16/9/2025

ناڕەزایی و خۆپیشاندانەکانی ئەمساڵ و پارساڵ و ئەوانەی پێش سەردەمی کۆرۆنان و دەستپێکردنەوشیان لە وڵاتانی ڕۆهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیادا تەواوکەری یەکدین. نەك هەر ئەوە بەڵکو هەمان ژینگەی کۆمەڵایەتی و هەمان بنەمای ئابووری و سیاسیشیان هەیە.

ئەوەی کە ئەم چەند ڕۆژەی پێشو لە نیپاڵ  ڕوویدا و بووە هۆی ڕاماڵینی دەسەڵات و گۆڕانکارییەك لەوێ، تەواوکەر و ئەزموون و بوێری و ئیلهامهێنەری ڕووداوەکانی پێشتری بەنگلادش و سریلانکە و ئێران و شوێنەکانی تر بوو.  بوونی ژیانی مەمرە و مەژی و نەبوونی و بێ کاریی و گەندەڵی و زیادبوونی کولفەی ژیان و نزمی کرێی سەر کار و مووچە و نەبوونی ئازادیی بوو، کە هەموو ئەمانە ناوکۆین لە نێوانی ئەو وڵاتانەدا.

لە هەر حاڵەتێکدا گلەیی تایبەت لە سەرکردەکان جیاواز بوو، بەڵام بێزارییە ئابوورییە کۆمەڵایەتییە فراوانەکانی ئەو گەنجانەی کە لە بەرامبەر چینێکی سیاسی بەساڵاچوو و گەندەڵدا ڕاپەڕینەوە، بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش لەیەک دەچوو.  هەموو وڵاتان دانیشتوانی گەنجانیان لە گەشەکردندایە – نزیکەی ٤٠%ی دانیشتوانی باشووری ئاسیا تەمەنیان لە خوار ١٨ ساڵەوەیە – بەڵام ئەم بەناو “پاداشتی گەنجانە” وەک ئەوە سەیر دەکرێت کە تا ڕادەیەکی زۆر بەفیڕۆ دەچێت بەهۆی خراپی خوێندن، نەبوونی هەلی کار، کەمی مووچەی بەردەوام و خراپی ئاستی ژیان.

چیتیگ باجپای، توێژەرێکی باڵا بۆ باشووری ئاسیا لە چاتام هاوس، وتی ئەو بزووتنەوە بە سەرکردایەتی گەنجان کە لە نیپاڵ، ئەندەنوسیا، بەنگلادیش و سریلانکا سەریان هەڵداوە، قسەیان لەسەر “چەند تەحەدای پێکهاتەیی کردووە کە ڕووبەڕووی وڵاتانی سەرتاسەری ناوچەکە دەبێتەوە. ئەمەش بریتییە لە تێکچوونی کارکردنی سیاسی لەگەڵ حکومەتەکان کە نابینرێت وەڵامدەرەوە بن بۆ دانیشتوانی گەنج و ئاواتخوازی خۆیان، ناڕەحەتی ئابووری و فشارە دیمۆگرافییەکان.”

.

بۆ زۆرینەی گەنجانی نیپاڵ کە لەگەڵ هەڵاوسانی وزەپڕوکێنەر، سەختی ئابووری و بێکاری بەرزی گەنجان دەجەنگن – کە ملیۆنان کەسیان لێدەخوڕێت بۆ دۆزینەوەی کاری ئیستغلالکار و زۆرجار کوشندە لە دەرەوەی وڵات لە شوێنەکانی وەک کەنداو – وێنەکانی سامان و لوکس بەڵگەیەکی نەفرەتی بوون کە سیستەمی سیاسی نیپاڵ شکاوە.

دەسەڵاتداران و سیاسییەکانی نیپاڵ پرۆتێست و ڕاپەڕینەکان بە پیلانگێڕی و دەستوەردانی لایەنەکانی دژ بە دەوڵەت دەزانن، بەڵام لە ڕاستیدا ئەمە درۆیەکی گەورەیە وەکو  کە لە ١٦ ساڵدا ١٤ سەرۆکوەزیران لە نیپاڵدا گۆراوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان ، بەڵام لەبری ئەوە کێشەکان قوڵتر بوونەتەوەوە.     

ئاشیش پرادان، پسپۆڕی نیپاڵ لە گروپی قەیرانەکان، وتی: “قسە و قسەی زۆر لەڕێگەی ئۆنلاینەوە هەبوو سەبارەت بە وەرگرتنی ئیلهام لە بەنگلادیشییەکان، لە سریلانکاییەکان و لەوەی کە لەگەڵ بزووتنەوەی خوێندکاران لە ئەندەنوسیا ڕوودەدات. خەڵک وێنەی شێخ حەسینایان بڵاودەکردەوە کە لە بەنگلادیش هەڵدێت و دەیانگوت: ‘ئەمە دەتوانێت ئێمە بین – پێویستە نیپاڵ لە داهاتوودا بێت.'”

انۆجا پاندی تەمەن ٢٦ ساڵ، یەکێک لە ڕووخساری ناڕەزایەتییەکانی جێن زێت، جەختی لەوە کردەوە کە ڕووخاندنی حکومەتی ئۆلی بەشێک نییە لە هیچ پیلانێکی پێشوەختە پلان بۆ داڕێژراو. ئاماژەی بەوەشکردووە، “سەروەت و سامانی ئەوانەی لە دەسەڵاتدان و دەستڕاگەیشتنیان بە شێوەیەکی زۆر گەشەسەندووبوو؛ لەکاتێکدا ئەوانی دیکە بەردەوامن لە ئازارچێشتن “. “نەوەی ئێمە، Gen Z، تێچووی ئەم کارە لە ئەستۆ دەگرێت و ئەوەش وای لێکردین بچینە سەر شەقامەکان.”