ئازادیی، دیمۆکراتیی و دەسەڵاتی پۆلیس لە بریتانیادا

زاهیر باهیر

13/09/2022

من لەسەر ئەو ناونیشانەی سەرەوە بە دەیەها پۆست و وتارم نوسیوە بۆیە لیرەدا نایەم سەری خوێنەر بەوەوە بیەشینم.  ئەوەی کە لێرەدا دەمەوێت باسی بکەم ئەو دەسەڵاتە ڕەهایەیە کە دراوە بە پۆلیس.  بێ گومان پۆلیسیش هەر وەك یەکێك لە ئێمە لە بواری خۆماندا خزمەت بە سیستەمەکە و مانەوەی دەکەین, ، ئەویش ئاوایە ، هەمیشەش ڕام وابووە کە جیاوازی نێوانی کرێکارێك و پۆلیسێك تەنها ئەوەیە کە پۆلیس زەبر و زەنگ و کوشتن و سەرکوتکردنی لە خودی خۆیدا هەڵگرتووە کە ئەوەش تایبەتمەندی سروشتی پیشەکەیەتی ، کە ئەم داپڵۆسەرە و بکوژە دەنا هیچ زێدە باییەك دروست ناکات بگرە لەسە زیدەبایی و باج و خەراجی کرێکاران دەژی.

لە لایەکی دیکەشەوە ئەوەی کە پۆلیسی ئاوا دەسەڵاتدار کردووە یاسایە ، یاساش کە بیرۆکەیەکە یا لە لایەن گروپی Think-Tank وە دەردەبڕێی یا لە لایەن تاکە زیرەکەکانی توێژاڵی نوخبەوەیە کە زۆربەیان ئامۆژگاریکەر و ڕاوێژکاری تایبەتین. دیارە تەواوی بیرۆکەکانیش هەمووی لە خزمەتی دەوڵەت و سیستەمەکەدایە و بۆ مانەوەی ئەوە گەرچی زۆرینەی کۆمەڵ پێشوازی لیدەکات و بە پێویستی دەزانێت ، بەڵام جەوهەری خودی بیرۆکەکان هی هەر کەسێك و هەر لایەنێك بن دەوڵەت و سیستەمەکە سوودمەند و  بەهێزتر دەکات دەخرێتە بەردەم پەڕلەمانتاران و لەوێشەوە دەچێتە بەشێکی دیکە کە یاسادانەرانن  ئیتر کە بوو بە یاسا ئەوەشی کە دەبێت یاسا بەڕێوەی ببات پۆلیس و دادگەیە.  بەشێکیش لەم یاسایە کە لە  بواری کەمکرندەوەی ئازادییەکان و سەرکوتکردندان دەدرێنە بەشی پۆلیس .

هەموو جارێکیش بە ڕوودانی شتێك هەر ئەوەندەی کە خەڵکی لەو بازەنەیەی کە بۆی دانراوە تەجاوازی کرد ئیتر سنوری بازنەکە تەسکتر دەکرێتەوە بە دانانی یاسای نوێ وەکو چۆن لە کۆتایی ساڵی ئایندە و سەرەتای ئەمساڵد لە بریتانیا کرا تا ڕادەی یاساخکردنی هەندێك دروشم و وتنەوەیان و ڕێگەگرتن لە هەندێك کەس و قاوقیژ نەکردن و فیکە لێنەدان ڕێز لە بێ دەنگی و ئاشتیی خۆپیشاندانەکە .  ئەمانە ئێستا یاسان و تۆش لەبەردەم ڕەحمەتی دەسەڵاتی پۆلیسدای لەسەر شەقامەکان ، ئەویش خۆی و خوای خۆی چۆنی لێکدەداتەوە و چۆن جێ بەجێی دەکات.

لە مردنی ژنەشا، نەك شاژن  [ کە مانای ژنی شا دێت بەڵام ئەم خۆی شا بوو مەلیك بوو ]، لە گواستەوەی کفنەکەی  بۆ یەك دوو شارێك تاکو وەکو میدیا دەڵێت خەڵکی لە بریتانیادا چانسی ئەوەیان هەبێت کە ڕێزی لێبنێن. لە چەند ساتێكی ئەم ڕێزلێنانەدا چەند ڕوداوێك لە لایەن کەسان و گروپی ئەنتی مۆناخ، مەلیکیی ، ناڕەزایی دەربررا و هەندێك لەم دروشمانە بەرزکرایەوە وەکو ” شای، مەلیکی من نییە ”  یەكێك هاواری کرد و بە ‘ئەندروی’ کوڕی مەلیکەی وت ” ئەندرو تۆ نەخۆشیت ”  یەكێ تر هاواری کرد ” ئیمپریالیزم بگێن ، ڕژێمی مەلیکیی هەڵوەشێننەوە ” هەروەها کاتێك چارلس –ی کوڕی مەلیکە دانرا بە جێنشینی دایکی پیاوێکی تەمەن 45 ساڵیش هاواری کرد و وتی ” کێ هەڵیبژاردووە؟؟”  بەڵام هەندێک لەوانەی دەوروبەری وتیان دەمت داخە و یستیان دەمکوتی بکەن ئەویش وتی ” سەرۆکی دەوڵەتیان بەسەرمان سەپاند، بێ ئەوەم پرسمان پێبکەن ”  

ئەمانە هەر یەکسەر بە گوێرەی یاسا پۆلیس ئامبازیان بوون و لە زەویدا تەختیان کردن و کەلەبچەکران و بەرەو مەرکەزی پۆلیس ڕفێنران وەکو ئەوەی کە گەورەترین تاوانبار بن .

لای من و ئەوانەمان کە زانیارییان لەسە یاسای ئەم وڵاتە  و دەسەڵاتی دەوڵەت پەڕلەمان هەیە ، ئەم رووداوانە ئەوەندە ئاساییە کە هەر کەس بە تەمای کردنی شتێکی ئاوا بێت دەبێت خۆی هەڵگرێت بۆ لێدان و کەلەبچەی پۆلیس و سەپاندنی یاسا بەسەریاند تاکو نەك هەر ئەمە دووبارە نەکەنەوە بەڵکو لە ئایندەدا بە چەند میلێکیش نابێت توخنی خۆپیشاندان وپرۆتێست بکەونەوە .

بۆ ئەو “تاوانانە”ی کە کراون و لەسەرەوە ناوم هێناون سزایان لە 1000 پاوەندەوە یاخود یەك مانگ بەندیکردن تاکو  5000 پاوەند یاخود 12 مانگ بەندیخانە ، سەپێنراوە بێ گومان دەکەوێتە سەر جۆری ” تاوانەکە” و وەخت و شوێن و بۆنەکە و هەروەها بەررگریی لەخۆکردن کە پۆلیس دەیەوێت بتگرێت .  بەڵام هەر هەموویان لە یەك خاڵدا هاوبەشن کە شێواندنی ئاشتی و بێ دەنگییە ، بریندارکردنی هەستی کەسانی دیکەیە. سزای هەڵمیزان بە پەیکەرێکی وەکو هی چێرچڵ یاخود کرۆموێڵ ، کۆنە جێنرالی قەڵتاخشڕی بریتانیا و ئەوانی دیکە سزاکەی 10 هەزار پاوەندە یا چەند ساڵێك بەندیخانەیە.

ئەمەش ئازادیی دەربڕین و سەربەستی خۆپیشاندان و پرۆتێستە لە بریتانیادا ، کە یاساکان ئەوەندە لاستیکیە دەکرێت پۆلیس و دادگە بە ئارەزوی خۆیان لێکدانەوەی بۆ بکەن و هەر هەمووشیان دروستن و دەربازبوون لێیان مەحاڵە.