ته‌واوکارییه‌کان له‌سه‌ر شتینه‌رStiner*

دانییل گیرین

و. له‌ عه‌ره‌بییه‌وه: سه‌لام عارف

به‌شی یه‌که‌م*

پێشنیارم وابوو، که‌ ئازادیخوازی به‌ دوایین شۆڕشی ( ڕیشه‌یی **Viscéral) پێناسه‌ بکرێت، ‌بۆ پاڵپشتی ئه‌و بیرۆکه‌یه‌م په‌ڕتووکی (سیکولوجیا التحرریة الاشتراکیة)ی (ئوگست هامونAugustin Hamon – پاریس1896)م وه‌بیرهێنایه‌وه‌، به‌تێڕوانینی ئه‌و مرۆڤی ئازادیخواز به‌ر له‌ هه‌موو شتێك شۆڕشگێڕێکه‌ سه‌رتاپای کۆمه‌ڵگه‌ به‌ پاسه‌وانه‌ دڕنده‌کاننیشه‌وه‌، ڕيتدەکاتەوە‌، سه‌ره‌تا (ماکس شتینەر) که‌سێکی گۆشه‌گیر بووه‌، به‌ واتا مه‌جازییه‌که ‌métaphoriquementی به‌ندکراو بووه ‌(جۆن هێنری ماکایJohn Henry Makay ) له‌ په‌ڕتووکه‌که‌یاندا (ماکس شتینر، حیاته‌ وأثره‌، برلین، 1898) ده‌رباره‌ی ژیانی ئه‌و ده‌ڵێن (شتینەر) لەتەك ئه‌وه‌شدا، که‌ که‌سێکی چوه‌وه ‌ناخۆ بووه‌، به‌ڵام ته‌واو  هه‌ستیار بووه‌ (الین سرجان) و (کلود هرمل) له‌ په‌ڕتووکه‌که‌یاندا (تأریخ التحرریة -پاریس1949- ص154) نووسیویانه‌ ” پەرتووكه‌ی (شتینەر) هه‌ڵهێنجانێکی داماڵراوی ئه‌قڵیه‌تێکی فه‌لسه‌فی نه‌بووه‌”، به‌ڵکو بڕیار و ئه‌رکێك بووه‌، له‌ ناخییه‌وه‌ هه‌ڵقوڵاوه‌‌، ئه‌و به‌و ئومێده‌ کاریکردووه‌، که‌  نهێنییه‌کانی هه‌ڵڕێژێت بۆ ئه‌وانی دی، به‌ڵام ئه‌وان به‌هه‌مان “زمان نادوێن” له‌ هه‌مان “دونیادا ناژین” جا له‌ نه‌بوونی په‌یوه‌ندییه‌کی قوڵ و پێکه‌وه‌گونجانێکی گه‌رموگوڕدا، به‌ واتایه‌کی دیکە له‌به‌ر بزری توانای لە‌یه‌کترگه‌یشتن، ئه‌و پاشه‌کشه‌ی کردووه‌ و چۆته‌وه‌ نێوخۆی و خۆی به‌ندکردووه‌ له‌ ته‌نها باڵی خۆیدا، (شتینەر) له‌ پەرتووكه‌ به‌ناوبانگه‌که‌یدا***، واته‌  تاك و داراییەکەی (الواحدي و ملکیته‌L’unique  et  sa propriété ) وا ده‌رده‌که‌وێت، که‌ زیاتر تێکده‌ره‌ له‌وه‌ی دروستکار بێت، زیاتر نێگه‌تیڤه‌ له‌وه‌ی پۆزه‌تیڤ بێت، ئه‌و ڕه‌خنه‌گرێکی توندڕه‌وی به‌زه‌بره ‌و ڕه‌خنه‌ له‌ هه‌موو ئه‌و بنه‌مایانه‌ ده‌گرێت، که‌ مامه‌ڵه‌یان پێده‌کرێت هیچکام له‌و بنه‌مایانه‌ی نه‌هێڵاوه‌ته‌وه‌ ڕه‌خنه‌ی لێنه‌گرتبێت، ڕه‌خنه‌کانی ئه‌و بێسه‌روه‌رن.

“کام ڕه‌خنه‌ “

ئه‌و ده‌مه‌ وەك زۆرێك له‌ گه‌نجانی ئه‌ڵمانیا، ڕۆشنبیریی (شتینەر)ش له‌ نێو گه‌نجه‌ هیگلیه‌کاندا گه‌ڵاڵه‌ بووبوو، ڕۆشنبیرییه‌که‌ی ملکه‌چی بارقورسی فه‌لسه‌فه‌ی باو و باڵاده‌ست بوو، به‌ڵام به‌ ڕاچڵه‌کین و جوڵه‌یه‌کی توندوتیژ دژی ئه‌و فه‌لسه‌فه‌یه‌، خۆی له‌و کۆڵه‌ قورسه‌ قوتارکرد، ئه‌و هه‌ر کاتێك باسی فه‌لسفه‌ی بکردایه،‌ توڕه‌ ده‌بوو، زیاتر پێنووسه‌که‌ی ماخۆلانی تێده‌که‌وت و ده‌له‌رزێت و ده‌هروژا، به‌ تێڕوانینی  ئه‌و”سیستمی (هیگل) ته‌نها داپڵۆسینێکی پله‌به‌رزی هزر و توانا ڕه‌هاکه‌یه‌تی، له‌ته‌کیشدا، سه‌رکه‌وتنی هه‌ژمونی هزره‌** ، له‌ واقعدا فه‌لسه‌فه‌ ناتوانێت له‌وه‌ زیاتر بدات به‌ده‌سته‌وه‌، که‌واته‌ خاڵه‌ کۆتاییه‌که‌ی بریتییه‌ له‌ سه‌روه‌رهزر و هه‌ژموونه‌ ته‌واوه‌که‌ی***  ئه‌و خاوه‌ندارییه‌، که ‌له‌ تاك داماڵراوه‌ لای (شتینەر) تاك تۆڵه‌ی خۆیکردۆته‌وه‌، به‌ڵام به‌ شێوه‌یه‌کی په‌رشوبڵاو(بڕوانه‌ -هنری افرون- ” في مصادر الوجودیة” ماکس شتینر-پاریس-1954)

خۆپه‌رستییه‌که‌ی ئێمه ‌(شتینەر) هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی هێرشه‌ مرۆڤخوازییه‌که‌ی (لودوینغ فورباخ)ه‌،  که‌ کردووییه‌ته‌ سه‌ر مرۆڤایه‌تی، خاوه‌نی پەرتووكی(Uber das Wesen Cristums)  ساڵی1845″فورباخ  به‌” نائومێدییه‌کی زۆره‌وه‌  ده‌ستده‌خاته ‌سه‌ر سه‌رتاپای نێوه‌ڕۆکی کریستیانیزم، نەك به‌ مه‌به‌ستی ڕه‌تکردنەوەی، به‌ڵکو به‌و مه‌به‌سته‌، ده‌ریبهێنێ له‌ ئاسمانییه‌که‌ی و بیکاته‌ دارایی [موڵکی] خۆی، ئه‌و کریستیانیزمه‌ بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر نه‌خوازراوبوو، که‌چی ده‌ستخستنی، هه‌روا ئاسان نه‌بوو، ئه‌و ویستی هه‌تا هه‌تایه‌ دارایی  خۆی بێت (…) پاڵه‌وان نایه‌وێت بچێته‌ دونیایه‌کی دییه‌وه‌، دە‌یه‌وێت ئه‌و دونیایه‌ی دی ڕابکێشێت بۆلای خۆی، دە‌یه‌وێت ئه‌و دونیایه‌ی دی ببێته‌ دونیای خواره‌وه‌! خوداشی کردۆته‌ مرۆڤ “به‌ڵام له‌ هه‌موو بارەکاندا” ئه‌و مرۆڤه‌ بوونه‌وه‌رێکی به‌رزتره‌، دە‌بێت له‌ سه‌ره‌وه‌‌ی مرۆڤایه‌تییه‌وه‌‌ بێت، یان ته‌نها له ‌سه‌ره‌وه‌ی مرۆڤ بێت، ئه‌وه‌ لای من گرنگ نییه‌، لای من ئه‌وه‌ گرنگه‌، ئه‌و  که‌وتۆته‌ سه‌ره‌وه‌ی من (به‌رزتره‌ له‌ من sur moi)

له‌ کۆتایدا ڕه‌فتاری داماڵیین به‌رامبه‌ر بوونه‌وه‌ری مرۆیی، یان به‌رامبه‌ر”مرۆ” وه‌ك ئه‌وه‌ وایه‌ پێستی مارێك “ئاینی کۆن”داماڵیت و پێستی مارێکی نوێی له‌به‌ربکه‌ی “ئاینی نوێ” (…) ده‌رکردنی خودا له‌ ئاسمان و داماڵینی له‌  به‌رزییه‌که‌ی (تعالیه‌ trantendance) **** ئارامپێکردنی له ‌دڵی مرۆدا، تا له‌زه‌ت له‌ نمونه‌یی خۆی ببینێت، ئه‌وه‌ش ده‌ستخستنی سه‌رکه‌وتنی ته‌واو نییه‌، چونکه‌ ته‌نها گۆڕینی سه‌روه‌ره‌” (شتینەر) پرسیارده‌کات (فورباخ) خه‌ڵکی له‌ته‌ك (خودایی)دا به‌جێده‌هێڵێت، ئه‌ی به‌چ ‌هیوایه‌ك ده‌یه‌وێت خه‌ڵکی له‌ خودا دووربخاته‌وه ‌؟

له‌لایه‌کی دیکه‌وه‌ (فورباخ) ویستی له‌ خۆشه‌ویستی نزیکدا (خۆشه‌ویستی مرۆڤ بۆ برا مرۆڤەکه‌ی)دا “هه‌ژموونی خودایی” ببینێت “سه‌ودایی و سۆز سەپاند‌ن به‌سه‌رمدا به‌ ئه‌رکه‌ ئاینی و ڕه‌وشتییه‌کان خۆم بڕازێنمه‌وه‌”  (شتینەر) ئه‌و جۆره‌ خۆشه‌ویستییه‌ داماو و ڕتده‌کاتەوە، به‌ بانگه‌وازێکی خۆیی ده‌زانێت بۆ “خۆشه‌ویستی پله‌به‌رز” ( شتینەر) له‌و”کۆمیدیا ترسناکه‌ سڵده‌کاته‌وه‌، له‌ خۆنه‌ویستی و خۆشه‌ویستیدا، سروشته‌ بۆگه‌نه‌که‌ی به‌ به‌رده‌وامی قێزهاتنه‌وه‌مان زیاترده‌کات” له‌ دونیای به‌ شارستانیکراودا، کاڵایه‌کی باوه‌، به‌ڵام کاتێك کاڵا نرخی به‌رز ده‌بێت، ده‌بێته‌ کاڵایه‌کی ساخته‌ی هه‌رزان. (هنری أفرون) نوسیوییه‌تی، ڕه‌خنه‌و خوێندنه‌وه‌که‌ی (شتینەر)  (فورباخ)ی خسته‌ناو”شڵه‌ژانێکی قوڵه‌وه‌”. بڕوانه‌ (لودفیغ فورباخ أو تحویل المقدس-(Lundwig Feurbach ou transformation du sacré)  پاریس1957،ص142

هاوکات نووسه‌ری (تاك و داراییەکەی) واته‌ (شتینەر)هێرشده‌کاته‌ سه‌ر ڕه‌وشته‌ ئه‌لته‌رنه‌تیڤیه‌که‌ی سێکیولاریزم (علمانیة)، که ‌له‌ دووڕوویدا هیچی له‌ ڕه‌وشتبازییه‌که‌ی سه‌ر سه‌کۆی ئایین که‌متر نییه‌، هه‌موو سێکیولاریستە‌کان بوونه‌ته‌ پیاوانی ئاینی (شتینەر) به‌هه‌مان ڕسته‌کانی (میشیله‌)، (شتینەر) ده‌ڵێت “ڕۆپسپیر-سان جوست و یاوه‌ره‌کانیان، له‌ قولەپێیانەوە تا ته‌وقی سه‌ریان فاڵگره‌وه‌ن، ئاینیین، ئای ئه‌و تێبینییه‌ چه‌نده‌ به‌جێیه‌، ئێمه‌ ئازادیخوازان له‌ فه‌ره‌نسا ئه‌و ڕه‌وشتبازییه‌، که ‌له‌ سه‌رده‌می (جویل فێریJule Ferry) یه‌وه‌ ده‌گوترێته‌وه‌، هه‌ر به‌ کۆپی ڕه‌وشتبازییه‌ ئاینییه‌که‌ ده‌زانیین، که‌ ڕه‌وشتبازییه‌کی پیسه ‌و هێشتا به‌رگه‌ فاڵگره‌وییه‌که‌ی دانه‌که‌نراوه‌ (شتینەر) چۆن به‌رامبه‌ر ئاینی (کاتۆلیك) ڕقئه‌ستوور بووه‌، هەر ئاواش به‌رامبه‌ر (پرۆتستانیزم‌): هیچ نه‌رمییه‌کی نه‌نواندوه‌ به‌رامبه‌ری. ” کاتێك کاسۆلیکێك ئەرکەکانی جێبه‌جێده‌کات، خۆی به‌ به‌ختیار ده‌زانێت، به‌ڵام پرۆتستانێ‌ك به‌و چه‌شنه‌ نییه‌، به‌ زانیاری و هۆشمه‌ندییه‌کی ” ته‌واوه‌وه‌  هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات، تاوانی پرۆتستانەکە ئه‌وه‌یه‌، که‌ هه‌موو بنه‌ما سه‌پێنراوه‌کان**** وه‌لاوه‌ده‌نێت، له‌به‌رئه‌وه‌ مه‌ترسی ئەو ده ‌جار له‌و مه‌ترسییه زیاتره‌‌، که‌ کاتۆلیکییەك له‌ژێر باریدا ده‌ناڵێنێت، چونکه‌ پرۆتستانه‌که‌، ئاوای داده‌نێت که‌ پرۆتستانیزم، له‌ ڕێگه‌ی هۆشه‌وه‌، ئه‌و ده‌رده‌بڕێت، هه‌رهیچ نه‌بێت له ‌سایه‌ی هه‌ڵوێستی – کریستییه‌کان- الیسوعیین-ه‌وه‌ ده‌رباره‌ی پرسە‌ ویژدانییه‌کان ” چێژە سێکسییه‌کان، ده‌توانن به‌ ئازادی ڕێچکه‌ی خۆیان وه‌رگرن” (شتینەر) به‌وه‌ سه‌رسام بوو، به‌ڵام له‌ته‌ك ئه‌وه‌شدا پرۆتستانییه‌ توندڕه‌وه‌کان، پەیڕەوانی به‌ کافرکردنی خه‌تاکان، هه‌ندێك “دابوونه‌ریتی قورس و تاریکیان” کرد به‌ ژووردا و تێکه‌ڵیانکرد.

(شتینەر) هاوارێکی شۆڕشگێڕخوازانه‌ دژی”ڕه‌وشتبازی بۆرجوازی” داپلۆسێنه‌ری ئازادی سێکسی ده‌وه‌ستێته‌وه ‌و ئه‌و ڕستانه‌ به‌کارده‌هێنێت “دە‌شێت پیاوێکی سه‌لار و بێوه‌ی کاتی خۆی به‌ کپکردنی غه‌ریزه‌ سروشتییه‌کانی خۆیه‌وه‌ به‌سه‌ربه‌رێت، له‌بەر خۆشەویستی بۆ فه‌زیڵه‌ خۆی بخه‌سێنێت، وه‌ك  چۆن قه‌شه ‌(ئویجین) کردی له‌بەر خۆشه‌ویستی خۆی بۆ ئاسمان” (ئویجین ئاییندارێکی سه‌ده‌ی سێیه‌م بووه‌، له‌ هه‌ڵه‌کان زیاتر، هیچی دی نه‌دۆزیوه‌ته‌وه‌ بۆ خه‌فه‌کردنی وروژانه‌ هه‌ستییه‌کانی خۆی) له‌ دیدی تێنەگەییشتووە‌ تاریکبینه‌کاندا، خه‌فه‌کردنی حه‌ز و ویسته‌ سێکسییه‌کان واتای “ڕه‌فتاری به‌ڕه‌وشت” ده‌به‌خشێت، به‌ دیتنی ئه‌وان، زیاده‌ڕۆیی، لادان، هەوەسبازی، چاوباشقاڵی، کاری ڕه‌وشتی نیین، به‌ڵکو سه‌رپێچیکردنی فه‌رمانه‌کانه‌ و پابه‌ندی پیسییه‌کن، که‌ سڕینه‌وه‌ی ئەستەمە ‌(…) کریستیانێ‌ك له‌ سروشته‌ داپڵۆسراوه‌که‌ی خۆی گۆێناگرێت، ئه‌و ده‌نگی ڕه‌وشت نابیستێت، که‌چی دژی بێڕه‌وشتی ده‌جه‌نگێت.

پاشان (شتینەر) ته‌نها ناڕازی نییه ‌و له‌ باری خۆی سکاڵاناکات، به‌ڵکو ناڕازییه‌ و له‌ ئه‌وانی دیش سکاڵاده‌کات “ها ئه‌وه‌تا، ئه‌و گیژه‌ به‌رامبه‌رم دانیشتووه‌، پێده‌چێت ده‌ساڵ بێت به‌سه‌ر گیان و لاشه‌ بریقه‌داره‌که‌ی خۆیدا قوربانییه‌ خوێناوییه‌کانی سەپاندبێت، مردووئاسایی سه‌ری هیلاکی ناوه‌ته‌ باوه‌شی، کوڵمه‌کانی هه‌ڵپڕوسکاون، بوونه‌ته‌ ئاوێنه‌ی لێچۆڕینی خوێنی لاوێتی، ئای مناڵه‌ هه‌ژاره‌که‌، ئه‌و کاته‌ی سه‌رت له‌سه‌ر سه‌رینه‌ نه‌رمه‌که‌ت ئه‌م دیو و ئه‌و دیوی ده‌کرد، چه‌ند جار هه‌سته‌کان هاتن و له‌ قاپی دڵتیان دا، چه‌ند جار هێزی لاوێتی هاتوو داوای مافه‌کانی خۆی کرد، چه‌ند جار ته‌زووه‌ به‌خه‌به‌ره‌کانت هوروژان (…) ئاه‌ ئه‌ی (لاییس Laîs) ئاه‌ ئه‌ی (نینون) ئێوه‌ چه‌نده‌ ماف به‌ده‌ستبوون، که ‌ئه‌و فه‌زیڵه‌ ته‌ڵخانه‌تان دەستەمۆکردن (لاییس له‌شفرۆشێکی یۆنانی کۆن بووه‌ (نینون دو لانکو)یش سه‌ده‌ی حه‌ڤده‌ هانده‌ری وه‌ڵامدانه‌وه‌ و دابینکردنی داواکاریی غه‌ریزه‌کان بووه‌.

له ‌ڕێگه‌ی ئه‌و کیژه‌وه‌ تێرنه‌بووه‌وه‌، ناڕه‌زایی خۆی ده‌رباره‌ی هه‌ژاری باری سێکسی خۆی ده‌رده‌بڕێت، که‌واته‌ ئه‌و کپکراوه‌ له‌ ژووره‌ گچکه‌که‌یدا، خه‌ریکی گەشەپێدانی خه‌یاڵه‌ لۆتییه‌کانی خۆیه‌تی” کاتێك خۆشه‌ویست ببینم ئازار ده‌چێژێت، ئازار ده‌چێژم، په‌نا ده‌به‌مه‌به‌ر هه‌موو ئامرازه‌کان بۆ دڵدانه‌وه ‌و هێوه‌رکردنه‌وه‌ی، گه‌ر بینیم دڵخۆشه‌‌، به‌ دڵخۆشییه‌که‌ی دڵخۆشده‌بم، که‌واته‌  به‌رگه‌ی باری ناخۆشی نێوچاوانی ناگرم، هه‌وڵده‌دم به‌ ماچه‌کانم لایبه‌رم”

که‌واته‌ ده‌ردە‌که‌وێت*****، که‌ تاقیکردنه‌وه‌ی خۆیی، بۆته‌ خۆراکبه‌خشی ویست ڕزگارکردنی مرۆڤ له‌و داماڵینه‌ تۆقێنه‌ره‌، که‌ ڕه‌وشتبازی دژه‌ سێکس ئافراندوییه‌تی، (شتینەر) به‌ توڕه‌بوونه‌وه‌ ئه‌و ” بنه‌مایه‌ ڕەتده‌کاتەوە، که‌ کریستیانیزم  دژی حه‌ز و ئاره‌زووه‌کان هه‌ڵیبه‌ستووه‌”.

ئه‌و ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ له‌ (لاییس) و (نینون) ده‌مخاته‌ ئه‌و بڕوایه‌وه‌، که‌ (شتینەر)  (شارل فورییه‌******)ی خوێندووەته‌وه‌، ئه‌و فه‌یله‌سوفه‌ یۆتۆپیه‌ فه‌ره‌نسییه‌ دانا و زانایه‌، سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی نۆده‌ به‌و جۆره‌ ڕستانه‌  له‌شفرۆشه‌ دێرینه‌کان ده‌هێنێته‌وه‌ یاد، بۆ نیشاندانی “سه‌روه‌ری ئازادی خۆشه‌ویستی له‌ داهاتوودا” *******

ئه‌و ڕه‌خنه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌ پڕواتایه‌ دژی ڕه‌وشتبازیی بۆرجوازی پاڵیپێوه‌ده‌نێت، که‌ ئه‌و ڕه‌وشته‌ نه‌فره‌تییه‌ بۆ نێو مناڵان ده‌گوێزێته‌وه‌، هه‌ر له ‌1842***** له‌ گه‌ڕانێکدا به‌ناوی سەرەتای نادروستی پەروەردەمان “المبدأ الخاطیء لتربیتنا” که ‌له‌ گۆڤاری (راینش تسایتونگ)دا بڵاویکرده‌وه‌، به‌ ڕه‌خنه‌یه‌کی توندوتیژ هێرشده‌کاته‌ سه‌ر ئه‌وانه‌: ئەمانە‌وه‌ چه‌ند بەشێکی ئەو ڕەخنەیەن:

” کار له ‌کار ترازاوه‌، واته‌ کار له‌وه‌ ده‌رچووه‌، که‌ زانیاری ئامانجی کۆتایی په‌روه‌رده‌ بێت (…) به‌کورتی په‌روه‌رده‌ سروشتی که‌سیی مرۆڤی ئازاد داده‌ماڵێت، ڕاستی چییه‌ له‌وه‌ زیاتر، که‌ ئێمه‌ به‌خۆمان خۆمان بدۆزینه‌وه‌، ئێمه‌ (شوناسنامه‌)مان چییە، پرسە‌که‌ ئه‌وه‌یه‌، که‌ ئێمه‌، خۆمان بدۆزینه‌وه‌، ئازاد بیین، له‌ هه‌موو شته‌ نامۆکان، داماڵرێن و ڕزگارمانببێت، له‌ هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێك (ده‌سه‌ڵاتگه‌رایی) بێتاوانی خۆمان بستێنینه‌وه‌، خوێندگه‌ به‌رهه‌مهێنه‌ری ئه‌و پله‌یه‌ نییه ‌(…) خوێندگه‌ نامانکاته‌  سروشته‌‌ ئازاده‌کان- طبائع حرة – (…)

” هه‌روه‌ك زۆر بواری دیکە، بواری په‌روه‌رده‌ش، له‌ ملکه‌چی زیاتر بواری هیچی دیکە نادات، واته‌ ته‌نها هه‌ر ملکه‌چی به‌ بەری به‌رهه‌ڵستکاریدا دەکات، په‌روه‌رده‌کردنمان، ڕاهێنانە‌، ئه‌و ڕاهێنانە ڕواڵهت‌ییه‌، مادییه‌، دڕنده‌ مرۆییه‌کان زانستزانه‌کانن، دڕنده‌ به‌رهه‌ڵستکاره‌کانیش “هاونیشتمانیه‌ به‌فه‌ڕه‌کانن” له ‌هه‌ر دوو بارەکه‌دا، ئافەرێنراوە‌ ملکه‌چپێکراوه‌کانن ده‌بینینه‌وە. هێزی خنکێنه‌رانەی “خودی خراپه‌کار-النفس الشریرة-“، که‌ ده‌مێکه‌ چۆته‌ ناخمانه‌وه ‌و په‌نگیخواردۆته‌وه‌، ئا به‌و جۆره‌ ژیانی خوێندگه‌یی نه‌زانه‌کان به‌رهه‌مده‌هێنێت”

” له‌ کوێ له ‌بری پارێزگاریکردنی ملهوڕی، پته‌وکردنی هزر ده‌بینیین، له‌ کوێ له‌بری مرۆڤێکی ڕۆشنبیر، مرۆڤ ده‌بێته‌ مرۆڤێکی داهێنه‌ر (…) به‌هه‌رحاڵ ئه‌رکمانه‌، له‌وه‌ تێبگه‌یین، که‌ ئه‌رکی باڵای مرۆڤ، ڕۆشنبیری، شارستانی نییه‌، به‌ڵکو چالاکی خۆیی‌”

” ئه‌و کاته‌ی لای مرۆڤ بیرۆکه‌ی ئازادی  بەئاگادێت، ئازاده‌کان، له‌خۆئازادکردن زیاتر، بیر له‌ هیچی دیکە ناکه‌نه‌وه‌، به‌ڵام له‌ جیاتی ئه‌وه‌، خه‌ڵکانی ڕۆشنبر دروستده‌کرێن، له‌و جۆره‌، که‌ به‌ ڕۆشبیری خۆیان له‌ته‌ك هه‌موو بارێکدا ده‌گونجێنن و ده‌که‌ونه‌ ئاستی خوده‌ گیۆڕایه‌ڵ و ملهوڕه‌کانه‌وه‌، ئه‌وانه‌ زۆریان سته‌ملێکراون و سته‌مکارن”…

” ئه‌و ئاوەزە‌ی، که‌وا بۆته‌ بزوێنه‌ری زوربه‌ی زۆری مامۆستایان، سه‌لماندنێکی زیندووی حه‌سره‌تاوییه‌، ئه‌وان مێشکیان شۆردراوەتەوە‌، له‌ باشتریین باردا، مێشکی ئه‌وانی دیکە ده‌شۆنەوە، خۆیان ڕاهێنراون، ئەوانیش ئه‌وانی دیکە ڕادەهێنن (…) نه‌خێر زانیاریدان پێویست نییه‌، نابێت خاڵی ده‌ستپێکردنی په‌روه‌رده‌ گوتنەوەی وانەی شارستانی بێت، به‌ڵکو ئه‌وه‌ی پێویسته‌ بکرێت، پێکهێنانی که‌سانی ئازاد”ە.

“سه‌رسه‌ختی و به‌دیی مناڵان، دوو خه‌سڵه‌تن هیچیان که‌متر نییه‌ له‌ ڕەوایی تینیۆتیان بۆ زانیاری، ئه‌و حه‌ز خواسته‌یان له‌ زانیاری خوێندندا پته‌وده‌بێت، پێویسته‌ هێزی سروشتی ویستی ڕەتکردنیان بوروژێنرێت، گه‌ر مناڵ فێری هوشیاری خۆیی نه‌بێت ، واته‌ بۆ خۆی هۆشمه‌ند نه‌بێت، ناتوانێت فێری شتێکی گرنگتر بێت، پێویستە زۆربڵێی و ڕاستگۆییان دانه‌پلۆسێنرێت، هه‌ڵه‌یه ئه‌و که‌سه‌ی‌، که ئا‌وا ده‌زانێت دە‌توانرێت مناڵی لاسار به‌ترساندن چاکبکرێت، سەپاندنی ترس و ڕێزگریی کاتی به‌سه‌رچوو و سەردەم تێروپڕی لێخوارد و خوارده‌وه‌.

په‌ڕاوێز

************

* پەرتووكی ( التحررییة من العقیدة الی الممارسة – دانییل غیرین) ئه‌م باته‌ له‌ چاپی یه‌که‌می فه‌ره‌نسییه‌که‌دا نییه‌، له‌ چاپی دووه‌مدا هەیه‌، هه‌روه‌ها له‌ چاپی دووه‌م و وه‌رگێڕانه‌ عه‌ره‌بییه‌که‌ی (جورج سعد)دا ‌ بابەتەکە دوو به‌ش نییه‌، من بۆ ئاسانکاری بڵاوکردنه‌وه،‌ کردوومه‌ به‌ دوو به‌ش (و. ك.)

** Viscérale  به‌ واتای قوڵایی، ناخ، یان  توڕه‌بوونی ناخ (و.ع)

*** نوسه‌ر کرداری interioriser به‌کارهێناوه، کە‌ مه‌به‌ست ئه‌وه‌ ئه‌و بنه‌مایانه‌ چونه‌ته‌ هۆشمه‌ندی پرۆتستانییه‌وه ‌و بۆته‌  خۆنواندنێکی خۆبه‌خۆیی و سروشتی، به‌ڵام کاسۆلیکییە‌ك به‌ فه‌رمانه‌کانی ده‌زانێت-و-ع

**** دانییل غیرین بۆ ده‌ستگرتن به‌ بابه‌تییه‌وه‌ بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ی  فه‌رمانێك، که‌ یه‌کلاکردنه‌وه‌ی زۆر گرانه‌ ،کرداری بڕوام به‌ کارده‌هێنێت،ئه‌وه‌ش ده‌مانگه‌یه‌نێته‌ ئه‌وه‌، که‌  نێر له‌ ئه‌ڵمانیه‌که‌دا  ده‌بێته‌ بونه‌وه‌ری خۆشه‌ویست به‌بێ دیاریکردنی ڕه‌گه‌زه‌که‌ی،وه‌ك چۆن له‌ فه‌ره‌نسیدا ده‌ووترێت-l’être  aimé-و-ع-

***** ژماره‌ی لاپه‌ڕه‌کان به‌بێ ناوبردنی پەرتووكه‌کان، له‌ پەرتووكی ( ماکس شتینر – الاعمال الکاملة، الواحدي و ملکیته‌ و کتابات اخری) وه‌رگیراون، که‌ له‌ (دار لاج دوم L’age d’homme) لۆزان،1972، ده‌رکراوه‌ وه‌رگێڕانی نوێ، که‌ (پێر غالیسار) وه‌ریگێڕاوه‌، هه‌روه‌ها وه‌رگێڕانی (أ .سوج  A.sauge) به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ (أ. سوج) ده‌ستینه‌گرتووه‌ به‌ ده‌قێکه‌وه‌، که ‌له‌ چاپه‌ ئاڵمانی و نووسینە کورتەکاندا‌، که ‌(Kleinere Schriften) و (جون هنری ماکاي) ده‌ریانکردووه‌، له‌وێدا وه‌ڵامدانه‌وه‌یه‌کی (شتینەر)ی تیادایه‌، که‌ وه‌ڵامی (کونو فیشر) ده‌داته‌وه‌، ئه‌و ساڵی1847 له‌ بابه‌تێکدا، که‌ له سۆفیستە هاوچەرخەکان (Modemen Sophisten)دا بڵاویده‌کاته‌وه‌ و هێرشده‌کاته‌ سه‌ر (شتینەر) ئه‌ویش به‌ناوی خوازراوی ‌(چ ئێدوار)ه‌وه‌ وه‌ڵامیده‌داته‌وه‌، (ماکای) هیچ گومانی له‌وه‌ نه‌بووه‌، که‌ نووسینی (شتینەر)ه‌، وه‌ڵامه‌که‌ی (شتینەر) دژی ئه‌وه‌ بووه‌، که‌ تاوانبارکراوه‌ به‌وه‌، که ‌”به‌رژه‌وه‌ندی که‌سی، خۆپه‌رستی ته‌سك”ی قه‌به‌کردووه‌، (شتینەر)جه‌ختده‌کاته‌وه‌، کە مه‌به‌ستی ئه‌و ته‌نها ئه‌وه‌ بووه‌، په‌رده‌ له‌سه‌ هه‌موو ئه‌و” درۆکردنانه‌ به‌ناوی قوربانیدان و خۆنه‌ویستی پله‌به‌رزه‌وه‌”هه‌ڵماڵێت. کۆپله‌یه‌ك له‌و ده‌قه‌ له‌ پەرتووكه‌که‌مدا ئۆنتۆلۆجی ئازادیخوازی نە خوا و نە سەروەر(انطلوجیا التحرریة، لا اله‌، لا سید)، زنجیره‌ی (ماسیرو الصغیرة)،  به‌شی (1) ل34- 35 هاتووە. د-غیرین-

****** التعالي، به‌رزییه‌که‌ له ‌سه‌ره‌وه‌ی ئاستی ئاسایی، (برکلی) ده‌ڵێت خوا خاوه‌نی چه‌ند جوانییه‌کی دیارینه‌کراوه‌ (الاذهان المتناهیة ) ناتوانێت له‌ سروشته‌که‌ی بگات، دە‌بێت ئه‌و وشه‌یه‌ تێکه‌ڵنه‌کرێت به‌ وشه‌ی transcendental که‌ فه‌یله‌سوف (کانت) به‌کاریده‌هێنێت پێش مه‌رجی تاقیکردنه‌وە (و.ع)

******** نووسه‌ر کرداری interioriser به‌ کارهێناوه،‌ مه‌به‌ست له‌و بنه‌مایانه، کە‌ چونه‌ته‌ هۆشمه‌ندی پرۆتستانییه‌وه‌ و بۆته‌  خۆنواندنێکی خۆبه‌خۆیی و سروشتی، به‌ڵام کاسۆلیکێ‌ك به‌ فه‌رمانه‌کانی ده‌زانێت (و.ع)