyek bixebitin an perçeyek makîneyê bikar bînin. Kirê û faîz hêsan e ku were pênase kirin, eşkere ye ku ew berdêla karanîna milkê kesek din in û berî ku kapîtalîzm xuya bibe hebûne. Qezenc kategoriyek aborî hinekî tevlihevtir e her çend, di dawiyê de, hîn jî dravdanek ji bo karanîna milkê kesek din e.

Peyva “qezenc” bi gelemperî bi hêsanî, lê bi xeletî, ji bo wateya zêdebûnek li ser lêçûn tê bikar anîn. Lêbelê, ev pirsgirêka bingehîn paşguh dike, ango cîhek kar çawa tê organîze kirin. Mînakî di kooperatîfekê de, dema ku li ser lêçûnên zêde zêde hebe, “qezenc tune, tenê dahat di navbera endaman de were dabeş kirin. Bê karmendan fîrmaya ku bi kedê tê birêvebirin fatûreya meaşê namîne, û lêçûnên kedê di nav lêçûnên ku ji qezencê têne derxistin de nayê hesibandin, mîna ku di pargîdaniya kapîtalîst de ye.” Ev tê wê wateyê ku ” kategoriya aborî ya qezencê di fîrmaya ku ji aliyê kedê ve tê birêvebirin tune ye, wek ku di fîrmaya kapîtalîst de heye ku meaş lêçûnek e ku ji dahata brut tê derxistin berî ku qezencek mayî were diyar kirin… Dahata ku di nav hemî hilberîneran de tê parve kirin dahata netî ya ku ji hêla pargîdaniyê ve hatî çêkirin e: tevahî nirxa zêdekirî ya ji hêla keda mirovî ve ji bo hemî lêçûnên hilberînê têne bikar anîn, û dravdana rezervê ya ji bo hemî lêçûnên hilberînê. amûr.” [Christopher Eaton Gunn, Karkerên Xweserî li Dewletên Yekbûyî , r. 41 û rûp. 45] Divê were zanîn, Gunn di analîza xwe de hem Proudhon û hem jî Marks dişopîne ( “Em bihesibînin ku karker bi xwe xwediyê amûrên hilberînê ne û tiştên xwe bi hev re diguhezînin. Ev mal dê ne berhemên sermayê bin.” [Marx, Capital , vol. 3, r. 276].

Bi gotineke din, mebesta me bi qazancê dahata ku diherike ji xwediyê kargehek an erdek ku kesên din ji bo ku karî bikin kirê dike. Ji ber vê yekê vegerên li sermayeyê bi qasî bêkariyê ji bo kapîtalîzmê yekta ne. Ev tê wê wateyê ku cotkarê ku erda xwe dixebitîne dema ku zeviyê difroşe dahata kedê distîne lê yê ku karkeran ji bo karkirina axê bi kar tîne dê dahatek bê ked, qezencê werbigire. Ji ber vê yekê ferqa di navbera xwedîbûn û milkiyeta taybet (an sermaye ) û dijberiya anarşîst a li hemberî “mûlkiyeta kapîtalîst, ango milkê ku rê dide hin kesan ku bi karê yên din bijîn û ji ber vê yekê çînek ji… mirovan ferz dike, mecbûr in ku hêza xwe ya kedê bifiroşin xwediyên milk bi kêmî nirxê xwe.” [Malatesta, Errico Malatesta: Jiyan û Ramanên Wî , r. 102]

Tevliheviyeke din jî ji ber wê yekê derdikeve ku xwediyên milkên taybet carinan li ser wan kar dikin (ango bibin şef) an kesên din ji bo ku li ser navê wan karên mîna patronê bikin (ango rêvebir û karmendên din ên rêvebirinê) bi kar tînin. Dikare were nîqaş kirin ku patron û rêvebir jî “karker” in û bi vî rengî beşdarî nirxa kelûmelên ku têne hilberandin dikin. Lê belê, ev yek ne. Îstîsmar ne tenê pêkan e, pêwîstî bi rêxistin û birêvebirinê heye. Bi gotineke din, îstîsmar ked dixwaze ( “Kar heye û kar heye,” wek ku Bakunin destnîşan kir, “Karê hilberîner heye û keda îstîsmarê heye.” [ The Political Philosophy of Bakunin , r. 180]). Ya sereke ev e ku her çend cîhek kar bêyî karkeran raweste, karker dikarin bi kêfxweşî bêyî patronê xwe bi rêxistin bikin û xwe di komeleyek de birêxistin bikin da ku karê xwe bi rê ve bibin. Bi vî rengî, dema ku patron dikarin bixebitin, ew ne di çalakiya hilberînê de, lê ji bilî çalakiya îstîsmarê beşdar dibin.

Heman tişt ji rêveber û rêveberan re jî tê gotin. Her çend ne xwediyê amûrên hilberînê bin jî, bêguman kirrîner û kontrolkerên hêza kedê ne û di bin sîwana wan de jî hilberîna kapîtalîst e . Çêkirina qatên “meaş-kole” yên rêvebiran, têkiliyên hilberîna kapîtalîst naguherîne. Di eslê xwe de, tebeqeyên rêveberiyê defakto sermayedar in û wek “kapîtalîstê karker” in û ji ber vê yekê “meaş”ên wan ji nirxa zêde ya ku ji karkeran veqetandine û li bazarê tê fêhmkirin tê. Ji ber vê yekê rola îstîsmarê ya rêveberan ku ji kar bên avêtin jî, ji kapîtalîstan cudatir nîne. Wekî din, “hesedar û rêvebir/teknokrat motîvên hevpar parve dikin: bidestxistina berjewendiyan û ji nû ve hilberandina têkiliyên hiyerarşiyê ku piraniya karmendan ji biryardana bi bandor dûr dixe” [Takis Fotopoulos, “Bingehên Aborî yên Civakek Ekolojîk” , rûp. 1-40, Civak û Xweza , r. 3, 16] Bi gotineke din, mûçeya bilind a astên bilind ên rêvebirinê parek ji qazancê ye, ne dahata kedê ku li ser bingeha beşdariya wan di hilberînê de ye, lê ji ber pozîsyona wan a di hiyerarşiya aborî de û hêza ku dide wan.

Ji ber vê yekê rêveberî baş tê dayîn ji ber ku ew hêzê di pargîdaniyê de yekdestdar dikin û dikarin jê xelas bibin. Weke ku Bakunîn digot, di nav kargeha kapîtalîst de “karê îdarî… yekdest e… ger ez hêza îdarî di destên xwe de kom bikim, ne ji ber ku berjewendiyên hilberînê vê daxwaz dikin, lê ji bo ku ez xizmeta armancên xwe bikim, armancên îstîsmarê bikim. Wek serkarê mutleq ên saziya xwe. [ Op. Cit. , r. 186] Ji ber vê yekê, ne girîng e ku yên di hiyerarşiyê de tenê kontrol dikin (di mijara rêvebiran de) an bi rastî xwediyê amûrên hilberînê ne. Ya girîng ev e ku yên ku karê rastîn dikin ji pêvajoya biryargirtinê têne derxistin.

Ev nayê wê wateyê ku ji sedî 100 ya ku rêvebir dikin îstîsmar e. Mesele ji ber wê yekê tevlihev e ku hewcedariyek rewa ji bo koordînasyonê di navbera aliyên cûrbecûr yên pêvajoyên hilberînê yên tevlihev de heye — hewcedariyek ku dê di bin sosyalîzma azadîxwaz de bimîne û dê ji hêla rêveberên bijartî û vegerandin (û di hin rewşan de yên zivirî) ve were tije kirin (li beşa I.3 binêre ). Lê di bin kapîtalîzmê de, rêveber li gorî nêzîkbûna xwe ya bi serê pîramîdê re parazît dibin. Bi rastî, dûrbûna ji pêvajoya hilberînê, meaş jî bilindtir dibe; lê her ku dûr nêzîktir be, îhtîmal e ku “rêveber” xebatkarek bi hêzek ji navînî piçekî zêdetir be. Di rêxistinên sermayedar de, hûn kêm bikin, hûn bêtir bistînin. Di pratîkê de, rêveber bi gelemperî bangî bindestan dikin ku fonksiyonên rêvebirinê (ango hevrêziyê) bikin û xwe bi biryarên sîyasetê yên berfirehtir bisînor bikin. Ji ber ku hêza wan a biryargirtinê ji cewhera hîyerarşîk a fîrmayê tê, ew dikarin bi hêsanî werin guheztin ger çêkirina siyasetê di destên kesên ku jê bandor bûne de be. Bi vî rengî, rola wan wekî rêveber ne hewce ye ku ew dravê mezin çêbikin. Niha ew qas baş têne dayîn ji ber ku ew hêzê di pargîdaniyê de yekdestdar dikin û ji ber vê yekê dikarin ji biryarê dûr bikevin ku ew, ne ecêb e, ne ji yên ku karê rastîn dikin, herî zêde beşdarî hilberîna tiştên kêrhatî dibin.

Ne jî em bi vî rengî behsa qezencên ku ji kirîna erzan û biha difroşin têne çêkirin. Em rewşa li ser asta aboriyê bi giştî nîqaş dikin, ne danûstandinên takekesî. Sedem eşkere ye. Ger qazanc tenê bi kirîna erzan ji bo ku biha bifroşe were ravekirin, wê hingê, bi tevahî, danûstandinên weha dê hevûdu betal bikin dema ku em li bazarê bi tevahî mêze bikin ji ber ku her berjewendiyek dê zirarê betal bike. Mînakî, heke kesek hilberek bi, bêje, 20 £ bikire û bi 25 £ bifroşe, wê hingê bi tevahî zêde zêde tune ji ber ku kesek din neçar e ku 20 £ ji bo tiştek ku lêçûna wê 25 £ bide. Bi gotineke din, tişta ku yek wekî firoşkar bi dest dixe, yê din jî wekî kiryar winda dike û zêde zêde çênebûye. Bi gotineke din, kapîtalîst tenê li ser hesabê hev qezenc nakin. Ji nû vebelavkirina hilberek diyarkirî bêtir afirandina zêdebûnê heye. Ev tê wê maneyê ku em rave dikin ka çima hilberandin bi zêdegaviyek giştî encam dide û çima di bin kapîtalîzmê de di navbera çînên civakî de tê belavkirin.

Ev tê wê wateyê ku kapîtalîzm ji nû vebelavkirina komikeke diyarkirî ya berheman, li ser afirandina zêdebûnê ye. Heger ne wisa bûya wê demê rêjeya kelûpelan di aboriyê de zêde nedibû, mezinbûn nedibû û tişta ku dê biqewime ew e ku dabeşkirina kelûpelan dê biguhere, li gorî danûstendinên hatine kirin. Dê cîhanek wusa bê hilberandin û ji ber vê yekê ne realîst be. Ne ecêb e, wekî me di beşa C.1 de destnîşan kir , ev cîhana aboriya neoklasîk e. Ev qelsiya hewildanên ravekirina çavkaniya qezencê li şûna hilberînê li gorî bazarê nîşan dide. Dema ku bazar dikare rave bike ka, dibe ku, komek taybetî ya mal û zêdeyî çawa tê dabeş kirin, ew nikare rave bike ka di rêza yekem de çawa zêdebûnek çêdibe. Ji bo têgihiştina zêdebûnek çawa çêdibe divê em li pêvajoya afirandina nirxê binêrin. Ji bo vê yekê, pêdivî ye ku meriv li hilberînê binihêre ka gelo tiştek heye ku ji dravdanê bêtir hilberînê dike. Anarşîst jî wek sosyalîstên din dibêjin ku ev ked e û ji ber vê yekê kapîtalîzm sîstemeke mêtinkar e. Em çima di beşa pêş de nîqaş dikin .

Eşkere ye ku aborîya pro-kapîtalîst li dijî vê teoriya ku zêdebûnek çawa çêdibe û vê encamê ku kapîtalîzm îstîsmar e, nîqaş dike. Em ê li jêr argumanên gelemperî nîqaş bikin. Lêbelê, mînakek li vir têrê dike ku em bibînin ka çima ked çavkaniya zêdebûnê ye, ne (bibêjin) “bendî”, xeternak an hilberîna sermayê (ji bo rêzkirina hin ravekirinên gelemperî yên ji bo desteserkirina nirxa zêde ya kapîtalîst). Ev lîstikek qertaf e. Lîstikvanek pokerê baş amûran (sermayeyê) bikar tîne, xetereyê digire, dilxweşiyê dereng dixe, tevgerên stratejîk dike, hîleyên nû diceribîne (nûbûnê dike), nexasim xapandinê, û dikare qezencên mezin bike. Lêbelê, ti hilberek zêde ji tevgerek wusa dernakeve; destkeftiyên qumar bi tenê ji nû ve dabeşkirinên ji yên din in bêyî ku hilberîna nû çêbibe. Ji bo ku yek bi ser bikeve, divê yên mayî winda bikin. Ji ber vê yekê dibe ku ji bo kesek ku berjewendiyan werbigire, rîskgirtin, xwenegirtin, karsazî û hwd.

Bi kurtasî, nîqaşa me ya îstismarkirina di bin kapîtalîzmê de, berî her tiştî nîqaşeke aborî ye. Em li ser çawaniya nirx (mal û karûbar) û nirxa zêde (qezenc, kirê û faîz) têne hilberandin, ne ku ew çawa têne dabeş kirin. Dabeşkirina tiştan di navbera mirovan de û dabeşkirina dahatê li ser mûçe û nirxa zêde ya di navbera çînan de fikarek duyemîn e, ji ber ku ev yek tenê di bin kapîtalîzmê de dikare çêbibe heke karker mal û karûbaran hilberînin da ku bifroşin (ev rasterast berevajiyê aborîya seretayî ye, ku xwe dispêre aboriyek statîk ku hema hema bê nîqaşek li ser çawaniya kêmasiyên organîzekirî ji bo bidestxistina hilberan e, tevahiya giranî li ser danûstendinên baş e).

Ne jî ev dabeşkirin bi rengek rast e. Gava ku em di beşa C.3 de nîqaş dikin , ka nirxa ku ji hêla karkeran ve hatî hilberandin çawa di navbera meaş û nirxa zêde de tê dabeş kirin, çavkaniya pir pevçûn û têkoşînê ye, ku encamên wê bi hevsengiya hêzê ya di navbera çînan û di nav çînan de girêdayî ye. Heman tişt di derbarê nirxa zêde de jî tê gotin. Ev di navbera berjewendî, berjewendî û kirê de – sermayedar, fînanser û xwedan xaniyan de tê dabeş kirin. Ev nayê wê wateyê ku ev beşên çîna îstîsmarker çav bi çavan dibînin an jî di navbera wan de pêşbaziyek tune. Têkoşîn di nav çînan de û her weha di navbera çînan de berdewam dike û ev yek di serê hiyerarşiya aborî de jî li jêr derbas dibe. Beşên cihêreng ên elîta desthilatdar li ser para xwe ya nirxê zêde şer dikin. Ev dibe ku şerê li ser kontrola dewletê bike da ku berjewendîyên wan li ser yên din bipejirînin. Mînak, serdema piştî şer a Keynesian dikare wekî serdemek were hesibandin ku kapîtalîstên pîşesaziyê polîtîkaya dewletê şekil didin, dema piştî 1973-an veguheztina hêzê ber bi sermayeya darayî ve temsîl dike.

Ji ber vê yekê divê em tekez bikin ku îstismarkirina karkeran ji bo keda wan ji reqabetê (“bazara azad”) kêmtir wek mûçe nayê pênasekirin. Belê, îstîsmar çêdibe her çend mûçeyê bazarê ji wan re were dayîn. Ji ber ku karker ji bo kapasîteya xwe ya kedê ( “hêza wan a kedê”, bi gotina Marks bi kar bîne) heqê kedê distînin . Ev tê wê wateyê ku ji bo saetek (kar) kar, kapîtalîst hêvî dike ku karker ji meaşê xwe (hêza kar) zêdetir hilberînê bike. Çi qas zêdetir girêdayî têkoşîna çînayetî û şert û mercên objektîf ên ku her alî pê re rû bi rû dimînin e. Bi rastî, hêza kar a serhildêr a ku ji bo parastina berjewendîyên xwe rasterast tevdigere, dê destûrê nede bindestî an jî îstismarkirina wê ya di encamê de.

Bi heman awayî, şaş e ku meriv îstismarkirinê bi mûçeyên kêm re tevlihev bike. Erê, îstîsmar bi gelemperî bi dayîna mûçeyên kêm ve girêdayî ye lê dema ku rêjeya îstismarkirinê dakeve an jî bilind bibe ji mimkun zêdetir e ku mûçeyên rastîn zêde bibin. Gava ku hin anarşîstên di sedsala nozdehan de digotin ku kapîtalîzm bi daketina mûçeyên rastîn ve hatî destnîşan kirin, ev ji zagonek gerdûnî bêtir hilberek dema ku ew tê de dijîn bû. Piraniya anarşîstan îro îdia dikin ku bilindbûn an daketina meaş bi hêza civakî û aborî ya mirovên kedkar û çarçoweya dîrokî ya civakek diyarkirî ve girêdayî ye. Ev tê wê maneyê, bi gotineke din, ked tê îstîsmarkirin ne ji ber ku standarda jiyanê ya karkeran kêm e (tevî ku dikare) lê ji ber ku ked tevahiya nirxa ku di her prosesa hilberandin an afirandina karûbarekê de hatî afirandin hildiberîne lê tenê beşek jê vedigere.

Bi vî rengî, ne girîng e ku mûçeyên rastîn zêde bibin an na. Ji ber kombûna sermayeyê, hêza civakî û aborî ya sermayedaran û şiyana wan a derxistina nirxa zêde dikare bi rêjeyek ji heqdestên rastîn zêdetir bibe. Pirsgirêka sereke ji bilî îmkana vexwarinê bêtir azadî ye. Patron ji ber xwezaya hiyerarşîk a kargeha kapîtalîst di rewşekê de ne ku karkeran ji heqdestê wan zêdetir hilberînê bikin. Asta mutleq a wan meaşan bi afirandin û desteserkirina nirx û nirxa zêde re ne girîng e, ji ber ku ev her dem di hundurê kapîtalîzmê de dibe.

Mînakî, ji salên 1970-an û vir ve karkerên Amerîkî dîtine ku mûçeyên wan sekinîne û her ku diçe bêtir xwe dane deynan da ku standardek jiyanê ya hêvîdar biparêzin. Di vê demê de, hilberî zêde bûye û ji ber vê yekê ew zêde bûne. Lêbelê, di navbera salên 1950-an û 1970-an de mûçe digel hilberînê zêde bûn. Sendîkayên xurt û îradeya grevê îstîsmar kêm kir û standarda jiyanê zêde kir lê îstîsmar berdewam kir. Wekî ku Doug Henwood destnîşan dike, her çend ku “dahatên navîn ji sala 1945-an vir ve pir zêde bûne” , “hejmara xebata ku ji bo bidestxistina wan dahatan hewce ye bi heman şikestî zêde bûye… Ji ber vê yekê, tevî vê rastiyê ku hilberîna tevahî sê qatan zêde ye” di vê demê de “karkerê navîn divê şeş ​​mehan dirêjtir bixebite da ku dahata navîn a malbatê pêk bîne.” [ Piştî Aboriya Nû , rûp. 39-40] Bi gotineke din, zêdebûna îstîsmarê dikare bi zêdebûna mûçeyan re bimeşe.

Di dawiyê de, divê em tekez bikin ku em aboriyê bi piranî li gorî xwe rexne dikin. Bi navînî karker hêza xwe ya kedê bi buhayeke bazarê ya “adil” difiroşin û dîsa jî îstîsmar diqewime. Wek firoşkarên kelûmelekê (hêza kar) ew tam nirxê wê nagirin (ango tiştên ku bi rastî hildiberînin). Heger bikirana jî, hema hema hemû anarşîst dê dîsa jî li dijî pergalê bin, ji ber ku ew li ser bingehê xwe ye ku karker bibe koleyê meaş û bindestê hiyerarşiyê. Bi gotineke din, ew di dema hilberînê de ne azad in û ji ber vê yekê, dê dîsa jî werin talankirin, her çend vê carê wekî mirov ne faktorek hilberînê ye (ango li şûna ku têne çewisandin, têne çewisandin). Wekî ku Bookchin got:

“Li gorî hişê nûjen, ked wekî çalakiyek kêmbûyî, razber, pêvajoyek derveyî têgînên mirovî yên xwenaskirina resen tê dîtin. Mirov bi gelemperî “diçe ser kar” bi awayê ku kesê mehkûm “diçe” cîhek hepsê. Cihê kar ji saziyek cezayî ku tê de tenê hebûna divê di forma keda bê ceza de ye. demjimêr, hilber, û karîgeriyê, lê kêm caran em wekî çalakiyek mirovî ya konkret fam dikin, ji ber vê yekê, ji bo azadkirina xwe, ji bo azadiyê tê dîtin. Em bi gelemperî ne. Em bi gelemperî ne Ji bo ku bi çokan li ser çokan xebitîn, ne ji bo ku bi qehremanî li ber lingên me sekinîn, ‘pere’ dan.” [ Ekolojiya Azadiyê , r. 308]
Hema hema hemû anarşîst hewl didin ku vê biguherînin, li dijî zordestî û biyanîbûn û hem jî îstîsmarê şer bikin (hinek anarşîstên ferdperest di vê mijarê de îstîsna ne). Hêjayî gotinê ye ku fikra ku em dikarin di saetên kar de bibin bindestê zordestîyê û neyên îstîsmar kirin, ev yek e ku piranîya anarşîstan wê wekî henekek nebaş bihesibînin û, di encamê de, bişopînin Proudhon û doza rakirina keda bi meaş bikin (piranîya wê pêşdetir distînin û rakirina pergala mûçeyan jî dikin, ango piştgirîya komunîzma azadîxwaz dikin).

Wergera Makîne

Erê, ew e, lê ji ber ku rastiya kapîtalîzmê dê ji lêborîna xwe baştir bibe, ne mimkûn e ku li ser bingeha bazara azad be. Ev dikare ji du dibistanên aborî yên heyî yên ku, rast têgîna hevsengiyê red dikin, tê dîtin — dibistana paş-Keynesian û ya ku jê re tê gotin dibistana Avusturya.

Di cewhera kapîtalîzmê de yên berê kêm xeyal hene. Di çêtirîna xwe de, ev ekol nihêrînên derbasdar ên ekonomiya klasîk, Marx û Keynes bi hev re tîne da ku hem li ser kapîtalîzmê hem jî li ser aboriya kapîtalîst rexneyek tund a radîkal (heta sosyalîst) çêbike. Ya xerabtir, ji bo ku kapîtalîzmê ji xwe rizgar bike, destwerdana dewletê dike û ji aliyê siyasî ve xwe bi tevger û partiyên sosyaldemokrat ( “lîberal”, li DYE) re dike yek. Ger aborî bibe zanist, wê demê ev dibistana aboriyê dê di pêşkeftina wê de rolek sereke bilîze. Aborînasên vê dibistanê Joan Robinson, Nicholas Kaldor, John Kenneth Galbraith, Paul Davidson û Steven Keen in. Ji ber xwezaya wê ya ku lêborîn nîne, em ê li vir nîqaş nekin.

Dibistana Avusturya xwedî perspektîfek radîkal cuda ye. Ev ekola, ji ber ku damezrênerên wê Awûstûryayî bûn, bi vî rengî bi nav kirin, bi dilgermî pro-kapîtalîst e û li dijî her şêwe destwerdana dewletê ye (helbet bar, pênasekirin û parastina mafên milkiyeta kapîtalîst û hêza ku van diafirîne). Aborînasên vê ekolê Eugen von Böhm-Bawerk, Ludwig von Mises, Murray Rothbard, Israel Kirzner û Frederick von Hayek in (ya paşîn bi gelemperî ji hêla aborînasên din ên Avusturya ve tê êriş kirin ku di dijberiya xwe ya li hember destwerdana dewletê de têra xwe ne xurt e). Ew pir dibistanek hindikahiyê ye.

Ji ber ku ew gelek ji bavikên damezrîner ên aborîya neoklasîk parve dike û di marjînalîzmê de ye, ekola Avusturyayê bi gelek awayan nêzî aboriya neoklasîk e. Cûdahiya sereke ew e ku ew têgîna ku aborî di nav hevsengiyê de ye red dike û modelek dînamîk a kapîtalîzmê digire. Ew di têgîna çalakiya karsaziyê de, ramana ku karsaz li ser agahdarî û nehevsengiyê tevdigerin da ku sûdên super bi dest bixin û pergalê nêzîkê hevsengiyê bikin. Ji ber vê yekê, ji bo karanîna îfadeya wan, bala wan li ser pêvajoya bazarê ye ne ji dewletek dawîn a neheyî. Bi vî rengî, ew kapîtalîzmê di warê çawaniya bertekên li hember hevsengiyê de diparêze û teoriyek pêvajoya bazarê pêşkêş dike ku aboriyê nêzî hevsengiyê dike. Û têk diçe.

Îdiaya ku bazar bi domdarî ber bi hevsengiyê ve dimeşin, wekî encama kiryarên kirrûbirra, dijwar e ku di warê texmînên xwe de rastdar be. Digel ku verastkirinên pargîdaniyek dikare bazara taybetî ya ku ew tê de kar dike bêtir ber bi hevsengiyê ve bikişîne, berbi wan dibe ku bazarên din jê dûr bixin û ji ber vê yekê her kiryar dê aliyên wê yên aramker û bêîstiqrar hebe. Ew bawerî teng dike ku meriv texmîn bike ku çalakiya karsaziyê tenê dê aboriyê bêtir ber bi hevsengiyê ve bikişîne ji ber ku her guhertinek di peydakirin û daxwazê ​​de ji bo her tiştê taybetî dibe sedema guhertinên li bazarên tiştên din (di nav de drav). Ku ev verastkirin dê hemî (bi piranî) ber bi hevsengiyê ve biçin, ji ramana dilxwazî ​​wêdetir e.

Digel ku ji teoriya neo-klasîk a sereke realîsttir e, ev rêbaz dev ji îhtîmala xwenîşandanê berdide ku encama bazarê di her wateyê de rasthatina tercîhên kesane yên ku têkiliya wan ew îfade ye. Ew çu rê tune ku karektera qayimkirî ya çalakiya karsazî an jî karaktera wê ya jêhatî ya civakî ya îdiakirî saz bike ji ber ku pêvajoya dînamîk ji bilî hevgirtina tevgerê dikare bibe sedema cûdabûnek. Ne hewce ye ku pergalek dînamîk, bi taybetî di bazara kar de, xwe-sererast bike, ne jî nîşanek xwe-hevhevsengiyê nîşan bide (ango ew ê bibe mijara çerxa karsaziyê).

Ji ber ku teoriya Avusturyayê, beşekî, li ser bingeha Qanûna Say ye, rexneya ku me di beşa dawî de pêşkêş kir , li vir jî derbas dibe. Lêbelê, sedemek din heye ku meriv bifikire ku perspektîfa xwe-rêveberiya Avusturyayê ya li ser kapîtalîzmê xelet e û ev yek di analîza wan de ye. Bi awayekî îronîkî, aborînasên vê dibistanê bi gelemperî diparêzin ku her çend hevsengî tune be, analîza wan li ser du bazarên sereke ku di rewşek wusa de ne: bazara kedê û bazara krediyê. Sedema van îstîsnayên sosret ên ji texmîna wan a giştî, di bingeh de, siyasî ye. Ji ya yekem tê xwestin ku îddîayên ku kapîtalîzma “paqij” dê bibe sedema îstismarkirina çîna karkeran berde, ya paşîn tê xwestin ku nîşan bide ku pergalek wusa dê bi îstîkrar be.

Dema ku li bazara kedê dinêrin, Awûstûrya dibêjin ku kapîtalîzma bazara azad dê îstihdamek tam biceribîne. Ku ev rewş yek ji hevsengiyê ye, xuya nake ku wan zêde fikar bike. Ji ber vê yekê em dibînin ku von Hayek, bo nimûne, dibêje ku “sedema bêkariyê… dûrketina nirx û mûçeyan ji rewşa hevsengiya wan e ku dê xwe bi bazarekek azad û pereyê bi îstîqrar saz bike. Lê em çu carî nikarin zanibin ku hevsengiyek weha dê bi kîjan pergalek bihayên nisbî û mûçeyan pêk were.” Ji ber vê yekê, “derketina bihayên heyî ji wê pozîsyona hevsengiyê… sedema nepêkanîna firotina beşek ji peydakirina kedê ye.” [ Lêkolînên Nû , r. 201] Ji ber vê yekê, em hembêzkirina adetî ya teoriya hevsengiyê dibînin ku ji hêla wan kesên ku îdîa dikin ku çêtir dizanin jî li hember xirabiyên ku ew diafirîne diparêze.

Bê guman, hewcedariya nîqaşkirina ku dê di bin kapîtalîzma “paqij” de karek tam hebe, ji bo domandina xeyala ku dê di bin wê de her kes çêtir be pêdivî ye. Zehmet e ku mirov bêje ku mirovên çîna karker dê sûd werbigirin, heke ew di asta bilind de bêkariyê û tirs û bêewlehiya ku di encamê de çêdike bin. Wekî ku tê payîn, dibistana Awûstûryayê li ser bêkariyê heman perspektîfê wekî dibistana neoklasîk parve dike, û dibêje ku ew “bi dilxwazî” ye û encama bihayê kedê pir zêde ye (kê dizanibû ku depresyon ji karkeran re ew qas bi fêde ye. Rastiya kapîtalîzmê ji vê modela razber pir cuda ye.

Anarşîstan ji mêj ve têgihîştin ku bazara kapîtalîst li ser newekhevî û guhertinên desthilatdariyê ava bûye. Proudhon got ku “çêker ji kedkar re dibêje, ‘Tu bi qasî ku ez ji bo wergirtina xizmetên xwe biçim cîhên din azad î. Ez pir pêşkêşî we dikim.’ Bazirgan ji mişteriyê re dibêje: ‘Bigre yan jî bihêle, wekî ez pir dixwazim.’ Yê qelstir dê bide? Wî jî mîna hemû anarşîstan dît ku serdestî, zordarî û mêtinkarî ji newekheviya hêza bazarê/ekonomîk diherike û “hêza dagirkeriyê di hêza bilind de ye.” [ Taybetmendî çi ye? , r. 216 û rûp. 215] Ev bi taybetî di bazara kar de, wekî ku me di beşa B.4.3 de nîqaş kir .

Ji ber vê yekê, ne mimkûn e ku kapîtalîzma “paqij” îstîhdama tam biceribîne, ji ber ku di bin şert û mercên weha de xwediyên kar destê jorîn winda dikin. Tecrubeya domdar a rewşek ku, wekî ku em di beşa C.7 de destnîşan dikin , dibe sedema kapîtalîzma “bi rastî heyî” ji ber vê yekê gelek pirsgirêk ji analîzek cidî bêtir mîna ramana xwestek xuya dikin. Heger bêkarî di modela Awûstûryayê de (wekî ku divê) were cîbicîkirin, wê demê pozîsyona bazarganiyê ya kedê eşkere qels dibe û ji ber vê yekê, sermaye dê sûd werbigire û li ser hesabê kedê qezencan kom bike. Berevajî vê, heke ked bi karûbarê tevahî were hêzdar kirin wê hingê ew dikarin pozîsyona xwe bikar bînin da ku berjewendî û hêzên rêveberiyê yên patronên xwe hilweşînin. Bi mentiqî, ji ber vê yekê, em ê li bendê bin ku ji bêkarîya tam û bêewlehîya kar kêmtir be ku rewşa normal a aboriyê bi demên kurt ên bêkarîya tam berî hilweşînê be. Ji ber vê yekê, em ê li bendê bin ku kapîtalîzma “paqij” bêîstîkrar be, çawa ku di dîrokê de nêzîkatiyên wê her gav bûne. Aboriya Avusturyayê sedemek nade ku bawer bikin ku ew ê di hindiktirîn de biguhezîne. Bi rastî, ji ber nefreta wan a eşkere ya ji sendîkayan û dewleta refahê, dê hêza danûstendinê ya kedê di piraniya çerxa karsaziyê de bêtir qels bibe û, berevajî Hayek, bêkarî dê bimîne û asta wê dê di seranserê çerxa karsaziyê de bi rengek berbiçav biguhere.

Ya ku me di teoriya Avusturya de, ango bazara krediyê, digihîne bazara atipîkî ya din. Li gorî ekola Awûstûryayê, kapîtalîzma “paqij” dê ji çerxa karsaziyê (an jî xirabtir, pir sivik) zirarê neke. Ev ji ber nebûna hevsengiyê di bazara krediyê de ji ber destwerdana dewletê (an jî rasttir, ne midaxeleya dewletê) ye. Aborînasê Avusturyayî W. Duncan Reekie kurteyek pêşkêşî dike:

“Çerxa karsaziyê ji ber berfirehbûn û girêbesta diravî çêdibe… Dema ku pereyê nû tê çap kirin wusa xuya dike ku peydakirina teserûfê zêde bûye. Rêjeyên faîzê dadikevin û karsaz têne xapandin ku deynên zêde deyn bikin da ku çalakiya veberhênanê ya zêde fînanse bikin. . . . xwediyên faktoran di forma mûçeyan, kirê û faîzê de dê dahatên xwe yên zêde di sermayê de derbas bikin. [ Bazar, Karsaz û Azadî , rûp. 68-9]

Ev vekolîn li ser bingeha têgîna wan e ku rêjeya faîzê “tercîha demê” ya kesan di navbera kelûpelên niha û pêşerojê de nîşan dide ( ji bo hûrgulî li beşa C.2.6 binêre). Nîqaş ev e ku bank an hukûmet drav an rêjeyên faîzê manîpule dikin, rêjeya faîzê ya rastîn ji rêjeya faîzê ya “rast” ya ku teserûf û deynan dike yek cuda dike. Bê guman, ew analîz bi rêjeya faîzê ve girêdayî ye ku teserûf û deynan wekhev dike, ku bê guman, helwestek hevseng e. Ger em texmîn bikin ku bazara krediyê heman meylên bêhevsengiyê wekî bazarên din nîşan dide, wê hingê îhtîmala veberhênana nebaş pir gengaz e ji ber ku bank û karsaziyên din li ser bingeha texmînên nerast ên di derheqê şert û mercên heyî û pêşkeftinên paşerojê yên nediyar de kredî dirêj dikin da ku qezencên mezintir peyda bikin. Ne ecêb e, ku Avusturya (wek piraniya aborînasan) li bendê ne ku çîna karker di warê kêmkirina mûçeyên rastîn de berdêla her paşveçûnekê hilgire, tevî teoriya wan ku diyar dike ku koka wê li sermayedar û bankeran e ku bêtir li qezencan digerin û, ji ber vê yekê, yên berê daxwaz dikin û yên paşîn ji rêjeya faîza “xwezayî” bêtir krediyê didin.

Bi awayekî îronîkî, ji ber vê yekê, çerxa karsaziya Avusturyayê di têgeha nehevsengiya di bazara krediyê de ye, şertê ku ew nîqaş dike rewşa standard a li hemî bazarên din e. Di eslê xwe de, ew difikirîn ku pere û rêjeyên faîzê ji aliyê dewletê ve (ango li derveyî aboriyê) bi awayekî derveyî têne diyarkirin. Lêbelê, ev yek ne mimkûn e ji ber ku delîl rêyek din nîşan didin, ango xwezaya endojen a pereyê bixwe. Ev hesabê drav (di nav yên din de bi tundî ji hêla ekola post-Keynesian ve hatî pêşniyar kirin) amaje dike ku peydakirina pere fonksiyonek daxwaziya krediyê ye, ku bixwe fonksiyonek asta çalakiya aborî ye. Bi gotineke din, sîstema bankî bi qasî hewcedariya mirovan pere diafirîne û her hewildanek ji bo kontrolkirina wê afirandinê dê bibe sedema pirsgirêkên aborî û dibe ku qeyran jî çêbike. Bi gotineke din, drav ji hundurê pergalê derdikeve û ji ber vê yekê hewildana Avusturya ya ku “dewletê sûcdar bike” bi tenê xelet e. Gava ku em di beşa C.8 de nîqaş dikin , hewildanên dewletê yên kontrolkirina drav di dema karesatên Monetarîst ên destpêka salên 1980-an de bi ser neketin û ne mimkûn e ku ev yek di kapîtalîzmek “paqij” de ku ji hêla pergalek bankingê ya bi tevahî taybetkirî ve hatî destnîşan kirin biguhezîne.

Her weha divê were zanîn ku di salên 1930-an de, teoriya Avusturya ya çerxa karsaziyê, şerê teorîkî yê bi ya Keynesian re winda kir (ku bi senteza neoklasîk-Keynesian ya salên piştî şer re neyê tevlihev kirin). Ev ji ber sê sedeman bû. Ya yekem, ew ne girîng bû (encama wê tiştek nekir). Ya duyemîn jî, quretî bû (di esasê xwe de îdia dikir ku ger mirovan guh bidana wan û êşa depresyonê bi tevahî layiqî nekirina wiya bûya, dê têkçûn pêk nehata). Ya sêyem, û ya herî girîng, teorîsyenê sereke yê Awûstûryayê li ser çerxa karsaziyê bi tevahî ji hêla Piero Sraffa û Nicholas Kaldor (şagirtê Hayek xwe yê ku bûye Keynesian) ve hate red kirin, ku her du jî nakokiyên navxweyî yên analîza wî eşkere kirin.

Qeyda empirîk rexneya me ya li ser îdîayên Avusturyayê yên li ser aramiya kapîtalîzmê û bêkariyê piştguh dike. Di sedsala nozdehan de geşbûn û hilweşînek aborî ya domdar hebû. Ev yek li DY bû, ku pir caran wekî aboriya hema hema lassiez-faire tê destnîşan kirin, ku sêyemîn sêyemîn a sedsala 19-an (pir caran wekî heyama karsaziyek taybet tê hesibandin) serdemek bêîstîqrar û xemgîniyek kûr bû. Di navbera 1867 û 1900 de 8 çerxên karsaziyê yên bêkêmasî hebûn. Di van 396 mehan de, aborî di nav 199 mehan de berfireh bû û di sala 197-an de kêm bû. Hema hema nîşanek aramiyek mezin e (ji dawiya şerê cîhanî yê duyemîn ve, tenê ji pêncanek dema xwe di serdemên paşveçûn an depresyonê de derbas kiriye, ji bo berhevdanê). Bi tevayî, aborî di 1807, 1817, 1828, 1834, 1837, 1854, 1857, 1873, 1882, û 1893-an de ket nav xetimînek, panîk an krîzê (digel vê yekê, 1903 û 1907 jî salên krîzê bûn). Karê tam, ne hewceyî gotinê ye, ne rewşa asayî bû (mînak di salên 1890-an de, rêjeya bêkariyê 6 salên li pey hev ji %10 derbas bû, di sala 1894-an de gihîşt lûtkeya %18,4, û tenê ji bo yekê, 1892, di binê %4 de bû). Ji ber hilweşînên demkî û sivik pir zêde, biha zû têne guheztin û bazar di aboriyên pêş-Keynesian de zû paqij dibin!

Xwezî, lêbelê, metodolojiya dibistana Avusturyayê dihêle ku ew tengahiyên acizker ên wekî rastî, statîstîk, dane, dîrok an pejirandina ceribandinê paşguh bike. Dema ku aborîya neoklasîk bi kêmanî xwe wekî zanistî nîşan dide , dibistana Awûstûryayî metodolojiya xwe ya deduktîf (ango berî zanistî) wekî nîşanek serbilindiyê li kêleka hezkirina xwe ya fanatîk a ji kapîtalîzma bazara azad nîşan dide. Ji bo Awûstûryayan, bi gotinên von Mises, teoriya aborî “ne ji ezmûnê dernakeve; ew berî ezmûnê ye” û “tu celeb ezmûnek nikare me neçar bike ku teoremên a priori ji holê rakin an biguhezînin ; ew bi mentiqî berî wê ne û ne bi ezmûna piştrastkirî ne jî ji hêla ezmûnê ve berevajî vê yekê nayên îsbat kirin.” Û heke ev yek ji eşkerekirina tam a fantazmagoriya ya pêşînparêziya von Mises re rast dernekeve , xwendevan dikare ji gotina jêrîn hin kêfê (an tirsnak) bistîne:

“Heke nakokî di navbera teorî û ezmûnekê de derkeve holê, divê em her gav texmîn bikin ku şertek ku ji hêla teoriyê ve hatî pêşnuma kirin tune bû, an na di çavdêriya me de xeletiyek heye. Nakokiya di navbera teoriyê û rastiyên ezmûnê de pir caran me neçar dike ku em dîsa li ser pirsgirêkên teoriyê bifikirin . rastî ” [teqdîr hatiye zêdekirin, ji aliyê Homa Katouzian ve hatiye gotin, Îdeolojî û Rêbaz di Aboriyê de , rûpel 39-40]

Bi gotineke din, ger rastî bi ramanên we re nakok be, dîtinên xwe sererast nekin ji ber ku divê rastî xelet be! Rêbaza zanistî dê ji nûvekirina teoriyê li gorî rastiyan be. Ne zanistî ye ku meriv rastiyan di ronahiya teoriyê de red bike! Bê tecrube, her teorî tenê firîna fantaziyê ye. Ji ber ku avahiyek dakêşker çiqas bilindtir were çêkirin, îhtîmal e ku xeletî têkeve hundur û ev tenê bi kontrolkirina analîzê li hember rastiyê têne rast kirin. Pêşbîniyên destpêkî û trênên mantiqê dibe ku nerastiyên ew qas piçûk hebin ku nayên dîtin, lê dîsa jî dê encamên bi tevahî derew derxînin. Bi heman rengî, trênên mantiqê dibe ku tiştên ku tenê ji hêla ezmûnên rastîn ve têne ronî kirin an rast bin, lê ne temam in an li ser faktorên neguncayî bisekinin an jî stres bikin. Piştguhkirina ezmûna rastîn ev e ku dema nirxandina teoriyekê ew têgeh winda bike.

Bi paşguhkirina pirsgirêkên eşkere yên tomarên ampîrîkî, wekî her Awûstûryayek domdar, pirs derdikeve holê ku çima dibistana Avusturya ji bo van her du bazaran analîza xwe ya nehevsengiyê îstisnayan dike. Dibe ku ev rewşek berjewendiya siyasî ye, ku rê dide piştgirên îdeolojîk ên kapîtalîzma bazara azad ku êrişî têgîna hevsengiyê bikin dema ku ew eşkere bi rastiyê re têk diçe, lê dema ku êrîşî sendîkayan, bernameyên refahê û planên din ên ku armanca wan alîkariya mirovên çîna karker li dijî xerabûna bazara kapîtalîst e, dikarin vegerin ser wê? Ji ber rola xweser a aborîya Awûstûryayê wekî parêzvanê kapîtalîzma “paqij” (û, ne mentiqî, ne ew qas saf) e ku ev encam ne dijwar e ku meriv înkar bike.

Hem di warê mantiqê de hem jî di warê rewakirina kapîtalîzmê de, redkirina hevsengiyê bi qasî ku Awûstûrya hêvî dikin ne rast e. Hevsengî ji ber sedemek di aboriya neo-klasîk de rolek dilîze. Bazirganiya nehevsengiyê tê vê wateyê ku mirovên li aliyê serketî yê danûstendinê dê li ser hesabê windakaran dahatek rastîn bi dest bixin. Bi gotineke din, aboriya Avusturyayê (bi kêmî li piraniya bazaran) di vê ramanê de ye ku bazirganî ji aliyekî bêtir sûd werdigire ku li hember dogmaya dubarekirî ya ku bazirganî ji her du aliyan re sûd werdigire difire. Bi ser de jî, redkirina ramana hevsengiyê tê wateya redkirina her hewildanek ku ji bo îdiaya ku heqdestê karkeran di hilberînê de û bi vî rengî ji civakê re wekhev e. Heger hevsengî tinebe an jî bi rastî qet neyê bidestxistin, wê demê qanûnên aborî yên cihêreng ên ku “îspat dikin” ku karker di bin kapîtalîzmê de nayên îstismarkirin, nayên karanîn. Ev jî ji bo pejirandina ku her bazarek rastîn berevajî bazara îdeal a pêşbaziya bêkêmasî ye. Bi gotineke din, aborîya kapîtalîst bi naskirin û berçavgirtina heqîqetê nikare nîşan bide ku kapîtalîzm îstîkrar e, ne îstîsmarker e an jî hewcedariyên hemûyan pêk tîne.

Ji ber ku ew têgîna hevsengiyê û her weha têgeha ceribandina ezmûnî ya teoriyên xwe û aboriyê red dikin, parastina wan a kapîtalîzmê li ser du tiştan dimîne: “azadî” û her tiştê din dê xirabtir be. Her du jî bi taybetî ne qayîl in.

Vebijarka yekem hildibijêre, ev bi rengekî serpêhatî balkêş xuya dike, nemaze ji anarşîstan re. Lêbelê ev giraniya li ser “azadiyê” – azadiya kesan a ku biryara xwe bi xwe bidin – li ser zinarên rastiya kapîtalîst diherike. Ma kî dikare înkar bike ku kes, dema ku di hilbijartinê de azad bin, dê vebijarka ku ew ji bo xwe çêtirîn dihesibînin hilbijêrin? Lêbelê, tiştê ku ev pesnê azadiya takekesî paşguh dike ev e ku kapîtalîzm ji ber newekheviyên ku ew diafirîne, bi gelemperî bijartina ji du (an jî zêdetir) xirabiyan kêm dike (ji ber vê yekê referansa me li qalîteya biryarên ku li ber destê me hene). Karkerê ku razî dibe ku di firoşgehekê de bixebite, bi vê yekê “kêrhatina” xwe “bikêr” dike — her tiştî, ev vebijark ji birçîna mirinê çêtir e — lê tenê îdeologek ku ji hêla aboriya kapîtalîst ve hatî kor kirin dê bifikire ku ew azad e an ku biryara wê ne di bin zordariya (aborî) de ye.

Dibistana Awûstûryayê ew qas evîndarê bazaran e, ew jî li cihê ku lê nînin, ango di hundurê fîrmayên kapîtalîst de dibînin. Li wir, hiyerarşî serdest e û ji ber vê yekê, tevî hemû axaftinên wan ên li ser “azadiyê”, dibistana Awûstûryayî herî baş paşguh dike, di asta herî xirab de, faşîzma fabrîqeyê paşguh dike (li beşa F.2.1 binêre ). Bi awayekî îronîkî, ehlaqa “azadî” ya Avusturya (wek neo-lîberal) li ser bingeha bawerîyek bêkêmasî ya bi otorîteyê ya li cîhê xebatê ye. Ji ber vê yekê em xwedî parêzvanên “azadî”yê ne ku pergala rêvebiriya kapîtalîst a hiyerarşîk û otokratîk diparêzin, ango xebatkarên “azad” ên ku di nav têkiliyeke eşkere bê azadî de ne. Ger jiyana weya kesane bi qasî jiyana weya kar ji nêz ve were şopandin û birêkûpêkkirin, hûn ê wê bi heqî zordestî bihesibînin.

Bi gotineke din, ev îdealîzekirina azadiyê bi rêya bazarê bi tevahî vê rastiyê ji bîr dike ku ev azadî dikare, ji bo hejmareke mezin ji mirovan, di çarçoveyek pir kêm de be. Ji bilî vê, azadiya ku bi kapîtalîzmê ve girêdayî ye, heya ku bazara kar diçe, ji azadiya ku hûn xwediyê xwe hilbijêrin hindiktir dibe. Bi tevayî, ev parastina kapîtalîzmê hebûna newekheviya aborî (û bi vî awayî hêzê) ku azadî û derfetên kesên din binpê dike, paşguh dike. Newekheviyên civakî dikarin piştrast bikin ku mirov di dawiyê de “dixwazin tiştê ku ew distînin” ne “bigihîjin tiştê ku ew dixwazin” tenê ji ber ku ew neçar in ku bendewarî û tevgera xwe rast bikin da ku di nav qalibên ku ji hêla kombûna hêza aborî ve hatine destnîşankirin de bicîh bibin. Ev yek bi taybetî di nav bazara kar de ye, ku firoşkarên hêza kedê bi gelemperî di dezavantajê de ne dema ku bi kiryaran re têne berhev kirin ji ber hebûna bêkariyê ya ku me behs kir.

Bi vî rengî, îdiayên wan ên ku parêzvanên “azadî” ne di guhên anarşîst de qul dibe. Ev ji salên 1920-an tê dîtin. Tevî hemû axaftinên wan ên li ser “azadiyê”, dema ku zext li ser wan hat kirin, ew di dawiya dawîn de parastina rejîmên otorîter dikin da ku kapîtalîzmê rizgar bikin dema ku çînên karker li dijî nîzama “xwezayî” serî hildidin. Ji ber vê yekê em dibînin ku von Mises, wek nimûne, di salên 1920-an de dibêje ku “nayê înkarkirin ku Faşîzm û tevgerên mîna wan ên ku avakirina dîktatoriyan armanc dikin, bi niyeta herî baş tijî ne û ku destwerdana wan, ji bo vê gavê, şaristaniya Ewropî xilas kiriye. Ev rûmeta ku Faşîzmê bi vî awayî ji bo xwe bi dest xistiye, wê di dîrokê de herheyî bijî.” [ Liberalîzm , r. 51] Di salên 1930-an de bi Naziyan re rû bi rû ma, von Mises hinekî dengê xwe guhezand, ji ber ku Cihû bû, ew bi heman zordestiya dewletê re rû bi rû ma, ku ew kêfxweş bû ku di deh salên berê de li ser karkerên serhildêr hate kirin. Ne ecêb e, wî dest pê kir ku Nazî kurteya “Nasyonal Sosyalîzm” e û ji ber vê yekê tirsa faşîzmê dikare li ser “sosyalîzmê” were tawanbar kirin ne ji sermayedarên ku partiyên faşîst fînanse dikirin û di bin destê wan de qezencên mezin bi dest xistin, gava ku tevgerên kedkar, anarşîst û sosyalîst hatin şikandin.

Bi heman awayî, dema ku di salên 1980-an de hikûmetên rastgir ên ku di bin bandora dibistana Avusturyayê de li welatên cihê hatin hilbijartin, wan welatan otorîterîzm û navendîparêziya dewletê zêde bû. Mînak li Îngilîstanê, hikûmeta Thatcher dewlet xurt kir û ji bo şikandina tevgera kedê (ji bo ku desthilatdariya rêveberiyê li ser karkerên xwe misoger bike) bikar anî. Yanî dewlet li şûna ku sermaye û gel birêkûpêk bike, tenê gel bi rêk û pêk dike. Raya giştî dê xwedî azadiya kirina tiştên ku bazar ferman dike û ger ew li dijî “destê nexuyayî” yê sûkê nerazî bin, wê gavê kulmek xuya ya dewletê (an pargîdaniyên parastinê yên taybet) dê piştrast bike ku ew dikin. Em dikarin pê bawer bin ku ger tevgerek anarşîst a mezin pêş bikeve, aborînasên Awûstûryayî, mîna von Mises di salên 1920-an de, ji bo parastina “şaristaniyê” li dijî wê, tundûtûjiya dewletê ya ku hewce dike paşve vegerîne. Her tişt bi navê “azadiyê” bê guman.

Dûv re fikir heye ku her tiştê din ku kapîtalîzma “paqij” dê xirabtir be. Awûstûrya ji ber hembêza xwe ya îdeolojîk a bazara azad, êrîşî wan aborînasên (wek Keynes) ên ku hewl dan kapîtalîzmê ji xwe rizgar bikin, dikin. Ji bo ekola Awûstûryayê tenê kapîtalîzm an jî “sosyalîzm” (ango destwerdana dewletê) heye û nayên berhevkirin. Her hewldanek ji bo vê yekê, wekî ku Hayek di pirtûka xwe ya Rêya Serfdomê de gotiye , bêguman dê bibe sedema totalîtarîzmê. Ji ber vê yekê Awûstûrya di refên herî pêş de ne ku êrîşî dewleta refahê dikin ku ne tenê berevajîker e, lê di xwezayê de dibe sedema faşîzmê an jî xirabtir, rengekî sosyalîzma dewletê. Hêjayî gotinê ye ku di serî de rola dewletê ya di afirandina kapîtalîzmê de ji bo pesindana bêdawî ya pergala “xwezayî” ya kapîtalîzmê bi hostayî tê paşguhkirin. Her weha ew nizanin ku serketina destwerdana dewletê ya ku ew ew qas xemgîn dikin, ji bo domandina kapîtalîzmê pêdivî ye û beşek jî, encama hewildanên nêzîkkirina utopyaya xwe ye ( ji bo nîqaşê li beşa D.1 binêre).

Ne ku teza Hayek xwedî bingeheke ampîrîkî ye. Tu dewlet ji ber destwerdana aboriyê nebûye faşîst (heta ku darbeyek rastgir pêk neyê, wek li Şîlî, lê ev ne argumana wî bû). Belê, dewletên dîktator plansaziyê pêk anîne ne ku dewletên demokratîk piştî destwerdana aboriyê bibin dîktator. Bi ser de jî, em li dewletên refahê yên rojavayî dinêrin, di salên 1960 û 1970-an de ya sereke ya ku çîna kapîtalîst li hev dikir, ne kêmbûna azadiya giştî bû, lê pir zêde bû. Karker û beşên din ên civakê yên berê bindest lê îtaetkar bûn, li ber xwe didin û li dijî hiyerarşiyên kevneşopî yên di nava civakê de şer dikin. Ev hema hema bi serfetiyê re li hev nake, her çend têkiliyên pîşesazî yên ku li Şîlîya Pinochet, Brîtanyaya Thatcher û Amerîkaya Reagan derketine holê, tê de ye. Bang ji dewletê re hat kirin ku li hemberî koleyên meaş ên serhildêr bi şikandina ruh û rêxistinbûna wan parastina “mafê rêveberiyê” bike û di heman demê de mudaxeleyî xurtkirina otorîteya kapîtalîst a li kargehê bike. Ku ji bo vê yekê pêwîstî bi zêdekirina hêza dewletê û navendîbûnê heye, dê ji bo kesên ku retorîka kapîtalîzmê bi rastiya wê re tevlihev dikin re bibe surprîz.

Bi heman awayî, bê gotin ku teza Hayek pir bi bijartî hatiye sepandin. Ecêb e ku mirov bibîne, bo nimûne, siyasetmedarên muhafezekar bi destekî Rêya Hayek ber bi koletiyê ve digirin û ji bo parastina qutkirina dewleta refahê bi kar tînin û bi destê din jî polîtîkayên ku bi milyaran dide Kompleksa Pîşesazî ya Leşkerî pêk tînin. Xuya ye ku “plankirin” tenê ji bo azadiyê xeternak e dema ku ew di berjewendiya gelek kesan de be. Xwezî, lêçûnên parastinê (mînak) pirsgirêkên weha tune. Wekî ku Chomsky tekez dike, “îdeolojiya ‘bazara azad’ pir bikêr e — ew çekek e li dijî nifûsa giştî… ji ber ku ew argumanek li dijî lêçûnên civakî ye, û ew çekek e li dijî mirovên belengaz li derveyî welat… Lê ti kes [di çîna serdest de] bi rastî guh nade van tiştan dema ku tê plansaziya rastîn – û tu kes jî nekiriye.” [ Fêmkirina Hêzê , r. 256] Ji ber vê yekê anarşîst girîngiya reformên ji binî ne ji jor de tekez dikin — heta ku dewletek me hebe, divê her reform berî her tiştî ji bo dewlemendan ne ji bo nifûsa giştî (tecrubeya 1980-an û vir ve, gava reform ji çîna kapîtalîst re were hiştin, çi dibe bila bibe).

Ev nayê wê wateyê ku êrîşa Hayek li dijî kesên ku serdestiya totalîter wekî “azadiya nû” bi nav dikin, bi tevahî ne rewa bû. Ne jî rexneya wî ya li ser plansaziya navendî û “sosyalîzma dewletê” bê nirx e. Dûr ji wê. Anarşîst wê bipejirînin ku her pergalek aborî ya derbasdar divê li ser bingehê azadî û desentralîzasyonê be, da ku bibe dînamîk û hewcedariyên xwe bi cih bîne, ew tenê rexneyek weha li ser kapîtalîzmê û hem jî sosyalîzma dewletê dikin. Tişta îronîk di derbarê argumana Hayek de ew e ku wî nedît ku teoriya wî ya zanîna nepenî, ku li hember ramanên sosyalîst ên dewletê yên plansaziya navendî bandorek wusa baş bikar anî, çawa ji bo rexnekirina pargîdanî û aboriya kapîtalîst a pir navendîparêz û ji jor-bi jor ve tête bikar anîn. Ne jî, bi awayekî îronîkî, ku ew bi qasî mekanîzmaya bihayê ku wî ew qas bi hêz diparast re derbasdar bû (wek ku em di beşa I.1.2 de destnîşan dikin , pergala buhayê bi qasî, heke ne bêtir, agahdariya pêwîst ji ya ku dide vedişêre). Ji ber vê yekê, parastina wî ya kapîtalîzmê dikare li dijî wê û avahiyên navendîparêz, otokratîk ên ku ew li ser bingehê bingehîn e.

Werhasilî kelam, her çend ku piştgirîya wê ya vekirî û tund ji kapîtalîzma bazara azad û newekheviyên wê re, bi kêmasî, nûjenker be jî, ew ji dûr ve ne îqnaker û ne zanistî ye. Di rastiyê de, ew ji berevaniyek bihêz a hêza karsaziyê ya ku li pişt retorîka zirav a “bazarên azad” veşartî ye, hindiktir e. Ji ber ku ew mizgîniya neheqiya kapîtalîzmê dide, ji bo vê yekê parastinek hema hema bêserûber a pargîdanî, hêza aborî û civakî û hiyerarşiya cîhê kar hewce dike. Pêdivî ye ku ew rastiya eşkere ji holê rabike ku rê dide karsaziya mezin ku di nav olîgopolî û yekdestdariyê de geş bibe (wek ku dike, li beşa C.4 binêre ) îhtîmala reqabetê kêm dike ku pirsgirêka pratîkên karsaziyê yên neexlaqî û îstîsmara karkeran çareser bike, wekî ku ew îdîa dikin. Ev ne tiştekî sosret e, ji ber ku ekola Awûstûryayê (wek aborî bi giştî) “azadî” bi “azadiya” karsaziya taybet, ango neberpirsiyariya kesên xwedî îmtiyaz û bi hêz ên aborî dide nasîn. Ev bi tenê dibe parastina hêzdarên aborî ku ew çi dixwazin bikin (di nav qanûnên ku ji hêla hevalên wan ên di hukûmetê de hatine destnîşan kirin).

Bi awayekî îronîkî, parastina Awûstûrya ya kapîtalîzmê bi baweriya ku ew ê nêzî hevsengiyê bimîne ve girêdayî ye. Lêbelê, wekî ku xuya dike, kapîtalîzm ji hêla endojenî ve bêîstîqrar e, wê hingê her kapîtalîzma rastîn a “paqij” dê ji hevsengiyê dûr be û, di encamê de, bi bêkarî û, helbet, geşbûn û têkçûn xuya dike. Ji ber vê yekê mimkun e ku aboriya kapîtalîst li ser bingeha ne-hevsengiyê be, lê ne mimkûn e ku kesê ku jixwe bawer nake ku kapîtalîzm pergala çêtirîn e heya ku ew ji bêkarî (û ji ber vê yekê îstîsmarkirina karkeran) û bêîstîkrariyê ne xem e, razî bike. Wekî ku Steve Keen destnîşan dike, ew “rêyek alternatîf e ji bo piştgirîkirina îdeolojîk a aborîya kapîtalîst… Heke ku aborîya neoklasîk ji ber her sedemek bêhêz bibe, Avusturî di cîh de ne ku ji bawermendan re olek alternatîf peyda bikin ku di pêşengiya bazarê de li ser hemî formên din ên rêxistina civakî.” [Keen, Debunking Economics , r. 304]

Yên ku ji bo herkesî li azadiyê digerin û dixwazin xwe ji baweriya zêdetir li ser pergala aborî ya ku bi hiyerarşiyê, newekhevî û zordestiyê ve girêdayî ye bingeh bigirin, çêtir e ku li teoriyek aborî ya rastîntir û kêmtir lêborînxwaz bigerin.