31/10/2025

ئەو چەمکەی سەررەوە ئەوە دەگەیەنێت کە هەتا دەسەڵات بەهێزتر بێت، ئەوە گەندەڵی ڕهاتر دەبێت . گەندەڵی خەسڵەتی سیستەمی سەرمایەدارییە ، هەتا کۆمەڵی چینایەتی و پلەبەندی هەبێت کە لەگەڵیا دەسەڵات هاوپشتێتی گەندەڵیش بە ڕەهایی هەیە و دەمێنێتەوە.

پرسی گەندەڵی پەیوەست نییە هەر بە کوردستان، ڕۆژهەڵاتی ناوین یا ئەم دەسەڵات و ئەو دەسەڵات بەڵکو سەراپای دەسەڵات و دەسەڵاتداران و دەوڵەتەکان و حكومەتەکان لە گەندەڵیدا غەرق بوون.

با سەرنجی  بریتانیا بدەین کە حیزبی کرێکاران حوکمڕانی دەکەن .

توێژینەوەیەکی ئەم ڕۆژانە کە لە ڕؤژنامەی گاردیانی بریتانیادا خستییە ڕوو  ئەو کۆمپانیایانە کە بەخشینیان بە پارتی کرێکاران داوە [ حیزبی حاکم ] 138 ملیۆن پاوەندیان وەک گرێبەست پێ بەخشراوە.  ڕاپۆرتەکە نیگەرانی نوێ لەبارەی پەیوەندی نێوان بەخشینە سیاسییەکان و خەرجییە گشتییەکانەوە دەوروژێنێت.

لە ڕاپۆرتێکی دامەزراوەی بیرکردنەوەی دامەزراوەی ئۆتۆنۆمی زیاتر لە 100 کۆمپانیای دەستنیشان کردووە کە پارەیان داوەتە لایەنە سیاسییەکان و دواتر گرێبەستی حکومەتیان بەدەستهێناوە، لە سەردەمی هەردوو ئیدارەی پارتی پارێزگاران و کرێکاران دا ئەمە ڕوی داوە.

 توێژینەوەکە دوای لێکۆڵینەوەیەکی پێشووی ڕۆژنامەی گاردیان دێت کە ئاشکرایکردووە چۆن کۆمپانیاکانی پەیوەست بە بەخشەرەکانی حیزبی پارێزگاران  لە ساڵی 2016 وە ملیارەها پارەی گشتییان پێدراوە. شیکارییە نوێیەکان دەریدەخەن کە ئەم شێوازە لە سەردەمی پارتی کرێکاراندا بەردەوام بووە، هەشت کۆمپانیا کە زیاتر لە 580 هەزار پاوەندیان بەخشیوە بەم پارت و لایەنە، لە ماوەی دوو ساڵدا دوای بەخشینەکەیان (لە نێوان تەمموزی 2024 و حوزەیرانی 2025) گرێبەستی حکومەتیان بە بەهای نزیکەی 138 ملیۆن پاوەند وەرگرتووە.

لە ماوەی ئەم دوو ساڵە، دامەزراوەی بیرکردنەوەکە بۆی دەرکەوتووە کە 25 کۆمپانیای پەیوەست بە پارتی کرێکاران گرێبەستەکانیان بە بەهای 796.43ملیۆن پاوەند لە ساڵی 2001 وە بەدەستهێناوە. دکتۆر سوزان هاولی، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای سپۆتلایت سەبارەت بە گەندەڵی وتی: هیچ شتێک لەوە زیانبەخشتر نییە بۆ متمانەی گشتی لەو تێڕوانینەی کە ئەوانەی دەستڕاگەیشتنێکی ئیمتیازیان هەیە بۆ ئەوانەی لە دەسەڵاتدان، دەستڕاگەیشتنێکی ئیمتیازیان بۆ گرێبەستەکان بەدەستدەهێنن کە لەلایەن باجدەرانەوە پارەیان بۆ دابیندەکرێت. “ئەم کەشفکردنانە کێشەیەکی سیستماتیکی نیشان دەدەن لەگەڵ مامەڵەکردنی بێمانای لاوازی بەریتانیا لەگەڵ ململانێی بەرژەوەندییەکان. دەبێت ببێتە هۆی چارەسەری سیستماتیکی کە بریتین لە سکرینکردنی بەخشەرە سیاسییەکان و کۆمپانیاکانیان لە پرۆسەی تەداروکات، و ڕەچاوکردنی ڕاستەقینەی قەدەغەکردنی بەڕێوەبەرانی کۆمپانیاکان یان کۆمپانیاکانیان کە گرێبەستی گشتی لە بەخشینی سیاسی وەردەگرن.”

 دامەزراوەی ئۆتۆنۆمی کۆی گشتی 125 کۆمپانیای دەستنیشانکرد کە گرێبەستی حکومەتی ناوەندییان پێبەخشرا بە بەهای 28.8 ملیار پاوەند دوای ئەوەی پێشتر 30.15 ملیۆن پاوەند بەخشینیان بۆ پارتێکی سیاسی کردووە. بە بەهای نزیکەی 2.5 ملیار پاوەند لەو گرێبەستانە لە ماوەی دوو ساڵدا دوای بەخشینەکە بەخشراون.

لەوانە کۆمپانیای ڕاوێژکاری بارینگا پارتنەرز کە لە مانگی یەکی ساڵی 2024 دا 30،561.50 پاوەندی بەخشییە کۆمپانیای پارتی کرێکاران و لە نێوان مانگی تەمموزی 2024 تا مانگی ئازاری ئەمساڵ بە بەهای 35،196.719 پاوەند گرێبەستی حکومی وەرگرتووە. گرانت تۆرنتن لە نێوان مانگی ئازاری 2023 تا تەمموزی 2024 81،658.37. پاوەندی بەخشیوە و لەو کاتەوە 6،541،819 پاوەندی وەک گرێبەست پێبەخشراوە. بەڵام بەشێکی زۆری گرێبەستەکان – 25.4 ملیار پاوەند – لە ژێر حکومەتەکانی پێشووی پارتی پارێزگاراندا بەخشرایە  پارتی پارێزگاران. ئەوانیش بریتین لە تاقیگەی ڕاندۆکس و گلۆبوس شێتلاند کە هەردووکیان لە کاتی پەتای کۆڤیددا گرێبەستیان پێشکەش کرا.

پێش هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2024، پارتی کرێکاران ڕەخنەی توندی لە پێدانی گرێبەست بە کۆمپانیاکانی پەیوەست بە پارتی پارێزگاران بەبێ تەندەرێکی کێبڕکێ لە کاتی پەتاکەدا گرت. ڕەچەڵەک ڕیڤز، ڕاوێژکاری سێبەری ئەوکات وتی: “بە شێوەیەکی تێگەیشتوو هێشتا خەڵکی بەریتانیا توڕەن لەوەی کە ئەوەندە پارەی جانتای گشتی بە هاوڕێ و خێرخوازانی پارتی تۆری کۆتایی هات.”

لە 5ی  سێبەتەمبەردا بوو جێگری سەرەکوەزیران ، کیری ستامبەر ، ئەنجولا ڕایەن، لەبەر گەندەلی ناچار کرا کە دەست لەکار بکێشێتەوە ، کە خانوویەکی بە بەهای 800 هەزار پاوەند کڕی کە دەبوایە 70 هەزار پاوەندی بە باج بدایە بەڵام ئەو تەنها 30 هەزار پاوەندی دابوو .

ئێستاش وەزیری دارایی ، ڕەیچەڵ ڕیڤس ، زۆری بۆ هاتووە کە دەست لەکار بکێشێتەوە . ئەمیش کە بووە وەزیری دارایی هاتە خانوویەکی حکومییەوە و خانوەکوی خۆی دا بەکرێ . بەگوێرەی یاسا ئەو جۆرە خانوانە کە دەدرێن بە کرێ دەبێت شارەوانی مۆڵەتیان بۆ وەرگرێت ، مۆڵەتی خانوەکەی ئەمیش 945 پاوەند بوو . ئەم مۆڵەتە وەرنەگیراوە ، ئێستا لە لایەن ڕؤژنامەکانەوە کەشف کراوە و بووەتە هەڵاو دەیەها بیانو و قسە و ڕاگەیاندنی لەسەر دەکرێت هەموو دەقەیەكییش شتی تری لەسەر زیندوو دەبێتەوە.

جا وەرە خەڵکی باجدەری هەژاری بریتانیا چۆن دەتوانن کە متمانە بە وەزیری داراییەکەیان بکەن کە ئەگەر وابێت، ئەو دزی لە شارەوانی کردووە دەی چۆن دزی لە بوجەی خەڵکی لە بریتانیا ناکات کە لە مانگی داهاتوودا دەبێت بیخاتە بەردەم خەڵکییەوە ؟ ئەم کە ڕاستگۆ نەبووە لەگەڵ سەرۆکوەزیرانەکەی و پرتییەکەی و دەنگدەرانی دەی چۆن متمانەی پێ بکرێت کە راستگۆ دەبێت لەگەڵ هەموو دەنگدەران و میللەتەکەیدا ؟