08/09/2025

دەهەزار کرێکار لە کرێکارانی سەندیکایRMT  لە ئەمڕۆوە ، دووشەمە ، ٨ی مانگ بۆ ماوەی ٤ ڕۆژ دەستیان بە مانگرتن کرد تاکو سەعاتی کارکردن کەم ببێتەوە کە لە ئێستادا ٣٥ سەعات لە هەفتەیەکدا کار دەکەن ، هەروەها بۆ زیادکردنی موچەکەشیان. ئەم  زنجیرە مانگرتنە کە تا ڕۆژی هەینی، ١٢ی مانگ دەخایەنێت نزیکەی هیچ شەمەندەفەرێکی ئەندەرگراوند ناڕوات و کار ناکات  ئەمەش کاریگەری لەسەر هاتووچۆ لە ناو شاری لەندەندا زۆر بە جددی دادەنێت .

هاوکاتیش شەمەندەفەرەکانی هێڵی ئاسنی سوکی دۆکلاندز [ ئەوانەی بە بێ شۆفێر کار دەکەن ]  لە ڕۆژی  سێشەممە و پێنجشەممەدا کارناکەن بەهۆی ئەو مانگرتنانەی کە بە هۆکاری جیاواز دەیکەن .

یەکێک لە خەمڵاندنەکان کاریگەرییە ئابوورییە ئەگەرییەکانی مانگرتنەکان لەسەر ئابووری بەریتانیا زیاتر لە ٢٣٠ ملیۆن پاوەند دەخاتە ڕوو.

کارمەندانیش کە لەسەر شەمەندەفەر و وێستگەکان کاردەکەن ڕۆژانی دووشەممە و چوارشەممە، هەروەها کرێکارانی کە لە سەر  سیگناڵەکان و کۆنترۆڵکەرانی خزمەتگوزاری کار دەکەن لە ڕۆژانی سێشەممە و پێنجشەممە ماندەگرن، بەمەش مانگرتینی کرێکارانی قیتارەکان تا کاتژمێر ٨ی بەیانی ڕۆژی هەینی ١٢ی ئەیلول بەردەوام دەبێت.

وتەبێژی سەندیکای RMT وتی: “ئێمە پێمان وایە هەفتەی کارکردنی کورتتر دادپەروەرانە و گونجاوە بە تایبەتی کاتێک لەبەرچاو دەگریت کە هاتووچۆی  ساڵی ڕابردوو لە لەندەن زیادەیەکی 166 ملیۆن پاوەندی هەبووە و بودجەی ساڵانەی کارکردنی ساڵانە 10 ملیار پاوەند بووە. .

دوایین مانگرتنی کرێکارانی قیتارەکانی ژێرزەمین کە پلانی بۆ دانرابوو، لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٤، هەڵوەشایەوە، دوای ئەوەی سەرۆکی شارەوانی لەندەن، سدیق خان، کەوتە نێوانەوە بۆ دانوستانەکانی نێوان کۆمپانیاکان سەندیکاکەدا کە توانی ٣٠ ملیۆن پاوەندی زیادە بۆ زیادکردنی مووچە مسۆگەر بکات

لە لایەکی دیکەوە بڕیارە شۆفێرانی پاسەکان کە لە کۆمپانیای ‘فەرست پاس’ لە ڕۆژئاوای لەندەن کاردەکەن لە ڕۆژی هەینیەوە بۆ ماوەی سێ ڕۆژ مانبگرن و ئەمەش نەبوونی هاتووچۆ لە هەندێک ڕێگادا بەدوای خۆیدا دەهێنێت.

01/09/2025

گروپی  Thinktank پێشبینی بۆشایی نایەکسانی فراوانتر دەکات و داوای پێداچوونەوە بە سیاسەتەکان دەکات بۆ بەرەنگاربوونەوەی فڕین و زیادەڕۆیی لە بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی تایبەت.

شیکارییەک دەریخستووە کە نایەکسانی لە دەردانی گازی گواستنەوە لە نێوان دەوڵەمەندترین و هەژارترینەکان لە بەریتانیا لە ماوەی دەیەی داهاتوودا بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش فراوانتر دەبێت . دەوڵەمەندترین و هاتوچۆیان لە ئێستاوە لە ڕێگەی گەشتە ناوخۆییەکانیانەوە ١٠ هێندە زیاتر کاربۆن بەرهەم دەهێنن لە چاو هەژارترین و کەمترین هاتووچۆیاندا.

 بەپێی سیاسەتەکانی ئێستای داماڵینی کاربۆن، توێژەرانی بیرکردنەوە پێشبینیان کردووە کە تا ساڵی ٢٠٣٥ ئەمە بۆ ١٣ هێندە گەشە بکات،  بەڵام سیاسەتە پێداچوونەوەکراوەکان کە ڕووبەڕووی فڕینی ناوخۆیی و زیادەڕۆیی لە بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی تایبەت دەبنەوە، دەڵێن، نەک هەر دەتوانێت نایەکسانی کەم بکاتەوە، بەڵکو بە گشتی خێراتر دەردانی گازی ژەهراوی کەم بکاتەوە.

توێژینەوەکەی سیاسەتی گشتی ساڵی ڕابردوو دووبارەی دەکاتەوە کە دەردانی گازی گواستنەوەی بەپێی داهات، ڕەگەز، شوێن، نەتەوە و تەمەن دابەشکردووە، دەریخستووە کە پیاوە سپی پێستە دەوڵەمەندەکانی ناوچە گوندنشینەکان گەورەترین دەرهێنەری گازی گەرمخانەیی وڵاتەکەن.  ئەوان بۆیان دەرکەوت کە دابەشبوونێکی زۆر و فراوان لە ئەزموونی خەڵکدا هەیە لە هاتووچۆدا، هەندێکیان توانای بێسنووریان هەیە بۆ گەشتکردن چۆن و کەی و لە کوێ حەزیان لێیە، لەکاتێکدا ملیۆنان کەسی دیکە ناتوانن دەستیان بە ژیانی کۆمەڵایەتی یان کار بگات.

01/09/2025

پۆلیس ڕۆژی دووشەممەی ڕابوردوو، خاڵەکانی پشکنینی لە سەرانسەری جاکارتا دانا، دوای ناڕەزایەتییە گشتگیرییەکە کە پرابۆو سوبیانتۆی، Prabowo Subianto ، ناچار کردووە ئەو ئیمتیازاتانە لاببات کە بریتین لە دەرماڵەی نیشتەجێبوون کە بەهای ١٠ هێندەی کەمترین مووچەیەلە ئەندەنوسیا. پرابۆڤۆ سوبیانتۆ بەڵێنیدا ئیمتیازات و ئیمتیازاتی یاسادانەران هەڵبوەشێنێتەوە، لەنێویاندا دەرماڵەی نیشتەجێبوون بە بڕی 3000 دۆلار کە مشتومڕێکی زۆری لەسەر بوو، ئەمەش هەوڵێکە بۆ کەمکردنەوەی توڕەیی گشتی دوای ناڕەزایەتییەکانی سەرتاسەری وڵات کە شەش کەس تێیدا گیانیان لەدەستدا.

پرابۆڤۆ لە لایەن سەرکردەکانی هەشت پارتی سیاسی ئەندەنوسیا لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی تەلەفزیۆنیدا لە جاکارتای پایتەخت ڕایگەیاند، ڕێککەوتوون لەسەر بڕینی دەرماڵەی نیشتەجێبوون و ڕاگرتنی گەشتەکانی دەرەوەی وڵات بۆ ئەندامانی پەرلەمان بڕیاری لەسەر درا. ئەوە ئیمتیازێکی دەگمەن بوو لە وەڵامی زیادبوونی توڕەیی گشتیدا.

ئەو وتی تا ڕۆژی دووشەممە، “دەسەڵاتداران دەبینن هەندێک دەرماڵە هەڵوەشێندرێنەوە و گەشتەکانی کارکردن بۆ دەرەوەی وڵات بەپێی ڕاگرتنی نوێ ڕاگیراون.”

 پۆلیس ڕۆژی دووشەممە خاڵەکانی پشکنینی لە سەرانسەری جاکارتا دانا، پلانی بۆ دانانی کۆبوونەوەی ناڕەزایەتی زیاتر لە چەند شوێنێکی دەوروبەری دوورگە فراوانەکەی ئەندەنوسیا دانراوە

ناڕەزایەتییەکان دوای مردنی عەفان کورنیاوان، شۆفێری تەمەن ٢١ ساڵ کە دیلیڤەری خواردنی دەکرد، فراوانتر و توندوتیژتر بوو. گرتەیەکی ڤیدیۆیی لە سۆشیال میدیا کە وادیارە مردنی لە میانی گردبوونەوەیەکدا لە جاکارتا لە ڕۆژی پێنجشەممەدا نیشان دەدات، میللەتی تووشی شۆک کرد و بووە هۆی ناڕەزایی دژی هێزە ئەمنییەکان.

پێنج ڕۆژ خۆپیشاندان بوو لە جاکارتا کە لە ڕۆژی دووشەممەی پێشووەوە دەستیپێکرد، ئەمەش بێ کاری و زیادبوونی تێچوی ژیان نایەکسانی و بەهۆی ئەو هەواڵانەی کە باس لەوە دەکەن هەر ٥٨٠ پەرلەمانتارەکە مانگانە دەرماڵەی نیشتەجێبوون بە بڕی ٥٠ ملیۆن ڕوپیە (٣٠٧٥ دۆلار) وەردەگرن جگە لە مووچەکانیان. ئەو دەرماڵەیە کە ساڵی ڕابردوو خرایە بواری جێبەجێکردنەوە و نزیکەی ١٠ هێندەی کەمترین مووچەی جاکارتایە.

31/08/2025

ناڕەزایەتی دەربڕین لە ئەندەنوسیا دژ بە حکومەت درێژە دەکێشێت. مردنی  شۆفێرێکی تەمەن ٢١ ساڵ ، ڕۆژی ٥شەمە بووە خاڵی تەقینەوە و هاتنە سەر شەقامی خەڵکی کاتێك کە ئۆتۆمبێلێکی زرێپۆشی پۆلیس لە شوێنی خۆپیشاندانەکەی پایتەخت بەسەریدا ڕۆیشت.

 لە ناوەڕاستی شاری جاکارتا، خۆپیشاندەران ئاگریان لە باڵەخانەیەکی پێنج نهۆمی لە نزیک بارەگای سەرەکی پۆلیس بەرداوە و هەندێکی دیکەش ئۆتۆمبێلەکانیان سووتاندووە و هێرشیان کردووەتە سەر فەرمانگەکانی حکومەت.

 خۆپیشاندەران توڕەن لەوەی کە پێی دەڵێن ئیمتیازاتی گرانبەها بۆ یاسادانەران [پەڕلەمانتاران] و بەرزبوونەوەی تێچووی ژیان و نەبوونی هەلی کار. سەرۆک سوبیانتۆ بانگەوازی بۆ ئارامگرتن کردووە، و بەڵێنی لێکۆڵینەوەی تەواوی داوە.

بەهۆی توندبوونەوەی ناڕەزایەتییەکان لە سەرانسەری ئەندەنوسیا سێ کارمەندی حکومەت گیانیان لەدەستدا. لە پایتەختی هەرێمی مەکەسەر لە باشووری Sulawesi، خۆپیشاندەران پەرلەمانیان سووتاند.  ناڕەزایەتییەکان دژی مووچەی ئەندامانی پەرلەمان دەستیپێکرد، بەڵام دوای ئەوەی دەسەڵاتداران بارهەڵگرێکی زرێپۆشیان خستە ناو قەرەباڵغییەوە و کەسێک گیانی لەدەستدا.

  ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ڕەخنەی لە حکومەتی ئەندەنوسیا گرت و ڕایگەیاند کە بە سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییە گشتییەکان ئازادی قسەکردن سەرکوت دەکات.

31/8/2025

هەزاران کەس لە سەرانسەری مەکسیک خۆپیشاندانیان ئەنجامداوە بۆ تیشک خستنە سەر زۆرێک لە بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێی وڵاتەکە و داوای هەنگاوی زیاتری بەرپرسان لە دۆزینەوەی خزم و دۆستانی کەسانی ونبوو، هەروەها چالاکانی مافی مرۆڤ، بە شەقامەکانی مەکسیکۆ سیتی، گوادالاخارا، کۆردۆبا و شارەکانی دیکەدا ڕێپێوانیان کرد و داوای دادپەروەرییان کرد و داوایان لە حکومەتی سەرۆک کلۆدیا شەینبام کرد هاوکاری بکات بۆ دۆزینەوەی ئازیزانە ونبووەکانیان.

زیاتر لە 130 هەزار کەس لە مەکسیک بێسەروشوێن بوون . نزیکەی  هەموو دیارنەمانەکان لە ساڵی ٢٠٠٧ەوە ڕوویانداوە، کاتێک فیلیپی کاڵدیرۆن سەرۆکی ئەوکاتەی ئەمریکا “جەنگی دژی ماددە هۆشبەرەکان”ی دەستپێکردووە.   لە زۆر حاڵەتدا ئەوانەی بێسەروشوێنن بە زۆر لە کارتێلەکانی ماددە هۆشبەرەکاندا وەرگیراون – یان بەهۆی بەرەنگاربوونەوە کوژراون.

لە کاتێکدا کارتێلەکانی ماددە هۆشبەرەکان و گروپە تاوانکارییە ڕێکخراوەکان تاوانباری سەرەکین، هێزە ئەمنییەکانیش بە هۆکاری مردن و بێسەروشوێنکردنیش تاوانبار دەکرێن.

لە شاری مەکسیکۆ سیتی، ڕێپێوانەکە هاتوچۆی پایتەختی وەستاند، لە کاتێکدا ناڕەزایەتییەکان بە ڕێگا سەرەکییەکەدا دەڕۆیشتن.  زۆرێک لە خێزانە زیانلێکەوتووەکان تیمی گەڕانیان پێکهێناوە، کە بە “بوسکادۆرس” ناسراون، کە لە لادێ و بیابانەکانی باکووری مەکسیکدا دەگەڕێن، دوای زانیاری، زۆرجار لە خودی کارتێلەکانەوە، سەبارەت بە شوێنی گۆڕە بەکۆمەڵەکان.

21/08/2025

بە گوێرەی ڕاپۆرتێکی نوێ مووچەی پێوانەیی بۆ سەرۆکی جێبەجێکارانی بەریتانیا بەهۆی بەرزبوونەوەی مووچە بۆ سێیەم ساڵ لەسەریەک زیاتر بەرزدەبێتەوە..

 ڕاپۆرتەکە دەریخستووە کە زیاتر لە یەک ملیار پاوەند لە ساڵی دارایی ڕابردوودا تەنها بۆ 217 سەرۆکی کۆمپانیای FTSE 100 دابەشکراوە. بەپێی ڕاپۆرتێک، سەرۆکەکانی گەورەترین کۆمپانیاکانی بەریتانیا کە لە لیستی کۆمپانیاکاندان، بۆ سێیەم ساڵ لەسەریەک پاکەتی مووچەی بەرزی ژمارەیەکی پێوانەیییان بردەوە ماڵەوە.

. شیکارییەکان دەریانخستووە کە ئەو ژمارە پێوانەییەی لە ساڵی دارایی ڕابردوودا تۆمارکراوە بەو مانایەیە کە تێکڕای بەڕێوەبەری جێبەجێکاری FTSE 100 ئێستا 122 هێندەی مووچەی تێکڕای کرێکاری فول تایمی بەریتانیا پێدەدرێت. لە ماوەی چوار ساڵی ڕابردوودا مووچەی کارگێڕان لە زیادبووندایە، بەشێکیش لە ئەنجامی کەمکردنەوەی مووچە کە لە سەردەمی پەتای کۆرۆنادا گیراوەتەبەر، لە کاتێکدا کە زۆرێک لە خێزانەکانی بریتانیا  هێشتا لەگەڵ قەیرانی تێچووی ژیاندا دەجەنگن.

بەپێی شیکارییەکانی سەنتەری مووچەی بەرز، مامناوەندی مووچەی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای FTSE لە ساڵی دارایی ڕابردوودا بۆ 4.58 ملیۆن پاوەند بەرزبووەتەوە، لەکاتێکدا ساڵی ڕابردوو 4.29 ملیۆن پاوەند بەرزبووەتەوە، کە نزیکەی 7% زیادیکردووە. ژمارەی کۆمپانیاکانی FTSE 100 کە 10 ملیۆن پاوەند یان زیاتر دەدەن بە سەرۆکەکانیان لە ساڵی ڕابردوودا زیادیکردووە، لە 10 بۆ 13 کۆمپانیا بەرزبووەتەوە، لە کاتێکدا داهاتی خێزانەکانی بەریتانیا کەمبوونەتەوە بەردەوامن لە هەستکردن بە فشاری قەیرانی تێچووی ژیان، بانکی ئینگلتەرا هۆشداری داوە لەوەی بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک دەتوانێت ببێتە هۆی هەڵاوسانی زیاتری دراو.

هەروەها ئامارەکان جیاوازی مووچەی جێندەرییان لە لوتکەی بەریتانیای کۆمپانیاکان ئاشکرا کردووە، چونکە سەرۆکە ژنەکانی گەورەترین کۆمپانیاکانی لیستی کۆمپانیاکان ئەوە دەردەخات هێشتا کەمتر داهاتیان هەبێت لە چاو هاوتا پیاوەکانیان. بۆ ئەو نۆ کۆمپانیایە کە سەرۆکی ژنیان هەبوو بۆ تەواوی ساڵی دارایی، مامناوەندی مووچەی بەڕێوەبەری جێبەجێکار 3.27 ملیۆن پاوەند بووە، لە کاتێکدا 4.64 ملیۆن پاوەند بووە بۆ ئەو کۆمپانیایانە کە بۆ تەواوی ساڵەکە لەلایەن پیاوێکەوە بەڕێوەدەبرێن.

20/08/2025

کارمەندان توڕە بوون بەهۆی ڕاپۆرتی پلاتفۆرمی Azure کە ئیسرائیل بۆ خەزنکردنی سەبارەت بە چاودێریکردنی فەلەستینییەکان کۆکراونەتەوە بەکاریدەهێنێت

دەیان کارمەندی کۆمپانیای مایکرۆسۆفت کەمپی ڕۆژهەڵاتی کۆمپانیاکەیان لە شاری ڕیدمۆند لە واشنتۆن داگیرکرد بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر بەو شتەی کە دەڵێن بەکارهێنانی نەرمەکاڵاکانی کۆمپانیاکە لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنەکان لە غەززە و چالاککردنی چاودێریکردنی فەلەستینییەکان.

سێ مانگ دوای ئەوەی کۆمپانیاکە ڕایگەیاند کە لێکۆڵینەوەیەکی سەربەخۆ لە بەکارهێنانی نەرمەکاڵای Azure دەستپێدەکات، ستافی ئێستا و پێشووی شوێنێکیان داگیرکرد کە بە “ناوچەی ئازاد”یان ڕاگەیاندبوو، پلاکاردیان بەدەستەوە بوو کە لەسەری نووسرابوو “بەشداریکردن لە ڕاپەڕینی کرێکاران – هیچ کار ناکرێت بۆ جینۆساید” و ” شەهیدکردنی منداڵانی فەلەستینی”. ناڕەزایەتییەکان کە لەلایەن گروپی “نا ئازۆر بۆ جینۆساید”ەوە ڕێکخرابوو، داوای دەستبەرداربوونی مایکرۆسۆفتی لە ئیسرائیل کردووە.

خۆپیشاندەران دەڵێن هەوڵەکانیان بەشێکە لە پرۆسەی پەروەردەکردنی خەڵک. کارمەندێکی دیکە بەناوی جولیۆس شان تەمەن ٢٨ ساڵ دەڵێت: “پێموایە ئێمە ئیلهامبەخشین بۆ گفتوگۆ لەنێوان ئەو کەسانەی کە لە مایکرۆسۆفت کاردەکەن بۆ ئەوەی هەست بە ئاسوودەیی زیاتر بکەن لە باسکردنی ئەم بابەتە لەگەڵ یەکتر و سەبارەت بەوەی کە چۆن کارەکانیان بەشدارە لە جینۆسایددا”.

ئەمە لە کاتێکدا ڕوی دا کە ڕٶژی یەكشەمە، ١٧/٠٨ مانگرتنی گشتی کرێکارانی ئیسرائیل بوو بۆ وەستانی شەڕ و بەردانی ئیسرائیلییە دەستبەسەرەکان لە لایەن حەماسەوە.

هەر ئەو ڕۆژە واتە یەکشەمە زیاتر ٥٠٠ هەزار کەس لە تەلئەبیب چوونە سەر شەقام و زۆرێك لە جادە خێرا سەرەکییەکانی ئەوێیان بلۆک کرد.  

 

Zaher Baher

11/08/2025

هەرچەندە من نازانم بۆچی ناوی فلیمی مەنهۆڵ کە لە ڕۆژی ٣١ی تەموزەوە تا ئێستا لە ‘ ستی سینەما’ نمایش  دەکرێت  نووسەر و دەرهێنەرەکەی ئەو تایتڵەیان پێ بەخشیوە و دیارە ئەکتەرەکانیش پەسەندیان کردووە، بەڵام بینینی فلیمەکە گەر بە وردی سەرنجی بدەیت و دوای بکەویت، گەر تۆزێك بە ئاگا بیت لە بارودۆخی ئێستای کوردستان، لە گووزەرانی ژیانی دانیشتوان، لە نەبوونی موچە و کەمدەرامەتی کاسبکاران، لە زیادکردن و گرانبوونی وزەی نیشتمان ، لە نەبوونی ئاوی خواردن و گرانی نرخی تکتی چارەسەری نەخۆشان، لە بنیاتنانی ٢٠٠ ستی هەر لە سلێمانیدا بۆ پارە و سامان ، لە بوونی ئەو هەموو توندو و تیژییەی بەرانبەر ژنان،  هاوردەکردنی دەرمان و خواردنی ئێکسپایەر و لێ نەپرسینەوە لە باشی کواڵەتی  و ساخکردنەوەیان و بازرگانیکردنی بەسەر ژیانی خەڵکەوە، لە نەبوونی خزمەتگوزاری و سەلامەتی ڕێگاوبان و شەقامەکان ، زۆری بۆنی بەنزین و گاز و دووکەڵی سەیارە و پیسی وخۆڵبارین و بەپرسی ژینگە گوێنەدان… زۆری دیکە نە تووشی شۆک و نە بێ ئاگایش دەبیت لە بەکارهێنانی ئەو تایتڵە.

هەموو ئەمانە دروستیی بەکارهێنانی تایتڵی مەنهۆڵی ئەو فلیمەت بۆ پشتڕاست دەکاتەوە.  بۆمن ئەو تایتڵە: مەنهۆڵ ، مەنهۆڵی زێرابی کوردایەتی، مەنهۆڵی دەسەڵاتی خۆماڵی ، مەنهۆڵی حکومەتی کوردی و حوکمڕانێتی بەرەی نیشتمانی …. بەرەی ئۆپۆزۆسیۆنی کوردی … مەنهۆڵی ئەو زێرابانەی سەرەوەیە کە دەرهێنەری ئەو فلیمە لە ڕێگای هەندێك لە باشترین ئەکتەری کوردەوە نمایش دەکرێت کە هەڵدانەوەی ئەو مەنهۆڵەیە ، ئاوەڵاکردنی سەری ئەو زێرابەیە، بەباکردن و بە بۆنکردنی بۆنی پیسی کوردایەتی و حوکمڕانێتی کوردانە و خۆماڵیانەیە.

لەم فلیمەدا بە شێوەیەکی جوانی ناوازە، بەڵام ئازاراوی، زۆرێك لە گرفتەکانی کۆمەڵی کوردی لە لایەن ئەو ئەکتەرە بە توانایانەوە تا ئەو ڕادەیەیەی تێیاندا هەبووە تا ڕادەی پەرستن دەپەرسترێ ، هەر ئاواش تاڕادەی ڕک و کینە و قێزەوەندی دەبوغزێنرێت پیشان دراوە، کێشەی بینەران و ئەوانەشی کە نەیان بینیوە تێیدا وێنە کێشراوە، گرفتی بەدی و خراپی بژێوی تا ڕادەی فرۆشتنی پارچەیەك لە ئۆرگانی جەستە بۆ پێدانی پارەی دکتۆر و عیادە و پشکنین، ڕۆڵی مافیا، درۆ و دانی پارە بە  زانیاری هەڵە، نەبوونی بەهای مرۆڤ و مرۆڤایەتیی، دڵڕەقی و بێ بەزەیی باوك، دڵنەرمی و بەڕەحمی و میهرەبانیی، بێ مرۆیەتی و دڕەندەیەتی خاوەنخانوو، بەکارهێنانی بارخواریی و قۆستنەوەی هەژاری و نەدارایی تەنانەت بۆ سێکسیش،  نیشاندانی مەسەلی دروستی پێشینان ” تێر ئاگای لە برسی نییە”  جەوهەر و هەناو و دڵی دەسەڵات کە زۆر بێ باکانە دێت و دەچیت و کردنی خۆی ” بە کەڕەی شەربەت” لە هەموو ئەو گرفتە کۆمەڵایەتیانە کە هاووڵاتیانی تووشی بوون، ڕاستتر کە تووشی کردون … زۆری تر.

ئەم فلیمە ئەوەندە بەهای هەیە، ئەوەندە جوان چووەتە ناو گرفتە کۆمەڵاتییەکانەوە، ئەوەندە کارامانە و سەرکەوتوانە ئەکتەرەکانی ڕۆڵی خۆیانیان تێیدا دەبینن شیاوی ئەوەیە کە هەموو تاکێکی کۆمەڵگەی کوردی بیبینن .  لەسەرو هەموو ئەمانەشەوە  زۆر پێویستە کە لەسەر  هەموو شاشەی سینەمەکانی  وڵاتانی عەرەبی و ئەوروپا و ئەمەریکا بەژێرنوسی زمانەکانی دانیشتوانیانەوە نیشان بدرێت تاکو هەر هیچ نەبێت بەڵگەی ئەوە بداتە دەست کە دەسەڵات خۆماڵی و بێگانە، لیبراڵ و مافیا ، دیمۆکراتی و دیکتاتۆری تەنها و تەنها هاووڵاتیانیان هەر بۆ دەنگدان دەوێت، تاکو فەرماندەرەکانی خۆیان، ستەمکارەکانیان، هەڵبژێرن ، تاکو ڕوتیان بکەنەوە لە هەموو بەهایەکی مرۆڤایەتی و سەپاندنی هەموو کارەساتێکی جەرگبڕانە بە هەڵگیرسانی جەنگ و بێ کاری و بێ خانووبەرەیەتی تا ڕادەی کڕینی پەیوەندی کۆمەڵایەتی بە پارە و پایە و پلە، نیشاندەدات.

بۆ دروستیی هەموو ئەوانەی سەرەوە کە نوسراوە، هیوادارم خۆتان بە بینینی فلیمەکە ئەو ڕاستییەتان بۆ بسەلمێت کە ڕەنگە خۆتان لە ژیانی ڕۆژانەتاندا زۆر جار بەرکەوتنتان هەبووبێت.

Zaher Baher

28/07/2025

[ ئەمەی خوارەوە وەرگێڕانی بەشێكە لە ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی گاردیان کە لەم ڕۆژانەدا بڵاوی کردەوە]

گردکردنەوەی داروپەردووی غەززە دەتوانێت ٩٠ هەزار تۆن دەردانی گەرمکەرەوەی هەسارەکان بەدەستبهێنێت پرۆسێسکردنی پاشماوەی وێرانکردنی ماڵ و قوتابخانە و نەخۆشخانەکانی ئیسرائیل دەتوانێت چوار دەیە بخایەنێت.

توێژینەوەیەک دەریخستووە کە ملیۆنان تەن داروپەردوو کە بەهۆی بۆردومانی غەززە لەلایەن ئیسرائیلەوە بەجێماوە، دەتوانێت زیاتر لە ٩٠ هەزار تەن گازی گەرمخانەیی دروست بکات و چوار دەیە دەخایەنێت بۆ لابردن و پرۆسێسکردن. توێژەران دەڵێن، وێرانکردنی ماڵ و قوتابخانە و نەخۆشخانە لە غەززە لە لایەن   ئیسرائیلەوە لانیکەم ٣٩ ملیۆن تەن پاشماوەی کۆنکرێتی لە نێوان ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣ تا کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ دروستکردووە، کە پێویستی بە لانیکەم ٢.١ ملیۆن بارهەڵگری فڕێدانی ئەو دار و پەردووە دەبێت کە ١٨ ملیۆن میل (٢٩.٥ ملیۆن کیلۆمەتر) لێدەخوڕن بۆ گواستنەوەیان بۆ شوێنەکانی فڕێدان.  تەنها پاککردنەوەی داروپەردووەکان گواستنەوەیان واتە بە لێخوڕینی  ناقیلەکان [تراکەکان] نزیکەی ٦٦ هەزار تەن  دووەم ئۆکسیدی کاربۆن (CO2) بەرهەمدەهێنێت.

تا ئێستا وردترین پشکنینە بۆ کاریگەری کاربۆن و لۆجستیکی مامەڵەکردن لەگەڵ پاشماوەکان – کە لە غەززە هەزاران پاشماوەی مرۆڤی نەناسراو و ژەهرەکانی وەک ئاسبێستۆس و تەقەمەنی نەتەقیو دەشارێتەوە. توێژەران سەیری دوو سیناریۆیان کرد بۆ حیسابی خێرایی و کاریگەرییەکانی کەشوهەوای پرۆسێسکردنی پاشماوەی پیسنەکراو  کە دواتر دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ یارمەتیدانی بنیاتنانەوەی خاکی ڕووخاوکراوی فەلەستین.

توێژینەوەکە دەریخستووە، ئەگەر گریمانە بکەین کە 80%ی پاشماوەکان بۆ لەتوپەتکردنیان کەشتییەکی 50 کەسارەیی [ بەرد و پەردوو شکێن]  پیشەسازی، کە پێدەچێت هەرگیز لە غەززە ڕێگەپێدراو نەبووبێت، کەمێک زیاتر لە شەش مانگ دەخایەنێت و نزیکەی 2976 تەن   CO2بەرهەمدەهێنێت، بەڵام زیاتر لە ٣٧ ساڵ دەخایەنێت بۆ پرۆسێسکردنی داروپەردووەکان، کە نزیکەی ٢٥١٤٩ تەن CO2 بەرهەمدەهێنێت. لەم سیناریۆیەدا، CO2 کە بەهۆی جوڵاندن و وردکردنی پاشماوەی بینا وێرانبووەکانی غەززە دروست دەبێت، هاوتای شەحنکردنەوەی 7.3 ملیار مۆبایل دەبێت.  تا زیاتر پاشماوە پیسبووەکان لە شوێنی خۆیان بمێننەوە، زیانی زیاتر بە هەوا و ئاو و تەندروستی ئەو ٢ ملیۆن فەلەستینییە دەگەیەنێت کە ئێستا ٢١ مانگە ئاوارە و برسی و بۆردومانکراون.

سامر عەبدولنور، نووسەری سەرەکی و وانەبێژی باڵا لە بەڕێوەبردنی ستراتیژی لە بەشی بازرگانی زانکۆی ئێدنبرە دەڵێت: “ڕەنگە دەردانی CO2 لە پاککردنەوە و پرۆسێسکردنی داروپەردوودا کەم دەرکەوێت بە بەراورد بە کۆی تێچووی کەشوهەوای وێرانکارییەکانی غەززە، بەڵام ئەو کار و کارە دەکاتەوە کە پێویستە بۆ تەنانەت دەستپێکردنی پرۆسەی ئاوەدانکردنەوەش.” عەبدولنوور، کەنەدییەکی فەلەستینییە، دەڵێت: “لەکاتێکدا پڕکردنەوەی بۆشایی دەردانی گازی ژەهراوی سەربازی گرنگە، بەڵام کارەکانمان دەتوانن پشتیوانی لە داڕێژەرانی سیاسەت و ئەندازیارانی شارستانی و پلاندانەر و کرێکارانی دیکەی فەلەستینیش بکەن لەسەر زەوی کە بڕیاریان داوە ئەوەی لەدەستچووە وەربگرنەوە و لەسەر زەوی بمێننەوە و ئاوەدان بکەنەوە”. لە لێدوانێکدا لەسەر توێژینەوەکە، بن نایمارک، مامۆستای باڵا لە زانکۆی مەلیکە ماریی لە لەندەن کە سەرکردایەتی تیمێک دەکات کە لێکۆڵینەوە لە کۆی تێچووی کەشوهەوای ململانێکانی ئەم دواییەی ئیسرائیل دەکەن، وتی: گرنگیدانی میتۆدۆلۆژی لەسەر پاشماوە کارێکی پێشکەوتووە، کە تیشک دەخاتە سەر ئەو زیانە ژینگەییانەی کە زۆرجار لەدەست دەچن کە لەلایەن سەربازەکانەوە بەجێماوە دوای کۆتایی هاتنی جەنگ وەک کاریگەرییە درێژخایەنەکانی کەشوهەوا بەهۆی شەڕەوە”.

خاکی گەززە بریتییە لە 25 میل و قەبارەکەی تەنها دوو هێندەی واشنتۆن دی سی زیاترە و 141 میل چوارگۆشەیە (365 کیلۆمەتر چوارگۆشە). زیاتر لە 90%ی ماڵەکان لە غەززە زیانیان بەرکەوتووە یان وێران بووە، ئەمە جگە لە زۆرینەی ڕەهای قوتابخانە و کلینیک و مزگەوت و ژێرخانی غەززە.

توێژەران هەوڵدەدەن ئەو تێچووی کەشوهەوا حیساب بکەن کە لە دوو لە کوشندەترین ململانێکانی ئێستادا دروست دەبن – شەڕی ڕووسیا لە ئۆکرانیا و هێرشە سەربازییەکانی ئیسرائیل لە غەززە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی فراوانتر – کە لە کۆتاییدا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە حیسابکردنی داواکارییەکانی قەرەبووکردنەوە. لە مانگی حوزەیران، توێژینەوەیەک بە سەرۆکایەتی نەیمارک دەریخستووە کە تێچووی درێژخایەنی کەشوهەوا بۆ لەناوبردن و پاککردنەوە و ئاوەدانکردنەوەی غەززە دەتوانێت 31 ملیۆن تەن  CO2 تێپەڕێنێ،  ئەمە زیاترە لە گازە گەرمخانەییەکانی ساڵانەی ٢٠٢٣ کە لەلایەن کۆستاریکا و ئیستۆنیا دەردەدرێن – بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هیچ پابەندبوونێک نییە بۆ دەوڵەتەکان کە ڕاپۆرتی دەردانی سەربازی بدەن بە دەزگای کەشوهەوای نەتەوە یەکگرتووەکان. ستوارت پارکینسۆن، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری زانایان بۆ بەرپرسیارێتی جیهانی، وتی: “سەربازەکان و جەنگ بەشدارێکی گەورە و شاراوەن لە قەیرانی کەشوهەوادا … گرنگە تەواوی چالاکییەکان لە بەرهەمهێنانی ئامێرە سەربازییەکان تا بەکارهێنانی سووتەمەنی لە کاتی شەڕی جەنگدا لەخۆ بگرێت، لە زیانەکانی کۆگاکانی کاربۆن وەک دارستانەکانەوە تا هەوڵەکانی پاککردنەوە و ئاوەدانکردنەوە دوای کۆتاییهاتنی جەنگ. ئەم توێژینەوەیە وێنەیەکی گەورەترە پەیوەست بە شەڕەوە و دەردانی گازی ژەهراوی نیشان دەدات.”

Zaher Baher

16/07/2025

پێش ئەوەی بێمە سەر بابەتەکە زەروورە ئاماژە بە چەمکی داهات و سامان بدەم.

داهات: ئەو بڕە پارەیە کە لە کۆتایی ساڵدا ، زیاتر ساڵی میزانییەی پێدەوترێت ، کە کۆتایی مانگی مارتی/ئازاری ساڵی نوێیە. ئەمەش زیاتر مووچە، یا کرێی خانویەک ، قازانجی کۆمپانیایە  یا قازانجی پشک، کارگەیەك ، سووی پاشەکەوت، قازانجی هەر پرۆژەیەکی خاوەن پرۆژەکە دەگرێتەوە… ئەمە پێی دەڵێن داهاتی ساڵانە.

سامان: یانی سەرجەمی داهاتی ساڵانە زائیدەن زەوی و زار، بەهای خودی کارگەو و کۆمپانیا ، پاشەکەوت، هەموو موڵکییەتێك لە وڵاتی نیشتەجێبوون یا دەرەوەی و وڵاتی نیشتەجێبوون لەگەڵ هەر دەستمایەیەكی دیکە کە خستویەتییەتە ڕەدەڵ و بەدەڵ و بازرگانی و قومار و قومارخانە  ، بەهای ئاڵتون و ئەنتیك و ماتریاڵی زۆر گرانبەها کە دەکرێت ببەخشرێت و بفرۆشرێت.  ئەمانە هەمووی بەسامانی کەسەکە حساب دەکرێت.

لە کاتێکدا کە دەڵێن لە فڵان وڵاتدا ئەوەندە ملییۆنەر یا ملیاردەر هەیە بە گوێرەی داهات و سامانەکەی ئەو حسابە دەکرێت. بە تێپەڕینی ساڵ داهات و سامانی هەندێك کەس یا کۆمپانیا لەزیادبووندایەو هەژاری و بێ کاریی لە زیادیدایە، واتە فۆرمیلەیەکی تەردییە، ئەمەش بەمانای زیادبوونی کەلێنی نێوانی سامانداران و بێ سامانان، بووان و نەبووان .

هەر بۆ نموونە لە بریتانیا لە ساڵی ١٩٩٠ دا تەنها ١٥ ملیاردەر هەبووە ، بەتێپەڕینی زەمەن ئەم ژمارەیە چوەتە سەرەوە . لە ساڵی ٢٠٢٣ دا ژمارەی ملیاردەران لە ١٥ وە سەرکەوتووە بۆ ١٧١ ملیاردەر کە بڕی سامانی هەر یەکێکیان ٤ ملیار پاوەند بووە.  ئەمڕۆ هەرە دەوڵەمەندەکانی بریتانیا کە لە سەدا یەکی خەڵکن داهاتیان یەکسانە بە هەموو داهاتی لە سەدا ٧٠ ئەوانی دیکە. ژمارەی ملیۆنەرەکان لە بریتانیا لە ساڵی ٢٠٢٤ دا ٣.٠٦  ملیۆن کەسن ، هەر لەو ساڵەدا ٩،٥٠٠ ملیۆنەر بریتانیان بەجهێڵاوە.

بێ گومان ئەوە هەر بریتانیا نییە کە ملیاردەرەکان لە زیادبووندان هەموو وڵاتێکی ئەوروپی وایە تەنانەت لە کوردستانیشدا گەر ئامارێکی تەواو هەبێت ژمارەی ملیاردەرەکان لە هەڵکشاندان .

لە فەرەنسا ڕێژەی سامانداران و هەژاران لە زیادبووندان، لە ئێستادا سەرەکوەزیرانی ئەوێ لەبەر کورتهێنانی بووجە[ عەجزی میزانییە] پێشنیاری دوو ڕۆژ  کەمکردنەوەی ڕۆژەکانی هۆڵیدەی لە ساڵێکدا کردووە. بەکەمکردنەوەی دوو ڕۆژ هۆڵیدەی توێژینەوەیەک سەلماندویەتی کە عکومەت دەتوانێت ٤٣.٨ ملیار پاوەند بۆ بووجە بگێڕیتەوە، بە واتایەکی دیکە دەکرێت بەو بڕي پارەیە قەزەکان کەمبکرێتەوە.

بێگومان پرسی چینایەتی تۆختر و چەقبەستووتر بوەەتەوە، بەڵام نەك بە تەنها کێشەکە لە نێوانی کرێکاران و سەرمایەدار و خاوەنکاردا دەمێنێتەوە، بەڵکو بووەتە پرسی هەرە زۆرینەی خەڵك لەگەل سەرمایەداراندا.  کەواتە پرسەکە هەم چینایەتییە و هەم چینایەتیش نییە.  چینایەتی نییە بەو پێناسە کۆنەی کە بۆی کراوە کە تەنها کێشەکە لەنێوان کەمایەتییەکی زۆر کەمی کۆمەڵدا کە کرێکارانن لەگەڵ خاوەن ئییش و ئیدارەکاندا، بەڵکو کێشەیەکی چینایەتییە لە نێوانی هەرە زۆرینەی خەڵکە [کرێکاران، جوتیاران، کاسبکاران ، دوکانداران، خاوەن بزنسی بچوك….تد] لەگەڵ خاوەنکار و سەمایەداراندا. ئا لەم بارەشدا شۆڕش بە تەنها شۆڕشێ کرێکاران و ڕزگاربوونی کرێکاران نییە بەڵكو شۆڕشی جەماوەرییە و هەموو بوارە کۆمەڵایەتییەکانی ژیان دەگرێتەوە.