آنـارشـیـسـم در انـقـلاب روسـیّـه /٧

تـوفـان آراز

7

8 فـوریـه 1921 کـروپُـتـکـیـن پـیـر دیـده از جـهـان بـسـت، و بـقـایـای زمـیـنـی او طـی مـراسـم بـاشـکـو هـی بـا شـرکـت تـقـریـبـاً یـک صـدهـزار نـفـر بـه خـاک سـپـرده شـد. بـر روی بـیـرق هـای گـروه هـای آنـارشـیـسـتـی بـا حـروف روشـن نـوشـتـه شـده بـود: ” آن جـا کـه قـدرت بـاشـد، آزادی نـیـسـت“. شـرح حـال نـگـاران آن بـزرگـمـردِ درگـذشـتـه مـراسـم را بـه صـورت ” واپـسـیـن تـظـاهـرات عـظـیـم بـر ضـد خـودکـامـگـی بـلـشـویـک هـا ” تـعـبـیـر کـرده انـد.

پـس از روی داد کـرونـشـتـات صـدهـا آنـارشـیـسـت دسـتـگـیـر گـشـتـنـد. چـنـد مـاه بـعـد آنـار شـیـسـت فـانـی بـارون(Fanny Baron) بـه اتـفـاق هـشـت تـن از رفـقـای او در زنـدان چِـکـا در مـسـکـو اعـدام شـدنـد.

آنـارشـیـسـم رزمـجـو ضـربـت کـشـنـده ای دریـافـت کـرده بـود. در خـارج از روسـیـه آنـارشـیـسـت هـایـی کـه انـقـلاب اکـتـبـر را مـشـاهـده نـمـوده بـودنـد، کـار بـاشـمـولـی بـرای نـقـد و بـازبـیـنـی دُگـم هـا را آغـازیـدنـد، تـا حـیـات تـازه ای در کـالـبـد آمـوزشـات سـوسـیـالـیـسـم آزادی دمـیـده شـود. در آغـاز سـپـتـامـبـر 1920 کـنـگـرۀ اتـحـادیـۀ آنـارشـیـسـتـی در اوکـرایـن، نـابـات، مـطـلـقـاً گـفـتـمـان ” دیـکـتـا تـوری پـرولـتـاریـا ” را، کـه بـه اسـتـنـبـاط کـنـگـره بـه طـور اجـتـنـاب نـاپـذیـر مـنـتـهـی بـه ایـن مـی گـردیـد کـه پـاره ای از پـرولـتـاریـای سـنـگـر گـرفـتـه در حـزب، کـارمـنـدان و یـک مـشـت رهـبـران بـه حـکـومـت دیـکـتـاتـوری بـر تـوده هـا بـه پـردازنـد، رد کـرده بـود. کـروپُـتـکـیـن کـوتـه زمـانـی پـیـش از درگـذشـتـش در ” اظـهـاریـه ای بـه کـارگـران غـرب” بـا نـگـرانـی بـه رشـد یـک ” بـوروکـراسـی عـظـیـم” اشـاره کـرده بـود: ” بـه نـظـر مـن ایـن کـوشـش بـرای بـنـای یـک جـمـهـوری کـمـونـیـسـتـی بـر اسـاس شـدیـداً مـتـمـرکـز دولـت و تـحـت دیـکـتـاتـوری آهـنـیـن یـک حـزب بـه شـکـسـت بـزرگـی انـجـا مـیـده اسـت. روسـیـه بـه مـا نـشـان مـی دهـد مـا چـگـونـه نـبـایـد کـمـونـیـسـم را پـیـاده کـنـیـم.”

ژانـویـه 1921 روزنـامـۀ آنـارشـیـسـت اعـلانـیـۀ رقـت انـگـیـز آنـارکـوسـنـدیـکـالـیـسـت هـای رو سـی خـطـاب بـه کـارگـران جـهـان را درج کـرد: ” رفـقـا، بـه حـاکـمـیـت بـورژوازی بـر خـود پـایـان دهـیـد، هـمـان گـونـه کـه مـا ایـن جـا کـردیـم. ولـی شـمـا اشـتـبـاه مـا را تـکـرار نـکـنـیـد: اجـازه نـدهـیـد کـمـونـیـسـم دولـتـی خـود را در کـشـورهـای شـمـا مـسـتـقـر سـازد!”

از هـمـیــن مـوضـع آنــارشـیـســت رودولــف روکــر(Rudolf Rocker)(1958- 1873) در 1920

کـتـابـش Der Bankrott des russische Staats-Kommunismus( ورشـکـسـتـگـی کـمـونـیـسـم دولـتـی روسـی) را تـألـیـف کـرد، کـه در 1921 انـتـشـار یـافـت. ایـن کـتـاب نـخـسـتـیـن تـحـلـیـل سـیـاسـی از سـقـوط انـقـلاب روسـیـه بـود. بـه اسـتـنـبـاط روکـر ارادۀ یـک طـبـقـه نـبـود کـه در ” دیـکـتـاتـوری پـرو لـتـاریـا ” مـشـهـور بـه بـیـان درآمـد، بـلـکـه یـک دیـکـتـاتـوری حـزبـی کـه وانـمـود مـی سـاخـت بـه نـام یـک طـبـقـه سـخـن مـی گـویـد، و بـه قـدرت سـرنـیـزه هـا تـکـیـه داشـت. ” تـحـت دیـکـتـاتـوری پـرولـتـا ریـا در روسـیـه یـک طـبـقـۀ نـو، کـمـیـسـروکـراتـی، پـدیـد آمـده، کـه تـوده هـای انـبـوه سـرکـوبـی بـه وسـیـلـۀ آن را هـمـان قـدر بـه سـخـتـی حـس مـی کـنـنـد، کـه در گـذشـتـه تـحـت رژیـم قـدیـم حـس مـی کـردنـد.”

بـا درآورده شـدن مـنـظـم کـلـیـۀ عـنـاصـر جـامـعـه تـحـت ادارۀ یـک دولـت قـادر بـرخـوردار از حـقـوق اول، ” امـکـان احـتـراز از روبـه رویـی بـا ایـن سـلـسـلـه مـراتـب کـارمـنـدان نـبـود، کـه بـرای تـکـامـل انـقـلاب روسـیـه سـرنـوشـت سـاز گـردیـد. بـلـشـویـک هـا نـه تـنـهـا دسـتـگـاه دولـت را از جـامـعـۀ قـدیـم گـرفـتـه انـد، بـلـکـه آن را بـه یـک قـدرت کـل مـسـلـح کـرده انـد کـه نـظـیـرش در هـیـچ جـایـی وجـود نـدارد.”

در ژوئـن 1922 یـک گـروه آنـارشـیـسـتـی روسـی تـبـعـیـدی در آلـمـان کـتـاب افـشـاء گـرانـۀ کـو چـکـی تـحـت عـنـوان سـرکـوبـی آنـارشـیـسـم در روسـیّـه شـوروی مـنـتـشـر سـاخـتـنـد.(تـرجـمـۀ فـرانـسـوی آن بـه وسـیـلـۀ ولـیـن در آغـاز 1923 بـیـرون آمـد.) در ایـن کـتـاب فـهـرسـت الـفـبـایـی اسـا مـی شـهـدای آنـارشـیـسـم روسـی درج شـده بـود. بـرکـمـن در سـال هـای 22- 1921 و گـلـدمـن در سـال هـای 23- 1922 چـنـد نـوشـتـار دربـارۀ انـقـلاب روسـیـه بـر مـبـنـای آزمـون هـای خـود در شـوروی انـتـشـار دادنـد.

هـم چـنـیـن آرشـیـنـوف و مـاخـنـو پـس از پـنـاه بـردن بـه غـرب گـزارشـات شـان را بـه صـورت کـتـاب مـنـتـشـر سـاخـتـنـد.

دیـرتـر، در جـنـگ جـهـانـی دوم(45- 1939)، بـا بـلـوغ روشـنـفـکـرانـۀ حـاصـل فـاصـلـۀ زمـانـی مـاکـسـیـمـوف و ولـیـن دو اثـر آنـارشـیـسـتـی کـلاسـیـک دربـارۀ انـقـلاب روسـیـه بـه رشـتـۀ تـحـریـر درآوردنـد.

بـرای مـاکـسـیـمـوف، کـه اثـرش بـه زبـان انـگـلـیـسـی درآمـده اسـت، دروس گـذشـتـه آگـاهـی از آیـنـدۀ بـهـتـری بـه دسـت مـی دهـنـد. مـاکـسـیـمـوف پـیـش بـیـنـی مـی کـرد، کـه طـبـقـۀ حـاکـمـۀ نـو در اتـحـاد جـمـاهـیـر شـوروی سـوسـیـالـیـسـتـی نـخـواهــد تـوانـسـت و نـمـی بـایـد تـا ابـد زنـده بـه مـانـد. سـوسـیـالـیـسـم آنـارشـیـسـتـی جـای گـزیـن آن خـواهـد گـردیـد. شـرائـط عـیـنـی تـسـریـع کـنـنـدۀ ایـن تـکـامـل هـسـتـنـد: ” آیـا مـتـصـور اسـت (…) کـه کـارگـران مـایـل بـه بـازگـشـت سـرمـایـه داری بـه کـارخـانـه هـا بـاشـنـد؟ هـرگـز! آن هـا دقـیـقـاً بـر ضـد دولـت سـرمـایـه داری مـی شـورنـد.” آن چـه کـارگـران مـی خـواهـنـد، تـعـویـض ایـن رهـبـری مـقـامـاتـی تـولـیـد بـا شـورای کـارخـانـۀ خـود و گـرد آوردن شـوراهـا در یـک فـدراسـیـون بـاشـمـول مـلـی اسـت. کـارگـران خـواهـان خـوداداری هـسـتـنـد. دهـقـانـان نـیـز واقـف گـشـتـه انـد، کـه حـرفـی از بـازگـشـت بـه اقـتـصـاد فـردگـرا نـمـی تـوانـد در بـیـن بـاشـد. یـگـانـه راه حـل عـبـارت اسـت از کـشـاورزی اشـتـراکـی و هـمـکـاری اشـتـراکـیـت هـای کـشـاورزی بـا شـوراهـای کـارخـانـه و اتـحـادیـه هـای صـنـفـی: کـلام کـوتـاه، تـوسـعـۀ آزادانـۀ بـرنـامـۀ انـقـلاب اکـتـبـر.”

ولـیـن تـأکـیـد دارد، هـر نـوع تـلاش مـلـهـم از نـوع روسـی تـنـهـا ” بـه سـرمـایـه داری مبـتـنـی بــر

اسـتـثـمـار مـنـزجـر کـنـنـدۀ تـوده هـا “، ” بـدتـریـن شـکـل سـرمـایـه داری، کـه مـطـلـقـاً هـیـچ ربـطـی بـه مــارش بـشـریــت بـه سـوی جـامـعـۀ ســوسـیـالـیـسـتـی نــدارد“، مـنـتـهـی مـی گــردد. آن صــرفـاً یــک ” دیـکـتـاتـوری حـزبـی را تـسـریـع مـی کـنـد، کـه بـه طـور اجـتـنـاب نـاپـذیـر بـه سـرکـوبـی هـر نـوع آزادی بـیـان و مـطـبـوعـات و سـازمـان و عـمـل، حـتـی جـنـبـش هـای انـقـلابـی، بـه اسـتـثـنـاء حـزب صـاحـب قــدرت مـی انـجـامــد.” آن تــنـهـا بــه یـک ” بـازجـویـی اجـتـمـاعـی” مـنـتـهـی مـی گـردد، کـه ” نـفـس اعـصـاب حـیـاتـی انـقـلاب” را تـخـریـب مـی کـنـد. بـه نـظـر ولـیـن اسـتـالـیـن ” از مـاه بـه زمـیـن نـیـفـتـاده اسـت“. اسـتـالـیـن و اسـتـالـیـنـیـسـم صـرفـاً نـتـیـجـۀ مـنـطـقـی آن سـیـسـتـم مـقـامـاتـی بـودنـد، کـه طـی سـال هـای 21 – 1918 ایـجـاد و مـسـتـقـر گـردیـده بـود. ” ایـنـسـت درسـی کـه دنـیـا از آزمـون (…) بـلـشـویـک هـا فـرا گـرفـتـه اسـت: درسـی کـه قـویـاً مـؤیـد تـز آنـارشـیـسـتـی اسـت، و بـه زودی، در پـرتـو روی دادهـا، از طـرف جـمـیـع آنـان کـه کـار مـی کـنـنـد، زجـر مـی کـشـنـد، مـی انـدیـشـنـد و مـی سـتـیـزنـد، درک خـواهـد شـد.”