کورتەیەك لە ژیان و کارەکانی پرۆدۆن

کورتەیەك لە ژیان و کارەکانی پرۆدۆن

و: زاهیر باهیر

بەشی حەوتەم:

پرۆدۆن بەردەوامبووە لە دژایەتیکردنی هەردووك: سەرمایەدار و موڵکییەتی دەوڵەتیش.  لە تئیوری موڵکییەتدا، پێداگریی  لەسەر ئەوە دەکات ” ئێستا لە 1840دا من بە تەواوی و بێ پێچ و پەنا و بەڕاشکاوانە  فکرەی موڵكییەت لە هەردوكیاندا: گروپیش  و تاکیش، ڕەتکردۆتەوە” بەڵام کاتێک کە چووەوە بەسەر تئیورەکەیدا و تازەی کردەوە دەڵیت ” موڵكییەت گەورەترین هێزی شۆڕشگێڕییە کە بە توانایەکی بێ ئەندازەوە دەتوانێت خۆی دژ بە دەسەڵات ڕێکبخات”   هەروەها ”  وەزیفەی سەرەکی تایبەتی  موڵکییەت لەناو خودی سیستەمەکە،  دەکرێت وەکو دژە-وەزنێك بێت  بەرانبەر بە هێزی دەوڵەت، بە کردنی ئەمەش زەمانەتی ئازادیی تاك دەکات” .  لەگەڵ ئەوەشدا ئەو بە بەردەوامی دژ بە چەقبەستنی سامان وموڵکییەت بووە لە دەستی جوتیار و پیشەگەر و خاوەنداراندا هەر بەو شێوەیە دژ بە موڵکییەتی تایبەتی زەویش بووە.  ” ئەوەی کە ناتوانم قەبوڵی بکەم سەبارەت بە زەوی لەبەر ئەوەی کە ئەو کارەی تێیدا دەکرێت مافی ئەو کارە دەداتە دەست خاوەندارێتییەکەی ”  لەوەش زیاتر هێشتا ئەو هەر باوەڕی وابووە کە ” موڵکییەت” دەبێت بە یەکسسانی دابەشبکرێت و سنوردار بکرێت بۆ ئەو کەسانەی کە لە ڕاستیدا بەکاریدەهێنن بۆ تاکەکان، خێزانەکان هەروەها جەمعییەکانی کرێکاران،  کە بەکاریدەهێنن”  پرۆدۆن بەرگریی لە مافی بۆماوەیی کردووە و هاوپشتیکردووە ” وەکو یەکێك لە بنیاتنەرانی خێزان و و کۆمەڵ ” . لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ڕەتیکردۆتەوە کە ئەم بۆ ماوەییە بەدەر لە موڵکیەتی شەخسی درێژبکرێتەوە و جەدەلی ئەوەی کردووە ” لە سای یاسای جەمعییەدا ، مامەڵەکردن و ئاڵوگۆڕ بە سامانەوە، ئامرازەکانی کار ناگرێتەوە”

لە ئەنجامی دژبوونی بە قازانج ، کاری کرێگرتە، چەوساندنەوەی کرێکاران، خاوەندارێتی زەوی و سەرمایە هەروەها موڵکییەتی دەوڵەت، پرۆدۆن هەردك کاپیتاڵیزم و کۆمۆنیزمی ڕەتکردەوە.  ئەو چەمکی کۆمەکی بەرانبەرانەی، mutualism ، بۆ جۆری ئەناکیزمەکەی بەکاردەهێنا بۆ کۆنترۆڵکردنی ئامرازەکانی بەرهەمهێنان لە لایەن کرێکارانەوە.  لە دیدی ئەوەوە پیشەگەرانێك کە کار بۆخۆیان دەکەن، جوتیاران و هەروەها هەرەوەزییەکان، ئەمانە مامەڵە بە بەرهەمەکانیانەوە لە بازاڕادا دەکەن. لای پرۆدۆن کارخانەکان و شوێنەکانی دیکەی سەر کاری کرێکاران کە لە لایەن ” حەمعییەکانی کرێکارانەوە” بەڕیوەدەبرێن، ئەمانە لە سەر ڕێڕەویکردنی پرنسپڵەکانی دیمۆکراسی ڕاستەوخۆ کاردەکەن.  دەوڵەت هەڵدەوەشێتەوە لە شوێنەکەی کۆمەڵ لە لایەن فیدراسوێنی ” کۆموونە ئازادەکانەوە” ڕێکدەخرێت، ( کۆموون شارەوانیی لۆکاڵییە لە فەرەنسا ).  پرۆدۆن   لە ساڵی1863 دا، وتی ” هەموو ئایدیا ئابوورییەکانم کە لە ماوەی 25 ساڵەی پێشودا گەشەیکردووە دەتوانرێت لەمەدا خۆی ببینێتەوە: فیدراسوێنی کشتوکاڵی- پیشەسازیی.  سەراپای ئایدیا سیاسییەکانیش لەم هاوشێوە فۆرمیلەدا تواوەتەوە: فیدراسوێنی سیاسیی یاخود نانێوەندگەرایی”

پرۆدۆن دژ بوە بە دانی سوو و کرێی خانوو، بەڵام هەوڵی ئەوەی نەداوە کە بە یاسا هەڵیانوەشێنێتەوە ”  ناڕەزایی دەردەبڕم کاتێك کە ڕەخنەی ئاڵۆزی دەسگەکانم کردوە لەوانە کە موڵکییەت بەردی بناخە بووە، هەرگیز مەبەستم ئەوە نەبووە یاساخکردن یاخود سەرکوتکردنی بەکرێدانی زەوی  و سوو لەسەر سەرمایە بە ڕاگەیاندنییکی سەروەران، ڕووبدات . من وا تێدەفکرم هەموو ئەم دیمەنانە چالاکی بەشەرەیەتن  و دەبێت بۆ هەموان بەلاش و خۆبەخشانە بێت: من داوا دەکەم کە نە گۆڕانکارییان تیادا بکرێت ، نە بەربەستبکرێن نە سەرکوتیشبکرێن، بەڵکو پێچەوانەی ئەمە  سروشتیانە بەرهەم بهێنرێت و زەرووریین بە گوێرەی ئەو پرنسپڵی  جیهانییەی کە من پێشنیارم کردووە”  مامەڵە بکرێن. 

شۆڕش

پرۆدۆن شۆڕشگێڕ بووە، بەهەرحاڵ شۆيشگێڕێتییەکەی ئەو توندوتیژیی و جەنگی ئەهلیی نەبووە، بەڵکو گۆڕینی کۆمەڵ بووە.  ئەم گۆڕانکارییەش لە جەوهەردا ڕەوشت بووە  لە سروشتا و داواکاری بەرزترین ڕەوشتی لەوانە کردووە کە هەوڵی گۆڕینیان داوە .   ڕیفۆرمی دارایی بووە کە ئاوێتەیە لەتەك ڕێکخستنی نقدی بانق و جەمعییەکانی کرێکارانا، کە پرۆدۆن پێشنیاری بەکارهێنانی وەك هۆکاری [ڕافیعە]  هێنانی ڕێکخستنی کۆمەڵ  لەسەر بناخەی هێڵە نوێیەکان، کردووە.

درێژەی هەیە