وەرگەرینا ماکینە

ب گۆتنا پەتەر کرۆپۆتکن، ئانارشیزم “سیستەما سۆسیالیزمێیا بێ-ھکوومەت”ە. [ ئانارشیزم ، ر. ٤٦] ب گۆتنەکە دن، “ھلوەشاندنا ئیستیسمار و زۆردەستیا مرۆڤان ژ ئالیێ مرۆڤان ڤە، یانی راکرنا ملکیەتا تایبەت [ئانگۆ کاپیتالیزم] و ھکوومەتێیە.” [ئەڕجۆ مالاتەستا، بەر ب ئانارشیزمێ ڤە،” ، ر. ٧٥]
ئانارشیزم، ژ بەر ڤێ یەکێ، تەۆریەک سیاسییە کو ئارمانج دکە کو جڤاکەک بێ ھیەرارشیێن سیاسی، ئابۆری ئان جڤاکی بافرینە. ئانارشیست دپارێزن کو ئانارشی، تونەبوونا سەردەستان، شێوەیەک گونجانا پەرگالا جڤاکییە و ژ بەر ڤێ یەکێ ژ بۆ ھەری زێدە ئازادیا تاکەکەسی و وەکھەڤیا جڤاکی دخەبتن. ئەو ئارمانجێن ئازادی و وەکھەڤیێ وەک ھەڤ پشتگرییا خوە دبینن. ئان ژی، د گۆتنا ناڤدارا باکونن دە:
” ئەم د وێ باوەریێ دە نە کو ئازادیا بێیی سۆسیالیزمێ ئیمتیاز و نەھەقییە و سۆسیالیزما بێیی ئازادی کۆلەتی و وەھشەتە.” [ فەلسەفا سیاسییا باکونین ، ر. ٢٦٩]
دیرۆکا جڤاکا مرۆڤاھیێ ڤێ یەکێ ئیسپات دکە. ئازادیا بێ وەکھەڤی تەنێ ژ بۆ دەستھلاتداران ئازادییە و وەکھەڤیا بێ ئازادی نە پێکانە و ژ کۆلەتیێ رە ھنجەتە.
دگەل کو گەلەک جەلەبێن ئانارشیزمێ ھەنە (ژ ئانارشیزما فەردپەرەست بگرە ھەیا کۆمونیست-ئانارشیزم — ژ بۆ ھوورگولی ل بەشا ئا.٣ بنێرە )، د بنگەھێ ھەمییان دە ھەر دەم دو ھەلوەستێن ھەڤپار ھەنە — دژبەریا ھوکوومەتێ و دژبەری سەرمییانداری. ب گۆتنێن فەردپەرەست-ئانارشیست بەنژامن توجکەر، ئانارشیزم “ل سەر راکرنا دەولەتێ و راکرنا فایزێ؛ ئێدی ل سەر دەستھلاتداریا مرۆڤ ب مرۆڤ، نە ژی ئیستسمارکرنا مرۆڤ ب مرۆڤ» ئسرار دکە. [ژ ھێلا ئەونجە سچوستەر ڤە ھاتی ڤەگۆتن، ئانارشیزما ناتڤە ئامەرجان ، ر. ١٤٠] ھەمی ئانارشیست قازانج، فایز و کرێ وەک فایز (ئانگۆ وەک ئیستسمار) دھەسبینن و ب قاسی کو دژبەریا ھوکوومەت و دەولەتێ دکن، ل دژی وان و شەرت و مەرجێن کو وان دافرینن ژی دسەکنن.
ب گشتیتر، ب گۆتنا ل. سوسان برۆون، “گرێدانا یەکبوونێ”یا د ناڤا ئانارشیزمێ دە “مەھکوومکرنا گەردوونییا ھیەرارشیێ و سەردەستیێیە و دلخوازیا تێکۆشینێیا ژ بۆ ئازادیا تاکەکەسییە.” [ تھە پۆلتجس ئۆف ئندڤدوالسم ، ر. ١٠٨] ژ بۆ ئانارشیستان، کەسەک نکارە ئازاد بە، ئەگەر ئەو بندەستێ دەستھلاتداریا دەولەت ئان کاپیتالیست بە. وەکی کو ڤۆلتارنە دە جلەیرە کورت کر:
“ئانارشیزم… ئیمکانا جڤاکەکێ ھین دکە کو تێ دە ھەوجەداریێن ژیانێ ب تەڤاھی ژ بۆ ھەرکەسی وەرە دابین کرن، و تێ دە فرسەندێن ژ بۆ پێشکەفتنا تەڤاھی ھش و لاش دێ میراسێ ھەمییان بە… [ئەو] ھین دکە کو دڤێ رێخستنا نەدادپەروەرا نھایا ھلبەراندن و بەلاڤکرنا دەولەمەندیێ د داویێ دە ب تەڤاھی وەرە ھلوەشاندن، و ل شوونا وێ پەرگالەک کو ئازادیا خەباتێ ژ ھەر کەسی رە مسۆگەر بکە، بێیی کو پێشی ل ئاخایەکی بگەرە کو ئەو [ئان وێ] دەھیەک ژ وی رادەست بکە. [ئان ژی وێ] ئازادیا خوە بگھینە چاڤکانیان و ژ وان کەسێن کو ب زانەبوون نەرازی نە، دگەرە ژ بۆ ھشمەندیا مێتنگەریێ، داخوازا جڤاکەکە باشتر و پێدڤیا شەرێ بێناڤبەرا ل دژی کاپیتالیزم و دەولەتێ راکن.” [ ئانارشی! ئانتۆلۆژیا دیا دایکا ئەمما گۆلدمان ، رووپ ٢٣-٤]
ژ بەر ڤێ یەکێ ئانارشیزم تەۆریەک سیاسییە کو پارێزڤانیا ئافراندنا ئانارشیێ دکە، جڤاکەک کو ل سەر ماکسما “بێ سەردەست” ھاتیە دامەزراندن. ژ بۆ بدەستخستنا ڤێ، “[ئ] ب ھەموو سۆسیالیستان رە ھەڤپار، ئانارشیست باوەر دکن کو خوەدیتیا تایبەتا ئەرد، سەرمایە و ماکینەیان دەما خوە دەرباس کریە؛ کو ئەو مەھکوومی وندابوونێیە: و کو ھەمی ھەوجەداریێن ھلبەرینێ دڤێ و دێ ، دبن ملکێ ھەڤپارێن جڤاکێ و ژ ئالیێ ھلبەرینەرێن دەولەمەندیێ ڤە تێن برێڤەبرن. [و] کو ئارمانجا داوییا جڤاکێ کێمکرنا فۆنکسیۆنێن ھوکوومەتێیە ژ بۆ سفرێ – ئانگۆ، ژ بۆ جڤاکەک بێ ھوکومەت، بەرب ئان-ئارشیکبوونێ ڤە” [پەتەر کرۆپۆتکن، ئۆپ. جت. ، ر. ٤٦]
ژ بەر ڤێ یەکێ ئانارشیزم ھەم ئەرێنی ھەم ژی نەیینییە. ئەو جڤاکا ھەیی ئانالیز دکە و رەخنە دکە و د ھەمان دەمێ دە نێرینەک جڤاکەک نوویا پۆتانسیەل پێشکێش دکە — جڤاکەک کو ھن ھەوجەداریێن مرۆڤییێن کویا ھەیی ئینکار دکە پێک تینە. ئەڤ ھەوجەداریێن ھەری بنگەھین، ئازادی، وەکھەڤی و ھەڤگرتنن، کو دێ د بەشا ئا.٢ دە وەرن نیقاش کرن .
ئانارشیزم ئانالیزێن رەخنەیی ب ھێڤیێ رە دکە یەک، ژ بەر کو، وەک باکونن (د رۆژێن خوەیێن بەری ئانارشیزمێ دە) دیار کربوو، “داخوازا تونەکرنێ داخوازەک ئافرینەرە.” مرۆڤ نکارە جڤاکەک چێتر ئاڤا بکە بێیی کو فێم بکە کایا نھا چیە.
لێبەلێ، دڤێ وەرە دەستنیشانکرن کو ئانارشیزم ژ تەنێ ناڤگینەک ئانالیزکرنێ ئان دیتنەک جڤاکەک چێتر وێدەترە. ئەڤ ژی د تێکۆشینێ دەیە، تێکۆشینا بندەستانا ژ بۆ ئازادیا خوە. ب گۆتنەکە دن، ئەو ناڤگینەک پەیداکرنا پەرگالەک نوو ل سەر بنگەھا ھەوجەداریێن مرۆڤان، نە ھێز، و کو گەرستێرک ل پێش بەرژەوەندیێ دگرە، پەیدا دکە. ل گۆری ئانارشیستێ سکۆتلاندی ستوارت چرستە:
“ئانارشیزم تەڤگەرەکە ژ بۆ ئازادیا مرۆڤانە. ئەو کۆنکرێت، دەمۆکراتیک و وەکھەڤیخوازە… ئانارشیزمێ دەست پێ کر – و دمینە – راستەراست ژ ئالیێ کەسێن بندەست ڤە ل ھەمبەری زۆردەستی و ئیستسمارکرنا وان. ئەو ھم ل دژی مەزنبوونا خاپینۆکا دەستھلاتداریا دەولەتێ و ھم ژی ل دژی ئەتۆسێ خراپکارێ فەردپەرەستیا خوەدێگراڤی، کو ب ھەڤ رە یان ژ ھەڤ جودا، د داویێ دە تەنێ خزمەتا بەرژەوەندیێن چەند کەسان دکە ل سەر ھەسابێیێن مایی.
“ئانارشیزم ھەم تەۆری و ھەم ژی پراتیکا ژیانێیە. ژ ئالیێ فەلسەفی ڤە لھەڤھاتنا ھەری زێدەیا د ناڤبەرا فەرد، جڤاک و خوەزایێ دە ئارمانج دکە. د پراتیکێ دە ژی ئارمانج دکە کو ئەم ژیانا خوە ب ئاوایەکی برێخستن بکن و بژین کو سیاسەتمەدار، ھوکوومەت، دەولەت و کاربدەستێن وان زەدەیی د جڤاکەکە ئانارشیست دە، کەسێن سەردەستێن ب ھەڤ رە رێزدار دێ د ناڤ جڤاکێن ب ئاوایەکی خوەزایی دیارکری دە، کو تێ دە ئاموورێن ھلبەراندن و بەلاڤکرنێ ب ھەڤ رە تێنە گرتن، ب رێخستن ببن.
“ئەنارشیست نە خەیالپەرەستێن کو ب پرەنسیبێن رازبەر و ئاڤاھییێن تەۆریک ڤە مژوولن… ئانارشیست باش دزانن کو سبە جڤاکەک کامل نایێ قەزەنج کرن. ب راستی ژی تێکۆشین ھەر و ھەر بەردەوام دکە! لێبەلێ، ئەڤ ڤیزیۆنە کو ل ھەمبەر تشتێن وەکی ئەون، و ژ بۆ تشتێن کو دبە.
“د داویێ دە، تەنێ تێکۆشین ئەنجامێ دیار دکە، و پێشڤەچوونا بەرب جڤاکەک واتەدارتر دڤێ ب ئیرادەیا ل دژی ھەر جوورەیێ نەھەقیێ دەست پێ بکە. ب گەلەمپەری، ئەڤ تێ واتەیا دژبەریکرنا ھەمی ئیستیسماران و بنپێکرنا رەواتیا ھەمی دەستھلاتداریا زۆردار. گەر ئانارشیستان یەک گۆتار ھەبە. ب باوەرییەکە بێ شک، ئەوە کو دەما کو ئادەتا پاشڤەخستنا ژ سیاسەتمەدار ئان ئیدەۆلۆگان وندا ببە و بەرخوەدانا ل ھەمبەر سەردەستی و ئیستیسمارێ وەرە بدەستخستن، وێ دەمێ مرۆڤێن ئاسایی دکارن ھەر ئالیەک ژیانا خوە ل گۆری بەرژەوەندییێن خوە ل ھەر دەڤەرێ برێخستن بکن و د ھەر دەمێ دە، ھەم ب ئازادی و ھەم ژی ب ئادل.
“ئەنارشیست ژ تێکۆشینا گەلێری دوور ناکەڤن، نە ژی ھەول ددن کو سەردەستیا وێ بکن. ھەول ددن کو د پراتیکێ دە ب چ ژ دەستێ وان تێ تەڤکاریێ بکن، ھەم ژی د ناڤ وێ دە د ئاستا ھەری بلند دە ھەم خوە-پێشخستنا تاکەکەسی و ھەم ژی ژ ھەڤگرتنا کۆمان رە ببن ئالیکار. ئەڤە. ئیمکانا ناسکرنا رامانێن ئانارشیستێن تێکلداری تێکلیێن دلخوازی، بەشداربوونا وەکھەڤیخوازا د پێڤاژۆیێن بریارگرتنێ دە، ئالیکاریا ھەڤوودو و رەخنەکرنا تێکلداری ھەر شێوەیێن سەردەستیێیێن د تەڤگەرێن فەلسەفی، جڤاکی و شۆرەشگەری دە ل ھەر دەم و جھان.” [ دپیرا من ئەز کرم ئانارشیست ، رووپ. ١٦٢-٣]
ئانارشیزم، ئانارشیستان نیقاش دکن، ب تەنێ ئیفادەیا تەۆریکییا کاپاسیتەیا مەیە کو ئەم خوە برێخستن بکن و جڤاکێ بێیی پاترۆن و سیاسەتمەدار ب رێڤە ببن. ئەو دھێلە کو چینا کارکەر و مرۆڤێن دنێن بندەست ژ ھێزا مە وەکی چین ھایدار ببن، بەرژەوەندیێن خوەیێن بلەز بپارێزن و ژ بۆ شۆرەشا جڤاکێ ب تەڤاھی شەر بکن. تەنێ ب ڤێ یەکێ ئەم دکارن جڤاکەک کو مرۆڤ تێ دە بژین ئاڤا بکن.
ئەو نە فەلسەفەیەک رازبەرە. فکرێن ئانارشیست ھەر رۆژ دکەڤن پراتیکێ. ل کو دەرێ گەلێن بندەست ژ بۆ مافێن خوە ل بەر خوە بدن، ژ بۆ پاراستنا ئازادیا خوە چالاکیان ل دار بخن، ب ھەڤگرتن و ھەڤکاریێ رە تەڤبگەرن، ل دژی زلمێ تێبکۆشن، بێ سەرۆک و سەرۆک خوە ب رێخستن بکن، روھێ ئانارشیزمێ دژی. ئانارشیست ب تەنێ دخوازن ڤان مەیلێن ئازادیخوازیێ خورت بکن و وان بگھێژن ئەنجامەک تام. گاڤا کو ئەم د بەشا ژ دە نیقاش دکن ، ئانارشیست رامانێن خوە ب گەلەک ئاوایان د ناڤ کاپیتالیزمێ دە ب کار تینن دا کو وێ بەر ب چێتربوونێ ڤە بگوھەرینن ھەیا کو ئەم ب تەڤاھی ژێ خلاس ببن. د بەشا ئ. دە بەھسا وێ تێ کرن کو ئەم ب چ ئارمانجێ دەوسا وێ دکن، ئانگۆ ئانارشیزم چ ئارمانج دکە.