وەرگەرا ماکینە

ب.٣.٥ گەلۆ ملکێ دەولەتێ ژ ملکێ تایبەت جودایە؟
نا، دووری وێ.
خوەدیدەرکەتنا دەولەتێ دڤێ ب خوەدیتیا ھەڤپار ئان ژی گشتییا کو ژ تێگەھا “مافێن ب کار ئانینێ” تێ بناڤکرن، نەیێ تەڤلھەڤکرن. دەولەت ئاموورەکە ھیەرارشیکا زۆرێیە و وەکە کو مە د بەشا ب.٢ دە ژی باھس کر ، ب ھێزا کو د ناڤ چەند دەستان دە تێ کۆمکرن تێ نیشانکرن. ژ بەر کو نفووسا گشتی، ژ ھێلا سێورانێ ڤە، ژ بریارگرتنێ د ھوندورێ وێ دە تێ دەرخستن، ئەڤ تێ ڤێ واتەیێ کو سازوومانا دەولەتێ ل سەر ملکێ مژارا گۆتنێیە. ژ بەر کو رایا گشتی و کەسێن کو مالەکێ ب کار تینن ژ کۆنترۆلکرنا وێ تێن دوورخستن، ملکێ دەولەتێ ژی وەک ملکێ تایبەتە. ل شوونا کو کاپیتالیست خوەدی دەرکەڤن، بورۆکراسیا دەولەتێ دکە.
ئەڤ یەک ب رەھەتی ژ مەسەلا دەولەتێن ب ناڤێ “سۆسیالیست”یێن وەک یەکیتییا سۆڤیەت ئان چین تێ دیتن. ژ بۆ کو نیشان بدن چما، ئەم تەنێ ھەوجە نە کو سۆسیالیستەک بازارێ کو ئیدا دکە کو چناین نە کاپیتالیستە بێژە. ل گۆری داڤد سچوەجکارت جڤاکەک کاپیتالیستە کو، “[ئ] ژ بۆ کو بگھیژە ناڤگینێن ھلبەرینێ (بێیی کو کەس نکاربە بخەبتە)، دڤێ پر کەس ب کەسێن کو خوەدیێن ڤان ئامووران (ئان ژی نوونەرتیا وان) دکن رە پەیمان بکن. د بەردێلا مەاشەکی دە، ئەو رازی دبن کو ھەژمارەک و کالیتەیا کار ژ خوەدیێن خوە رە پەیدا بکن. تایبەتمەندیەک گرینگا سازیا کەدا مەاشە کو ئەو مال و کارووبارێن کو تێنە ھلبەراندن نە ئایدێ کارکەرێن کو وان ھلدبەرینن نە. لێ ژ بۆ کەسێن کو ئاموورێن ھلبەرینێ ددن کارکەران . ب ڤی ئاوایی، ئەو راست دبێژە کو “جڤاکا جۆتکارێن پچووک و ئەسنافان… نە جڤاکەک کاپیتالیستە، ژ بەر کو کەدا مەاش ب پرانی تونە.” لێبەلێ، ئەو خەلەتە کو دبێژە کو “جڤاکا کو تێ دە پرانیا [ا] ئاموورێن ھلبەرینێ د دەستێ ھوکوومەتا ناڤەندی ئان جڤاکێن ھەرێمی دە نە – میناکا چینا ھەمدەم – نە جڤاکەک کاپیتالیستە، ژ بەر کو خوەدیتیا تایبەتە. ئاموورێن ھلبەرینێ نە سەردەستە.” [ پشتی کاپیتالیزمێ ، ر. ٢٣]
سەدەم دیارە. وەکە کو ئەمما گۆلدمان گۆتیە (ئاشکەرە دیار دکە)، گەر مال و ملک وەرە نەتەوکرن ، “ئەو ئایدی دەولەتێیە؛ ئەڤە، ھوکوومەت د دەستێ وێ دەیە و دکارە ل گۆری خوەستەک و نێرینا خوە ژێ دەرخە… رەوشەک ووسایە. دبە کو ژێ رە کاپیتالیزما دەولەتێ وەرە گۆتن، لێ دێ فانتاستیک بە کو مرۆڤ وێ ب ھەر واتەیێ کۆمونیست بھەسبینە” (ژ بەر کو پێدڤی ب “سۆسیالیزەکرنا ئاخێ و ماکینەیێن ھلبەراندن و بەلاڤکرنێ”یێن کو “ئایدێ گەلن.” ژ ھێلا کەس ئان کۆمان ڤە ل گۆری ھەوجەداریێن وان تێنە بجیھ کرن و بکار ئانین” ل سەر بنگەھا “گھیشتنا بەلاش” ). [ سۆر ئەمما سپەاکس ، رووپ. ٤٠٦-٧]
ژ بەر ڤێ یەکێ، ل گۆری پێناسەیا سچوەجکارت، سیستەمەکە کو خوە دسپێرە ملکیەتا دەولەتێ، کاپیتالیستە ، ژ بەر کو کارکەر ئەشکەرە نە خوەدیێ ئاموورێن ھلبەرینێیێن کو بکار تینن، دەولەتە. ئەو نە خوەدیێ مال و خزمەتێن کو ھلدبەرینن نە، دەولەتا کو ئاموورێن ھلبەرینێ ددە کارکەران ژی ھەیە. جوداھی ئەوە کو ل شوونا کو چەند سەرمایەدارێن جودا بن، تەنێ دەولەتەک ھەیە. چاوا کو کرۆپۆتکن ھشیاری دا، ئەو “تەنێ جیگرکرنا…یا دەولەتێ وەکی کاپیتالیستا گەردوونییا کاپیتالیستێن ئیرۆیینە.” [ ئەڤۆلوتۆن ئاند ئەنڤرۆنمەنت ، ر. ١٠٦] ژ بەر ڤێ یەکێ ئانارشیستان مەیلا ڤان رەژمان کرنە “کاپیتالیستا دەولەتێ” ژ بەر کو دەولەت د ئەساسێ خوە دە ل شوونا سەردەستێ کاپیتالیست دگرە.
دگەل کو ئەڤ یەک ژ بۆ رەژیمێن مینا چینێیێن کو دیکتاتۆری نە دیارە، مانتق ژ بۆ دەولەتێن دەمۆکراتیک ژی دەرباس دبە. دەولەت دەمۆکراتیک بە بلا ببە، خوەدیدەرکەتنا دەولەتێ رەنگەکی خوەدان ملکێ تایبەتییە کو تێکلیەک جڤاکییا کو ژ شێوازێن رەسەنێن سۆسیالیزمێ ب تەڤاھی جوودایە تێ واتەیا. مافێن خوەدیدەرکەتن و بکارانینا ھەڤپار تێکلیێن جڤاکییێن ل سەر بنگەھا ئازادی و وەکھەڤیێ چێدکە. خوەدیدەرکەتنا دەولەتێ، ھەبوونا ماکینەیەکە ھکوومەتێ، بورۆکراسیەکە ناڤەندی، کو ھەم وەکی کەس و ھەم ژی وەکی کۆم د سەر ئەندامێن جڤاکێ رە رادوەستە و خوەدی ھێزا زۆرێ و سەردەستیێ ل سەر وانە، فەرز دکە. ب گۆتنەکە دن، دەما دەولەتەک ببە خوەدیێ ئیمکانێن ژیانێ، ئەندامێن جڤاکێ پرۆلەتەر، نەخوەدی، ژ بن کۆنترۆلێ دوور دمینن. ھەم ژ ئالیێ قانوونی ڤە و ھەم ژی د راستیێ دە ئاموورێن ژیانێ نە ئایدێ وانە،یا دەولەتێیە. ژ بەر کو دەولەت نە ئابستراکاسیۆنەکە کو ل سەر جڤاکێ دھەرکە، لێبەلێ سازیەک جڤاکییە کو ژ کۆمەک تایبەتییا مرۆڤان پێک تێ، ئەڤ تێ ڤێ واتەیێ کو ئەڤ کۆم مال و ملکێ مژارا گۆتنێ کۆنترۆل دکە و ب ڤی رەنگی ب باندۆر خوەدی دکە، نە جڤاک ب تەڤاھی و نە ژییێن کو ب راستی بکار تینن. ئەو. چاوا کو چینا خوەدان پرانیێ دەردخە ھۆلێ، ب ھەمان ئاوایی بوورۆکراسیا دەولەتێ ژی، کو تێ واتەیا کو ئەو خوەدیێ ئاموورێن ھلبەرینێیە، ب ئاوایەکی فەرمی و قانوونی بێ ناسکرن یان نا.
ئەڤ دیار دکە کو چما سۆسیالیستێن ئازادیخواز ب بەردەوامی ل سەر خوەبرێڤەبرنا ھلبەرینێیا کارکەران وەکی بنگەھا ھەر شێوەیەک راستینا سۆسیالیزمێ تەکەز کرنە. ژ بەر کو ھەم لەنینیزمێ و ھەم ژی سۆسیالدەمۆکراتیکێ کریە، ل سەر خوەدیدەرکەتنێ راوەستە. ھێژایی گۆتنێیە کو ئەو رەژیمێن کو خوەدیتیا کاپیتالیست ب ملکێ دەولەتێ ڤەگوھەراندنە دەوسا ئانالیزا ئانارشیست د ڤان مژاران دە ( “ھکوومەتا تەڤ-ھێزدار، ناڤەندیپارێز کو کاپیتالیزما دەولەتێ وەکی ئیفادەیا وێیا ئابۆرییە” راست نیشان دانە، کو ئەمما گۆلدمان کورتەیا رووسیایا لەنین بینە زمان. ئۆپ. ٣٨٨). تایبەتمەندیا دەولەتێ ب تو ئاوایی ژ ملکێ تایبەت نە جودایە –یا کو دگوھەرە ئەوە کو کی کارکەران ئیستیسمار دکە و تەپەسەر دکە.
ژ بۆ بێتر نیقاشێ ل بەشا ھ.٣.١٣ بنێرە — “سۆسیالیزما دەولەتێ چما تەنێ کاپیتالیزما دەولەتێیە؟”