وەرگەرینا ماکینە

وەکی کو ل ژۆر ھاتی بەھس کرن ، ئانارشیست ژ بۆ وەکھەڤیا جڤاکی ڤەقەتاندی نە ژ بەر کو ئەو چارچۆڤەیەک یەکانەیە کو تێ دە ئازادیا کەسانە دکارە گەش ببە. لێبەلێ، ل سەر “وەکھەڤیێ” گەلەک بێواتە ھاتنە نڤیساندن، و پر تشتێن کو ب گەلەمپەری د دەربارێ وێ دە تێنە باوەر کرن ب راستی پر ئەجێبن. بەریا کو ئەم نیقاش بکن کا ئانارشیست ب وەکھەڤیێ تێ چ واتەیێ، دڤێ ئەم دەستنیشان بکن کو ئەم ب چ مەبەستێ نە .
ئانارشیست ب “وەکھەڤیا بەخشینێ” باوەر ناکن ، کو نە تەنێ تونەیە، لێ ھەکە وەرە پێکانین دێ پر نەخوەستی بە. ھەر کەس یەکتایە. جووداھیێن مرۆڤانێن ب بیۆلۆژیکی دیارکری نە تەنێ ھەنە، لێ “سەدەمەک کێفخوەشیێ نە، نە ترس و پۆشمانن.” چما؟ ژ بەر کو “ژیانا د ناڤ کلۆنان دە دێ نە ھێژا بە کو وەرە ژیان کرن، و کەسەک ساخلەم دێ تەنێ شا ببە کویێن دن خوەدی کاپاسیتەیێن کو ئەو پارڤە ناکن.” [نۆام چۆمسکی، مارکسسم، ئانارچسم، ئاند ئالتەرناتڤە فوتورەس ، ر. ٧٨٢]
کو ھن کەس ب جددی پێشنیار دکن کو ئانارشیست ژ “وەکھەڤیێ” تێ واتەیا کو دڤێ ھەر کەس وەک ھەڤ بە ، رەفلەکسەکە خەمگینە ل سەر رەوشا چاندا رەوشەنبیرییا ئیرۆیین و خەرابوونا پەیڤان — گەندەلیەک کو تێ بکار ئانین دا کو بالا خوە ژ پەرگالەک نەھەق و ئۆتۆریتەر بکشینە. مرۆڤان بشۆپینە ناڤ نیقاشێن بیۆلۆژیێ. ئەرچ فرۆمم دەستنیشان کر: “تایبەتمەندیا خوە ب تو ئاوایی ناکۆکیا پرەنسیبا وەکھەڤیێ ناکە،” ئەرچ فرۆمم دەستنیشان کر، “تەزا کو مرۆڤ وەکھەڤ ژ دایک دبن، تێ وێ واتەیێ کو ئەو ھەمی ھەمان تایبەتمەندیێن بنگەھینێن مرۆڤی پارڤە دکن، کو ئەو ھەمان چارەنووسا بنگەھینا مرۆڤان پارڤە دکن. د دەربارێ ئازادی و بەختەواریێ دە ھەموویان خوەدی ھەمان ئیدایێ نە، ئەڤ تێ وێ مانەیێ کو تێکلیا وانا ھەڤگرتنێیە، نە تێکلیا سەردەستی-تەسلیمبوونێیە. [ ترسا ئازادیێ ، ر. ٢٢٨] ژ بەر ڤێ یەکێ دێ راستتر بە کو ئەم ببێژن کو ئانارشیست ل وەکھەڤیێ دگەرن ژ بەر کو ئەم دزانن کو ھەر کەس جوودایە و، ژ بەر ڤێ یەکێ، ل پەژراندن و پێشڤەبرنا تاما وێ یەکانەتیێ دگەرن.
ئانارشیست ژی ئالیگرێ “وەکھەڤیا ئەنجامێ” نە. داخوازا مە تونە کو ئەم د جڤاکەکێ دە بژین کو ھەر کەس ھەمان مالی وەردگرە، د ھەمان مالێ دە دژی، ھەمان ئونیفۆرمێ ل خوە دکە و ھود. ژیانێ (ل مجدۆنالدساتۆن ئۆف سۆجەتییا گەۆرگە رەتزەر بنێرە کا چما کاپیتالیزم بەر ب ستانداردکرن و لھەڤھاتنیێ ڤە دچە). ب گۆتنێن ئالەخاندەر بەرکمان:
“روھێ دەستھلاتداری، قانوون، نڤیسکی و نەنڤیساندی، کەڤنەشۆپی و ئادەتی مە نەچار دکە کو بکەڤە زۆزانەک ھەڤپار و زلامەک [ئان ژن] دکە ئۆتۆماسیۆنەک بێ ئیرادە بێ سەرخوەبوون ئان فەرد… ئەم ھەمی قوربانیێن وێ نە، و تەنێ ھێزا ئاوارتە د شکاندنا زنجیرێن خوە دە ب سەر دکەڤە، و ئەو تەنێ ھنەکی.” [ ئانارشیزم چیە؟ ، ر. ١٦٥]
ئانارشیستان، ژ بەر ڤێ یەکێ، ھندکن کو بخوازن ڤێ “چیرا ھەڤپار” ھین کوورتر بکن. بەلێ ئەم دخوازن د سەری دە وێ و ھەر تێکلی و سازوومانا جڤاکییا کو وێ دافرینە تونە بکن.
“وەکھەڤیا ئەنجامێ” تەنێ ب زۆرێ دکارە وەرە دەستنیشان کرن و دۆماندن، کو ئەو ژی نابە وەکھەڤی، ژ بەر کو ھن ھێز ژیێن دن زێدەترن! “وەکھەڤیا ئەنجامێ” ب تایبەتی ژ ھێلا ئانارشیستان ڤە تێ نەفرەت کرن، ژ بەر کو ئەم پێ دزانن کو ھەر کەسەک ھەوجەداری، شیان، داخواز و بەرژەوەندییێن جوودا ھەنە. ژ بۆ کو ھەموو وەک ھەڤ بخون دێ ببە زولم. ئەشکەرەیە کو گەر کەسەک ھەوجەدارێ دەرمانکرنا بژیژکی بە ویێ دن نە ھەوجە بە، ئەو لێنھێرینا بژیژکی “وەکھەڤ” وەرناگرن. ھەمان تشت ژ بۆ ھەوجەداریێن مرۆڤانێن دن ژی دەرباس دبە. وەکی کو ئالەخاندەر بەرکمان گۆت:
“وەکھەڤی نایێ واتەیا وەکھەڤی، لێ دەرفەتەک وەکھەڤە… خەلەتیێ نەکن کو وەکھەڤیا ئازادیێ ب وەکھەڤیا زۆرێیا کامپا مەھکوومان رە ناس بکن. وەکھەڤیا ئانارشیستا راست تێ واتەیا ئازادیێ، نە ھەژمارێ. ئەڤ نایێ وێ واتەیێ کو دڤێ ھەر کەس بخون، ڤەخون، ئان ژی ھەمان تشتان ل خوە بکن، ھەمان کاری بکن، ئان ژی ب ھەمان رەنگی بژین: ب راستی بەرەڤاژی.
“پێدڤی و چێژێن تاکەکەسی ژ ھەڤ جودا نە، چاوا کو خوازی ​​ژ ھەڤ جودا نە. ژ بۆ تێرکرنا وان دەرفەتەک وەکھەڤە کو وەکھەڤیا راستین پێک تینە.
“دوور ژ ئاستیکرنێ، وەکھەڤییەک وەھا دەری ل بەر جووربەجوور چالاکی و پێشکەفتنا ھەری مەزن ڤەدکە. ژ بەر کو کاراکتەرا مرۆڤی جھێرەنگە… دەرفەتا ئازادا ئیفادەکرن و کرنا کەسایەتیا وە تێ واتەیا پێشخستنا جوداھیێن خوەزایی و جوداھیان.” [ ئۆپ. جت. ، رووپ ١٦٤-٥]
ژ بۆ ئانارشیستان، “تێگینێن” “وەکھەڤیێ” وەکی “وەکھەڤیا ئەنجامێ” ئان “وەکھەڤیا بەخشێ” بێواتە نە. لێبەلێ، د جڤاکەک ھیەرارشیک دە، “وەکھەڤیا دەرفەتان” و “وەکھەڤیا ئەنجامێ” ب ھەڤ ڤە گرێدایی نە . میناک د بن کاپیتالیزمێ دە، فرسەندێن کو ھەر نفش پێ رە روو ب روو دمینن، ب ئەنجامێنیێن بەرێ ڤە گرێدایی نە. ئەڤ تێ وێ واتەیێ کو د بن کاپیتالیزمێ دە “وەکھەڤیا دەرفەتان” بێیی “وەکھەڤیا ئەنجامێ” (د واتەیا داھات و چاڤکانیان دە) بێواتە دبە، ژ بەر کو ژ بۆ نەباتێن میلیۆنەرەک ویێن میلیۆنەران وەکھەڤیەک راستین تونە. شووژنا رێ.یێن کو ژ بۆ “وەکھەڤیا دەرفەتان” نیقاشان دکن دەما کو گوھ نادن ئاستەنگێن کو ژ بەر ئەنجامێن بەرێ ھاتنە ئافراندن، دەستنیشان دکن کو ئەو نزانن ئەو ل سەر چ داخڤن — فرسەند د جڤاکەک ھیەرارشیک دە نە تەنێ ب رێیەک ڤەکری لێ ھەر وەھا ب دەستپێکەک وەکھەڤ ڤە گرێدایییە. ژ ڤێ راستیا ئەشکەرە تێگھیشتنا شاش دەردکەڤە کو ئانارشیست “وەکھەڤیا ئەنجامێ” دخوازن — لێ ئەڤ یەک ژ بۆ پەرگالەک ھیەرارشیک دەرباس دبە، د جڤاکەک ئازاد دە ئەڤ یەک نابە (وەک کو ئەمێ ببینن).
وەکھەڤی، د تەۆریا ئانارشیست دە، نایێ واتەیا ئینکارکرنا جھێرەنگی ئان یەکتاتیا تاکەکەسی. وەکی کو باکونن دبینە:
“پشتی کو وەکھەڤی ب سەر کەت و باش وەرە ساز کرن، گەلۆ دێ کاپاسیتەیێن کەسانەیێن جھێرەنگ و ئاستێن وانێن ئەنەرژیێ ژ ھەڤ جودا نەبن؟ ھن دێ ھەبن، دبە کو نە ب قاسی نوھا نە، لێ بێ گومان ھن دێ ھەر گاڤ ھەبن. ب گۆتنێیە کو ھەمان دار تو جاری دو پەلێن یەکسان دگرە، و ئەڤ یەک دێ ھەر دەم راست بە، کو ژ پەلان پرترە ب سایا ڤێ جھێرەنگیێ، مرۆڤاھی تەڤھەڤیەک کۆلەکتیفە کو تێ دە یەک فەرد ھەموویێن دن تەمام دکە و ھەوجەداریا وان ب وان رە ھەیە ھەڤگرتنە ژ بۆ وەکھەڤیێ. [ “پەروەردەھیا ھەمی” ، باکونین بنگەھین ، رووپەل ١١٧-٨]
وەکھەڤی ژ بۆ ئانارشیستان تێ واتەیا وەکھەڤیا جڤاکی ، ئان ژی، ب گۆتنا موڕای بۆۆکچن، “وەکھەڤیا نەوەکھەڤان” (ھنەک وەک مالاتەستا تێگەھا “وەکھەڤیا شەرتان” ژ بۆ ئیفادەکرنا ھەمان رامانێ بکار ئانین). واتەیا وی ب ڤێ یەکێ ئەوە کو جڤاکەک ئانارشیست جوداھیا کارین و ھەوجەداریا کەسان ناس دکە لێ ناھێلە کو ئەڤ جوداھی ببن ھێز. جووداھیێن تاکەکەسی، ب گۆتنەکە دن، “دێ تو ئەنجامەک تونە بە، ژ بەر کو نەوەکھەڤی د راستیێ دە د کۆلەکتیفێ دە وندا دبە دەما کو ئەو نکاربە خوە بگھینە ھن چیرۆک ئان سازیەک قانوونی.” [مچاەل باکونن، خوەدێ و دەولەت ، ر. ٥٣]
ھەگەر تێکلیێن جڤاکییێن ھیەرارشیک و ھێزێن کو وان دافرینن، ژ بۆیێن کو تەڤلێبوونێ تەشویق دکن و ل سەر ئەساسێ “یەک کەس، یەک دەنگ” بێن ئاڤاکرن، جوداھیێن خوەزایی نکارن ببن ھێزا ھیەرارشیک. وەکە میناک، بێیی مافێن ملکیەتا کاپیتالیست، رێ و رێبازێن کو ھندکاھیەک بکاربە ئاموورێ ژیانێ (ماکینە و ئەرد) یەکدەستدار بکە و خوە ب کارێ کەسێن دن ب رێیا سیستەما مووچە و فایزێ (قەزەنج، کرێ و فایز) دەولەمەند بکە، نامینە. ب ھەمان ئاوایی، گەر کارکەر کارێ خوە ب رێ ڤە ببن، چینەکە سەرمایەداران تونە کو ب کەدا خوە دەولەمەند ببن. ب ڤی ئاوایی پرۆودھۆن:
“نھا، ئەسلێ ڤێ نەوەکھەڤیێ دکارە چ بە؟
“وەکی کو ئەم دبینن، … ئەو ئەسلێ خوە د ناڤ جڤاکێ دە پێکانینا ڤێ ئابستراکاسیۆنا سێالییە: سەرمایە، کەد و ژێھاتی.
“ژ بەر کو جڤاک ل گۆری سێ شەرتێن فۆرمولێ خوە د ناڤ سێ کاتەگۆریێن ھەموەلاتیێ دە دابەش کریە. . . . کو ھەر دەم جھێتیێن کاستێ ھاتنە دەستەسەر کرن، و نیڤێ نژادا مرۆڤی کۆلەتیایێ دن دکە … سۆسیالیزم ب ڤی رەنگی پێک تێ. ژ بۆ کو ھەر ھەموەلاتی د ھەمان دەمێ دە، ب ھەمان رەنگی، بکە سەرمایەدار و پسپۆر، فۆرمولا ئاریستۆکراتییا کەدکار-سەرمایەیێ کێم بکە. [ نە خوەدا، نە مامۆستە ، ڤۆل. ١، رووپ. ٥٧-٨]
مینا ھەموو ئانارشیستان، پرۆودھۆن ژی ئەڤ یەکبوونا فۆنکسییۆنان وەک مفتەیا وەکھەڤی و ئازادیێ دیت و خوە-رێڤەبەری وەکی ناڤگینا بدەستخستنا وێ پێشنیار کر. ژ بەر ڤێ یەکێ خوەرێڤەبەری مفتەیا وەکھەڤیا جڤاکییە. وەکھەڤیا جڤاکی ل جیھێ کار، وەک نموونە، تێ ڤێ واتەیێ کو ھەر کەس د بریارێن سیاسەتێ دە ل سەر کا چاوا جیھێ کار پێش دکەڤە و دگوھەزینە دە خوەدی گۆتنەک وەکھەڤە. ئانارشیست باوەرمەندێن خورتن ب ماکسما “تشتێ کو دەست ددە ھەر تشتی، ژ ھێلا ھەر کەسی ڤە بریار تێ دایین.”
ئەڤ نایێ وێ واتەیێ، بێ گومان، کو پسپۆری دێ پاشگوھ ببە ئان کو ھەر کەس دێ ھەر تشتی بریار بدە. ب قاسی پسپۆریێ، مرۆڤێن جھێرەنگ خوەدان بەرژەوەندی، ژێھاتیبوون و ژێھاتیبوونێن جھێ نە، ژ بەر ڤێ یەکێ دیارە کو ئەوێ بخوازن کو تشتێن جھێرەنگ بخوینن و جوورەیێن خەباتێ بکن. د ھەمان دەمێ دە دیارە کو دەما مرۆڤ نەخوەش دبن ب بژیشکەک — پسپۆرەک — رە شێور دکن کو کارێ خوە ب خوە برێڤە دبە نە کو ژ ھێلا کۆمیتە ڤە وەرە رێڤە کرن. ئەم پۆشمانن کو دڤێ ئەم ڤان خالان بینن زمان، لێ دەما کو مژارێن وەکھەڤیا جڤاکی و خوەرێڤەبەریا کارکەران ھاتن رۆژەڤێ، ھن کەس دەست ب گۆتنێن پووچ دکن. ئاقلێ ھەڤپارە کو نەخوەشخانەیەک کو ب رەنگەک وەکھەڤییا جڤاکی تێ رێڤەبرن دێ دەنگدانا کارمەندێن نە-بژیژکی ل سەر کا بژیژک چاوا ئەمەلیاتەکێ بکن نەگرە !
ب راستی، وەکھەڤیا جڤاکی و ئازادیا تاکەکەسی ژ ھەڤ نایێن جوداکرن. بێیی خوەبرێڤەبرنا کۆلەکتیفا بریارێن کو باندۆرێ ل کۆمەکێ دکە (وەکھەڤی) ژ بۆ تەمامکرنا خوەسەریا تاکەکەسییا بریارێن کو باندۆرێ ل سەر فەردێ دکن (ئازادی)، جڤاکەک ئازاد نە ممکوونە. چمکی بێیی ھەردویان، ھنەک دێ ل سەریێن دن خوەدی ھێز بن، ژ بۆ وان بریاران بدن (ئانگۆ رێڤەبرنا وان)، و ب ڤی رەنگی ھن دێ ژیێن دن ئازادتر بن. ئەڤ تێ وێ واتەیێ، تەنێ ژ بۆ ئەشکەرەکرنا ئەشکەرە، ئانارشیست د ھەمی وارێن ژیانێ دە وەکھەڤیێ دگەرن، نە تەنێ د وارێ دەولەمەندیێ دە. ئانارشیست “ژ ھەر کەسی رە نە تەنێ پیڤانا وییا [ئان وێ]یا دەولەمەندیا جڤاکێ لێ ھەر وەھا پارا وییا ھێزا جڤاکی ژی داخواز دکن.” [مالاتەستا ئاند ھامۆن، نۆ گۆدس، نۆ ماستەرس ، ڤۆل. ٢، رووپ. ٢٠] ژ بەر ڤێ یەکێ خوە-رێڤەبەری ھەوجەیە کو ھەم ئازادی و ھەم ژی وەکھەڤی مسۆگەر بکە.
وەکھەڤیا جڤاکی ژ بۆ کەسان پێویستە کو ھەم خوە ب رێڤە ببن ھەم ژی خوە ئیفادە بکن، ژ بەر کو خوە-رێڤەبەریا کو تێ واتەیا “کەسێن کو ب ھەڤالێن خوە رە د تێکلیێن روو ب روو دە دخەبتن دا کو یەکتا پەرسپەکتیفا خوە بگھینن کارسازیا چارەسەرکرنا ھەڤپار.” پرسگرێکان و پێکانینا ئارمانجێن ھەڤپار.” [گەۆرگە بەنەڵۆ، ژ ئەردێ ئوپ ، ر. ١٦٠] ژ بەر ڤێ یەکێ وەکھەڤی دەستوورێ ددە ئیفادەکرنا کەسایەتیێ و ژ بەر ڤێ یەکێ ژ بۆ ئازادیا کەسان بنگەھەک پێویستە.
بەشا ف.٣ ( “ئانارکۆع-کاپیتالیست چما قیمەتێ کێم ئان ژی قەت قیمەتێ نادن وەکھەڤیێ؟” ) رامانێن ئانارشیستێن ل سەر وەکھەڤیێ بێتر نیقاش دکە. گۆتارا نۆام چۆمسکی “وەکھەڤی” (د تھە چۆمسکی رەادەر دە ھەیە ) کورتەیەک باشا رامانێن ئازادیخوازێن ل سەر ڤێ مژارێیە.