خۆپیشاندانەکانی بەلەڕوس بەرەو کوێ؟

زاهیر باهیر

20/08/2020

لە ڕۆژی 09/08 وە ، ڕۆژی ڕاگەیاندنی براوە و دۆڕاوی هەڵبژاردنەکەی ئەوێ خۆپیشاندان و ناڕەزایی لەسەر شەقامەکانی شارەکانی زیاتر لە 33 شاری، دەستیپێکرد دژ بە براوە،  ئەلێکسەندرا لوکاشینکا کە لە سەدا 80 دەنگەکانی گوایە بە ساختە بردۆتەوە ، بەرانبەرەکەشی سیڤێتلانە کە سەرۆکی حیزبی موعارەزەیە و ئیستا هەڵهاتووە بۆ وڵاتی لیتوانیا گوایە تەنها لە سەدا 10 بۆ 20دەنگەکانی هێناوە.

خۆپیشاندانەکان لەم ڕۆژانەی دواییدا کاراییتر بوون بەتایبەت دوای ئەوەی کە هەندێک لە کرێکارانی کارگەکان و میدیای دەوڵەتیی، هاوپشتیان لێکردون بە مانگرتن لەسەر کار.  گرانە لە ئێستادا پێشبینی چارەنوسی ئەم خۆپیشناندانانە بکەین بەڵام لەبەر ئەوەی کە لەوە دەکات ببێتە ململانێیەکی گەورە لە نێوانی وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژاوا و ئەمەریکا لە لایەك و ڕوسیا لە لایەکی دیکە، زیاتر ڕەنگە بەرەو جۆرێك لە صوڵح و ئاشتەواییەك و بەلێن بۆ داهاتوو کۆتایی بێت.

لوکاشینکا ئەوە بۆ 26 ساڵی تەواوە لەسەر تەختەو زۆر نزیکە لە ڕوسیاوە . بەلەڕوسی-ش وەکو زۆرێك لە وڵاتانی دیکە ئازادیی و ڕادەربڕینی تیادا قەدەخەیە.

لوکاشینکا لە ساڵی 2011 دا زۆرێك لە دەزگە و کەرتە دەوڵەتییەکانی بە بڕی 6.86 ملیار پاوەندی ئەو کاتە، فرۆشت.  Beltransgaz کە نێتوەرکی بۆری نەوتی بەلەروسیایە  فرۆشت بە کۆمپانیای گاسڕووم کە کۆمپانیای غاز و نەوتی سەر بە دەوڵەتی روسیایە، ڕوسیا زۆرێك لە سامانە پیشەسازییەکانی بەلەڕوسی کڕیوە.

هاوکاتیش لۆکاشینکا لە هێڕشکردنە سەر کرێکاران و دانیشتوانی ئاسایی درێغی نەکردوە، هێڕشەکانی بۆ سەر کرێ و موچە  و موچەی خانەنشینکراوان و بە بەڕێکردنی سیاسەتی دەستگرتنەوە [ تەقەشوف] .  وردە وردە جەماوەرێتی کە لە نزمبوونەوەدا بوو ئەوەندەی تریش نزمبووەوە کاتێك کە وتی ڤایرۆسی کۆرۆنا ڕاستیی نییە و ئامۆژگاری خەڵکی دەکرد کە ڤۆدگا بخۆنەوە و بچنە سۆنەوە ئیتر ڤایرۆسەکە کارایی نابێت و نکوڵی لە ماوەی  بەینی خەڵکی لە ڕێکردن و کارکردنا  دەکرد [ سۆشیال دستانس] .

لە جەمسەرەکەی ئەو سەریشەوە داخوازییەکانی سڤێتلانە-ش ئەمانە بوو : هەڵبژاردنی ئازادانە و ڕەوایانە، دیمۆکراتیی ، بەردانی هەموو بەندییە سیاسییەکان، دوورکەوتنەوە لە ڕوسیا و کەمکردنەوەی ماوەی سەرۆکایەتی وڵات تەنها بۆ 2 جار .  هاوکاتیش موعارەزەکانی دیکە ، وەکو : Babaryka و Tsepkalo کە ئەمان  لەتەك بازاڕی ئازاد-دان .  ئەم دوانە و حیزبەکانیان ڕاستڕەون،  هاوپشتی و کۆمەکیان لە لایەن ئەوروپا و ئەمەریکاوە پێدەکریت .

بەهەحاڵ بارودۆخی بەلەڕوس بە چڕبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا زۆر خراپتر بوو گەرچی جارەسەری خەستەخانە بە بەلاشە لەوێ بەڵام شتەکانی دیکە هەمووی بە پارەیە. بۆ نموونە بۆ پشکننیی کۆرۆنا پارەیەکی زۆر بدەیت ،  لە کاتێکدا کە حکومەت لە لایەکەوە نکوڵی لە کۆرۆنا دەکرد و لە لایەکی دیکەشەوە بە پاساوی نەبوونی پارە لە خەزێنەدا زۆر کەمی سەرف دەکرد،  بە هۆی ئەمەوە خەڵکی لە زۆر بواردا خۆیان هەندێك دەسگەیان نانێوەندێتی کرد بۆیە بەشێك لە بزنسە بجوکەکان و کۆفی شؤپ و چێشتخانە بچوکەکان بە هاوکاری کرێکاران و هاووڵاتیان خواردنیان بۆ دکتۆر و کارمەندانی خەستەخانەکان دروستدەکرد،  تەکسییەکانیش بە بەلاش بۆیان دەبردن .  لە 15 مانگی حوزەیرانیشدا هاووڵاتیان هەستیان دەکر کە ئاوەکەیان چی دی پاك نییە بۆیە داوایان لە بەشی ئاو کردکە چارەسەری ئەو کێشەیە بکات، بەڵام ئەوان دەیانوت کە زۆر پاکە ، هەر ئەمەش خەڵکەکەی  هاندا بۆ کاری هەرەوەزیی و  بە هەرەوەزی ئاوەکەیان پاککردەوە.  لە زۆر بواری دیکەدا زۆر شت بە هەرەوەزی لە لایەن خەڵکییەوە دەکرا ، بەڵام بە هاتنی هەڵبژاردنەکە ئەو پرسانەی بردە دواوە و ئێستا خەڵکی داخوازیی سیاسییان هەیە

هەڵوێست لە خۆپیشاندان و مانگرتنی کرێکاران :

بێ گومان داخوازییەکانی خەڵکی ڕەوایە و هاووڵاتیان شایستەی ئەوەن کە لە دیکتاتۆرێکی 26 ساڵەیی ڕزگاریان بێت و ژیانێکی باشتر و شایستەتریان هەبێت .  هەر لەبەر ئەمەش چەپ و کۆمۆنیست و سۆشیالیست و ئەنارکیستەکان هاوپشتییان دەکەن هاوکاتیش دەزانن کە ڕەنگە حکومەتی ئایندەش لەبەرانبەر هاووڵاتیانا لەمەی ئێستا باشتر نابێت بۆیە ئەنارکیستەکان خاوەنی بەرنامە و پرۆژەی خۆیانن لە هاوشانی خۆپتیشاندەران و کرێکارە مانگرتووەکانا وە  بە هاوپشتی و هاوکاری لەخۆنەبڕاوانەیان بەشداری ناڕەزاییەکانی خەڵکی دەکەن .