Month: ئایار 2013
Na bo dengdan .. Na bo desellatî nwêneranî xuda .. Na bo dewllet
Na bo dengdan .. Na bo desellatî nwêneranî xuda .. Na bo dewllet
Ba rojî 24î cozerdan (xirdad) bkeyne rojî mangirtnî giştî û baykotî hellbjardin û dengnedan
Hawrrêyanî azadîxwaz û soşyalîst (enarkîst)
Rojî 24 cozerdan (xirdad)î 1392 wek hemû carekanî dîke le êranî jêr sayey desellatî qerrequşyaney (hizb alle) û komarî îslamîda, dîsanewe galltecarî hellbijradnî xrap le xraptir, hellbjardinî (melay lîbrall!) leberamber (melay koneparêz!), hellbjardinî ballî bazarî qorixkrawî dewlletî le beramber ballî layengirî bazarî berrella, hellbjardinî yekêk le çewsêneranman bo maweyekî dîke, eme ew galltecarîyeye, ke le sertaserî cîhanda le çwarçêwey lîbraltirîn dewllet û le çwarçêwey koneparêztirîn dewlletî wek komarî îslamî êranda benawî mafî dengdan û hellbijradnî nwênerewe, ke tyayanda ême çi be frîwdan ya be zorî çek dekêşne pay sindûqekanî birryardan leser ewey kê çewsêner û şwaneman bêt, kê mafî birryardanî koyletî êmey hebêt, kê çarenûsî xoman û mindallan û newekanman dyarîbkat, kê mşexorî berî rencî kar û berhemhêanman bêt, kê szader û kê pasewanî zîndanman bêt!
Azadîxwazan, yeksanîxwazan, dadperwerîyixwazan, ême enarkîstekan bêcge lewey ke le hemû cêyek û le hemû serdemêkda djî beşdarî dengdan û xohellbijradnîn û berdewam le hemû wllatanda berrûy hellbjardinî serweranda kempeynî djî dengdan berpadekeyn, lêreda be dyarîkrawî lem hellbjardne galltecarîyey komarî îslamîy êranda, leber sê ho, bo baykotkirdnî û dijwestanewe bangewaztan dekeyn:
Hoy yekem, le rwangey hzir û aydyay azadîxwazîy (enarkî)ewe, sîstemî ramyarîy begşitî û sîstem û pêkhatey quçkeyî (hîrarşî) be dyarîkrawîy çi paşayetî û îslamî û dîktatorî û takpartîy bêt ya dêmokratî parlemanî (frepartîy), sîstemî koylekirdnî mrove û hemû hewll û teqelayek lesayeyda, tenya bo koylerragirtnî êmey jêrdeste û berhemhênere, lepênaw msogerkirdnî xawendarêtî taybet û qazancî kemîneyekî seryedar û zemîndar û destebjêrî ramyar!
Her leberewe hellbijradin û dengdan le sîstemêkda ke leser bnemay serû û xwar, serwer û jêrdest, dara û nedar, berhemhêner û mşexor, fermander û fermanber damezrabêt, bêcge le mafî hellbjardinî çend mşexorêk wek nwêner û çewsênerêk wek serok û şwane, hîç birryardan û mafêkî seretayî bo azadane jyan û xoberrêwebirdin nehêştuwetewe. Leberewe, êmey jêrdeste lecyatî xoşbawerrîy û çawerrwanî ewey ke desellatixwaz û çewsênerêkî bebezeyî û bewîjdan peydabbêt û azadî û mafman bo bgêrêtewe, pêwîste xoman be piştbestin be wîst (îrade) û yekgirtûîy hêz û twanay xoman, le şwênî jyan kar û xwêndin û fermanda, rêkixrawe serbexokanî xoman, grupe xocêyyekanî xoman leser bnemay kobûnewey giştî û birryardanî be komell û cêbecêkirdnî giştî, rêkxistin û payekanî dêmokrasî rastewxo [ke hezaran sall pêş êsta le gund û şar û komellge azade bêdewlletekanda peyrrewî lêkrawe û jyanî azadaney leser rêkixrawe] pêkbihênîn û komellge bo şorrşî komelayetî hellixrrênîn û her êsta dûr le destitêwerdanî grup û kese ramyarekan, herewezîye abûrîy û komellayetîyekanman le kêllge û karxane û gerekekan û gundekanda pêkbihênîn û karubar û şêwey jyan û berhemhênanî komellgekanman serbexo lelayen xoberrêweberayetîyekanî xomanewe berrêwebbirên û destî dewlletî îslamî û parte ramyare berhellistkarekayş le têkdanî jyan û asayîş û drustkirdnî dujimnayetî neteweyî û ayînî û regezîy û nejadîy û xêllekîy, kotabkeyn.
Hoy duwem, kurdistan wek komellgeyekî dagîrkraw lelayen leşkirî komarî îslamî êranewe, bedrêjayî temenî negrîsî komarî îslamî êran, her ball û kesêk le melakan hatbne ser textî desellat, lewanî pêş xoyan xraptir û tundutîjtir serkutî bzavî rizgarîxwazîy kurdistan [mebest le bzavî rizgarîxwazaney xellke bo kotayîhênan be stemî neteweyî û dagîrkarîy, nek hewllî nasîwnalîstaney part û hêze çekdare desellatixwazekan] û bzûtnewe cemawerîy û krêkarîyekanî em herêmeyan kirduwe û kare natewawekanî ewanî pêşûtiryan tewawkirduwe û zyatir û zyatir rolley azadîxwazî xellkî krêkar û zehmetkêşî kurdistanyan zîndanîkirduwe û lesêdaredawe û şwêpêy xoyan le kurdistanda be çingî xwênawîyan cêgîrtir kirduwe û berjewendî bekrêgîrawanî xoyan parastuwe û be kuştin û rawedûnan, rûberrûy hemû bzûtneweyek û daxwazîyekman buwetewe. Lebereme, eger hokarî yekem, bo beşdarînekirdin û retkirdnewey dengdan, netwanêt birrwapêhênerman bêt, ewa em hokare, detwanêt handerêk bêt bo baykotî dengdan û riswakirdnî rjêmî îslamî dagîrker û bkujî rollekanman!
Hoy sêyem, eger lejêr karayî mîdyay ser be dewlletanî xorawa û parte ramyare pan êranîyekanda bew serencame geyiştûn, ke lêprisrawêk, melayek, balêk le desellat û lenêw desellatda xerîke be qazancî kirdnewey keşî serkutgerî komarî îslamî êran, djî wlayetî feqê û ehmedî nejad, xoy kandîddekat û debête dengî êwe djî serkutgerîyekanî (hizb alle) û îmamî îslam, ewa bêserencamî xoşbawerrîy be nakokî nêwan ballekanî xudî komarî îslamî êran her le serdemî xokandîdkirdnî refsincanî djî xamîneî û xatemî djî refsincanî û kerubî djî ehmedî nejad û kê û kê, nîşanîdawe û dedat, ke heray nêwan ew ballane lepênaw drustkirdnî xoşbawerrîy lenêw xellkî narrazî û herweha parastinî wlayetî feqê û sîstemî sermayedarî êrane û nakokî nêwan balle xeyallîyekanî komarî îslamî êran her le paş kotayîhatnî cengî (‘îraq – êran)ewe ta hellbjardnekanî pêşû, kêşmekêş û nakokbûn leser çonyetî parastin û dabînkirdnî berjewendî çînî mşexorî desellatdar û sermayedarî êran buwe û hemû kandîdekan be pêdagirtnewe leser serwerîy konepersitî û serkutgerîy wlayetî feqê û parastinî berjewendî komarî îslamî êran û serkutî hemû narrezayetîyekî radîkall dij be desellat û sîstemî îslamî, swênd û wefadarîyan bo birryar û rênwênîyekanî xumeynî û xamîneî çendbare dekenewe!
Eger hêşta dû hokarî yekem û duwem, nebûnete birrwapêhêner bewey, ke nabêt be galltecarî hellbjardin û dengdan xoşbawerbît, ewa çûnepay dengdan û çendbarekirdnewey heman helle, ke hemû carêk serencamekey koyletirkirdnewey xomane, helleyekî mêjûy çendbare dekeynewe, ke bêcge le drêjbûnewey temenî negrîsî desellatdarî axundekan, hîçî dîkey berhemnehênawe û nahênêtewe !
Hawrrêyanî azadîxwaz û yeksanîxwaz û dadperweyixwaz, eger xwazyarît lêdanêk le sîstemî serkut û mşexorîy sermaye bdeyt, eger xwazyarî kotayîpêhatnî galltecarîy hellbjardinî xrap le xraptirî, eger xwazyarî kotayîpêhatnî zîndan û eşkence û sêdare û tris û rawnanît, eger xwazyarî lawazkirdnî payekanî hellawardinî regezîy û ayînî û nejdadî û neteweyît, eger xwazyarî binyatnanî komellgeyekî azad û serbexo û yeksan û dadperwerît, dey îtir katî ewe hatuwe lecyatî çûne dengdan û hellbijradnî xrap le xraptir, lecyatî xoşbawerrîy be em û ew, katî ewe hatuwe birrwa û mitmaneman be hêz û twanay yekgirtûy cemawerîy xoman hebêt û çon le mangirtne giştîyekanî çend sallî raburdûda nîşanmanda, her êsta katî eweye, ke be mangirtnî giştî, xebatî nafermanî medenî, be xorrêkxistinî cemawerîy û komellayetî le gerrek û gund û kêllge û karxane û fêrge û fermangekanda payekanî sîstem û dewlletî çînayetî lawazbkeyn û berrêweberayetî serbexoy xoman bkeyne ellternatîvî sîstemî serwerî û mşexorîy wlayetî feqê.
Bo pêşewe berew baykotî hellbjardin û dengdan
Bo pîşewe berew komellgey azad û yeksan û dadperwer
Sekoy enarkîstanî kurdistan
30î gullanî (ardîbhişt)î 1392
ئەمە بڵاوبکەرەوە:
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان/ بەشی دوازدەھەم
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان
بەشی دوازدەھەم
زاهیر باهیر:
هاوڕێ تاهیر دووبارە سڵاو: لەسەر دوا سەرنجت کە بەشێکی زۆری لەسەر پارتی بەلشەفیک و مەنشەفیک و شووراکانی ئەو سەردەمەی ڕوسیاو هەروەها ئەوەی کە باست کردوە سەبارەت بە مێژوی قۆناغە جیاجیاکان و مل ملانێی نێوانی پەیوەندی بەرهەمهێنانان و شێوەی بەرهەمهێنان و بابەتەکانی تر ، من کێشەیەکم لە سەریان نییە ڕامان تا ڕادەیەک وەکو یەکە.
تەنها من لە سەر دوو مەسەلە سەرنجی خۆم دەدەدەم و دوواتریش ئەنجامگیرییەک بۆ پو ختەی ڕاو بۆچوونی خۆم لەسەر ئەوەی کە باسمان کردووە ، دەکەم. یەکەمیان: ….کە تۆ دەڵێیت ” ئەزمونی کۆمۆنەی پاریس ئەم ڕاستییەی سەلماند. کۆمۆنەی پاریس، هیچ شتێک نەبوو جگە لە دەوڵەتی پرۆلیتاریا. دەوڵەتێک کە پایەی سەرەکی خۆی لەسەر دیکتاتۆری بۆ سەرمایەداران و دیموکراسی بۆ زۆرینەی کۆمەڵگە داڕشت بوو. دووبارەبوونەوەی کۆمۆنەی پاریسێکی دیکە لە هەرشوێنێکی دنیادا، بە ناچاری هەمان تایبەتمەندی [ دەوڵەت بوون و دیکتاتۆری پرۆلیتاریا بوون] لەخۆی دەگرێت. ڕێگای دووەم بۆ گواستنەوە لە قۆناغی سەرمایەدارییەوە بۆ قۆناغی کۆمۆنیزم، جگە لە [دەوڵەتی پرۆلیتاریا ؛ یان دیکتاتۆری پرۆلیتاریا]بوونی نییە [ ئەگەر هاوڕێیان ئانارکیست ڕێگەی دووەمیان لایە، با پێشنیاری بکەن، ڕێگایەک کە جیاوازتر لە ئەزمونی کۆمۆنەی پاریس بێت ]“.
سەرەتا من ئەوە دەڵیم کە من ناتوانم پێشبینییەکم بۆ چونێتی پێکهاتە و پێکهاتنی کۆمەڵگەی ئایندە ( ئەنارکستی-سۆشیالیستی) هەبێت، لە هەمان کاتیشدا من ناتوانم پێشبینی ئەوەش بکەم کە ئەوەی بە دەوڵەتی پرۆلیتاریا یا دیکتاتۆریەتی پرۆلیتاریا ناو دەبرێت، کڵێشەو شێوەیەکی شیاوو بێت و دەستبدات بۆ کۆمەڵگەی داهاتوو. وەکو خۆتیش دەزانیت ئەوە سەدەو نیوێک لەمەوبەر بووەو کەسێکیش نییە کە پێشبینی کاتی هاتنی کۆمەڵگەی داهاتوو بکات، ئەمە جگە لەوەی کە سەرجەمی شتەکان گٶڕاون و بەردەوامیش لە گۆڕاندان. هەر لەبەر ئەمەش بەڕای من پێداگرتن لەسەر ئەوەی کە قۆناغی گواستنەوە بۆ کۆمەڵگەی سۆشیالیستی یا کۆمۆنیستی دەبێت دەوڵەتی پڕۆلیتاری ، دیکتاتۆریەتی پڕۆلیتاری ، یاخود کڵێشيیەکی تر ،بەخۆیەوە بگرێت، ڕەنگە لە جێگەی خۆیدا نەبێت. خودی مارکسیش خۆی زۆر ڕەخنەی هەبوو لە کۆمۆنە، لەوانەش تێنەشکانی تەواوی دەسگە بیرۆکراتییەکان سەرتاپای دەسگەکانی تربوو لەپاڵ پێداگرتن بوو لەسەر ئەوەی کە کۆمۆنە و کۆمۆنەی ئایندە دەبوایەو دەبێت پارێزگاری لەخۆی بکات، کە ئەم پارێزگاری کردنەش کە لە چەکداربوونی خەڵکەکەکەدا خۆی دەبینییەوە. هەتا گەر ئەمەش ڕویبدایە پاشەڕۆژێکی ڕووناک لەبەردەم کۆمۆنەدا نەدەمایەوە ، مەگەر شٶڕسی جیهانی ڕویبدایە و ڕزگاری بکردایە، کە ئەمەش ئەوکاتەش و ئێستاش کارێکی مەحاڵ بوو، مەحاڵیشە، بۆیە تێشکانی کۆمۆنە چاوەڕوانکراوو حەتمی بوو. وەکو پێشتریش وتم ژیان بواری مارکسی نەدا تاکو فکری خۆی بەڕوونی لەسەر مەسەلەی دەوڵەت ساغبکاتەوەو هەر لەبەر ئەمەش بوو جارێک کۆمۆنەی بە دەوڵەتی پڕۆلیتاریاو جارێکی تر بە دیکتاتۆریەتی پرۆلیتاریا ده‌چواند، کە ئەم دووانەش بەڕای من لەیەکتری جیاوازن، هەر ئەمەش وای دەکرد کە جەدەلێکی گەرم لە نێوانی مارکس و هاوڕێکانی لە لایەک و باکۆنین و هاوڕێکانی لە لایەکی ترەوە ، دروست ببێت.
لێرەدا لای من لێدوانەکە ئەوەندەی لەسەر ئەو ڕێگایەی کە دەمانگەیەنێتە کۆمەڵگەی ئایندە (دوا قۆناغ)، کە هەردوکمان لە شێوەو ناوەرۆکیدا ، هاوڕاین ، گرنگتره تاکو خودی ئایندەکە . ئەم ڕێگایەش پێشتر من ئیشارەتم پێکردوە لە ڕێگەی ناسوڵتەییەوە دەگەیتە ئایندەی ناسوڵتە، بەواتایەکی ترلە ڕێگایەکەوە کە بەدوور بێت لە ناوەندگەریی و هەبوونی سەرکردەو بنکردە، لە ڕێگایەکەوە کە تەواوی تاکەکانی نێو کۆمەڵگه ئازادانە، بێ بەرگرتن بە پێشنیارو داهێنان و تواناو سکییڵیان و نەبەستنەوەیان بە مەرکەزیەت و دەسەڵاتی پارتێک ڕێکخراوێکی سیاسیانەوە، لای من ئه‌وه ڕێگای گوێزه‌ره‌وه‌یه بۆ ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌ی که له زهنمدا هه‌یه ، وه ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌ش و ڕیگاکه‌ش که ده‌مان گه‌یه‌نێت پێی، له ڕێگای نوێنه‌رایه‌تی کردنه‌وه نابێت. ئێمە باوه‌ڕمان بە نوێنەرایەتی کردن نییە کە شێوەیەکە لە دیمۆکراسی باوو بورجوازیانە، کە هەبوونی نوێنەرایەتی سابت ( چه‌سپیو) و بەردەوامدان پێی، بناغەی دروستکردنی توێژاڵێکی تایبه‌تییه لەسەرو باقییەکەی تریەوە دەبێت، ئەمەش کانێک دەبێت بۆ دروستبوونی گەندەڵی. ئیمە باوەڕمان بە دیمۆکراسی ڕاستەوخۆ هەیە کە تاکەکانی کۆمەڵگە لە شوراکاند، لیژانە لۆکاڵییه‌کاندا ( ناوی هەرچی بێت لە جەوهەرەکەی ناگۆڕیت) ئازادن لەوەی کە دەنگ بۆ کێ دەدەن و بۆ چی دەدەن کە بەردەوامیش کەسەکان و شتەکان دەگۆڕین و لە گۆڕاندا دەبن. گەیشتن بەو کۆمەڵگەیەی کە باوەڕمان پێی هەیە ” کاری خۆجێی و بیرکردنەوەی جیهانییی یا جیهانیانەنه” بناغه داڕێژاوه‌که‌یه‌تی و ده‌بێت کاری بۆ بکرێت و له‌سه‌ری کار بکرێت، بۆیە گرنگە کە ئەمڕۆ خەڵکی لە گروپە خۆجێیەکاندا – تۆ دەتوانیت ناوی بنێیت شووراکان، کۆمۆنه‌کان، یا هەر شتێکی تر- لە نێو هەموو دەسگەکانی کۆمەڵگە : دەسگە کۆمەڵایەتییەکان، سۆشیاله‌کان، ئەکادیمیەکان، خوێندن و پەروەردە و بەشەکانی تەندروستی خەستەخانەکان، کەرتەکانی گواستنەوەو ڕێگاو بان، بەشی پیشەسازی و کشتووکاڵی و زەوی و زارو بیناسازی و سەرجەمی بەشەکانی تر هه‌م ده‌وڵه‌تی و هه‌م که‌رتی تایبه‌تی، تاکو بتوانن کاروبارەکانی خۆیان و کۆمۆنێتییەکەیان لەو بوارانەی کە کاری تیادا دەکەن ، ببەن بەڕیوە بە هەرەوەزی بڕیارەکانیان بدەن و بەهەرەوەزیش کاری لەسەر بکەن. ئه‌مه‌ش یانی گێڕانه‌وه‌ای پلانه‌کان و بڕیاره‌کان له ده‌سگه‌یه‌کی بیرۆکراتی ده‌وڵه‌تییه‌وه یا کۆمپانیانو خاوه‌ن کارگه‌و ده‌سه‌ڵاتداره‌کانه‌وه ، بۆ خودی خه‌ڵکه‌که خۆیی و کۆمۆنێتییه‌که‌یان ئەمە جگە لەوەشی کە هەموو ئەم کۆمەڵانە لەگەڵ کۆمەڵەکانی تردا لە شاردا لە لاذیدا لەسەر ئاستی “وڵاتدا” جۆرێک لە تەنسیق و پێکەوەکارکردن، ده‌بێت هەبێت ( بۆ زانیاریت لەو گروپانەی کە من کاریان لەگەڵدا دەکەم کە زیاتر لە ١٠ گروپن هەر لەم شارەوانییەی ئێمەدا، ناڵێم لەسەر ئاستی لەندەن بەڵام بەشیکی باشی لەندەن ، گەرچی لە بوارێکی کەم و بازنەیەکی زۆر بچوکدایە، ئێمە ئەم کارە دەکەین و تەنسیقیش دەکەیین لە کردنی چالاکی ڕاستەوخۆدا لە یەک ڕۆژو یەک سەعات و بۆ یەک مەبەست، ئەمەش لە برەودایەو خەریکە زۆر شوێن دەگرێتەوە، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی که Uk Uncut, Anti Poverty Campaign, Disable people against cuts in benefits له سه‌ر ئاستی بریتانیادا له زیاتر له 30 تا 40 شار له یه‌ک کاتدا چالاکی ڕاسته‌وخۆ بێ هه‌بوونی سه‌رکرده‌و بنکه‌رده، ڕووده‌دات، (من دڵنیام که زانیاری ته‌واوت له‌م باره‌یه‌وه هه‌یه ) . ئەوەی کە من دەیڵێم پرۆسەیەکی خاوو دووروو درێژە بەڵام ئەنجامی هەیەو لای من ڕێگایەکە بۆ گەیشتن بە ئایندەو خۆپاراستن لە بیرۆکراتییەت و دووبارە نه‌بوونه‌وه یا نەکردنەوەی تێشکانەکانی ڕابووردوو هەنوکە. بە کورتییەکەی ئەمەی کە دەکرێت لە بنی کۆمەڵگەوە دەکرێت و گۆڕانکارییەکان لەوێوە دەست پێدەکه‌ن و خۆی دەگرێت و هەڵدەکشێت بۆ دەسگەکانی سەرووتر، واتە بنکەن کردنی دەوڵەت و دەسەڵات. سەر ئەنجام دوو دەسگە دوو دەسەڵات لەشانی یەکترییەوە دەبینیت ڕاوه‌ستاون یەکەمیان دەسەڵاتی دەوڵەتی بیرۆکراتییەو کە ڕۆژ بەڕۆژ کنەی لێدەکرێت لاواز دەکرێت لەبەرامبەر دەسەڵاتی یا دەسگەی دووهەمدا کە دەسەڵاتی دەسگەکانی خەڵکییە کە هەرە هەرە زۆرەکەن، ئیدی شوورا بێت ، گروپ بێت، هەرناوێکی هه‌بێت وەکو وتم گرنگ نییە. ئەو دوو دەسگەیە ڕەنگە بۆ ماوەیەکی درێژ له‌شانی یەکەوە بڕۆن بەڵام ئەوەی گرنگە دەسەڵاتی دەوڵەت وردە وردە شەرعیەتی خۆیی و دەسگەکانی خۆیی و دەسەڵات و هەیبەتی خۆی لەدەست دەدات و بەرەو پوکانەوەو نەمان بۆ هەمیشە دەڕوات. ئه‌مه زۆر به کورتی لای من ئه‌و ڕیگه‌یه‌یه که ده‌سته‌به‌ری هاتنه دی ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌ی هه‌ردووکمان ده‌کات. گه‌ر پێوویست بکات له کاتێکی تردا ده‌توانم تیشکی زیاتری بخه‌مه سه‌ر. به‌ڵام هاوڕێم من ڕێگاکه‌ی یاخوود ئامرازه‌که‌ی تۆم به‌رچاو نه‌که‌وت ، که من دیسانه‌وه جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌که‌مه‌وه که ئه‌مه لای من به‌ردی بناغه‌ییه. چا نازانم تۆ ڕێکخراوێک ، پارتێک ده‌که‌یته به‌رده‌بازی په‌ڕینه‌وه‌مان بۆ گه‌یشتن به کۆمه‌ڵگه‌ی ئاینده، یاخوود ته‌رحێکی ترت له‌لا هه‌یه.
دووهه‌م: من دوو بڕگه له سه‌رنجه‌کانت ده‌گوێزمه‌وه ئێره‌و له دێڕێکدا ئه‌وه‌ی که تۆ وتووته له‌و دوو بڕگه‌یه‌دا، من کورتی ده‌که‌مه‌وه و سه‌رنجی خۆمیان له‌سه‌ر ده‌گرم:
“... ئەو چینە کۆمەڵایەتییەی کە پایەی بابەتی تیۆری ” دیکتاتۆری پرۆلیتاریا ” و “شۆڕشی کۆمۆنیستی ” مارکس و ئەنگڵسی لەسەر بنیاتنراوە، لە ڕوسیای سەردەمی قەیسەر تا ڕوخانی ئەو ڕژێمە لە ١٩١٧دا، ئەو چینە تا ئەو ئاستە گەشەی کۆمەڵایەتی نەکردووە کە بتوانێت وەک چینێک پەیامی مێژوویی خۆی بەسەرئەنجام بگەیەنێت و شۆڕشی کۆمۆنیستی بەرپابکات. ئامارەکانی ئەو سەردەمە لەلایەک و دەقی نووسراوەکانی لینین، ترۆتسکی، بوخارین، پراوپراژنیسکی و باسەکان دەربارەی سیاسەتی ئابوریی نوێ ” نیپ ” و پرۆژەی پیشەسازیکردنی سۆڤیەتی ساڵانی ١٩٢٨ و بۆ سەرەوە، هەموویان پێمان دەڵێن کە چینی کرێکار، لەڕووی کۆمەڵایەتی و چەندایەتییەوە لەو ئاستەدا نەبووە کە بتوانێت ” شۆڕشی کۆمۆنیستی ” بەرپا بکات.
“..شۆڕشی ئۆکتۆبەری ١٩١٧ نەیدەتوانی دەسەڵاتی سیاسیی بخاتە دەستی چینێک کە هەم لە ڕووی پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و چینایەتییەوە کەمایەتییەکی کۆمەڵگەی ڕوسیای ئەو سەردەمەی پێکهێناوەو گەشەی مێژوویی نەکردووەو هەم هوشیاری دەربارەی شۆڕشی کۆمۆنیستی نەبووە.
حیزبی بەڵشەفیک، ئەگەرچی توانی لە پێوەرێکی بەرینی کۆمەڵایەتیدا، چینی کرێکاری ساوای ڕوسیا لە دەوری سیاسەت و ئامانجەکانی کۆ بکاتەوە، بەڵام سەرەڕای هەموو نییەت پاکی، سەمپاثی و دڵسۆزییەکی ڕابەرانی بۆ ڕزگاری چینی کرێکار و دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی کۆمۆنیستی، نەیدەتوانی حیزبی ئەو چینە بێت و بە ناچاری دەبووایە خۆی تەسلیم بە ڕەوەندێکی مێژوویی بکات کە لەدەرەوەی، مەیل و خواست و ئیرادەی ئەو، یاساکانی گەشەکردنی هێزەکانی بەرهەمهێنان و پەیوەندییە ئابوریی و ژێرخانییەکانی کۆمەڵگەی ڕوسیا بەسەریدا دەیسەپاند“
هاوڕێم ، من کورته‌ی ئه‌و دوو بڕگه‌یه له دوو مه‌سه‌له‌دا ده‌بینم که یه‌که‌میان نوێنه‌رایه‌تییه که پارتی به‌لشه‌فیک نه‌یانتوانی نوێنه‌رایه‌تی پڕۆلیتاری بکه‌ن. دووهه‌میشیان ئه‌وه‌ی که بینای ته‌حتی و بینای فه‌وقی ئه‌و کاته‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی ڕوسی بۆ دروستکردنی کۆمه‌ڵگه سوشیالیستی/کۆمۆنیستی له‌بار نه‌بوو. ( به‌هیوام مه‌به‌سته‌که‌تم پێکا بێت، گه‌ر وانییه تکایه بمبه‌خشه و واتێمه‌گه که ویستوومه مه‌به‌سته‌که‌ت به چه‌واشه‌یی بگه‌یه‌نم به خوێنه‌ر).
سه‌باره‌ت به یه‌که‌میان، وه‌کو له‌سه‌ره‌وه‌ش ئاماژه‌م پێکرد من باوه‌ڕم به نوێنه‌رایه‌تی کردن نییه ، پێموایه به ڕه‌غمی پرژو بڵاوی ڕه‌وه‌نده‌کانی ئه‌نارکسته‌کان ، به‌ڵام هێشتا له‌سه‌ر هه‌ندێک پرسی بناغه‌یی هاوڕاو کۆکن که له‌وانه ده‌وڵه‌ت و نامه‌رکه‌زیه‌ت و هه‌روه‌ها نوێنه‌رایه‌تی کردنه. ڕاڤه‌کردنه‌که‌ی سه‌ره‌وه‌ت ده‌قاو ده‌ق قسه‌که‌ی من ده‌سه‌لمێنێت ، که نوسیومه نوێنه‌رایه‌تی ده‌بێته هۆی دروستکردنی توێژاڵێکی جیا و کانێک بۆ گه‌نده‌ڵی و بیرۆکراتییه‌ت. بنچینه‌ی دروستبوونی پارتی به‌لشه‌فی هه‌ندێک کێشه و گیروگرفتی ئه‌ساسی به‌خۆوه گرتوه که ناوه‌ندێتی مه‌رکه‌زی ( بیرۆکراتییه‌ت)، گواستنه‌وه‌ی هۆشمه‌ندی بۆ ناو کرێکاران، هه‌روه‌ها نوێنه‌رایه‌تی کردنیان، به‌شێکن له‌و کێشانه. دیاره ئه‌م 3 مه‌سه‌له‌یه زۆر په‌یوه‌ستن به‌یه‌که‌وه و یه‌ک ته‌واوکه‌ری ئه‌وی تریانن و به بێ یه‌کدی ناژین ، هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ش کزبوون و خاوبوونه‌وه‌ی یه‌کێکیان، هێواشبوونه‌وه‌و سستبوونی ئه‌وانی تریانه. من دلنیام که تۆش ئه‌مه ده‌سه‌لمێنێت چونه‌که من باوه‌ڕم وایه منیش و تۆش و مارکسیش و سه‌رجه‌می ئه‌نارکسته‌کانیش ( ببوره مه‌به‌ستم ئه‌وه نییه که ئێمه خۆمان به‌رینه ئاستی مارکسه‌وه گه‌رچی ته‌قدیسیشی ناکه‌ین) باوه‌ڕمان وایه که کرێکاران ده‌بێت خۆیان خۆیان ڕزگار بکه‌ن ، جا له حاڵه‌تێکدا که له ده‌ره‌وه‌ی خۆیان یا خوود هه‌ت له ناو خۆشیاندا نوێنه‌رایه‌تییان کراو شتیان به‌سه‌ردا فه‌رزکراو له دیمۆکراسی ڕاسته‌وخۆ مه‌حرومکران، ئه‌وه سه‌رئه‌نجامه‌که‌ی به بارێکی تردا ده‌شکێته‌وه که به قازانجی کرێکاران ناگه‌ڕێته‌وه . نوێنه‌رایه‌تی کردن شتێکه‌و به‌شداریکردنی ڕاسته‌وخۆ شتێکی تره ، ئیدی ئه‌مه له بڕیاره‌کاندا بێت یاخوود له ده‌سه‌ڵاتدا ( مه‌به‌ستم ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌ت یا ده‌سه‌ڵات له ده‌وڵه‌تدا ،نییه) ، بۆ ئه‌وه‌شی که سیاسه‌تی نوێنه‌رایه‌تی کردن پشتگوێ بخرێت و کاری پێنه‌کرێت ده‌بێت پارت و ڕێکخراوه سیاسییه‌کان ، هه‌ر هه‌موویان پشتگوێ بخرێن و کاریا پێنه‌کرێت. شتێکی تر لێره‌دا ئه‌وه‌یه که من و تۆ چۆن چاوه‌ڕوان بکه‌ین گه‌یاندن به ئامانجێک که کۆمه‌ڵگه‌ی ئاینده‌یه که ده‌سه‌ڵاتی تیادا ون ده‌بێت، له حیزبێکه‌وه که ده‌سه‌ڵاتی هه‌یه‌و باوه‌ڕی به ده‌سه‌ڵات هه‌یه‌و مه‌رکه‌زییه‌ت تیایدا به‌رقه‌رارو یه‌کێکه له خاڵه بناغه‌ییه‌کانی که له بازنه‌یه‌کی زۆر که‌م و ته‌سکدا به‌کاری ده‌هێنێت، چۆن که ئامانجه‌که‌ی به‌ده‌ستهێنا خۆی له‌و ده‌سه‌ڵاته داده‌ماڵێت و بانگه‌شه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خۆی ده‌کات؟ !!! وه‌کو ێشتر وتم له ڕێگه‌ی سوڵته‌وه سوڵته دروستده‌که‌یت نه‌ک هه‌ڵی بوه‌شێنیته‌وه، لۆجك پێمان ده‌ڵێت سوڵته به‌ره‌و سوڵته‌ی زیاترت ده‌بات.
سه‌باره‌ت به خاڵی دووهه‌میان: که باروو دۆخ و بونییه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری ڕوسیا له‌بار نه‌بووه بۆ دروستکردنی سوشیالیزم. ئه‌مه باسێکی زۆر سه‌رنجڕاکێش و دووروو درێژه ، له ئاینده‌یه‌کی نزیکدا دوای ئه‌م پرۆژه‌یه ده‌توانین بێینه‌وه سه‌ری. به‌ڵام من هه‌ر زۆر به کورتی لێره‌دا ده‌ڵێم، ئه‌م مه‌قوله‌یه ڕیشه‌که‌ی زۆر کۆنه‌و چه‌قبه‌ستنی ئه‌م تیوره‌ش بناغه‌که‌ی دابه‌شکردنی قۆناغی مێژوویی به‌شه‌رییه‌ته بۆ 5 قۆناغه‌که‌و که ئا لێره‌شدا به پێی ئه‌م تیوره سوشیالیزم ناتوانرێت دروست بێت هه‌تا کۆمه‌ڵگه به‌م قۆناغانه‌دا تێنه‌په‌ڕن و نه‌گه‌نه قۆناغی کاپیتاڵیزم . ئه‌و خاوه‌نڕایانه وای ده‌بینن که کۆمه‌ڵگه‌ی سوشیالیزم/کۆمینیزم به‌تێپه‌ڕبوونی به قۆناغی کاپیتاڵیزمدا پێداویستییه‌کانی درستبوونی خۆی ده‌سته‌به‌ر ده‌کات. که خودی ئه‌م ڕایه به سوودی بورجوازی و سیسته‌مه‌که‌یان گه‌ڕاوه‌ته‌وه، به درێژه‌دان به ته‌مه‌نیان و نه‌هێڵانه‌وه‌ی ده‌ورێک بۆ خه‌ڵکانی به‌شخوراوو زه‌حمه‌تکێشه، جا ئیدی له هه‌ر یه‌کێک له‌و قۆناغانه‌دا بووبێتن، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی شه‌هاده‌و ئیمتیازی شؤڕشگێڕێتی دانه به بورجوازی و پته‌وکردنیانه به لێخوڕینی باقیه‌که‌ی تری کۆمه‌ڵگایه به‌و ئاقاره‌ی که خۆیان ده‌یانه‌وێت. وه‌کو وتم من لێره‌دا نامه‌وێت له‌سه‌ر ئه‌م باسه بدوێم ده‌یهێڵمه‌وه بۆ هه‌لێکی تر ، به‌ڵام ئه‌وه سه‌رنجی منه له‌سه‌ر ئه‌و پرسه.
ئه‌نجامگیری
هه‌وڵده‌ده‌م هه‌ر زۆر به‌کورتی ئه‌نجامگیریییه‌ک له‌سه‌ر پوخته‌ی ڕاوبۆچوونه‌کانم بکه‌م.
زه‌مان و زه‌مینه‌کان له گۆڕانکارییه‌کی زۆر به‌په‌له‌و گه‌وره‌دا بوون به تایبه‌ت له دوای شه‌سته‌کانی چه‌رخی ڕابوردوه، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ش گه‌لێک له سه‌رجه‌می مه‌سه‌له‌کانی گۆڕیوه‌و داخوازییه‌کانی کرێکاران و زه‌حمه‌تکێشان هه‌ر له‌و ڕه‌وته‌دا له گۆڕانێکی سه‌رو مڕدا بوون. کرێکاران ، پڕۆلیتاریا یا گه‌ر هه‌ر هه‌مووی ناوی له سه‌دا 99 که‌ی لێبنێن وه‌کو چینێکی موته‌جانس نه‌ماونه‌ته‌وه ، گه‌رچی هه‌ر هه‌مووی گیرۆده‌ی ده‌ستی نه‌گریسی ڕژێمی سه‌رمایه‌داریه‌و هه‌ر هه‌مووشیان به‌رژه‌وه‌ندیان له نه‌مان و له‌ناوچوونی ئه‌و سیسته‌مه‌دایه ، به‌ڵام له هه‌مان کاتیشدا چاوه‌ڕوانکردنی مانگرتنێکی سه‌رومڕی دررێژخایه‌نی هه‌ر هه‌موو خه‌ڵککه نه‌ک له‌سه‌ر ئاستی ئه‌وروپا ، ناوچه‌و چه‌ند وڵاتێک، به‌ڵکو له‌سه‌ر ئاستی وڵاتێکی ئه‌وروپیش ، کارێکی تا ڕاده‌یه‌ک ئه‌سته‌مه. دیاره ئه‌مه‌ش هۆوهۆکاری خۆی هه‌یه که باسکردنیان لێره‌دا جێگای نابێته‌وه. له‌و کاته‌وه‌شی وه‌کو ده‌ڵێن بیرو هزری سوشیالیزم/کۆمۆنیزم بووه‌ته پرسێکی زانستیانه‌و به‌دیلێکی ته‌واوی ژیانی ڕۆژانه‌ی خه‌ڵکییه له کۆمه‌ڵگه‌ی ئاینده‌دا، هه‌وڵ و کۆششێکی یه‌کجار زۆری بۆ دراوه‌و هه‌ر له و ڕۆژه‌شه‌وه گه‌رچی ئامارێکی فه‌رمیمان له‌به‌رده‌ستدا نییه به‌ڵام ده‌توانرێت مه‌زه‌نه‌ی ئه‌م ژماره‌ی قوربانییه‌کانی، به سه‌ده‌ها ملیۆن بکه‌ین هه‌ر له زه‌ره‌ری ڕۆحی و جه‌سه‌دی و تیاچوون و زه‌ده‌بوون و هه‌ڵکه‌نران له شوێنی خۆو ڕه‌وکردنی زه‌رووری و ئیباده‌کردنی زینده‌وه‌رو گیانله‌به‌روو سروشت و ….له‌گه‌ڵ به‌راورد به‌هه‌موو ئه‌مانه‌ش کێشه‌که‌مان ، ئاینده‌ی گه‌یشتنمان به‌و کۆمه‌ڵگه‌یه، له‌بری نزیکبوونه‌وه‌ی، دوور که‌وتۆته‌وه، دیاره ئه‌مه‌ش هۆی خۆی هه‌یه.
له هه‌مان کاتیشدا له ماوه‌ی ئه‌م سه‌ده‌و نیوه‌ی ڕابوردووه‌وه ڕوداوه‌کان، ئه‌زموونه‌کان، به‌سه‌رهاته‌کان هه‌ر هه‌موویان ئه‌وه‌یان بۆ سه‌لماندین که هه‌ر هه‌موو ئه‌و ڕێگایه‌نه‌ی که گیراونه‌ته به‌ر بۆ باشکردنی ژیانی خه‌ڵکی ، یا هێنانی کۆمه‌ڵگه‌ی ئاینده‌مان ، یا هه‌ر هیچی نه‌گۆڕیوه یا شتێکی زۆر که‌م. هه‌ر بۆیه ڕێگاکانی کوده‌تای سه‌ربازی ، میلیته‌ری ، مه‌ده‌نی ، په‌ڕله‌مانتاری ، جه‌نگی پارتیزانی، کارو چالاکییه‌کانی پارت و حیزبه‌کان به‌هه‌موو چه‌شنه‌کانیانه‌وه – که من هه‌ر هه‌موویان به کوده‌تا ده‌زانم- زیاتر بۆ له‌باربردنی ڕاسه‌وخۆ یا ناڕاسته‌وخۆی ڕاپه‌ڕینه‌کان ، هه‌وڵه شۆڕشگێڕییه‌‌کان بووه ، نه شتێکی تر.
به‌ڕای من له چه‌رخی ڕابوردوودا دوو ڕه‌ده‌ی گه‌وره ( دژه شۆڕش، به‌رپه‌رچدانه‌وه) ڕویدا که یه‌که‌میان ڕه‌ده‌ی به‌لشه‌فیکه‌کان بوو که تا ئیشتاش ئاسارو شوێنه‌واری هزری و عه‌مه‌لیشیان له‌سه‌ر جیهان هه‌ر ماوه. دووهه‌مه‌میان ڕوودانی “شۆڕشی” ئێران بوو که نه‌ک هه‌ر سه‌رتاپای وڵاتێک یا ناوچه‌یه‌ک به‌لكو هه‌موو دنیای گۆڕی ، که بووه بنکه‌یه‌ک له سه‌رکه‌وتنی موجاهیدین له ئه‌فغانستان، ناردنه ده‌ره‌وه‌ی ” شۆڕش” ، دروستبوونی حیزبه ئیسلامییه‌کان له ناوچه‌که‌داو هه‌ڵسانی ئه‌میرو مه‌لیکی وڵاتانی میرنشینه‌کان، له مقابیلی ئێراندا، به زیندووکرده‌نه‌وه‌ی سه‌له‌فی و وه‌هابی و ئیسلامی تووندڕه‌و و به‌هێزکردنیان. ئه‌مه‌ش نه‌ک هه‌ر ئێستاو زیاتر له چاره‌که سه‌ده‌یه‌که پێوه‌ی ده‌ناڵێنین ، به‌ڵکو له‌وه ده‌کات که تازه له‌سه‌ره‌تادا بێت.
ئه‌و سه‌ره‌تایه‌ی سه‌ره‌وه من ده‌گه‌یه‌نێته ئه‌و سه‌رئه‌نجامه‌ی که دوو پرس، دوو کێشه له خلالی ئه‌م ماوه دووروو درێژه‌دا فه‌شه‌لیان هێنا به‌ڵام کاره‌ساته جه‌گبڕاوه‌که لێره‌دا ئه‌وه‌یه ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که ئه‌م حه‌قیقه‌ته ده‌زانیین که‌چی هه‌ر له سه‌ری ده‌ڕۆین و دووباره‌و سه‌دباره‌ی ده‌که‌ینه‌وه ( ببورن هاوڕێیان ڕوی ده‌مم له ئێوه نییه). یه‌که‌میان کارکردنی حیزبیانه یا ئامرازی حیزب هه‌ر جۆرێک بێت فه‌شه‌لی هێناو دڵنیایی ئه‌وه‌ی کردم که کۆمه‌ڵگه‌ی ئاینده له‌و ڕێگایه‌وه دروست نابێت، بگره کۆسپێکی گه‌وره‌شه له‌به‌رده‌میا. دووهه‌میشیان “ده‌وڵه‌ت” هه‌ر چه‌شنێک ببێت ، هه‌ر ناوه‌رۆکێکی هه‌بێت، ده‌توانرێت بیبێت، به‌ڵام ناتوانێت له ڕێگایه‌وه بگه‌ینه کۆمه‌ڵگه‌ی سۆشیالیزم/کۆمۆنیزم. ئه‌زموونه‌کان ئه‌مه‌شی سه‌لماند ، گه‌رچی هاوڕێ مارکسیه‌کانمان ، خاڵی تێشکانی ئه‌مه بۆ جۆرو ناوه‌رۆکی پارته سیاسییه‌کان ده‌گێڕنه‌وه، نه‌ک خوودی ده‌روڵه‌ت و سروشته فاشی و توندوو تیژییه‌که‌ی.
هه‌موو ئه‌مانه ئه‌و په‌یامه به‌من ده‌ده‌ن که ڕێگه‌ی سێهه‌م هه‌یه بۆ گه‌یشتن به‌و کۆمه‌ڵگه‌یه ، که ڕێگه‌ی ناسوڵته‌وییه (نه‌گرتنه‌به‌ری ده‌سه‌ڵاته) که گرتنه‌به‌ری ئه‌م ڕێگایه هه‌ر له سه‌ره‌تاوه زه‌رووره بۆ گه‌یشتن به ئامانج. لۆژک و به‌سه‌رهاته‌کان ، ئه‌وه‌یان نیشانداوه تووندوتیژی توندوتیژی زیاتر به دوی خۆیدا ده‌هێنێت، ده‌وڵه‌تێک له ده‌سه‌ڵاتی مه‌رکه‌زی و زه‌بت و ڕه‌بتی حیزبیانه‌وه دروست ببێت، گه‌ر به‌ره‌و ده‌سه‌ڵاتێکی تووندوتۆڵ تر و زه‌بت و ڕه‌بتێکی زیاتر نه‌ڕوات، هه‌رگیز به‌ره‌و نه‌هێڵانی ده‌سه‌ڵاتی نابات جا له‌م حاڵه‌ته‌شدا، هه‌موو هه‌وڵ و ئامانجه‌کان له‌بار ده‌بات. باشترین ڕێگای ناده‌سه‌ڵاتی، ناناوه‌ندگه‌رایی: گروپه لۆکاڵییه‌کانه، شووراکانه، کۆمۆنۆکانه، له‌ناو هه‌ناوی ئۆرگانه جیا جیاکانی کۆمه‌ڵگه‌دا. دیمۆکراسی ڕاسته‌وخۆو ئه‌نجامدانی چالاکی ڕاسته‌وخۆ (Direct Action ) بناغه‌و ڕۆحو هزری ئه‌و لیژانانه‌یه، که ڕۆژگارو ڕووداوه‌کان کارایی چالاکی ڕاستوخۆیان نیشان داوه تا ڕاده‌ی ئه‌وه‌ی له ئه‌نجامدانی کارێکی ڕاستوخۆدا که له ماوه‌یه‌کی کورتدا ئامانجێکی به‌جێ هێناوه، لانیکه‌م له سیسته‌می په‌ڕله‌مانتاریدا ، وه‌ختی نێوانی په‌ڕله‌مانێک و په‌ڕله‌مانێکی تر ده‌خایه‌نێت بۆ گه‌یشتن به هه‌مان ئامانج.
یه‌کخستنی یا یه‌ککه‌وتنی خه‌ڵکانی ناو گروپه‌کان، لیژانه‌کان ، شووراکان مه‌سه‌له‌یه‌کی تیوری هزری نیه‌و له‌سه‌ر ناوه‌ڕۆکی کتێبه‌کان و پرسه تیورییه‌کان و شته‌کانی که له ئاسامندا باسی لێده‌کرێت، ئه‌وان له‌سه‌ر ئه‌وانه یه‌کناگرن، به‌ڵکو له سه‌ر بناغه‌ی پێداویستییه‌کانی ڕۆژانه‌یان ، داخوازییه‌کانیان هه‌رچی که خۆیان بزانن بۆیان باشه و ده‌بێت بکرێت یه‌کده‌گرن. ئه‌مه‌ش کارێکی زۆر عه‌مه‌لیانه‌یه‌و هه‌ره زۆره‌که‌مان له ده‌وری خۆی کۆده‌کاته‌وه، به‌رژه‌وندییه‌کانیشی که دواتر ده‌چنرێته‌وه بۆ هه‌مووانه وه‌کو چۆن برێاره‌کان له ڕێگای هه‌مووانه‌وه دراوه‌و ده‌درێت که دیاره لێره‌شدا ئیمتیازاتی تاک و ئه‌شخاس ون ده‌بێت، هه‌ر به‌م شێوه‌یه‌ش بیرۆکراتییه‌تیش له‌نێوده‌چێت.
دیاره ئه‌مه سه‌ره‌تای ئه‌نجامدانی چالاکییه‌کان و خۆڕێکخستنیانه له گروپێکی ، لیژانێکی ، نا قوچکه‌یی، ناهیراشی بێ سه‌رکرده‌ییدا. هه‌نگاوی ئاینده داگیرکردن و ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی ئه‌وه‌ی که له‌و کاته‌دا ده‌توانرێت بکرێت و زه‌روره‌ی ئه‌و کاته‌یه، تاکو بخرێته ژێر ده‌سه‌ڵاتی کۆمۆنێتییه‌که‌وه ، ئیدی ئه‌و شوێنانه‌ی که ده‌ستیان به‌سه‌ردا ده‌گیرێن ده‌وڵه‌تی بن یاخوود ئه‌هلی. هه‌موو ئه‌مانه‌ش به دیمۆکراسی ڕاسته‌وخۆ بڕیاری له‌سه‌ر ده‌درێت، کردنی کاره‌کانیش خۆبه‌خشانه‌و دوور له ده‌رکردنی ئه‌وامیر و کردنی ئامۆژگاری و ئیرشاداته. له هه‌مان کاتیشدا ته‌نسیقکردنی کاری ناوکۆییه له‌گه‌ڵ گروپ، لیژانه‌کانی تردا له گه‌ڕه‌که‌کانی تر، هه‌موو شاره‌که به ده‌ره‌وه‌شیان، ناوچه‌که تا ده‌گاته ئاستی ئه‌وه‌ی که پێی ده‌ڵێن وڵات.
به‌م شێوه‌یه کاره‌کان له بره‌وو پێشه‌وه‌چووندا ده‌بێت و سه‌رئه‌نجامێکی باشی ده‌بێت و ئه‌مه‌ش له خۆیدا ده‌بێته ده‌سه‌ڵاتێک و ورده ورده، ڕۆژ به‌ڕۆژ جێ پێێ ده‌سگه بیرۆکراتییه‌کان شلۆق ده‌کات و خۆیان جێگایان ده‌گرنه‌وه، واته کۆمۆنێتییه‌که ، خه‌ڵکانی ناو کۆمۆنێتییه‌که هه‌مو شته‌کان ، بڕیاره‌کان هی خۆیان ده‌بێت. هه‌ر شادوو سه‌رکه‌وتوو بیت.
***********************************************************************************************************
خوێنەرانی ھێژا، لێرەدا كۆتایی ئەو بەشەی مشتومڕەكە دێت، كە ھاوڕێیانێك بەشدارییان تێداكردووە، بەڵام مشتومڕەكە كراوە دەمێنێتەوە و ھەر خوێنەرێك دەتوانێت لەسەر بۆچوونی بەشداربووان، ڕەخنە و سەرنج و پێشنیاری خۆی بدات و درێژە بە مشتومڕەكە بدات.
***********************************************************************************************************
بۆ خوێندنەوەی بەشەكانی پێشووتر، كرتە لەسەر ئەم بەستەرانە بكە :
بەشی یەكەم : http://wp.me/pu7aS-18f
بەشی دووەم : http://wp.me/pu7aS-18m
بەشی سێیەم : http://wp.me/pu7aS-18E
بەشی چوارەم : http://wp.me/pu7aS-18J
بەشی پێنجەم : http://wp.me/pu7aS-18N
بەشی شەشەم : http://wp.me/su7aS-4397
بەشی حەوتەم : http://wp.me/pu7aS-19a
بەشی ھەشتەم : http://wp.me/pu7aS-19t
بەشی نۆھەم : http://wp.me/pu7aS-19y
بەشی دەھەم: http://wp.me/pu7aS-19D
بەشی یازدەھەم: http://wp.me/pu7aS-19H
ئەمە بڵاوبکەرەوە:
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان/ بەشی یازدەھەم
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان
بەشی یازدەھەم
ھەژێن :
ھاوڕێ، لە بارەی ئابووری سۆشیالیستییەوە لە ڕوانگەی (ماركس و ئەنگلس)ەوە، بەو پێیەی تۆ ئاماژەت پێداوە و خۊشیان نكۆڵی لێناكەن و بۆلشەڤیكەكانیش ھەر ھەمان پلانیان پیادەكرد، واتە نێوەندیانەی ڕێكخستنی ئابووری وەك ژێرخان و نێوەندیانەی ڕێكخستنی ڕامیاریی وەك سەرخان، ھەر پێداویستی وەڵامدانەوە بەو نێوەندگەراییەیە، كە دەوڵەت دەكاتە ناچاریی و ماركس و ئەنگڵس ھەرچی دەكەن، وەك تەوقێك لە ملیان نابێتەوە و ھەر ئەمەشە ئاوایان لێدەكات، كە بەناچاریی دەبێت سۆشیالیزمەكەیان شێوە بەرھەمھێانی پێش خۆی (بۆرجوازیی) لە بۆرجواكان بەقەرزوەربگرێت. بێجگە لەوەی كە من باوەڕم بەوە نییە و سەرلەبەری بەنادروست و ناپێویست دەزانم، بەڵام پرسیارێك كاتێك كە ئابووری كۆمونیستی مۆركی سەرمایەداری پێوەبێت، ئیدی چۆن كۆمونیستییە؟ كەواتە بەناچاریی لەبەر مۆركە سەرمایەدارییەكەی، پەیوەندییە سەرمایەدارییەكانی بەرھەمھێنانیش لەخۆدەگرێت، چونكە مۆرك بەبێ بوونی كرۆك ناتوانێت بوونی ھەبێت یا بمینێت! كاتێك كە ئەو ئابوورییە بەناو كۆمونیستییە مۆركی سەرمایەداری و پەیوەندی بەرھەمھێنانی سەرمایەداری ھەبێت، كەواتە بۆ پاڕاستن و گەشەپێدانی پێویستی بە ڕێكخستن و سەرخانی سەرمایەدارییش دەبێت، وەك ھەموومان دەزانین پەیوەندی و گونجانی ژیرخان و سەرخانی كۆمەڵگە (بەرھەمھێنان و بەرێوەبردن) ڕانكوچۆخەی كوردی نییە، كە سەرەوەی ڕەنگێك بێت و بنەوەی ڕەنگێكی دیكە بێت. كەواتە دەوڵەتەكەش بەناچاری و ھەر بەپێی ئەو یاسا كوێرانەیەی كە مێژوو ئاراستە دەكات، دەىێت بۆرجوازیی بێت. دەكرێت جۆرێكی دیارێكراو یا ڕواڵەتجیاوازی بۆرجوازی بێت وەك لە ڕوسیەی بۆلشەڤیكیدا بینیمان،بەڵام كڕۆكی چینایەتی ڕێكخستنی ئابووری و پەیوەندییەكانی بەرھەمھێان و دەوڵەت، ھەر ھەمان كرۊكی پێش خۆی بوو. ئەمەش بۆ نەزانی بۆلشەڤیكەكان ناگەرێتەوە، بەڵكو بۆ ھەڵەبوونی تێزەكەی ماركس و ئەنگلس دەگەڕێتەوە. كاتێك كە لە ڕاپەڕینی ١٩١٧دا كرێكاران كارخانەكان و جوتیاران زەمینەكان لە داگیركەرە بۆرجوا و خانزادەكان دەستێننەوە و لە شێوەی خۆبەڕێوەبەرایەتی كارخانەكان لەڕێگەی كۆمیتەكانی كارخانە و خۆبەرێوبەرایەتی ھەرەوەزیی زەمینەكان كە سوونەتیكی ھەرە كۆنی ڕوسیا بوو، لێنین ددان بەوەدا دەنێت، كە لەبەرئەوەی ئابووری سۆشیالیستی بەپێی تێزەكانی ماركس و ئەنگلس و پلانەكانی خۆی، ھێشتا مۆركی سەرمایەداری ھەیە و ناكرێت لە شەوڕۆژێكدا ھەموو شت كۆمەڵایەتی (سۆشیالیزە) بكرێت، بۆیە ناچارە بەڕێوەبەرانی جاران بگیڕێتەوە و لەجێی خۆبەرێوەبەرایەتی كرێكاران گەشە بە ئابووری و پلانە ئابوورییەكانی ئەوان بدەن. ئایا ئەمەی ئەو كردی ھیچ جیاوازی لە تەك تێزەكەی ماركس و ئەنگڵس ھەبوو؟ ئەگەر وەڵام ئەرێێیە و بەبۆچوونی ھەر ھاورێیەك جیاوازی ھەبووە و ھەیەتی، دەی با وەك ماركسیستێكی سەدەی بیست و یەك خۆی بخاتە شوێنی لێنین و پێمانبڵێت، ئەو [بێجگە لە ئەڵتەرناتیڤی كۆمونیستەكانی كڕۆنشتات و ئەناركییەكانی ئۆكرانیا و پترۆگراد] چیدەكات، بۆئەوەی ڕاپەڕینی ئۆكتۆبەر و سۆشیالیزم لەو ناوچەیە ئاوای بەسەردا نەیێت یا ھەر ڕاپەڕیننیكی ئەگەریی دیكە، كە لە ئێستادا ڕووبدات، چۆن لەو چارەنووسە شكستاوییە ڕزاگار دەكات، بەواتایەكی دیكە تێزەكەی ماركس و ئەنگڵس لەمەڕ ئابووری سۆشیالیستی نێوەندگەرای سایەی دەوڵەت، چۆن كردەییدەكاتەوە، بەبێ ئەوەی ناچار بە كوشتوبری ناڕازییە كۆمونیست و ئەناركییستەكان ببێتەوە ؟
با ئاوا وێنای ئەمڕۆ بكەین، كە ھیچ ئەناركییەك و ئەڵتەرناتیڤێكی ئەناركی و نائەناركی بوونی نییە و تەنیا دەنگێك لە كۆمەڵگەدا بۆ سۆشیالیزم، ھەر دەنگی ماركسیستەكانە، دەكرێت بزانین چۆن سۆشیالیزم لەسایەی دەوڵەت و نێوەندگەرایی ئابووریی، بەبێ دووبارەكردنەوەی ھەڵەی بۆلشەڤیكەكان ڕۆدەنێن و ئەوە چییە كە ئەوان دەیكەن، كە بۆلشەڤیكەكان نەیانكرد یا ئاوەزییان بەسەریدا نەشكا، ئایا ڕێگە و شێوازی ئابووری و ڕامیاریی جیاواز لەوەی بۆلشەڤیكەكانیان پێیە و شكدەبەن، كامەیە و چۆن ؟
ھاوڕێ گیان، شۆڕش لەسەر ڕەچەتەی نێو پەرتووكەكان ڕوونادات، بوونێكی زیندووی نێو كەتوارە و كۆمەڵێك ھۆكار، كاراییان لەسەر ھەنگاوە كردەییەكانی ھەیە؛ لەوانە ھوشیاری شۆڕشگێڕانە كە بەرھەمی خەباتی ڕۆژانەیە، ئامادەیی بۆ ژیان بەبێ سەروەریی، كە بەرھەمی ھوشیاری شۆڕشگێڕتانەیە، ڕێكخستنی شۆڕشگێڕانە، كە ئامراز و پێویستی و وەڵامدانەوەیە بەسەركەوتنی خەباتی سەربەخۆی ڕۆژانە، شكانەوەی ھاوسەنگی ھێز بەلای بەرەی دژە سەروەرییدا و نەمانی پێویستی مانەوەی دەزگە و سیستەمی سەروەری بۆرجوازیی و كەتوارییبوونەوەی ژیانی ھەرەوەزیی لەسەر بنەمای خاوەندارێتی گشتی و بەرھەمھێنان و دابەشكردنی كۆمەڵایەتی (سۆشیالیئستی)، دیسانەوە ڕەوتی پێگەیینی ئەمانەش لەژێر كارایی ھۆكارە دەرەكییەكانی وەك دەسەڵاتی كولتووری و بەكولتووربوونی ژیانی بۆرجوازی، مێنتاڵیتیبوونی سەروەریی چینایەتی و ڕاھاتن لەسەر نادەربەستبوون و زۆر شتی دیكەی كۆمەڵگەی چینایەتی، كە وەلانانیان تەنیا لە گرەوی ویستی ھوشیارانەی سوشیالیستیی تاكەكان وەستاوە. شۆڕش بوونێكی لەو جۆرەیە و لە پرۆسێسێكی مێژووییدا دەبێتە كەتوار و بەسەر كەتواری (ناكۆك بەژیان و ناكۆك بە پێداویستی و ناكۆك بە ئازادی تاك)دا زاڵدەبێت، نەك شەڕە تفەنگی میلیشیا و كودەتای سەربازیی و پارەلەمانیی و ھەلقۆستنەی پارتەكان بۆ بەدەسەڵاتگەیشتن. شۆڕشێك كە ئەو ئامادەییانە و ئەو ھەنگاوانەی نابێت و تاكی ئاوای پەروەردەكردبێت، بەدڵنییاییەوە زەمینەكانی ھەڵوەشاندنەوەی پەیوندی سەرمایەدارانەی بەرھەمھێان و ڕێكسختنی بۆرجوازییانەی ئابووری و قوچكەیییانەی بەڕێوەبەرایەتی، ئافراندووە و ھیچ پێویستی بە قەرزكردنی ڕێكخستنی ئابووری و بەڕێوەبەرایەتی كۆمەڵگە و كولتوور و پەیوەندییە كۆمەڵاویەتییەكان و شێوازی بەرھەمھێنان لە دوژمنەكانی، نابێت.
وەك پێشتر وتم، لەبەرئەوەی لە شوێنی دیكەدا لەسەر دیكتاتۆری بەناو پرۆلیتێری وەستاوم، لێرەدا ناگەرێمەوە سەر ئەو بابەتە، بەڵام دیكتاتۆری بەناو پرۆلیتاریا بەپێی تێزی پێشڕەوبوونی كۆمونیستەكان و باشتردەركردنی بەرژەوەندییەكانی پرۆلیتاریا لەلایەن مامۆستاكانییەوە : كۆمونیستەكان لە مانیفێستی پارتی كۆمونیستدا، كە ئایدیالیسترین تێزی سەردمی خۆیەتی و ھوشیاری بۆ دەرەوەی چین و بۆ دەرەوەی كار دەگێڕێتەوە، ئەوا بۆلشەڤیكەكان بەشی پێشرەوبوون و ئاوەزی پرۆلیتاریا بوون، كەواتە بەپێی ئەو تێزە دیكتاتۆری بەناو پرۆلیتاریاش دیكتاتۆری ئەو پێشڕەوانە دەبێت و بۆلشەڤیكەكان ھەر ئەوەیان كرد و دەسەڵات و بەڕێوەبردنیان لە سۆڤیەتەكان سەندەوە، چونكە بەپێی تێزەكەی نێو مانیفێستی پارتی كۆمونیست ئەوان (پڕۆلیتێرەكان) بە قەد مامۆستاكانیان نەیاندتوانی دەركی ئەركە مێژووییەكانی خۆیان بكەن، ھەر بۆیەش سەركوتی پڕۆلیترە كۆمونیستەكان لە كڕۆنشتات، ئاسایی بوو، چونكە ئەوەی ئەوان داوایاندەكرد، دژی ئاوەز و تێزی پێشروان بوو. ئیدی كاتێك ئەمە دەبینین، ئەوەمان باشتر بۆ ڕوندەبێتەوە بۆ ئەناركیستەكان دژی پێشڕەوایەتی كۆمونیستەكانن و بۆچی پارت ڕەتدەكەنەوە. چونكە وەك لە نێونەتەوەیی یەكەمدا پێداگرییان لەسەر دەكرد، ھوشیاریی چینایەتی لە دەروونی خەباتی ڕۆژانەی چینەكەوە سەرھەڵددات نەك لەلایەن ڕۆشنبیرانی وردەبۆرجوازییەوە بەدیاری بۆیان ببرێت، ئیدی پێشڕەوایەتی و دیكتاتۆرییش لێرەوە دەچنە ژێر پرسیار. بۆیە جارێكی دیكە ناچارم بپرسمەوە؛ بە چ پێوەرێك دەوڵەتی بۆلشەڤیكی، ئەو دەوڵەتە نەبوو، كە ماركس و ئەنگلس مەبەستیان بووە، ئەو چینە كرێكارە چۆن ئەو چینە كرێكارە نەبووە، كە ماركس و ئەنگلس مەبەستیان بووە، ئایا چینی كۆمەڵایەتی لەسەر ڕەچەتەی ئایدیۆلۆجیی دروستدەبێت؟
بەڵام ئەگەر تۆ شۆڕشی كۆمونیستی بە شتێكی دیكە بزانیت، لەوەی بۆلشەڤیكەكان كردیان، ئەوەیان شتیكی دیكەیە و من لەو بارەوە ھەم حەزدەكەم بزانم ئەو شۆڕش چۆنە و چۆن ڕوودەدات، بۆ ئەوەی ڕوسیا ئەوە نەبوو؟ بۆیە ناتوانم لەو بارەوە زۆر قسە بكەم، ئیدی ناچاردەبم لەوەشدا بوەستم، كە جارێكی دیكە قسە لەسەر ئەو دەوڵەتە بكەمەوە، چونكە تۆ ھەم ئەوەی ڕوویدا بە شۆڕشی كۆمونیستی نازانیت و بە لۆجیكی تیڕوانینەكەشت بەرەھەمەكەشی دەوڵەتی ڕاگوزەری كۆمونیستی نابێت. كەواتە تۆ ڕەخنەی پەیگیرانەت لە بۆلشەڤیزم و ئۆكتۆبەر ھەیە و لەم بارەوە ئەگەر لە وەڵامەكانی داھاتوودا كەمێك قسەی لەسەر بكەیت، سوپاسگوزار دەبم، چونكە تاكە ڕەخنەیەكی ماركسیستی كە بۆلشەڤیزم ڕەتبكاتەوە و ڕەخنە لەوە بگرێت، كە لێنین كردی و تا ئێستا من خوێندبێتمەوە، ڕەخنەی ھاوڕێیانی كۆمونیزمی شوراییە، بەدیارێكراوی ئەنتۆن پانەكۆك و كایو براندل. بەڵام دەتوانم بڵێم ھاوڕێ ئەگەر واز لەوەش بھێنم، كە دروست نییە لە پەرتووكان و كەلێنی ئادیۆلۆجییەكاندا بۆ دروستی و نادروستی و شۆڕشبوون و كۆمونیستبوون و بوونەكانی دیكە بگەڕێین، ئەوا دەبێت ئەوە بڵێم، كە یەكەم ناتوانین كەتوارێكی زیندوو لە قاڵبی تیئۆری بدەین و دووەم، ناتوانین ئەوەی لە ڕستەیەكدا ھاتووە دەقاودەق لە كەتواری ژیان و كۆمەڵگەدا كۆپی/ پەیست بكەین و تەنانەت ناتوانین مەبەستی نووسەرێك لە دیالۆكێكدا، دەقاودەق لەسەر شانۆیەك یا لە فیلمێكدا وێنا بكەین. بەڵام دیسانەوە ناچارم بە پرسیارێكی وەرسگەر ڕوو لەو ھاوڕێیانەی كە ئەو بۆچوونەی تۆیان ھەیە، بنێمەوە و بپرسم، ئەی ئەو دەوڵەتە چۆنە و چۆن دەبێت، جیاوازی لەتەك دەستكردەكەی لێنیبن چییە؟
وەك پێشتر وتم، من بەپێچەوانەوە، ڕادەیەك لە تەكنۆلۆجیا و گەشەی بەرھەمھێنان و ژێرخانی ئابووریی و زۆری و كەمی و ساوایی و پیری چینی كرێكار بە مەرجی شۆڕش و سەركەوتن و سەرنەكەوتنی نازانم. ھەروەھا بەپێچەوانەی ھەموو ئۆروپاوە، ڕوسیا تەنیا وڵاتێك بوو، كە بە سوونەتی كۆمەڵایەتی، ھەرەوەزییە كشتكارییەكان بەشێك بوون لە كولتووری و ھەروەھا ناڕەزایەتی و خەباتی ژنان ئەوەندە لە ئاستێكی بەرزدایە، كە مانگرتنی ژنان دەبێتە ھەوێنی ڕاپەڕینی ١٩١٧ و یاخیبوونی سەربازان و دەریاوانان بە ڕادەیەكە، كە لەھیچ وڵاتێكی ئەوروپی ئەو سەردەمەدا ئەو ھەڵچوونە شۆڕشگیرانەیە نابین، بە ئێستاشەوە لەھیچ وڵاتێكی ئەوروپی تۆپ پێشكەوتوودا، وێڕای پیربوونی چینی كرێكار و تەنانەت ئەو ورە و یاخیبوونە شۆڕشگێرانەیە نابینین و بە ئێستاشەوە توێژی كرێكار نەك چینی پڕۆلیتاریا، لەھیچ وڵاتێكی تۆپ پێشكەوتوودا ئەو مەرجانەی تێدانییە، كە لە كڵێشەكەی (ماركس و ئەنگلس)دا جێگەی ببێتەوە. بەداخەوە ئەو ئامارگیرییە و پەنابردنی ھاوڕێیانی ماركسیست بۆیان، لە گشت سەردەمەكاندا تەنیا توانیویەتی پاساوی شكست و تاوانەكانی دەسەڵاتی بۆلشەڤیكەكان بێت.
بەبۆچوونی من وێرای ھەموو دواكەوتووییەكی پێشەسازی و وێرانی پاش جەنگ و فشار و ھەڕەشەی دەوڵەتانی ئەوروپی و ئەمەرێكا، ھێشتا دەكرا بەڕێوەبەرایەتی سۆڤیەتی لەجێی دیكتاتۆری پارت بێت و ئەوەی لە بەروبووم و بەرھەم و سامان و ھەژاری ھەیە، دادپەروەرانە دابەشبكرێت و جیاوازی سۆشیالیزم و سەرمایەداری بەكردەوە بۆ پرۆلیتێرەكان بخرێتەرەڕوو. بمبوورن، كە ناچارم بگەڕێمەوە سەر ناوچەی كەتەلۆنیای ئیسپانیا، كە ئەناركستانە بەڕێوەدەبرا، ئەوەی بەرھەمی ھەرەوەزییانەی ھەمووان لەسەر بنەمای یەكسانی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی دابەشدەكرا و بڕیاردان ھەمووانی بوو و بەرەنگاری دوژمن ھەمووانی بوو، بێجگە لەوەی كە توانیان لە بوون و نەبوون، لە ئازادی بڕیاردان و بەڕێوەبردن، لە دڵخوازانە بەشداری جەنگ و كۆمەكردن، بەھرەمەندبن، ھەروا وەك پێشتر وتم، كاتێك كە سەرمایەدارەكان بە پێشلەشكری فاشیستەكان پاش تێكشكانی سەربازیی ھەرەوەزییەكان و بەشەكانی دیكەی ئیسپانیا، گەڕانەوە، نەك كارخانەكان و كێڵگەكان ئاوەدانبوون، بەڵكو بەروبوومیش لەچاو پێش ھەرەوەزییەكان زیاتر بوو. ئێستاش ئەوانەی كە لەو سەردەمەدا ژیاون، بەتامەزرۆییەوە ئەو ڕۆژانە دەگیرنەوە. ئایا نەدەكرا لە (ڕوسیە)ش ئەوە بكرێت؟ باشە، با ئاوای دابنێین كە پێش و پاش ١٩١٧ تا ١٩٢٨ [ھەرچەندە من ئەو ساڵە ١٩٢٨ بەدروست نازانم، تەنیا ھەوڵێكە بۆ دەركیشانی لاقی لێنین لە لیتەكەدا] لە ڕوسیە پیشەسازی ھاوچەرخ وەك بنەمای ئابووریی پێشكەوتوو، زۆر دواكەتوو بووبێت، ئەدی لە ساڵانی سییەكان بەملاوە، مەگەر ڕوسییە نەبووە وڵات و ھێزێكی ئابووریی و سەربازیی جیھانخۆر و مەگەر نەك ھەر چینی كرێكار بە ئاستی ڕەچەتەكەی ماركس و ئەنگلس گەییشت، بەڵكو ھەموو كۆمەڵگە لەژێردەستی سەروەری پارتی بۆلشەڤیكدا نەبوو بە كرێكار و لەھیچ جێییەكی دونیا ھێندەی ڕوسیە كرێكار ی پێشەسازیی بوونی ھەبوو؟ مەگەر لە چاینی پاش سەركەوتنی ماوییەكان ئەوەندە كرێكاری پێشەسازیی ھەبووبێت، ئەدی بۆچی كلیشە كۆمونیستییەكان، كەتواریی نەبوونەوە ؟
ھاوڕێ گیان ناو و ناتۆرە دۆزینەوە بۆ خەڵكی ڕاپەڕیوی ڕوسیە لە ١٩١٧دا ھیچ لەوە ناگۆڕێت، كە جەماوەری ڕاپەڕیو بەڕێوەبەرایەتی سۆڤیەتی (شورایی)یان دەویست، ئازادی و یەكسانی ئابووریی و دادپەروەرییی كۆمەڵایەتییان دەویست. پاشان ئەگەر ڕاپەڕینی گشتی یا گەلیی خراپ و بێكەڵك بێت، ئەدی ڕاپەڕین و دەسەڵاتی چەند ملیۆن كرێكارێك نابێتە سەروەریی كەمینە بەسەر زۆرینەدا؟
بەبۆچوونی من درەخشانترین خاڵی ئەو ڕاپەڕینە، گەلییبوونی بوو و تەنیا توێژێكی وردەبۆرجوازی، كە بەناوی كۆمونیزم و سۆشیالیزم و سۆڤیەتەكانەوە قسەی دەكرد و كۆمونیزمی كردبووە دێوجامەی شاردنەوەی خەونە ناسیونالیستییەكانی بۆ گەیاندنی ڕوسیە بە ئاستی وڵاتانی ئۆروپا و ئەمەریكا، ئەوە پارتی بۆلشەڤیك [سەرانی پارت نەك ئەندامانی دڵسۆز و كۆمونیستخواز] بوو، ھەر بۆیە بەبۆچوونی من نەك پیادەكردنی ئەڵتەرناتیڤە كۆمونیستییەكانی كرۆنشتات و ئەناركییەكانی ئۆكرانیا، بەڵكو ئەگەر تەنیا ئەڵتەرناتیڤی نادرۆنیكییەكانیان پیادەبكردایە، زۆر لە دەسەڵاتی پارت و دیكتاتۆریی پارت بەناوی پرۆلیتاریاوە باشتربوو، چونكە بەلایەنی كەم، ھەنووكە نەك تەنیا چارەنووسی ڕوسیە، بەڵكو چارەنووسی تەواوی جیھان شتێكی دیكە دەبوو. ھەرچۆنێك بووایە، ھەنووكە واژەی كۆمونیزم ئەوەندە ڕسوا نەبووبوو و خەونە بەرزەكان نەدەبوونە كەرەستەی گاڵتەی ڕۆشنبیرانی وردەبۆرجوا و قسەكەرانی نیئۆلیبرالیزم. ھەرچەندە لەو ئەزموونەدا ئەناركیستەكان قوربانی بوون، بەڵام دوژمنانی چینایەتی ئەو ڕاستییە دەشارنەوە و شكست و تاوانەكانی بۆلشەڤیزم بەڕووی ئێمەشدا دەدەنەوە !
ھاوڕێ، دیسانەوە جارێكی دەگەرێیتەوە سەر بڕیاردانی یاسای كوێرانەی گەشەی ئابووریی كۆمەڵگە و دەیكەیتە بەردەبازی ڕزگاركردنی پارت و سەرانی بۆلشەڤیك لە خنكان لەبەردەم ڕەخنەكانی خۆتدا و دەیانكەیتەوە بە ڕۆبۆت و ئاراستەكردنی ڕەوتی رووداوەكان بەھێزێكی درەوەی ئەوان دەسپێریتەوە. ” حیزبی ئەو چینە بێت و بە ناچاری دەبووایە خۆی تەسلیم بە ڕەوەندێکی مێژوویی بکات کە لەدەرەوەی، مەیل و خواست و ئیرادەی ئەو، یاساکانی گەشەکردنی هێزەکانی بەرهەمهێنان و پەیوەندییە ئابوریی و ژێرخانییەکانی کۆمەڵگەی ڕوسیا بەسەریدا دەیسەپاند.” بەڵام ھاوڕێ، كەتواری ئەو كات شتێكی دیكەمان نیشاندەدات.
كاتێك كە تۆ باس لە شۆڕشبوونی ڕاپەڕینی ١٩١٧ دەكەیت و ددان بەوەدا دەنێیت، كە كرێكاران و سەربازان و خوێندكاران ئەو شۆڕشەیان كردووە، باشە سەربازان كێن و پێش سەربازی كێبوون، مەگەر ڕۆلەی كرێكار و زەحمەتكێش نەبوون، ئەی خوێنداكاران كێن، مەگەر بەپێی زۆریەنبوونی كرێكار و زەحمەتكێش، زۆرینەی خوێندكاران سەر بە بنەماڵەكانی ئەو چینە نەبوون؟ باشە ئەگەر شۆڕش ئەوان كردبێتیان، ئیدی چ پێویست دەكات، لە كەسی دیكە وەریبگرنەوە؟ ئایا من بەرەنجامی كارێك كە بەخۆت ئەنجامتداوە، چۆن لە كەسێكی دیكە وەریدەگریتەوە و پێشكەشت دەكرێتەوە؟ ئەمە ڕاستییەكی شاراوەی تێدایە؛ یا شۊرش كەمینەی بۆلشەڤیك كردوویەتی و بەپێی تێزەكانی مانیفێستی پارتی كۆمونیست و بۆچوونەكەی تۆ، دەبوو بیداتە دەست كرێكاران ! یا خودی كرێكاران و بەشە ژێردەستەكانی كۆمەڵگە كردوویانە و بۆلشەڤیكەكان لێیاندزیون و دەبوو بیگێرنەوە بۆ خاوەنەكەی؟ بەبۆچوونی من، ئەوەی دووەم بوو، وەك دەبینین تا ساڵی ١٩١٨ بەجۆرێك سۆڤیەتەكان ڕۆڵیان ھەیە و دەتوانن بەجۆرێكی لاوەكی بڕیار بدەن، بەڵام لە پاش ١٩١٨- ١٩٢١ ەوە ئیدی سۆڤیەتەكان تەنیا ناوی سەركاخەز بوون و ئەگەر وەك ڕێكخراویش ھەبووبن، ئەوا تەنیا مەقاشی پارت بوون و بۆ سەركوتی ناڕەزایەتی خەڵك بەكاریھێناون!
ئاخر ھاورێ، كاتێك پارت وەك پێشڕەو باڵاترین ئۆرگانی ڕێكخستنی چینایەتی بێت، كاتێك كۆمونیستەكان ڕۆڵی پێشڕەوایەتیییان ھەبێت، ئیدی چۆن بزووتنەوە لە قاڵبنادرێت، یا ئیدی ڕۆڵی پارت چییە؟ بەڵێ یەكێتی كۆمونیستەكان وەك پارت، سەرچاوەی لێڵبوونی ئاوەكەیە و ھەر ئەوەش بووە ھۆی ئەوەی، كە ماركس و ئەنگلس سكتاریستانە لە نێونەتەوەیی یەكەمدا بە پیلانگێڕیی، باكونین و ھاوڕێكانی بە تۆمەتباركردن و سووكایەتی بكەنە دەرەوە. ھەڵدانەوەی ئەم پەڕە ڕەشانە لە مێژووی نێونەتەوەیی یەكەمدا زۆر ئازارم دەدات، بەڵام ھەندێك جار ناچاردەبم و ناكرێت بازی بەسەردا بدرێت. ھەروا بەداخەوە دەبێت ئەوە بڵێم، یەكێتی كۆمونیستەكان و مانیفێستەكەی سەرچاوەی سروشتوەرگرتنی لێنین و ئەوانی دواترن، ھەروەھا پیلانگێڕییەك كە بۆلشەڤیكەكان لە خۆزاڵكردن بەسەر سۆڤیەتەكاندا و دواتر پووچەڵكردنەوەیان و پیلانگیرێیەك كە چەپەكانی ھەرێمی كوردستان لەنێو یەكێتی بێكاران و ڕێكخراوەكاندا بۆ دەرپەڕاندنی سۆشیالیستە نا حیكمەتیستەكان، سروش لە یەكەمین پیلانگێریی نێو نێونەتەوەیی یەكەم وەردەگرن و وەریانگرتووە، كە بۆ یەكدەستیكردنەوەی نێونەتەوەیی یەكەم و دەرپەڕاندنی سۆشیالیستە دژە دەوڵەتییەكان، گیرایەبەر. من ئاوای دەبینم، بەداخەوە، بەپێی بەڵگە مێژووییەكان لەلای من، شتێكی دیكە، جیاواز لەوەی لەلای تۆ گەلاڵە دەبێت، دەسەلمێنن. ئەمەش ئاساییە و دەكرێت ھەڵەشبم. بەڵێ من ئەوەی لێنین، بە گەشەی ئەوەی پێشووتری خۆی دەبینم، بەڵام دەقاودەق ھەوڵەكانی حیكمەتیزم لە ئێران و كوردستاندا، بە دووبارەكردنەوەی ھەوڵەكانی لێنین و بۆلشەڤیكەكان دەزانم.
ھاوڕێ گیان، سروشتی پێكھاتە و ڕێكخستنی قوچكەیی و دەسەڵاتخواز ئاوایە، كە وەك ئەم ڕۆژانە دەبینین حیكمەتیستەكان لەسەر ڕابەرڕابەرانێ و ئەوەی كێ باشتر دەروێشی حیكمەت بووە، كەوتوونەتە گیانی یەكتر، لە ڕێكخستنی ڕامیارییدا ناو و دەسەڵاتی ڕابەر/ لیدەر لەپێش پارتەوەیە، ھی پارت لە پێش چینێكەوەیە كە پاگەندەی دەكات، پاشان وڵاتەكی لە پێش وڵاتەكانی دیكەوەیە و بەم شێوەیە …تد كایەكە بەردەوام دەبێت. ھاوڕێم، حەزدەكەم بگەڕێتەوە سەر پێداگرتنە مەزھەبییەكانی لێنین لەسەر ماركسیستبوون، پاشان سوێندخواردنەكانی ستالین لەسەر تەرمەكەی لێنین و پێشبركێی ستالین و ترۆتسكی و ئەوانی دیكە لەسەر ئەوەی كە كێ زیاتر و باشتر لێنینیست بووە و ژەیە. لە ئەمڕۆدا دەقاودەق ئەمە دەبینین، مەنسووری حیكمەت لە دەورانی فراكسیۆنەكەی نێو (حكا)دا ئۆرتۆدۆكسبوونی كردە سوونەت، پاش جیابووەنەوەی لە ستوونی یەكەمی، یەكەم ژمارەی بڵاوكراوەی (انترناسیونال)دا بە “من لێنینیستم” پەیامی خۆی بە لایەنگرانی دەدات، كە ئەو مرد، بە شێوەی ستالین، پاشڕەوانی كەوتنە سوێندخواردن بۆ مەیتەكەی و ئینجا پێشبڕكێی ئەوەی كە كێ حیكمەتیستترە دەستیپێكرد و درێژەی خۆتان باش دەیزانن. ئەم وەرەمە كە ئەمڕۆ سەراپای كۆمونیستەكانی گرتووەتەوە و لەوێشەوە بزووتنەوەی كرێكاری و سۆشیالیستی ئالوودەكردووە، سەرچاوەكەی بۆ نێونەتەوەیی یەكەم دەگەرێتەوە و سۆشیالدێمۆكراتەكان گواستییانەوە نێو نێونەتەوەیی دووەم و لێنین گواستییەوە نێو سەدەی بیست و ھەوڵەكانی دواتر. بەبۆجوونی من، ئەو وەرەمە، كە تۆش بەجۆرێك ڕۆشنایت خستووەتەسەر، تەنیا بە پاكژكردنەوەی كۆمونیزم و ماركسیزم لە مەزھەبگەرایی و ئایدیالیزم بنەبڕ دەكرێت، ھەرچەندە لە ئوروپا كۆمونیستە شوراییەكان بەجۆرێك بەو كارە ھەستاون، بەڵام بەداخەوە لە خۆرھەلاتی ناوین و كوردستاندا ھەوڵی ئاوا جێگەی خاڵییە.
دەستخۆش ھاوڕێ، لەپێش دوا پەرەگرافدا، زۆر بەجوانی وێنای یا وێنەیەكی پڕاوپڕت لەسەر چۆنیەتی سەركەوتنی بۆلشەڤیكەكان و دەوڵەتەكەیان، خستووەتەڕوو، كە بەداخەوە، كەم كۆمونیست لە خۆرھەڵاتی ناوین و ھەرێمی كوردستاندا بوێری ئەوەیان تێدایە. بەڵام داخەكەم، لەبەرئەوەی تۆش پاش ئەوە، جارێكی دیكە دەبیتەوە بە تاھیری نێو پەرتووكەكان، ناتوانیت واوەتر برۆیت و ئەو دەرگە كڵۆڵمكراوە بشكێنیت، كە لەسەر بابەتی دەوڵەتینەبوونی سۆشیالیزم و كۆمونیزم، داخراوە. بەبۆجوونی من، گرفتەكە لە ناتوانایی یا نەزانینی لێنین و پاشڕەوانی ئەودا نەبوو، كە ئەو دەوڵەتە نەبووە، كۆمونیستی، بەڵكو لەوەایە، كە كۆمونیزم وەك ئایدیای كۆمەڵگەی ئازاد، دژ و ناتەبایە بە دەوڵەت، ئەوەش لەبەرئەوەی كە دەوڵەت دژی ئازادییە و كۆمونیزمیش بەبێ ئازادی، تەنیا دێوجامەیەك دەبێت، لەو دێوجامانەی كە لێنین و مائوتسیتۆنگ و كاسترۆ و ئەوانی دیكە پۆشییان.
بەڵام ھاوڕێ گیان، ئەوەندەی من بزانم و تێگەییشتبم، خودی ماركس ڕەخنە لەوە دەگرێت، كە بتوانرێت ھەر كەس بەقەد بڕی كارەكەی وەربگرێت، چونكە بێجگە لە پێداویستییە ڕۆژانەییە ڕاستەوخۆكانی تاك، بەشێك لە بڕی كاری تاك بۆ پێداویستییە گشتییەكانی كۆمەڵگە دەبێت بخڕینەلاوە. ھەڵبەتە من نامەوێت، پاساو بۆ چەتەگەریی جەنەراڵ و سەرانی پارتی بۆلشەڤیك بەسەر ڕەنج و بەرھەمی ژێردەستانی كۆمەڵگەوە، بھێنمەوە، نەخێر، مەبەستم ئەوەیە، كە نە لە كۆمەڵگەی كۆمونیستی و نە لە كۆمەڵگەی ئەناركیدا ناتوانرێت تاك ١٠٠%ی بڕی كارەكەی ڕاستەخۆ وەربگرێت، بەڵام دەبێت ئەوەی ھەیە و نییە، بە یەكسانی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتییانە دابەشبكرێت و ھەمووان لێی بەھرەمەندبن، چ كەسانێك كە توانای كاركردنیان ھەیە، چ ئەوانەی كە توانایان نییە.
بەڵام ھاوڕێ گیان، وەك لە سەرەتادا وتم، ھەرچەندە دژایەتی بەستنەوەی ئەو دوو واژەیە بەیەكەوە دەكەم، ئەگەر ئەوەی لە ڕوسیە بەرپاكرا، ئەوە نەبووە، ئەدی دیكتاتۆری بەناو پڕۆلیتاریا چییە و چۆن دەبێت و چۆن پیادەدەكرێت؛ ئەگەر سبەینێ لە عیراقدا ھەلێك لە چەشنی ئەوەی ئۆكتۆبەر ھەڵكەوێت و پارتێكی كۆمونیست لەو چەشنەی كە ماركس و ئەنگلس دەیانخواست، ھەبێت و ھەموو ئەو زەمینە و مەرجانەی كە تۆ بۆ سەركەوتنی شۆڕش و كۆمونیزم بەپێویستی دەزانیت، لەئارادابن، بەڵام پاش سەركەوتنی، خەڵكی بادینان، داوای جیابوونەوە و پەیوەستبوون بە ھەرێمی كوردستانی توركییە یا سوریە بكەن، شیعەكان داوای ئۆتۆنۆمییەك بكەن، كە لە لە سایەیدا بەز ۆرینەی دەنگ خوازیاری میرایەتی ئایینی بن، دانیشتوانی ناوچەی ھەولێر، بە زۆرینەی دەنگ خوازیاری كۆمونە كشتكارییەكان بێت، دانیشتوانی ناوچەی ھۆرامان بە زۆرینەی دەنگ، خوازیاری خوێندن و بەكاربردنی زمانی دایكی خۆیان بن، ئایا وەڵامی پارتی پێشرەو و دیكتاتۆری پڕۆلیتاریا لەسەر ڕەچەتەی ماركس و ئەنگلس، بەچوونی ھاوڕێییانی ماركسیست – كۆمونیستی ئەم سەردەمە، دەبێت چۆن بێت یا چۆن دەبێت ؟
تێبینی، مەبەستم لەم پرسیارە یا پرسیارەكانی پێشووتر، تەنگەتاوكردنی ھیچ ھاوڕێیەك نییە، بەڵكو تەنیا بۆ تێگەییشتنی خۆمە، كە بەداخەوە ھەرچەندی دەكەم و تێدەكۆشم، من جیاوازی لە ڕەچەتەكانی ماركس و لێنین و پاش ئەوانیش نابینم. ھەر بۆیە وەڵام بەو پرسیارانە كۆمەكێكی زۆر بە ڕەخنەگرانی كۆمونیزمی ماركسیستی بەھەموو لك و پۆپەكانیەوە دەكات و ئاسانكاریی تێگەییشتنی ئەوەیان بۆ دەكات، كە دەركی جیاوازییەكە لەسەر زەمینەی كەتوار بكەن. ھەروەھا نامەوێت سووچی درێژبوونەوە و ھاتنەناوەوەی باسی لاوەكی دیكە، بخەمە سەر ھیچ ھاوڕێییەك، بەڵكو بۆ ئەوەی دەگێڕێمەوە، كە مشتومڕەكەی ئێمە لە سەرەوە دەستیپێكرد و ئەگەر لە خوارەوەڕا دەستیپێبكردایە، واتە لە بابەتەكانی قۆناخبەندی مێژوو و ھۆی دروستبوونی چینەكان و پاشان ناچاریی بەرەنگاریی و ئینجا پێداویستی ڕێكخستن و كامە ڕێكخستن و ئەگەری ڕاپەرینەكان و ھۆی تێكشكانیان و شۆڕش و ئینجا سۆشیالیزم و دەوڵەت، كاتێك كە مشتومەكەی ئێمە بازدانێك دەبێت بەسەر ئەو بابەتانەدا، ئیدی بمانەوێت و نەمانەوێت، بابەتەكانی دیكە دێنەپێشەوە و ناكرێت ھیچ یەك لە ئێمە خۆی لە لێدوان لەبارەیانەوە لابدات و ئەگەر كارێكی ئاوا بكەین، تەنیا ناڕۆشنی لەلای خوێنەر دروستدەكات.
ھاوڕێیان، لە كۆتاییدا تەنیا ئەوە ماوە بڵێم، كە مشترومڕ لەمەڕ پرسەكانی سۆشیالیزم، بۆ من ھەوڵێكە بۆ پەیبردن بە لاوازییەكانی تێڕوانینی خۆم لە خوێندەوەی بۆچوون و دیتنی ھاوڕێیانی سۆشیالیستخوازدا، بۆیە ھەم كاتێكی زۆری بۆ تەرخاندەكەن و ھەم بەسوودی دەبینم، بەدڵنیاییەوە لەسەر ئەم بنەمایە، لە مشتومڕی تەندروست و ھاوڕێیانەدا، براوە و دۆراو بوونی نییە، چونكە ئەوە تەنیا لە فەرھەنگی كەسانی ڕامیار و پارتیبازدایە، كە مشتومڕ دەبێتە شەڕەدەنووكی كەڵەبابان و دەبێت یەكێكیان ئەوی دیكەیان بكوژێت یا لە خوێندا بگەوزێنێت. بەداخەوە زۆرجار لەو فەرھەنگە دواكەوتووەدا كەسایەتی خاوەنی بۆچوونی ڕەخنەلێگیراو و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانی دەكەونە بەرھێرشی كینەدۆزانە و تەنانەت لە فەرەھەنگی گروپە چەپە میلیشیاكاندا زۆرجار كاركێشاویەتە گولـلەبارانكردنی یەكدی، خۆشبەختانە ئەمڕۆ ئەمە نەماوە، بەڵام ھێشتاكە لە شێوازی ڕەخنەی نووسراودا، تیرۆری كەسایەتی و دەوروبەری ڕەخنەلێگیراو، پارێزراو نییە.
بۆیە من زۆر دڵخۆشم و بە ئارەزوومەندییەوە بەشداری ئەم مشتومڕانە دەكەم، چونكە ئەم ھاوڕێیانە یا لەبنەڕەتەوە ھەڵگری وەھا فەرھەنگێكی دواكەوتوو نەبوون یا سەردەمانێكی زۆر دوورە پشتیان لەو فەرھەنگە كردووە. سوپاس بۆ بەشداری و ئامادەییتان، بەھیوای یەكگرتنەوە لە مشتومڕێكی دیكەدا، ئەگەر بشكرێت بەشێوەی زنجیرەیی و لەسەر پێشنیاری ھەمووان، ناوبەناو لێرەولەوێ بەردەوام بین. ھەڵبەتە بۆ خوێنەری ھێژا نەوتراو نەمێنێتەوە، من بۆخۆم ئامانجم لەم مشتومرانە، لەنێوبردنی جیاوازی بۆچوون و بیركردنەوە نییە، بەڵكو ئامانجم دەوڵەمەندكردنی جیاوازییەكانە و ھیچ شتێك بەبێ جیاوازی بۆچوون و بیركردنەوە، ناتوانێت بەرەوپیشەوە بڕوات، جیاوازییەكان لەبیركردنەوەدا، زیندوویەتی بە ھزر و فیلۆسۆفی و ژیان بەگشتی، دەبەخشن.
درێژەی ھەیە ….
******************************************************
خوێنەری ھێژا، بۆ خوێندنەوەی بەشەكانی پێشووتر، كرتە لەسەر ئەم بەستەرانە بكە :
بەشی یەكەم : http://wp.me/pu7aS-18f
بەشی دووەم : http://wp.me/pu7aS-18m
بەشی سێیەم : http://wp.me/pu7aS-18E
بەشی چوارەم : http://wp.me/pu7aS-18J
بەشی پێنجەم : http://wp.me/pu7aS-18N
بەشی شەشەم : http://wp.me/su7aS-4397
بەشی حەوتەم : http://wp.me/pu7aS-19a
بەشی ھەشتەم : http://wp.me/pu7aS-19t
بەشی نۆھەم : http://wp.me/pu7aS-19y
بەشی دەھەم: http://wp.me/pu7aS-19D
ئەمە بڵاوبکەرەوە:
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان
بەشی دەھەم
ھەژێن :
” دەوڵەتی نەتەوەیی، ئاڵۆزترین پێکهاتەی سیاسیی بوو کە دەبووایە نەک تەنها پاشماوەکانی دەسەڵاتی فیوداڵی پێڕابماڵێت، بەڵکو دەبووایە وەک شمشێرێکیش بەسەر ئەو چینە نوێیە [ پرۆلیتاریا ]وە ڕایبگرێت کە تازە لە منداڵدانی شێوەی بەرهەمهێنانی سەرمایەداریدا گەشەیکردبوو. ” [تاھیر ساڵح]
لێرەدا زۆر بە سەلیقە و وردەكارییەوە، پێناسەی دەوڵەتی نەتەوەیی یا ھاوچەرخت كردووە و دێوجامەكەیت داماڵاندووە و ھیچ بوارێكت بۆ خۆشباوەڕیی بە دەوڵەت و نەتەوەییبوونی دەوڵەت نەھێشتووەتەوە، بەڵام بەداخەوە من لەم وەڵامانەی دواییتدا ناكۆكیی و دوو بۆچونیی دەبنم، لەوێدا كە ھاوڕێ تاھیری ٢٠١٣ لەتەكماندا دەكەوێتە گفتوگۆ، بەتەواوی دەست بۆ كردنەوەی كرێكوێرەكان دەبەیت، بەڵام لەو ڕستانەدا كە ھانا بۆ ماركس و ئەنگلس دەبەیت، كە لەجیاتی خۆت گفتوگۆمان لەتەكدا بكەن، نەك ھەر دژی خۆت دەوەستیتەوە، بەڵكو خۆت لەبیردەكەیت، كە لە ساڵی ٢٠١٣دا دەژیت و ئەزموونەكان دێوجامەی شۆڕشگێڕبوونی دەوڵەت و پارت و بۆرجوازییان شندڕ وندڕ كردووە. ئەگەر تەنیا ھاوڕێ تاھیری ٢٠١٣ لەم وەڵامانەی دواییدا بدوایە، بەدڵنیاییەوە منیش زۆر ناچار بە وەڵامدانەوەی باسی لاوەكی نەدەبووم و زۆرتر لەسەر چارەسەر و ئەڵتەرناتیڤی دەوڵەت دەوەستام، كە خواست و پرسیاری تۆ و ھاوڕێ فوئاد بوو لە سەرتایی ئەم مشتومڕەدا.
بەڵام لەبەر ناكۆكیبووونی چەمكی شۆڕش و شۆڕشگێریی لە بۆچوونەكاندا، كە لەلای من شۆڕش واتە لەنێوبردنی سەروەری چینایەتی، لەلای تۆ بەپێی ڕستەكانت دەكاتە گۆڕینی سەروەری چینایەتی چینێك بە چینێكی دیكە، بۆیە لە ڕستەكانی دواتردا، كە بۆرجوازی دەكەیتە سۆپەر شۊڕشگێڕ، دیسانەوە، لەتەك ئەو بۆچوونەت، كە ‘ یاسای گەشەكردنی مێژووی مرۆڤایەتی لەدەرەوەی ویست (ئیرادەی) مرۆڤەكان’ دادەنێت، دەكەویتە ناكۆكی و بۆرجوازی بەسەر ئەو یاسایەدا زاڵدەكەیت، واتە دەیكەیتە سەرنشینێكی ڕۆڵدار و بڕیاردەر! دەكرێت من لە مەبەستی تۆ تێنەگەییشتبم، بەڵام بەپێی تێگەییشتنم، بەو سەرەنجامە دەگەم، كە دوو بۆچوونی ناكۆك بە درێژایی وەڵامەكانی ئەم دواییە دێن و دەڕۆن، وەك وتم كاتێك كە خۆت قسەدەكەیت، مرۆڤەكان، مێژوو ئاراستە دەكەن و كاتێك ھاوڕێیان ماركس و ئەنگلس قسەدەكەن، ڕۆڵەكە لە مرۆڤەكان دەستێنیتەوە و بە یاسا سەروو مرۆییەكەی دەبەخشیت. ….
ھاوڕێ، دەبێت بمبەخشیت، كە بڵێم، بەتەواوەتی دوا ڕستەی ئەنجامگیریی “گۆڕانی شێوەی بەرھەمھێنانی سەرمەیداری بۆ شێوە بەرھەمھێنانی كۆمونیستی” تێناگەم یا تێنەگەییتم، چونكە نازانم ھەڵەی داڕشتنی ڕستەكەیە یا دروستی ڕستەكە و دێژەدانەوەیە بە بێڕۆڵی و بێویستی تاك و چینەكان؟
من لەوەدا ھاوبۆچوونتم، كە لەچاو سیستەمی كۆیلایەتی و دەرەبەگایەتی، سیستەمی سەرمایەداری ئاڵۆزترین سیستەمە كە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بەخۆیەوە بینیبێتی، بەڵام ئەو یاسا كوێرانەیە، كامەیە كە لە دەرەوەی دەسەڵات و ویستی چینی بۆرجوازیدا، خۆی بەسەر دەسەڵاتەكەیدا سەپاندووە؟ ئەگەر بگەڕێمەوە سەر پەرەگرافەكانی پێشوو و پرسی یاساكانی گەشەی مێژووی مرۆڤایەتی و گۆڕانی سیستەمەكان، ئەوا جارێكی دیكە دژی ویست و شۆڕشگێڕبوونی بۆرجوازی دەوەستیتەوە و بۆرجوازیش وەك پرۆلیتاریا دەكەیتە ڕۆبۆت و كۆیلەی یاسای كوێرانەی گەشەی مێژوو و ھەموو لێپرسراوەتییەكی مێژوویی لێدەستێنیتەوە و لە قەفەزی تاوانباریی بەرامبەر مرۆڤایەتی ڕزگاری دەكەیت. وەك وتم من ئاوا لەم پەرەگرافە تێدەگەم، ئەگەر ئاوا نییە، تكایە لە درێژەی مشتومڕەكەماندا ڕۆشنی بكەرەوە.
ھەروەھا بێجگە لەوە لە ھەمان پەرەگرافدا، بەپێچەوانەی سەندنەوەی ڕۆڵ و ویست لە بۆرجوازی، بەرھەمھێنانی كۆمونیستی دەكەیتە فەرمانێكی بێچەندوچوون، ئایا ئەو بێچەندوچوونییە (حەتمیەتە) لە كوێوە سەرچاوەدەگرێت؛ لە یاسای كوێرانەی گەشەی مێژوو یا لە ناچاریی شۆڕشی كۆیلانی سەرمایەداری؟ ئەگەر وەڵام، یەكەم بێت، ئەوا ئەمە بۆچوونێكی دیتێرمینیستی گەشەی ئابووریی و ملكەچی تاكەكانە بۆ ئەو گەشەیە و نە بۆرجوازی ڕۆلی لە گۆڕانی سیستەمی دەرەبەگایەتیدا ھەبووە و لە پرۆلیتێرەكانیش دەتوانن ڕۆلیان لە سەرھەڵدانی بەرھەمھێنانی كۆمونیستیدا ھەبێت!
بەڵێ ھاوڕێ تاھیر، دەوڵەت ئەوەیە كە تۆ باسی دەكەیت و زیاتریش، بەڵام جارانیش ھەمان شتبووە و ھەر ناوەڕۆكە چینایەتییەكەیەتی، كە ئەو بوونە ئەختەبوتییەی پێبەخشێوە، خۆ ئەگەر دەوڵەت، ئاوا كە لایەنگرانی پاگەندەی بۆ دەكەن، بێلایەن بووایە، بەدڵنیاییەوە دەبوو شەڕی زۆرێك لەو ھێزانەی بكردایە، كە تۆ ناوتھێناون. لێرەدا زۆر بەجوانی خەڕێكی كڕۆكی دەوڵاتمان بۆدەخەیتەڕوو، ھۆیەكەشی ئەوەیە، كە خۆتی قسەدەكەی، بەڵام كە دەكەویتە ھەوڵی خۆگرێدانەوە بە بەجێماوەكانی نێو پەرتووكەكان، دیسان ناچار دەبیت، ئەو خودای خراپەیە، كە لە لەنێوبردنیدا ڕزگاری مرۆڤایەتی دەبینی، دووبارە زیندووی بكەیتەوە، بە یاسای دۆناودۆن بیكەیتە نێو جەستەیەكی پاكژ و چاكەكاری پێدەسپێریت. ئیدی من لێرەوە لەتەك تۆدا نایێێنم، چونكە من خەڕێك دەبم، كە ئامادەكاریی بۆ كۆمەڵگەی نوێ، لەنێوبەری دەوڵەت بێت، نەك پاش لەنێوبردنی دەوڵەت، ئینجا بۆ پێكھێنانی یەكەكانی كۆمەڵگەی داھاتوو، بكەومەخۆ. بەبۆچوونی من، ھۆكاری ئەوەی كە تۆ یا ھاورێیانی ماركسیست ناچار بە زیندووكردنەوەی گیانی خراپەكاری دەوڵەت لەنێو جەستەیەكی پاكژدا دەبن، ئەوەیە كە تاكە ژێردەستەكان بۆ سەربازبوون لە پارتی پێشرەودا بانگەوازدەكەن و ھەموو ڕۆڵێكیان جەنگكردنە بۆ پلانەكانی پارت و كاتێك كە دەوڵەتە بۆرجوازییەكە دەڕوخێنن، خودی سەربازەكان لە تاكە بۆرجواخوازەكان خراپتر، ھیچ ئامادەییەكیان بۆ كۆمەڵگەی نوێ نییە و بەھەمان كولتوور و ڕاھاتنی جاران، زۆر ئاسایی دەبنەوە ھاوولاتی نادەربەست و ژێردەستی دەوڵەت، وەك وتم كاتێك كە ھیچ ئامادەكاریییەك بۆ كۆمەڵگەی نوێ چ بە پەروەردەی تاكی سۆشیالیست و چ بە ڕۆنانی ڕێكخراوە ئابووریی و كۆمەڵایەتییە سەربەخۆكان و چ بە بەجێخستنی ھەروەزی و خۆبەرێوەبەرایەتی بەكۆمەڵ لەنێو ئەو تاك و گروپانەدا نەكردبێت، نەك مەترسی گەڕانەوەی بۆرجوازی بۆ دەسەڵات چ بە كودەتای سەربازی و چ بە فریودان و وروژاندنی كۆنەپەرستی ئایینی و ..تد، زۆر نزیكە، بەڵكو بێجگە لە قوتكردنەوەی دەوڵەت وەك ڕێكخستنی قوچكەیی و كۆیلەڕاگری دانیشتووان، ھیچ چارەیەكی دیكەت، نابێت.
گرفتەكە لەوەدایە، كە ئێوە ھاورێیانی ماركسیست، بە ھەمان شیمانەی ڕوخاندنی دەوڵەتی بۆرجوازی بەھۆی سەركردژایەتی پارتی پێشڕەو و پاشڕەویی پڕۆلیتێرەكان و دۆشدامان لە دووڕیانی گەڕانەوەی بۆرجوازی یا سازكردنی جەستەی پاكژ بۆ گیانێكی شەڕەنگێزدا دۆشدادەمێنن. ھەر ئەو دۆشدامانەش بوو، كە ئاوای لە بۆلشەڤیكەكان كرد ڕەوایەتی بە سەركوتی ھاوڕێكانی خۆیان بدەن.
ھاوڕێیان، بەداخەوە لەبەرئەوەی كە ھزری ئەناركی لە سەرچاوەی یەكەمەوە لە پەرتووكخانەی كوردیدا بوونی نییە، ھەرچەندە دەزانم ھاوڕێ تاھیر تۆ ھەم فارسی و عەرەبی و ئینگلیزی دەزانیت، بەڵام لەوە ناچێت ئارەزوومەندیت لە خوێندنەوەی بۆچوونە ئەناركییەكان ھەبێت، ئەگینا دڵنیام ئەو بۆچوونەت نەدەبوو، كە ئەناركییەكان بەبێ ڕێگەچارە و ئەڵتەرناتیڤ، خوازیاری لەنێوبردنی دەوڵەت بن. لێرەدا بۆ یەكەم جار ،ناچار دەبم وتەی ھاوڕێیەكی ئەناركی (ئێڕێكۆ مالاتێستا) بھێنمەوە، چونكە قسەی خۆم نییە. مالاتێستا دەڵێت ” ئەگەر ھەر ئەمڕۆ بەبێ ئامادەكاری و ئامادەبوونی ئەڵتەرناتیڤ بۆ ڕێكخستن و دەزگە بۆرجوازییەكان، دەوڵەت، پۆلیس، پۆست، …تد لەنێوبەرین، كارەساتێك ڕوودەدات، چونكە تاكی گۆشەكراو بەم دەزگە و ڕێكخستنانە، توانای دەركی كۆمەڵگەی ئەناركی نییە…… ” . بەڵێ وەك ئەو دەڵێت، پێویستە ھەنگاوی یەكەم، لەنێو ژیانی ڕۆژانەی خەڵكیدا، خەڕێكی ئامادەكردن و جێخستنی ئەڵتەرناتیڤەكان بین، كەی توانیمان ئەوە بكەین، ئەوا بەدڵنیاییەوە پێداویستی دەوڵەت و ڕێكخستنی بۆرجوازی نامێنێت و ڕوخاندنی ھەر زۆر ئاسان دەبێت. ئەمە ھەر ئەو پلەی گەشەكردنەیە، كە ھاورێ تاھیر باسی دەكات، بەڵام وردی ناكاتەوە.
من ناتوانم مل بە كۆیلەتی كرێگرتە نەدەم، ئەگەر ھەرەوزەییە سۆیالیستەكان ھەر ئەمڕۆ ھەلی سەربەخۆبوونم بۆ نەڕەسخێنن، چونكە زینوومانەوە و ناچاریی ژیان، بەرەو چوونەوە سەركاری كۆیلەگەرانە بەڕێمدەكات. من ناتوانم پۆلیس ڕەتبكەمەوە، ئەگەر پێكھاتەیەكی كۆمەڵایەتی جێگەی ئەوی نەگرتبێتەوە و ئاساییشی ھەمووان نەپارێزێت ! ھەر بۆیە بۆ گۆڕینی ئەم سیستەمە قوچكەییە (ھەرەمی/ ھیرارشی)یە، پێویستمان بە ھوشیاربوونەوە و پەروەردەی ئەو تاكانەیە، كە ژیان لە سایەی وەھا سیستەمێكدا بۆیان ئەستەمە. بەڵام كاتێك كە تۆ لە سیستەمی قوچكەیی پارتدا تاكە ناڕازییەكان بەھەمان ڕێكخستنی قوچكەیی چینایەتی ڕێكدەخەیتەوە، ئیدی لۆجیك سەرەنجامی كارەكە بەرەو پێداویستی نۆژەنكردنەوەی دەوڵەت دەتبات. چونكە تەنانەت سەربازەكانی پارتیش پێویستیان بە دەزگەیەكی سەركەوتگەری وەك دەوڵەت ھەیە، ئەگیا وەك دڕندە بەردەبنە گیانی ژێردەستەكانی كۆمەڵگە، ئیدی با ھێزە تێكشكاوەكانی بۆرجوازی لەولاوە بوەستن. من بەتەواوەتی لەوە تێدەگەم و دەركی دەكەم، كە بۆ ئێوە ناتوانن دەركی كۆمەڵگەی ئازاد لە دەرەوەی دیوارەكانی ئەم زیندانەوە بكەن، چونكە سەرەتا دەزگەیەكی قوچكەیی وەك پارت دەكەنە كەڵەگا بەسەر بزووتنەوەی سۆشیالیستییەوە و پاشان بەبێ پەروەردە و جێخستنی ئەڵتەرناتیڤی سۆشیالسیتی لەم كۆمەڵگەدا، دەتانەوێت بە شەورۆژێك بە پلانە ئابووریی و ڕامیارییە زۆرەملێییەكانی پارت، سۆشیالیزم بەرپابكرێت، ھەر بۆیە لەوەھا بارێكدا بەبێ دەوڵەت، نە سەپاندنی پلانەكان مەیسەر دەبێت و نە ڕاگرتنی تاكە بۆرجوازییە حەپەساوەكانی پاش ڕوخانی دەوڵەتی بۆرجوازی ئاسان دەبێت. بەڵام تۆ وەرە لەبری پارت، رێكخراوە ئابووریی و كۆمەڵایەتییەكان لە شوێنی كار (كارخانە و كیڵگە) و خوێندن و فەرمان و نیشتەجێبووندا وەك فێرگە و پەروەردگەی سۆشیالسیتی و ئامرازی خەباتی ڕۆژانە، ھەرەوەزییەكان لە بواری پێشەسازی و كشتكارییدا وەك نموونەی كۆمەڵگەی سۆشیالیستی بكەرە سەنگەری ئازادكردنی تاك لە كاریكرێگرتە، بزانە چۆن سیستەمی چینایەتی سەرمایە لەبەردەم گۆڕانی پەیوەندییەكانی بەرھەمھێنان و ڕێكخستنی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و ھوشیاریی تاكی ئازادیخواز و سۆشیالیستدا دەبیێتە ئەو شتە زیادەیەكی كە كۆمەڵگە وەك كاژێك ناچار بە فریدانی دەبێت و بزانە وێناكردنی كۆمەڵگەی سۆسیالستی پاش نەمانی پێداویستی دەوڵەت و سیستەمی بۆرجوازیی، چەندە ئاسانە و ڕۆنانی زۆر بە ئاسانی لە توانای تاكە ئامادەكانی ئەو كۆمەڵگە نوێیەدا ھەیە و دەبێت!
بەڵێ، تا ئەو كاتەی كە كۆمەڵگە ئەو ئامادەیی پەیدانەكردبێت و تاكەكان بەو جۆرە خۆیان پەروەردە نەكردبێت، ھەم سۆشیالیزم خەیاڵپڵاوییە و ھەم بوون و مانەوەی دەزگە بۆرجوازییەكان پێویستییەكی ناچاریی كۆمەڵگە دەبێت. بەبۆچوونی من، تا ئەو كاتەی كە ئەو ئامادەییە بۆ كۆمەڵگەی سۆشیالیستی نەبووبێتە ھەڕەشەی لەنێوبردن و ناپێویستكردنی سیستەمی سەرمایەداری، ڕێكخستنی بۆرجوازی لە ڕێكخستنی پارتی پێشرەوی كۆمونیستەكان بۆ كۆمەڵگە پێویستتر و ناچارییترە، بەڵام وەك سوشیالیستێك ئەگەرچی ھێشتاكە ئەو ئامادەییە لە قۆناخی كۆرپەلەیی خۆیدایە و لێرەو لەوێ لە ئەوروپا و ئەمەریكا و ئوسترالیا ھەرەوەزییەكان و ڕێكخراوە سەربەخۆكان وەك سەرەتایەك سەریانھەڵداوە و ھێشتا لە قوناخی ئاڵوگۊری بنەڕەتیدا نین، بەڵام بۆ تەنیا ساتێكیش نابێت لە دژایەتی دەزگە سەركوتگەرەكانی بۆرجوازی (ئەختەبوتەكەی دەوڵەت) بوەستین، ئەگەرچی ھێشتاكە لە نائامادەیی ژێردەستاندا بۆ لەنێوبردنیان، پێویست دێنەبەرچاو.
ھاوڕێ گیان، لەبەرئەوەی كە وەڵامەكان لەوە زیاتر درێژنەبنەوە، ناچارم خۆم لە وردەكاریی لەمەڕ كۆمونەی پاریس لابدەم و تەنیا ئەوەندە بڵێم، كۆمونەی پاریس ڕاپەڕیننێك بوو، كە نەھامەتی جەنگ و شكستی ھێزەكانی فەرەنسە لە بەبارمبەر پروسەكاندا زەمینەیان ڕەخساند، ھەروەك ڕاپەڕینی ئۆكتۆبەر و ئازاری ١٩٩١ی لای خۆمان بەرەنجامی شكستی جەنگبوون، دەزانم لە خوێندنەوەی ئەم ڕستانەدا، تا من ئەم ڕستەیەی دوایی بۆ زیاددەكەم، زۆر ھاورێ پەرێشان و دڵتەنگ دەبن، بەڵێ تەنیا ڕاپەڕینێك بوو وەك بەرەنجامی شكستی جەنگ، ھیچ ئامادەكارییەكی بۆ بنیاتنانی سۆشیالیزم نەبوو، جەماوەری ڕاپەڕیو وەك لە ھەموو ڕاپەڕینەكانی دیكەدا دوای قەرەباڵخی و زاڵی دەنگەكان كەوتن، كە لەو كاتەدا سۆشیالیستەكان (ماركسیستەكان، بلانكیستەكان، ئەناركیستەكان و زۆرێكی دیكە ھەرە دیارترینیان بوون) دەنگی زاڵ و ھزری باوی كۆمەڵگە بوون و پاریس پەناگەی سۆشیالیستەكانی دونیا بوو، ھەروەك لە ڕاپەڕینی ١٩١٧دا زۆرینە دوای دەنگی زاڵكراوی بۆلشەڤیكەكان، لە ١٩٧٩ی ئێراندا زۆرینە دوای دەنگی زاڵكراوی ئیسلامییەكان و لە ئازاری ١٩٩١دا دوای دەنگی زاڵی ناسیونالیستەكان كەوت، ھەر ئاواش لە كۆمونەدا زۆرینە دوای سۆشیالیستەكان كەوت، بەڵام بەداخەوە لەبەر دوو ھۆ؛ یەكەم، نەبوونی ئامادەیی سۆشیالیستی بۆ وەڵانانی سەروەری و تەریكەوتنەوەی ڕاپەڕینەكە لە پاریس و نەبوونی پشتیوانی، دووەم ئاگربەستی پروسەكان بۆ خۆسازدانەوەی لەشكری تێكشكاوی فەرەنسە بۆ سەركوتی كۆمونەی شۆڕشگێڕ، كە بۆی ھەبوو لە درێژەكێشان و مانەوەیدا، ڕاپەڕین ھەموو ئەوروپا بگرێتەوە و ئاگر لە سەراپای بوونی بورجوازی لە ئوروپا بەربدات. بەداخەوە ڕاپەڕین تێكشكاو و زۆرینەی جەماوەری ڕاپەڕیو تێداچوو. بەڵام ئەگەر بھاتایە ھەلی بەردەوامی ھەبووایە و لەسەر مۆدێلەكەی بلانكییەكان بۆ سۆشیالیزم دەوڵەتیان دروستبكردایە، ئەوا شەڕەفی سەركوتگەرییەكانی پاش ١٩١٨ی بۆلشەڤیكەكان بەوان [بلانكییەكان] دەبڕا. لێرەوەیە كە تێزەكانی ماركس بۆ دەوڵەتیكردنی سۆشیالیزم سەرچاوەیان بۆ سۆشیالیزمی بلانكییەكان دەگەڕێتەوە و ھەر ئەوەش بوو، كە لێنین و ترۆتسكی و ستالین و بۆلشەڤیكەكان لە ڕوسیەی پاش ١٩١٧ بە ئاگر و ئاسنباران پیادەیانكرد و ئەوەش سەرەنجامەكەی بوو، كە دیتمان و بۆ ئێمەش تەنیا خەم و شكست و ئەفسوسخواردنی بەجێھێشت!
ئینجا ھاوڕێ گیان، وەك تۆ دەوڵەتبوونی سۆشیالیزمت كردووەتە ناچاریی بۆ داھاتووش، من بۆ خۆم ئەگەر ھیچ ڕێگەیەكی دیكەم نەبێت و ناچاربم بە ژیان لەو دەوڵەتەدا، وەك ئەوەی تۆ زۆر بەدڵنییاوە دەڵێت سەرەنجامی ھەموو ھەوڵەكان ھەر دوڵەتیبوون دەبێت، ئەوا ھەر لە ئێستاوە من واز لە خەباتكردن بۆ شتێك كە بە ناچاریی سەرەنجامەكەی ھەر دەوڵەت و سەروەری ھەندێك بەسەر ھەندێكیدا بێت، دەھێنم و لەبەرامبەر ئەو ناچارییەدا، ئازادییە ڕواڵەتی و سكبرسیبوونەكەی سەرمایەداریم لە سكتێربوونە زیندانییەكەی ئەو سۆشیالیزمە دەوڵەتییە پێباشترە، چونكە وەھا سۆشیالیزمێك [تكایە ئەمەم بە سووكایەتیپێكردن لێوەرمەگرە، چونكە فەرماندانەكەی تۆ بە مێژوو، بە وەھا دەربڕێنێك ناچارم دەكات] تەنیا بە (گاوداری و جوجەسازی) دەبینم، كە ئاژەڵ و پەلەوەرەكان لەلایەن خاوەن و سەرپەرشتكارەكەیانەوە، مشەبوونی خواردنیان، بە مەرجی لەدەستدانی ئازادی بۆ دابیندەكرێت !
لێرەدا دیسان ناچارم بگەڕێمەوە سەر “یاسای كویرانەی دەرەوەی ویستی مرۆڤەكان” كە تۆ بە پاڵنەری گەشە و گۆڕانی مێژوویی دادەنێیت، كە بەو سەرەنجامەی گەیاندووی، دەوڵەتیبوونی سۆشیالیزم لە دەرەوەی ویستی مرۆڤەكانەوەیە و دەبێت ملی پێبدرێت، ئەگینا ڕۆنانی سۆشیالیزم ئەستەمدەبێت. كەواتە خودی سەرمایەداریش وەھا سەرەنجامێكی ناچارییە و ئەو یاسا كوێرانەیەی سەرووی ئێمە سەپاندوویەتی و دەبێت ملی پێبدەین و ئیدی بۆچی لە دژی خەبات بكەین و لەنێوبردنی دەوڵەتی بۆرجوازی لەپێناو چی و چ سوودێكی ھەیە؟ ئایا ناكرێت ھەر بەپێی ئەو یاسا كوێرانە سەروو مرۆییە، دەوڵەتی بۆرجوازی خۆی بگۆڕێت بە دەوڵەتێك كە تۆ پاشگری سۆشیالیستبوونی بۆ زیاددەكەیت؟ خۆت دەزانیت من ھەم خوازیاری ڕوخانی دەوڵەتی بۆرجوازیم و بەبێ ئەوە گەییشتن بە كۆمەڵگەی سۆشیالیستی بە خەیاڵ دەزانم، ھەم دژی دەوڵەتیكردنی سۆشیالیزمم، لەبەرئەوەی كە دەكاتەوە سیستەم و پێكھاتەی چینایەتی و سەركوتگەر؛ ئایا ئەو بۆچوونەی تۆ كە گەشەی مێژووی مرۆڤایەتی لە دەرەوەی ویستی كەسەكانەوە دادەنێیت و ھەرواش بەناچاری دەوڵەت بەسەر سۆشیالیزمدا دەسەپێنێت و پێماندەلێت، ھەرچی بكەین و بكۆشین، سەرەنجام دەبێت دەوڵەتمان ھەبێت، ئایا گۆڕانی بەرەبەرەی دەوڵەتی بۆرجوازی لە ڕوانگەی سۆشیالدێمۆكراتەكانەوە بەرەو دەوڵەتی سۆشیالیستی، كەتوارییتر و ئاوەزپەسندتر نییە، لەچاو ئەوەی كە دەوڵەتی سۆشیالیستی خۆبەخۆ بپووكێتەوە ؟
منیش ھاوبۆچوونتم، ئەگەر كۆمونەی پاریسی ١٨٧١ و ئۆكتۆبەری ١٩١٧ بە ھەمان ساتی مێژوویی و بەھەمان ئامادەیی تاكەكان و لە كەشی تێكشكانی جەنگدا دووبارەببنەوە، بەدڵنیاییەوە ئەم جارە بەتەنیا وەك تراجیدیا دووبارە نابنەوە، بەڵكو گاڵتەجارانەتریش دەبن. بۆیە ئەگەر ئەو بۆچوونەی تۆ “دووبارەبوونەوەی کۆمۆنەی پاریسێکی دیکە لە هەرشوێنێکی دنیادا، بە ناچاری هەمان تایبەتمەندی [ دەوڵەت بوون و دیکتاتۆری پرۆلیتاریا بوون] لەخۆی دەگرێت. تۆ هەر ناوێکی دیکەی لێبنێیت، لە ڕووی کارکردەوە هەمان شتە. ڕێگای دووەم بۆ گواستنەوە لە قۆناغی سەرمایەدارییەوە بۆ قۆناغی کۆمۆنیزم، جگە لە [دەوڵەتی پرۆلیتاریا ؛ یان دیکتاتۆری پرۆلیتاریا]بوونی نییە” دروست و ناچاریی بێت، ئەوا بۆ مرۆڤایەتی، تێزەكەی سۆشیالدێمۆكراتی ئاوەزگیرانتر و كەم كارەساتبارتر دەبێت. لەبارەی ڕێگەی دووەم یا ئەڵتەرناتیڤی ئەناركییەكان لە ڕوانگەی منەوە [چونكە نازانم چەند ئەناركیست ئەم ڕوانگەیەی من پەسەنددەكەن] لەسەرەوە لەسەری دوام و لەو بروایەشدا نیم تەنیا دوو ڕێگە ھەبن، چونكە دەكرێت ھەم ڕێگەچارەكەی تۆ و ھەم ئەوەی منیش ھەڵەبێت و ڕێگەچارەی سێیەم و چوارەم و پێنجەم و شەشەمیش ھەبن. تاكو ئێستا مێژووی ڕووداوەكان و ئەزموونەكان ھەڵەبوونی ڕیگەچارەی ھاوڕێیانی ماركسیستی سەلماندووە، ڕێگەچارەی ئەناركییەكانیش لە ھەنگاوناندایە بۆ خۆئامادەكردن و تاقیكردنەوە [ھەرچەندە خاوەنی چەند ئەزموومنی درەخشانە و وەك وتم ئەزموونی ئەناركییەكان لەنێوخۆرا كڕمۆڵنەبوون و نەپوكانەوە، بەڵكو بەھێزی سەربازیی تێكشكێندران، بۆیە تەنیا جوانییەكانمان دیتوون و نازانین چەندە سەركەوتوو دەبن، ئەگەر ھەلی پیادەكردنیان ھەبێت و لە ڕووی سەربازییەوە بتوانن بەرەنگاری ھێرشی دەرەكی دەوڵەتانی بۆرجوازی بكەن]، بەڵام وەك وتم سەركەوتنی ئەڵتەرناتیڤی ئەناركییەكان، بە ئامادەیی ھۆشی و كردەیی تاكە ئازادیخوازەكانەوە پەیوەستە و بەبێ ئەوە، دەبێتە پلانێكی خۆشخەیاڵانە و بەس.
بەڵام ھاوڕێ گیان، لەبیرت نەچێت، كۆمونەی پاریس ئەوەندەی لەژێر كارایی ھزری ئەناركییەكاندا بوو، ئەوەندە لەژێر كارایی ھزری ماركسیستەكاندا نەبوو، ڕێكخستنی سۆڤیەتی یا كۆمونەیی پێش كۆمونە پێشنیاری ئەناركییەكان بوو لە نێونەتوەیی یەكەمدا، پیادەكردنیشی لە ڕاپەڕینی كۆمونەدا لەژێر ئەو كاراییەدا بوو، ھەروەھا بۆلشەڤیكەكان وەك بەڵگەنامەكانی خۆیان نیشانیدەدەن، بەناچاری دروشمی ھەموو دەسەڵات بۆ سۆڤیەتەكانیان بەرزكردەوە. لەتەك ئەوەشدا پێموانییە، كە دەبێت كۆمونە وەك خەلافەتی یەكەمی ئیسلامی لە مەكە و مەدینەدا بگەرێینەوە سەری، ھەرچەندە كۆمونەی پاریس یەكەمین بەرگرتنی ھەوڵی ئەناركییەكان دەژمێردرێت، بەڵام لەچاو ھوشیاریی ئەمڕۆی تاكە سۆشیالیستە ئازادیخوازەكان، زۆر سەرنجراكێش نییە و ئەگەر بەو ھەڕەمەكییەی ئەوسا بەتەمابین، كۆمەڵگەی سۆشیالیستی بنیاتبنێین، ئەوا خاكبەسەر سۆشیالیزم. دەكرێت لە لایەنە پۆزەتیڤەكانیدا وەك ئەزموونگیری بگەڕێینەوە سەر كۆمونەی پاریس وەك یەكەمین ڕاپەڕینی پرۆلیتێری، بەڵام بۆ ئەمڕۆی سەردەمی جەنجاڵی تەكنۆلۆجیا و ئەنكەبوتی دەوڵەت و جیھانیبوونی بازار و گوندبوونی جیھان لە تۆڕێكی ئینتەرنێتییدا، لەو بڕوایەدانیم، كە زۆر كۆمەكگەربێت.
ھاوڕێ گیان، بەداخەوە پاش ئەوەی كە وەك ھاوڕێ تاھیری ٢٠١٣ ناوبەناو لێكدانەوەی دروست بۆ دەوڵەت و دڕندەیی و جیھانگری سیستەمی سەرمایەداری دەكەیت، بەڵام زوو زوو دەگەرێتەوە سەر ئەوەی كە ماركس و ئەنگلس ١٤٢ ساڵ لەمەربەر چیانگوتووە. ئەمە مشتومڕەكە بەملاو و بەولادا دەبات و منیش ناچار بە درێژدادڕیی بێزاركەر دەكات، بروابكە ھەر ئێستا كە ئەم ڕستانە دەنووسم، خۆم لە ناچاریی دووبارەكردنەوەی ھەندێك شت بێزاربووم، ئینجا قوڕبەسەر خوێنەری ئازیز، كە ئەم ڕستانەی من دەخوێنێتەوە. بەڵام وەك وتم، ناتوانم خۆم لە وەڵامدانەوەیان لابدەم، چونكە قسەكردن و وەڵامدانەیان ھەم بە ھەندوەرگرتنی بۆچوونەكانی تۆیە و ھەم بەدڵنییاوە بێسوود نابێت و بەلایەنی كەمەوە، وەڵام و ئەرگومێنتێكی باشتر لەلای تۆدا بەرامبەر من دەئافرینێت. بەڵام داواكارییەكی ھاوڕێیانەم لە تۆ و ھاوڕێیانی دیكەی ماركسیست ھەیە، كە بۆ ئەوەی مشتومڕەكە بابەتی لاوەكی لێنەبێتە و بابەتەلاوەكییەكان نەبنە بابەتی سەرەكی و بابەتە سەرەكییە دەوڵەت لەبیرنەچێتەوە، ھەوڵبدەن بۆچوونی خۆتان بكەنە وەڵام نەك ھێنانەوەی بۆچوونی ماركس و ئەنگڵس و دیگەران… وەك وتم تەنیا بە خاتری درێژنەبوونەوە و بەملا و بەولادا نەچوونی بابەتەكە و بەس، ئەگینا زۆرم پێخۆش دەبێت، ئەگەر ھاوڕێیانی ماركسیست نووسینەكان ماركس و ئەنگلس وەبگێڕن، بۆئەوەی ئێمەش ھەلی خوێنەوەیانمان بۆ بڕەخسێت.
درێژەی ھەیە ….
خوێنەری ھێژا، بۆ خوێندنەوەی بەشەكانی پێشووتر، كرتە لەسەر ئەم بەستەرانە بكە :
بەشی یەكەم : http://wp.me/pu7aS-18f
بەشی دووەم : http://wp.me/pu7aS-18m
بەشی سێیەم : http://wp.me/pu7aS-18E
بەشی چوارەم : http://wp.me/pu7aS-18J
بەشی پێنجەم : http://wp.me/pu7aS-18N
بەشی شەشەم : http://wp.me/su7aS-4397
بەشی حەوتەم : http://wp.me/pu7aS-19a
بەشی ھەشتەم : http://wp.me/pu7aS-19t
بەشی نۆھەم : http://wp.me/pu7aS-19y
ئەمە بڵاوبکەرەوە:
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان / بەشی نۆھەم
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان
بەشی نۆھەم
ھەژێن :
ھاوڕێ تاھیر، ئەوەی كە لەنێوچوونی سەرمایەداری لە گرەوی شۆڕشێكی كۆمەڵایەتییدایە، منیش ھەمان بۊچوونی تۆم ھەیە، بەڵام ناتوانم ناوی كۆمونیستبوون لەسەر ئەو شۆڕشە كۆمەڵایەتییە دابنێم، لەبەرئەوەی كۆمونیستبوون لەتەك ناو و ڕابوردووی پارتە كۆمونیستەكان و دەوڵەتە بەناو كۆمونیستەكان، ھاوتا و ھاوواتابووە، ھەر لەبەرئەوە من شۆڕشی سۆشیالیستی، كە خاڵی ھاوبەشی نێوان ئەناركیستەكان و ماركسیستەكانە بەكاردەبەم. ئەو لێكدانەوەیە بۆ بەسەرەنجامگەییشتنی ململانێكە و خاڵی تەقینەوەی ناكۆكییە چارەسەرھەڵنەگرەكان، بەدروست دەبینم، بەڵام ھیچ پێشمەرجێكی تەكنۆلۆجی و پەسەرەندنی ئابووریی و ڕێكخستنێكی ڕامیاریی بە پێویست نازانم و تەنیا بە خاڵی دووەمەوە گرێیدەدەمەوە، كە ھوشیاریی و ئامادەیی و ناچاریی پرۆلێتێرەكانە بۆ ڕزگاربوون لە نەھامەتییەكانی سەرمایەداری و خۆڕزگاركردن لە ژێردەستەیی سەروەریی كەسانی دیكە. وەك پێشتر وتم ئەمە لە ھەموو سەردەمەكاندا ئەگەری دەبوو، ئەگەر ھوشیاریی شۆڕشگێڕانە بۆ ڕەتكردنەوەی سەروەریی لەئارادابووایە. ھەڵبەتە ھوشیاریی لەخۆیەوە نایێتەبوون و بەرھەمی بەرەو لوتكەكشانی ململانێكەیە، كە بەپێی ئەزموونگیریی لە شكستەكان، شۆڕشگێرەكان [لێرەدا مەبەست لە دەستەیەكی ڕامیارپیشە یا ئاراستەەیەكی دیاڕێكراوی نێو بزووتنەوەی سۆشیالیستی نییە، بەڵكو مەبەست ھەموو كەسێكە كە ژیان لە سایەی سەروەریی كەسانی دیكەدا بە كۆیلەتی دەزانێت و خوازیاری یەكسانی بەرھرەمەندی لە تواناییە ئابوورییەكان و دادوەریی كۆمەڵایەتییە] بە پلەیەكی باڵاتر لە ھوشیاریی شۆڕشگێرانە دەگەن.
بەڵام بەداخەوە، وەك پێشتر وتم، ھەم ماركس و ئەنگڵس، ھەم پاشڕەوانیان، لەبەرئەوەی كە پرۆسێسی شۆڕش و ڕۆنانی كۆمەڵگەی سۆشیالیستی یا داھاتوو بە دوای ڕوخانی سەرمایەداری دەبەستنەوە و بەپێچەوانەی ئەوەی كە تۆ لە پەرەگرافەكانی پێشووتردا بە یاسای گۆڕان و گەشەی مێژووی مرۆڤایەتی ناوی دەبەیت، ھەروەك تۆ، دان بەوەدا دەنێن، كە ڕەتگەرەوەی سیستەمەكانی پێشتر (كۆیلایەتی و دەرەبەگایەتی) لە مناڵدانی ھەمان سیستەمەوە سەرھەڵدەدەن و لەڕووی بنەمای ئابووریی و پەیوەندی بەرھەمھێنان و گۆڕانی كۆمەڵایەتی و ئامادەیی ھوشیاریی شۆڕشگیرانەوە گەشەدەكەن، بەڵام كاتێك كە دەگەنە سەر چۆنیەتی لەنێوبردنی سەرمایەداری و ڕۆنانی كۆمەڵگەی سۆشیالیستی، یاساكانی گەشەكردن و ڕەتكردنەوەی سەرەتا، ڕەتدەكەنەوە، ھەر بۆیە سەرەتا بۆ ڕوخاندنی سەرمایەداری دەستەوداوێنی پارتی پێشڕەو و دواتر بۆ بەرگرتن بە گەڕانەوەی سیستەمی ڕوخاو، ناچار بە دروستكردنەوەی دەوڵەت دەبن و لەبەرئەوەی كە ناتوانن نكۊڵی لە كڕۆكی دیكتاتۆریی دەوڵەت بكەن، بۆیە دێن و پڕۆلیتاریا دەكەنە پاشگری دیكتاتۆری دەوڵەتەكە . بەڵام ئیدی لێرەوە دەستەوداوێنی خەیاڵبافی دەبنەوە و تا مردنی خۆشیان و پاشڕەوانیان نەیانتوانی مەتەلی خۆبەخۆپووكانەوەی دەوڵەتەكە شیبكەنەوە و وەك تەوقێك كردیانە ملی پڕۆلیتاریا و بوو بە ئامرازێك بۆ ڕامكاربازی ڕامیارپێشەكان.
لەبەرئەوەی پێشتر وتارێكم لەژێر سەردێری (کێ دیکتاتۆره، پارت یا پرۆلیتاریا؟)دا نوویسوە، بۆیە لێرەدا زۆر لەسەر ئەم بابەتە ناوەستم، تەنیا دەپرسم ئەگەر شۆڕشی پڕۆلیتاریا بۆ لەنێوبردنی دژەكەی واتە بۆرجوازییە، ئەدی خۆی وەك چینێك پاش لەنێوبردنی دژەكەی، چۆن دەمێنێتەوە؟ ئایا بەبێ بوونی بۆرجوازی پرۆلیتاریا وەك چینێكی كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگەی چینایەتی دەتوانێت بوونی ھەبێت؟ ئەگەر وەڵام ئەریێیە، كەواتە ئەو كات ھێشتا سەرمایەداری ماوە، كە ئەویش مابێت، ئیدی قسەكردن لە سەركەوتنی شۆڕش، بێواتایە! ئەگەر بۆرجوازی وەك چینی سەروەر نەمابێت، وەك پێشتریش وتمان، دەبێت زەمینەی مانەوە و پەیوەندییەكانی بەرھەمھێنانی بۆرجوازی تێكشكابن. كاتێك كە تێكشكانێكی ئاواش لە پرۆسێسێكی مێژووكردی شۆڕشگێرانەدا ڕوویدابێت، گەڕانەوەی ئەستەمە، ھەروەك گەڕانەوەی سیستەم و سەروەریی كۆیلایەتی و دەرەبەگایەتی نەیتوانی بگەڕێتەوە، ئەوەش لەبەر تێداچوونی ئامادەیی ڕاپەڕیوان بۆ مانەوە و ملدان بە سەروەریی داراكان. كاتێك ئامادەییەكی ئاوا بۆ گێڕانەوەی سەرمایەداری لەنێو ژێردەستانی كۆمەڵگەدا مابێت، كەواتە قسەكردن لە سەركەوتنی شۆڕشی كۆمەڵایەتی و یەكلاكردنەوەی ململانێی چینایەتی بەلای سۆشیالیزمدا، لە ھەراوھوریای ڕامیارپپشەكان بەولاوەتر نابێت!
بەڵێ ھاوڕێ، من دەرك و تێگەییشتنم لەوە زیاتر بوارم نادات، بڕوا بە خۆم بھێنم، كە ئەوەی لە ڕوسیە ڕوویدا، شكستی تیئۆری دەوڵەتە بەناو پڕۆلیتێرەكەی ماركس و ئەنگلس نەبووبێت و لەو بڕوایەشدام، ئەگەر لەجێی لێنین و ھاوڕێكانی، ماركس و ئەنگلس و ھەژێن و تاھیر و زاھیر و فوئاد و ..تد بوونایە، لەوان باشترمان جێبەجێنەدەكرد. بەپێچەوانەوە، من لە شكستی ئەو تیئۆرییەدا سەركۆنەی لێنین ناكەم، ھەروا كە لە دادگەییكردنەكانی سەردەمی (ستالین)دا لەبری سەركۆنەی ستالین، بۆ یەكەمین پاكتاو یا پاڵافتەكردنی ڕیزەكانی پارت لەیەكەمین كۆنگرەی پاش ١٩١٧ لەسەر دەستی لینین دەگرێمەوە، ھەروا شكستی ئەو تیئۆرییەش بۆ ھەڵەتێگەیشتینی (ماركس و ئەنگلس)ی دەگێڕنمەوە، كە بەداخەوە لە كاتی نێونەتەوەیی یەكەمدا چەپلە و پیداھەڵدانی پاشڕەوانیان، بواری پێداچوونەوە و پاشگەزبوونەوەیان لەو ھەڵە مێژووییە، كردە نەنگێك و ئەو دوو ھاوڕێیە نەیانتوانی بچنە ژێری.
بەپێچەوانەوەی ڕەخنەی گشت ھاوڕێ ماركسیستەكانەوە لە كۆمونەی پاریس، یەكەم ھۆكاری شكستخواردنی نەبوونیی پارتی پێشڕەو نەبوو و ھەروەھا بەرێوەربردن لەوێدا بەرەو دەوڵەتییبوون نەچوو، بەڵكو بەڕێوەبردنی كۆمونەیی (سۆڤیەتی) بوو؛ كە شانازی بۆلشەڤیزم بۆ ئەوە دەگێڕنەوە، ئەوەی لە كۆمونەدا نەتوانرا دەستی بۆ ببرێت، ئەوان ئەنجامیانداوە؛ واتە پارت و دەوڵەت، ئەوەی لە ئۆكتۆبەردا پێیھەستان. بە بۆچوونی من سەرەنجامگیریی ماركس لە كۆمونە و ڕێكخستنی كۆمونەیی، گەورەترین ھەڵەی مێژوویی بوو، كە بەسەریدا تێپەڕی. ھۆكاری ئەوەش، بۆ كارایی بلانكییەكان لەسەر ماركس و ئەنگلس لەمەڕ شۆڕش و دەوڵەت و سۆشیالیزم دەگەڕێتەوە، ئەوەی كە لێنین لە پارتی پۆلایین و دواتر لە دەوڵەتدا گەشەی پێدەدا و مەنسووری حیكمەت لە پرسی “دەسەڵاتی ڕامیاریی و كۆمەڵگە”دا بە لوتكەی دەگەیێنێت و بلانكیزم دەھێنتەوە نێو سەردەمی ئێمە.
لە درێژەی وەڵامەكانی ھاوڕێ تاھیردا ئاوا ھاتووە ” بۆچی شۆڕشی کۆمۆنیستی پرۆلیتاریا دەبێت قۆناغ بەندی بکرێت؟ پێویستی، دەوڵەت و دیکتاتۆری پرۆلیتاریا لە ڕوانگەی شۆڕشی کۆمۆنیستییەوە چییە؟ ئایا ئەوەی کە لە سۆڤییەتدا بەڕابەرایەتی مەنشەفییەکان و بۆڵشەفییەکان ڕوویدا شۆڕشی کۆمۆنیستی پرۆلیتاریا بوو بەو چەمکەی کە مارکس و ئەنگڵس لە نووسراوەکانی خۆیاندا هێناویانەتەکایەوە؟ ………“
بەداخەوە ھاوڕێ، دەبێت ئەوە بڵیـم، كە لەم سەرنجانەی دواییتدا، بەخۆشت باسەكەت فراوانتركردووەتەوە، بۆیە منیش ناچارم و بەناچاری دەبێت قسە لەسەر گەشەی ئابووریی و كۆمەڵایەتی بكەم. بەڵێ منیش لەوەدا كە گۆڕانە ئابووریی و كۆمەڵایەتییەكان بە ڕاستەھیڵ و بە شێوەی یەكسان و لەدوای لاوازبوونی شێوەیەك لە بەرھەمھێنان، یەكسەرە كۆتایی پێنەھاتووە و شێوەیەكی دیكە لە سنووری كۆتایی ئەودا دەستیپێنەكردووە، بەڵكو ھەمیشە پرۆسێسێكی بەیەكداچوو بووە و ھەرواش دەبێت، چونكە گۆڕانی ئەوان وەك ڕوخاندنی خانوویەكی كۆن و ڕۆنانی خانوویەكی نوێ نییە، كە ڕۆنانی نوێیەكە لە خاڵی كۆتایی پرۆسێسی ڕوخانی كۆنەكەوە دەستپێبكات، نەخێر بە پێچەوانەوە، لەسەردەمی كۆیلایەتیدا زەمیندارە ئازادەكان ھەبوون، كە بە ھاوڵاتی ئازاد یا ئازادەكان ناوبراون، ھەروەك چۆن لە سەردەمی دەرەبەگایەتی و سەرمایەداریشدا بەتایبەت لە ئەمەڕێكا، لە كێڵگەكاندا كۆیلە ڕەشپێشتەكان ھەبوون و كاریاندەكرد.
دیسانەوە بەبۆچوونی من و لە ڕوانگەی ئەناركیزمێكەوە، كە من پاگەندەی دەكەم [چونكە لەوانەیە ئەناركیستانێك ھەبن، دژی ئەم بۆچوونەی من بن]، ئەمە یەكێكی دیكەیە لە جیاوازییە بنەڕەتییەكانی تێڕوانینی ئەناركیستی و ماركسیستی، كە ھاوڕێیانی ماركسیست، ھەموو گۆڕانێك و ھەموو ھەنگاونانێك بۆ لاوازكردن و بنكۆڵكردن لە سیستەمی سەرمایەداریدا بۆ پاش سەركەوتنی ڕاپەڕینی سۆشیالیستی ئەوەی ئەوان بە شۆڕش ناوی دەبەن، ھەڵدەگرن، واتە ئەو كاتەی كە پارتی پێشڕەو دیكتاتۆریی خۆی بەناوی پرۆلیتاریاوە ڕادەگەیێنێت و لەوێوە وەك ڕوخاندن و ڕۆنانی خانووەكە، دەست بە ڕۆنانی ژێرخانی ئابووریی و سەرخانی ڕامیاریی دەوڵەتیی بەناوی سۆشیالیزمەوە دەكەن و ئیدی ئەوی بەھەر بۆچوون و ئەڵتەرناتیڤێكەوە دژی یا لەتەك بڕیارەكان ناكۆك بوو، ئەوا مادامەكی لەتەك نەخشە و بڕیاری پارتدا ناكۆكە، ئۆتۆماتیكی دەبێتە دوژمنی كۆمونیزم و پڕۆلیتاریا.
بەڵام بەپێچەوانەوە، ئەناركییەكان [لایەنیكەم من] ھەم لەبەرئەوە دەوڵەتبوونی سۆشیالیزم ڕەتدەكەنەوە و ھەم لەبەرئەوەی كە لەو بڕوایەدان، سۆشیالیزم وەك ئەلتەرناتیڤی ئابووریی و كۆمەڵایەتی لە منداڵدانی سیستەمی سەرمایەداریدا دەبێتە ئەڵتەرناتیڤ و بەشێك لە كولتووری تاكی چەوساوە، ھەڵبەتە لەوێوە كە تاكە ھوشیارەكان بەكردەوە، لە ژیان و خەباتی ڕۆژانەدا، ھەم ڕێكخراوە جەماوەرییە پڕۆلیتێرییە سەربەخۆكان دەكەنە فێرگەی پەروەردەی تاكی كۆمەڵگەی نوێ و ھەم ھەرەوەزییە ئابووریی و كۆمەڵایەتییەكان دەكەنە شێوازی ڕێكخستنی سەربەخۆی ناكۆك بە سیستەمی زاڵ؛ لەم بارەوە پێویست نییە بگەڕێمەوە سەر ئەزموونەكانی ئۆكرانیا و ئیسپانیا و ئیتالیا، بەڵكو ئەوەندە بەسە سەرنجی داگیركردنی كارخانەكان لە ئەرژەنتین لە سەرەتای ھەزارەی سێیەمەوە و بەڕێوەبردنیان لەلایەن خۆبەڕێوەبەرایەتی بە كۆمەڵی كرێكارانەوە، كە ئەم ڕۆژانە لە یۆنان و میسر و ئیسپانیا ھەوڵی بۆ دراوە و دەدرێت و تەنانەت لە ئیسپانیا ھاوڕێیانی كۆمونیست [كۆمونیستی نا حزبی و نا لینینی] لەم ھەوڵەدا بەشدارییان ھەیە و لە شارەوانی ناوچەیەكدا وێرای داڕمانی ئابووری ئەو وڵاتە و بێكاری و نەبوونی لەڕادەبەدەر، لە كۆمونەكەی ئەواندا، بەپێی دانپێدانانی ماسمیدیا، كە وەك پەڕجووی ئابووری ناوی دەبەن، كە ھەم ئابوورییان ڕوو لە گەشەیە و ھەم بێكارییان نییە و ھەم لە ئاشتی و ئارامیدا دەژین و ھەم كۆمەكی دەوروبەریشتیان دەكەن و ھەم تێروتەسەلن.
بەڵێ، لەبەر ئەو دوو ھۆیە، واتە ناھاوئاستبوونی گۆڕانەكان لە ھەموو شوێنەكان و سەردەمەكاندا و نەڕۆشتنیان بەھێڵێكی ڕاستدا، ئەو ئەزموونەی بە ئەناركییەكان چ لەسەردەمی پرۆدۆن و چ لە سەردەمی من و تۆدا بەخشێوە، كە لە دەرەوەی تێڕوانینە ڕامیاریی و تیئۆرییەكانەوە بۆ ئەڵتەرناتیڤ بگەڕێن، واتە لەنێو خودی ڕووداوەكان و گۆڕانە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكاندا، ھەر بۆیە، یەكەم، دەستپێكردنی گۆڕانی سۆشیالیستی لە پاش ڕوخانی سیستەمی سەرمایەداری نابینین، بەڵكو ڕوخان و تیاچوونی سیستەمی سەرمایەداریی وەك بەرەنجامی بوون و گشتگیربوونی كۆمەڵایەتییكردنەوە (سۆشیالیزەكردن)ی كەرتەكانی بەرھمھێنان و خزمەتگوزاری و پەیوەندییەكانی بەرھەمھێنان و ڕێكخستنی كۆمەڵگە و بەرێوەبەرایەتی كۆمەڵایەتی دەبینن و ڕووخانی سەرمایەداریی لە خاڵێكدا ڕوودەدات، كە ئیدی نە سیستەمی ئابووریی و نە پەیوەندییەكانی بەرھەمھێنان و نە سەرخانە ڕامیارییەكەی، ناتوانن وەڵام بە كۆمەڵگە و پێداویستییەكانی بدەنەوە و لە ململانێییەكی ڕۆژانەی توند و گشتگیر و سەرتاسەرییدا، بەلای ڕوخاندا ناھاوسەنگ دەبێت، ھەروەك سیستەمەكانی پێش خۆی؛ كۆیلایەتی و دەرەبەگایەتی بەو چارەنووسە گەییشتن. دووەم، دروستكردنەوەی سیستەمی ڕامیاریی و دەوڵەتیكردنی پەیوەندییە كۆمەڵیەتییەكان و كەرتەكانی بەرھەمھێنان، تەنیا شكست و گەڕانەوە بۆ سەر بنەمای چیانیەتی بەرھەمدەھینننەوە. سێیەم، ھەروا كە چین و توێژە پرۆلیتێرەكان بەخۆیان ڕاگری بەردەوامی ژیانی كۆمەڵایەتی و كۆمەڵگەن، ئاواش ڕێكخستنە جەماوەرییەكانیان دەتوانن باشترین یەكەی ڕێكخستنەوەی كۆمەڵگە و ئامرازی خەبات بن و ھەر ئاواش لە ڕامیارەكان باشتر دەتوانن نێوەندەكانی كار و فەرمان و ژیانی خۆیان رێكبخەن و دیسانەوە نە پێویستیان بە پارت و نە ڕامیارپێشەكان و نە دەوڵەتتی سەرووخەڵكی و نە بیروكراسییەتی توێژی فەرمانڕەای خاوەن بەرتەریی ئابووریی و دەسەڵات، ھەیە.
ئەمانە تەنیا بۆچوونی خودی منن و نازانم تا چەندە بیریارانی كلاسیك و ھاوچەرخی ئەناركیست، ھاوبۆچوونی ئەمەن، بەڵام من ئاوا لە تێڕوانینی ئەوان گەییشتووم و ئەگەر بێت و ئەوان دژی ئەمە بیربكەنەوە و كاربكەن، ئەوا من لێرەدا تەنیا خۆمم و دژی ئەوان بیردەكەمەوە.
پاشان ھاوڕێ تاھیر دەڵێت ” ئەوە لە ئیرادەو توانای کەسەکان، چینە کۆمەڵایەتییەکان و تەنانەت دەوڵەتەکانیش، وەک ئۆرگانی زەبروزەنگ و ئامڕازی سەروچینایەتیدا نەبووە و نییە کە مێژوو بخەنە سەر ڕاستەهێڵێک کە خۆیان مەبەست و ئامانجیان بووە، “
ھاورێ گیان، لە وەڵامی ئەوەی كە بەبۆچوونی تۆ، ئەوەی لە ڕوسیا لەسەر دەستی بۆلشەڤیكەكان [بۆیە دەلێم بۆلشەڤیكەكان، چونكە بڕوام بە جیاكردنەوەی سەردەمی لێنین و ستالین و تا پێش كۆتایی سەرۆكایەتی گرباچۆڤ نییە و ئەوانی دواییش درێژە و تەواوكەری سەرەتاكەن]، ھەمان شت نەبێت، كە ماركس و ئەنگلس لەبارەیەوە دواون. من یەكەم ئەم نیوەپەرەگرافەی خۆت، دەكەمە وەڵام، ئەگەر : یەكەم مێژوو لە دەرەوەی ویست (ئیرادەی)ی تاكەكانەوە بێت، ئەوا قسەكردن لەسەر شۆڕش و گۊرینی سیستەمی سەرمایەداری، دەچێتە خانەی خەیاڵی فڕینی مرۆڤ … . دووەم، پێویستبوونی پارت و ڕابەر و دیكتاتۆری پرۆلیتاریا و دەوڵەت بەناوی سۆشیالیزمەوە، دەچێتە ژێر پرسیار … . سێیەم، بێتاوانی بۆلشەڤیكەكان لەوەی كلێشە ئامادەكانی (ماركس و ئەنگلس)یان پیادەنەكردبێت، دەردەخات!
بەڵام من پێچەوانەی ئەوە دەبینم، یەكەم مێژوو ویستی تاكەكان [چ ئەوانەی بەرەنگاری دەكەن و چ ئەوانەی دەستەمۆیانە چارەنووسی خۆیان دەدەنە دەست ڕامیارەكان و سیستەمی ڕامیاریی] ئاراستەەی دەكەن. بۆ نموونە ئەگەر كۆیلە ڕاپەڕێوەكان ھوشیاریی دژی سەروەرییان ھەبووایە و ئەو ھوشیارییە پێگەی كۆمەڵایەتی ھەبووایە [نەك لێواری شمسیر و نووكی ڕم و تیری كەوان]، ئەوا زەمیندارە ئازادەكان لە شكستی ئیمپراتۆریی كۆیلەدارەكاندا نەدەبوونە، سەروەری نوێ، ھەروا، ئەگەر لە ڕاپەڕینی جوتیاران و نەدارانی شارەكاندا ئەو ھوشیارییە دژەسەروەرییە پێگەی كۆمەڵایەتی ھەبووایە، ئەوا بازرگان و خاوەنكارخانەكان و ڕۆشنبیرە بۆرجواكان و ڕامیاركاران، نەدەبوونە سەروەری نوێ، دیسان ھەرئاوا ئەگەر ئەو ئامادەییە كەمەی ھوشیاریی دژەسەروەریی لە ڕاپەڕینی ئۆكتۆبەری ١٩١٧دا گشتگیر بووایە، ئەوا سەروەریی پارتی بۆلشەڤیك و خاوەندارێتی دەوڵەتی (سەرمایەداری دەوڵەتی) جێگەی دەوڵەتی كاتی و ئەنجومەنی دامەزرێنەران و خاوەندارێتی تایبەتی (سەرمایەداری ئازاد) نەدەگرتەوە!
ھەڵبەتە وەك پێشتر وتم، منیش لەوەدا بەتەواوەتی ھاوبۆچوونتم، كە ڕەوتی مێژوویی پەرەسەندنی كۆمەڵگە و گۆڕانی شێوەكانی بەرھەمھێنان و سیستەمە ئابووریی و ڕامیارییەكان، لەپاڵیەكدا ڕیزكردنی كۆمەڵێك خانوو نییە، كە ئەندازیارێك و كۆمەڵێك كرێكار نەخشەی بكێشن و ڕۆیانبنێن، بەڵكو لە شێوەی پێكھاتەی چینەكانی زەمین، تێكەڵ بەیەكدی بوون و ئەو بەیەكداچوون و تێكەڵبوونەش گۆڕانی دروستكردووە، نەك پێچەوانەكەی. بەڵام ئاراستەەكردنی مێژووی مرۆڤایەتی ئافەرێنراوی كاركردی تاكەكانە.
ھەروەھا بە پێچەوانەی دیتنی تۆوە، من پلانە ئابووریی و ڕێكخستنە ڕامیارییەكانی بۆلشەڤیزم دەقاودەق بە وركردنەوە و پیادەكردنی تێڕوانینە ڕامیاریی و بنەما دەوڵەتیەكانی ماركس و ئەنگلس دەبینم. بۆیە ناچارم لە ھەموو ھاوڕێیانی ماركسیست بپرسم، ئەگەر ئەنگۆ لەجێی بۆلشەڤیكەكان بوونایە یا ئەمڕۆكە ڕاپەڕینێكی ئاوا بێتەڕوودان، وەك ماركسیستێك چیدەكەن، بۆ نموونە ئەگەر چەند شار و ناوچەیەك دژی بوونی ڕۆڵی پارتی پێشڕەو بوون، ئەگەر كرێكاران ملیان بە پلانە ئابوورییەكان نەدا، ئەگەر ناوچەیەك داوای جیابوونەوەی كرد، ئەگەر كۆمونە كشتكارییەكان ئامادەنەبوون لە پلانی دەوڵەتیدا بتوێنەوە و ببنە ئامرازی كاری زۆرەملێ، ئەگەر لە دەروونی پارتدا، فراكسیۆنی كرێكاریی و كۆمونیستی دژ بە سەرخەتەكانی پارت و ڕامیارییەكانی دەوڵەت دروستبوون، چیدەكەن؟
بەبۆچوونی من، وەڵامدانەوە بەم پرسیارە زۆر بەئاسانی گرێكوێرەی ماركسیستبوون و نەبوونی ئەوەی لە ڕوسیا ڕوویدا، دەكاتەوە و لەباری سەلماندنی ئەرێییانەدا، دەتوانێت پشتیوانییەكی تیئۆریی پتەو بێت بۆ پێویستبوونی دەوڵەت و پارت و نێوەندگەرایی ڕێكخستنی ئابووریی و كۆمەڵایەتی كۆمەڵگە و پێویستنوونی دەسەڵاتی ڕامیاریی!
لە ساڵی (١٩٨٣)وە من بەردەوام، ئەم پرسیارەم لە ھاوڕێ ماركسیست و لێنیست و مائۆئیست و ستالینیست و حیكمەتیستەكان ھەبووە، بەداخەوە نە ڕاستەوخۆ لە دەمی خۆیانەوە و نە لە دەقی ئەو ڕەخنانەدا، كە لە ئەزموونی بۆلشەڤیكەكان گرتوویان، تا ھەنووكە وەڵامم وەرنەگرتووەتەوە، چونكە نەیانتوانیوە بیسەلمێنن، كە ماركسیزم لەمەر پارت و دەوڵەت و سۆشیالیزم شتێكی دیكەیە و ڕۆشنی بكەنەوە، بە كامە جیاوازی ماركسیزم شتێكی دیكەیە، بۆیە تەنیا ھیوایەك بۆ ڕۆشنبوونەوەی ئەو جیاوازییانە، وەڵامدانەوەیە بەو پرسیارەی لای سەرەوە.
لێرەدا پاش پرسیارەكە دەگەرێمەوە سەر پرسی گەشەی مێژووی مرۆڤایەتی، …. بەڵام ناتوانین، ئامانج و خواستی كۆیلە ڕاپەڕێوەكان لەتەك ئامانج و خواستی زەمیندارە ئازادەكانی سەردەمی كۆیلایەتی لە دژایەتی و ململانێی بەرامبەر ئیمپراتۆری كۆیلەدارەكان یەكبگرین و ھەروەھا ئەوە زمیندارە ئازادەكان نەبوون، كە ھەرەسیان بە ئیمپراتۆری كۆیلەدارەكان ھێنا، بەڵكو ئەوە یاخیبوون و ڕاپەڕینی بەردەوامی چەند سەدەی كۆیلەلان بوو و زمیندارە ئازادەكان، خوازیاری لەنێوچوونی كۆیلایەتی نەبوون و پاش داڕمانی ئیمپراتۆرییەكان، درێژەیان بە كۆیلەراگرتنی ڕەشپێشتەكان و دیلگیراوەكانی وڵاتانی دیكە لەسەر كێڵگەكانی خۆیاندا و ئەمەش بووە بنەمای كۆیلەتی جوتییاران بۆ دەرەبەگەكان و ھەروا ململانێی بازرگان و خاوەنكارگە و ڕۆشنبیرە بۆرجوازییەكان لەتەك سیستەمی فیئۆداڵێیدا ھاوتا و ھاوسەنگەری ناڕەزایەتی جوتیاران لەو سیستەمە نەبوو و ئەوە بۆرجواكان نەبوون، كە دەرەبەگایەتیان ڕوخاند، بەڵكو ئەوە ڕاپەڕین و یاخیبوونی چەندین سەدەی جوتیاران و دوانەوەكانی كۆیلان بوو، كە سیستەمی دەرەبەگایەتی ڕوخاند، بەڵام لە نائامدەیی ھوشیاریی دژەسەروەرییدا، بۆرجواكان ھەلی سەروەربوونی خۆیان دەقۆزنەوە و مێژوو بەو جۆرە ئاراستە دەكرێت، كە دەیبینین، بەواتایەكی دیكە ئەوە ھوشیاریی چین و توێژە كۆمەڵایەتییەكانە كە مێژوو ئاراستەەدەكات، نەك پێچەوانەكەی. چونكە ئەگەر ئاوابێت، كە تۆ دەریدەبڕیت، ئەوا ئێمە سەرنشینانی شەمەندەفەر و كەشتییەكین، كە ڕەوت و ئاراستەی مێژووی ئێمە دیاریدەكات!
ھەرچەندە خەریكە لە چەقی مشتومڕەكە دووردەكەوینەوە، بەڵام لێرەدا بەپێویستی دەزانم، كە جیاوازی بۆچوونی خۆم لەمەڕ ڕۊڵی چینە دارا و سەروەرەكان بخەمەڕوو، چونكە ھاوڕێ تاھیر وروژاندوویەتی و ناكرێت بازی بەسەردا بدەم، ئەویش ئەوەیە، شۆڕش لەلای من واتە ھەوڵی گێڕانەوەی ویست و مرۆڤایەتی و سەربەخۆیی بۆ تاكە ژێردەستەكان، ئیدی ئەو تاكانە سەر بە چینێك، ڕەگەزیك یا نەتەوەیەك بن، وەك ئەزموونەكانی سەراپای مێژووی مرۆڤایەتی نیشانماندەدات، ئەو گێڕانەوەیەش بەبێ شۆڕشی كۆمەڵایەتی، واتە وێرانكردنی بنەما ئابووریی و كۆمەڵایەتییەكانی سەروەری چێنایەتی، ناییێتەدی و ھەر ھەوڵێك بە ئاراستەەیەكی دیكە، دیسانەوە سەری لە نۆژەنكردنوەی سەروەری چینایەتی دەردەچێتەوە، وەك پاش ڕوخانی سیستەمی كۆیلەكان، پاش ڕوخانی سیستەمی دەرەبەگایەتی و پاش ڕوخانی دەوڵەتی بۆرجوازیی لە ڕوسییە، كە بەناوێكی دیكەوە سەروەریی چینایەتییان بەرھەمھێنایەوە. لەبەرئەوە ھیچ كات خانزادەكان و زەمیندارە ئازادەكانی لاورگی كۆیلایەتی و بۆرجواكانی لاورگی دەرەبەگایەتی و بۆلشەڤیكەكان یا سۆشیالدێمۆكراتەكان [مەبەستم لە تاكە ئازادیخواز و شۆسیالیستخوازەكانی خوارەوەی ڕیزی ئەو پارتانە نییە، تەنیا مەبەستم سەران و دەسەڵاتخوازنی نێو ئەو پارتانەیە]ی لاورگی بۆرجوازی، شۆڕشگێڕ نەبوون و ناشبن، چونكە تەنیا شۆڕشی چینایەتییان لەباربردووە و سەروەری چینایەتییان لە تیاچوون ڕزگاركردووە و تاكە ژێردەستە نارازییەكانیان بەناوێكی دیكە و بە كایەیەكی ڕامیاریی دیكە، دەستەمۆكردووەتەوە!
درێژەی ھەیە ….
خوێنەری ھێژا، بۆ خوێندنەوەی بەشەكانی پێشووتر، كرتە لەسەر ئەم بەستەرانە بكە :
بەشی یەكەم : http://wp.me/pu7aS-18f
بەشی دووەم : http://wp.me/pu7aS-18m
بەشی سێیەم : http://wp.me/pu7aS-18E
بەشی چوارەم : http://wp.me/pu7aS-18J
بەشی پێنجەم : http://wp.me/pu7aS-18N
بەشی شەشەم : http://wp.me/su7aS-4397
بەشی حەوتەم : http://wp.me/pu7aS-19a
بەشی ھەشتەم : http://wp.me/pu7aS-19t
ئەمە بڵاوبکەرەوە:
گه‌ڕان به دوای کۆمه‌ڵگه‌ی داهاتوودا / چۆنییه‌تی به‌ڕێوه‌بردنی خزمەتگوزارییە گشتییه‌کان
گه‌ڕان به دوای کۆمه‌ڵگه‌ی داهاتوودا *
دانییل گرین
و. له عه‌ره‌بییه‌وه: سه‌لام عارف
(١١) چۆنییه‌تی به‌ڕێوه‌بردنی خزمەتگوزارییە گشتییه‌کان **
ئه‌و چاره مامناوه‌ندیی و ته‌بایوبوونه (Le compromis intervene) *** زۆر له‌وه‌وه دووربوو، که تێکه‌ڵوپێکه‌ڵکردن له‌نێوبه‌رێت، نوێنه‌ره سۆسیالیسته (ده‌سه‌ڵاتخوازه‌کان) بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ئابووری ڕۆڵی ده‌و‌ڵه‌تیان بڵند ده‌نرخاند، له کۆنگره‌ی نێونەتەوەیی (ئینتەرناسیونالی یەكەم)دا له (بال) باسكردنی پرسە‌کان ته‌واو ئاڵۆزبووبوو، به‌تایبه‌تی باسی پرسی بەڕێوەبەرایەتی خزمەتگوزارییە گشتییه مه‌زنه‌کان وه‌ك (هێڵی ئاسن و پۆست) ساڵی ١٨٧٢ له کۆنگره‌ی (لاهای) له‌نێوان لایه‌نگرانی (میخائیل باکۆنین) و لایه‌نگرانی (كارڵ مارکس)دا که‌رتبوونێك ڕوویدا، دواتر ئه‌و پرسه لەنێو پاشماوه‌که‌ی نێونەتەوەییدا خرایه‌به‌ر لێدوان، ئه‌و پاشماوه‌یه پێیده‌وترا نێونەتەوەیی (دژه ده‌سه‌ڵات،یان فیدرالیستی). ده‌رباره‌ی پرسی به‌ڕێوه‌بردنی خزمەتگوزارییە گشتییه‌کان، له نێوان سۆشیالیستە ئازادیخوازه‌کان و سۆسیالیسته ده‌سه‌ڵاتخوازه‌کاندا جیاوازی نوێ دروستبوو، هه‌رچه‌نده ئه‌وان ڕه‌فتاری (مارکس)یان لا په‌سه‌ندنه‌بوو، به‌ڵام هه‌ر ئه‌وه‌یان به‌باشترزانی، که له نێونەتەوەییدا بمێننه‌وه.
له‌به‌رئه‌وه‌ی خزمەتگوزارییە گشتییه‌کان ده‌ڕژانه نێو جه‌می خزمەتگوزارییە‌کانه‌وه، ده‌بوایه، نه هاوبه‌شییه کرێکارییه‌کان، نه شاره‌وانییه‌کان به ته‌نها ئه‌و بەرژەوەندیانه به‌ڕێوه‌به‌رن، پێشتر (پرۆدۆن) به ده‌ستپێشخه‌رییه‌کی گشتی، هه‌وڵی چاره‌کردنی ئه‌و گرفته‌ی دابوو، تاكو بتوانرێت پارسه‌نگی به‌ڕێوه‌بردنی کرێکاری ڕابگیردرێت، به‌ڵام، ڕاگرتنی ئه‌و پارسه‌نگه‌کرێکارییه، هه‌موو لایەنەکانی ڕۆشننه‌بوون، که‌واته کێ ئه‌و بەرژەوەندییانه به‌ڕێوه ده‌بات؛ (یەكێتی شاره‌وانییه‌کان) یان (ده‌وڵه‌ت)؟ ئازادیخوازه‌کان ده‌ڵێن شاره‌وانییه‌کان،ده‌سه‌ڵاتخوازه‌کانیش ده‌ڵێن (ده‌وڵه‌ت).
له کۆنگره‌ی نێونەتەوەییدا له (برۆکسل) ساڵی ١٨٧٤سۆسیالیستی به‌لجیکی سیزار دو پاپ César de Paepe) هه‌وڵیدا، که ئه‌و دوو بیروبۆچوونه، واته شاره‌وانخوازی و ده‌وڵه‌تخوازییه پێکه‌وه بگونجێنێت، ئه‌و پێیوابوو، که له‌ژێر چاودێری به‌ڕێوه‌بردنێکی ناوچه‌ییدا، شاره‌وانی به‌ڕێوه‌بردنی خزمەتگوزارییە گشتییه‌کان بگرێته ئه‌ستۆی خۆی، به‌ڕێوه‌بردنه ناوچه‌ییکه‌ش، سه‌ندیکا کرێکارییه‌کان دایبمه‌زرێنێت.
خزمەتگوزارییە گشتییه فراوانتره‌کانیش، هه‌ندێک جار به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هه‌رێمی چاودێری ده‌کات، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هه‌رێمیش، یەكێتی شاره‌وانییه کرێکارییه‌کان دایده‌مه‌زرێنێت، هه‌موو دامه‌زراوه مه‌زنه سەرتاسەرییەكانیش، که له‌سه‌ر ئاستی “کۆی شاره‌وانییه کرێکارییه ئازاده‌کان” ڕاوه‌ستاون له‌ژێر ڕکێفی ده‌وڵه‌تدا بن، به‌ڵام به تێڕوانیینی ئازادیخوازه‌کان، ئه‌و دیاریکردنه ته‌موومژاوییه و نوقمی گومانه،که‌چی (سیزار) ئه‌و گومانه‌ی به له‌یه‌کترتێنه‌گه‌یشنێکی ساده و شه‌ڕی (وشه‌کان)ی ده‌زانی، جا که شه‌ڕ شه‌ڕی وشه‌کان بوو، ئه‌ی ئه‌و خۆی بۆ ده‌ستبه‌رداری ئه‌و وشه‌یه نه‌بوو؟
زۆرینەی له ئازادیخوازه‌کان بینیان ،که ڕاپۆرته‌که‌ی ئه‌و به‌لجیکیه، ده‌بێته مایه‌ی دروستکردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت، به بیروبۆچوونی ئه‌وان وابوو، که به پێویست (ده‌وڵه‌تی کرێکاری) ده‌کرێته (ده‌وڵه‌تی ده‌سه‌ڵات سه‌پێن-دولة تسلطیة-) که‌واته، گه‌ر شه‌ڕ شه‌ڕی وشه‌کانه، بۆ ده‌بێت ڕێکخستنه کۆنه له‌ناوبراوه‌که و کۆمه‌ڵگه‌ی نوێی بێحکومه‌ت هه‌مان ناویان هه‌بێت؟ دواتر له کۆنگره‌ی (بێرن) ساڵی ١٨٧٦ (مالاتستا) بڕیاریدا، که خزمەتگوزارییە گشتییه‌کان پێویستی به یه‌ك ڕێکخستنی ناوه‌ندی هه‌یه،به‌ڵام نابێت له‌سه‌ره‌وه ده‌وڵه‌ت به‌ڕێوەیانببات ،ساڵی ١٨٧٧ له کۆنگره‌ی سۆسیالیستی جیهانی له (گینیت) (سیزار دو پاپ) بیرۆکه‌ی (دوڵه‌تی کریکاری) یان (ده‌وڵه‌تی میلی) په‌سه‌ندکرد، که ده‌کرێت ده‌وڵه‌ت، ده‌وڵه‌تی کرێکاری بێت، بێگومان بۆ ماوه‌یه‌کی دیاریکراو،چونکه بارودۆخی ده‌ره‌کی قۆناخێکی گواستنه‌وه ده‌سه‌پێنێت، له‌و قۆناخی گواستنه‌وه‌یه‌دا بوونی ده‌وڵه‌ت پێویسته، ئه‌و کاته‌ی بارودۆخه ده‌ره‌کییه‌که نامێنێت و ده‌وڵه‌ت ئامرازه‌کانی کارکردن ده‌داته ده‌ست هاوبه‌شییه کرێکارییه‌کان، ئه‌و وێناكردنە ڕواڵەتییه، ئازادیخوازه‌کانی ڕازینه‌کرد، چونکه، ده‌وڵه‌ت هه‌رچییه‌ك زه‌وت بکات، هه‌رگیزاو هه‌رگیز نایگه‌ڕێنێته‌وه.
***********************************************************
په‌ڕاوێز
*په‌رتووکی (من العقیدة الی الممارسة) دانییل غیرین .
**بابه‌تی (١١)ی به‌شی دووه‌می ھەمان په‌رتووك.
***مه‌به‌ست له‌و ته‌بایبوونه کاتییه‌ی نێوان ده‌سه‌ڵاتخوازه‌کان و ئازادیخوازه‌کانه (بڕوانه بابه‌تی(١٠)ی به‌شی دووه‌می په‌ڕتووکەكە و-ك
ئەمە بڵاوبکەرەوە:
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان / بەشی ھەشتەم
دەوڵەت؛ بابەتێك بۆ گفتوگۆ لە نێوان مارکسیستەکان و ئەنارکیستەکانی کوردستان
بەشی ھەشتەم
سه‌لام عارف:
هاوڕێیان سڵاو ئه‌و کاته‌تان شاد، له ڕاستیدا ،ده‌بووایه به‌شداربوونم گه‌رماوگه‌رم له کاتی خۆیدا بووایه، به‌داخه‌وه لە کاتی خۆیدا کاتم نه‌بوو، کورد واته‌نی “نه‌چووه و بچێت” وا ئێستا هه‌وڵده‌ده‌م به‌پێی توانا به‌شداری بکه‌م و پێتانبگه‌مه‌وه، به‌و هیوایه به‌شدارییەکەم پۆزه‌تیڤ بێت.
ناسینه‌وه‌ی ئه‌وه، که (ده‌وڵه‌ت یان چینایەتییه، یان نییه) مایه‌ی دڵخۆشییه، له‌به‌ر دوو هۆی سه‌ره‌کی:
یەکەم، ده‌شێت هه‌نگاوێك بێت به‌ره‌و ڕه‌تکردنه‌وه‌ی ڕێکخستنی سیاسی قوچكەیی (ھەرەمی / hierarchy)ی واته ئەوەی پێیدەڵێن پێشڕەویی پارت، که ڕێکخراوه‌یه‌کی بچووکراوه‌ی پێشکاتی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی بەناو پرۆلیتاریایه!!!
دووەم، هاوکاته له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا، که ناسیۆنالیزمی کورد ( ئه‌مڕۆ نا سبه‌ی بانگی دروستبوونی ده‌وڵه‌تی کوردی) ده‌دات.
هاوێیان به‌بۆچوونی من له باسکاریی مه‌سه‌له‌یه‌کی وه‌ها گه‌وره و گرانی بێسنووری پڕ پاره‌دۆکسدا، به‌ر له هه‌موو شتێك، ده‌بێت واز له ئه‌قڵییه‌تی (به‌راوردکردن) بهێنیین، واته ئه‌قڵییه‌تی (باش، باشتر، باشتریین)، چونکه دوورنییه به‌بێ خواست و ویستی خۆمان بمانخاته سه‌ر که‌ڵکه‌ڵه‌ی هه‌ڵبژاردنی ده‌وڵه‌تێکی باش، یان باشتریین، دواتر ورده‌بۆرژوا ئاساییه‌ك به ئاره‌زووی خۆمان ناوێکی لێبنێن ” میلی، دیموکراتی، دیکتاتۆری… تد”
هه‌ردوو باڵه سه‌ره‌کییه‌که‌ی بزووتنه‌وه‌ی سۆسیالیستی ( مارکسیزم) و (ئه‌نارکیزم) له دێر زه‌مانه‌وه، له‌سه‌ر دیاریکردنی (سروشتی چینایەتی ده‌وڵه‌ت) هاوڕان، ئه‌و هاوڕاییه‌شیان بۆ بنه‌مای فه‌لسه‌فی هاوبه‌شی شیکردنه‌وه‌ی نێوانیان ده‌گه‌ڕێته‌وه، واته ماته‌ریالیزمی مێژوویی، له‌به‌ر هاوبه‌شی ئه‌و بنه‌ما زانستییه، ناتوانرێت بوترێت، ئه‌میان له‌وی تریان زانستیانه‌تر (سروشتی چینایەتی ده‌وڵه‌ت)ی دیاریکرده، لێره‌دا پرسیارێك خۆی دەسەپێنێت، جا که ئه‌و دووانه به‌و جۆره و تا ئه‌و ڕاده‌یه هاوڕا بن، ئه‌ی ئه‌و هاتوهاوار و ململانێیه‌یان له‌سه‌رچییە؟
ئەوە ناشاردرێته‌وه، جیاوازی و ململانێی ئه‌وان له‌سه‌ر دیاریکردنی (سروشتی چینایەتی ده‌وڵه‌ت) نییه، جگه له هه‌ندێك جیاوازی دیکە، ناوه‌ڕۆکی ململانێکه‌یان له‌سه‌ر چاره‌نووسی ده‌وڵه‌ته دوای شۆڕشی کۆمه‌ڵایه‌تی. مارکسیسته‌کان لەو بڕوایەدان، که دوای که‌مێك ڕتوشکردنی ده‌وڵه‌ت، ده‌بێت ده‌ست به باڵای ده‌وڵه‌ته‌وه بگیرێت، تا دواتر خۆی هێدی هێدی (الإضمحلالdécadece) ده‌پووکێتەوە، لە بەرامبەردا ئه‌نارکیستەکان وه‌های بۆ دەچن، که پاش شۆڕشی کۆمه‌ڵایه‌تی، ده‌بێت به‌بێ یه‌ک و دوو لێکردن ده‌وڵه‌ت له‌نێوببرێت، جگه له‌و ناکۆکییه مه‌زنه، چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌کی هزری تریش هه‌ن بۆ نمونه:
– خۆبه‌خۆیی بزووتنه‌وه‌ی کارگه‌ران و خه‌باتی سه‌ندیکایی ئاره‌زوومه‌ندانه، له خواره‌وه بۆ سه‌ره‌وه، یان به سیاسیکردنی، واته به حزبیکردنی ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه ؟
– شۆڕشی ئابووریی و کۆمه‌ڵایه‌تیی، یان شۆڕشی کۆشك (سیاسی) ؟
ئه‌وانه و هه‌ندێك مه‌سه‌له‌ی دیکە … .
لێرەدا ده‌گه‌ڕێمه‌وه سه‌ر ناوه‌ڕۆکی مه‌سه‌له‌که، واته لەنێوبردن (annulé)ی دەستبەجێی دەوڵەت یا پووکانەوەی خۆبەخۆیی (الاضمحلال décadence)ی ده‌وڵه‌ت، یه‌کلاکردنه‌وه‌ی ئه‌و دوو هزر و هه‌ڵوێسته، به‌بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ سه‌نگی مه‌حه‌ك، واته یاسا بنه‌ڕه‌تییه‌کانی ماته‌ریالیزمی دالێکتیك، کارێکی هه‌روا سانا نییه، مه‌به‌ستم له یاسا بنه‌ڕه‌تییه‌کان ئه‌مانه‌یه:
– یه‌کێتی ململانێی دژه‌کان
– ڕه‌تکردنه‌وه‌ی ڕه‌تدکردنه‌وه (نفي النفي)
– که‌ڵه‌که‌بوونی چه‌ندایه‌تیی و گۆڕانی چلۆناییه‌تی …
له ڕاستیدا ئه‌و سیانه هاوڕه‌گه‌زن، هه‌ر کامیان وه‌ربگریت، ئه‌وانی دیکەی له هه‌ناوی خۆیدا هه‌ڵگرتووه، بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌که (لەنێوبردن) یا (پووکانەوە) ؟ به‌بۆچوونی (سۆسیالیزمی لیقن و خاوخلیچ – سۆسیال دیموکرات ) نا، به‌ڵکو به بیروبۆچوونی ( کۆمونیزمی ئازادیخواز)، شۆڕشی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌وه زیاتر، بریتییه له ڕاکێشانی فه‌رشی ئابووری له‌ژێر لاقه‌کانی چینی سەروەر، دەستبەجێ ڕاخستنی ئه‌و فه‌رشه له‌ژێر هەنگاوەکانی هەرەوەزییه‌کان و سۆڤییه‌ته‌کاندا. به‌ڵێ لای کۆمونیزمی ئازادیخواز (ئه‌نارکیزم) ئه‌وه‌یه شۆڕشی ڕیشه‌یی ، واته شۆڕش لە (ژێر ژێرخانی) کۆمه‌ڵگه‌ی سه‌رمایه‌داریدا، نه‌ك ده‌رهێنانی فه‌رشه ئابوورییه‌که له‌ژێر لاقی سەرمایەداری و ڕاخستنەوەی له‌بەردەم ده‌ستەبژێری خۆ بە هۆشمه‌ندو پێشڕه‌وزان(حزب).
ئه‌و که‌سه‌ی له ئه‌لف و بای سۆسیالیزم بزانێت، له‌وه به‌ئاگایه، که ململانێی دژه‌کان له ده‌ره‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی سه‌رمایه‌داریدا نییه، واته ئه‌و دژانه له په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کاندا بوونیان هه‌یه، که‌واته ئه‌و (یه‌کێتی)یه خودی په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانن، ته‌نها شۆڕشی کۆمه‌ڵایه‌تی ده‌توانێت ئه‌و په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییانه و شێوازی به‌رهه‌مهێنانی سه‌رمایه‌داری بگۆڕێت بۆ شێوازی به‌رهه‌مهێنانی سۆسیالیستی، ئه‌وه‌ش به‌بێ له‌نێوبردنی یه‌کێك له دژه‌کان ئه‌نجامنا‌درێت له‌و هاوکێشه‌شدا به له‌نێوبردنی یه‌کێك له دژه‌کان، هیچ پاساوێکی مادی و بابه‌تی نامێنێته‌وه بۆ مانه‌وه‌ی دژه‌که‌ی دی . به‌بۆچوونی من ، پرۆلیتاریا شۆڕشه‌کەی بۆ لەنێوبردنی خۆی وه‌ك (چینێك) ده‌کات، واته هه‌لومه‌رجه مادیی و بابه‌تییه‌کانی بوونی خۆی هه‌ڵده‌ته‌کێنێت.
لێره‌دا پرسیارێك دێتەپێش، چ عه‌جه‌ب داهێنانێکه ده‌وڵه‌تێك بۆ چینێك دروستبکرێت، که خۆی شۆڕشی بۆ لەنێوبردنی خودی خۆی کردووه؟
ئەگەر کەمێك خۆمان خەریک بکەین، مەتەڵی داهێنانه‌که دروستکردنی ده‌وڵه‌تێکی حزبی پۆلیسییه، بۆ جێگه لێژکردن به ده‌سه‌ڵاتی ئابووریی سۆڤییه‌ته‌کان، که‌واته له‌و حاڵه‌ته‌دا شۆڕشێکی سیاسییه، نه‌ك کۆمه‌ڵایه‌تیی ڕیشه‌یی.
سه‌رباری ئه‌و هه‌موو قسه‌وباسانه، بەپێویستی دەزانم ئه‌وه‌ش ڕوون بکه‌مه‌وه، که هه‌ندێك هه‌ن بزووتنه‌وه کۆمونیزم (ئه‌نارکی) به به‌ره‌ڵاخانه ده‌زانن و ده‌ڵێن بڕوای به‌هیج ده‌سه‌ڵاتێك بۆ بنیاتنانی سۆسیالیزم نییه، باسی تێکۆشه‌ره‌کانی ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه ده‌کەن و ته‌نها بۆ له‌زه‌تی که‌سیی خۆیان بوونه‌ته (ئه‌نارکی)، ئه‌وانه درۆزنن، ئه‌و درۆزنییه‌شیان له‌وێوه سه‌رچاوه‌ی گرتوه، یا ئه‌وه‌تا زانیارییه‌کی که‌م و کورتیان ده‌رباره‌ی مێژووی خه‌باتی هزری و عه‌مه‌لی ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه هه‌یه، یان ئه‌وانه‌ن، که دیکتاتۆریه‌تخوازی وه‌های لێکردوون، دژایه‌تیکردنی (ئازادیخوازیی) له شاده‌ماره‌کانیاندا بێت و بچێت.
ده‌رباره‌ی ئەوەی کە ئەنارکیزم بێڕێکخستن و دژی ڕێکخستنە و (به‌ره‌ڵاخانه)یه، نه‌خێر ئه‌وه قسه و قسه‌ڵۆکی هه‌ڵبه‌ستراوه، چونکه تیئۆریسیۆنانی هزری (ئه‌نارکی) به‌تایبه‌تی (پرۆدۆن) و(باکۆنین) و (ماتیستا) زۆجار باسی ده‌سه‌ڵاتیان کردووه. (پرۆدۆن) هه‌میشه جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌وه کردۆته‌وه و وتوویه‌تی ” ئێمه ده‌سه‌ڵاتی ئابووری ده‌خه‌ینه جێگه‌ی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی”، هه‌روه‌ها باسی لایەنی که‌می ده‌سه‌ڵاتی شۆڕشگێڕی کردووه، که له‌سه‌ر سه‌کۆی خۆڕێکستن و خۆبه‌ڕێوه‌بردنی ئابووریی ڕاوه‌ستاوه، زۆر جار وتوویه‌تی “ده‌سه‌ڵات لای ئێمه به‌و واتایه دێت، که ده‌بێت دادپه‌روه‌ریی کۆمه‌ڵایه‌تی له یەكسانی ئابوورییه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتبێت”.
(مالاتیستا) چه‌ند جارێك ڕه‌خنه‌ی له هاوڕێکانی خۆی گرتووه و وتوویه‌تی به‌داخه‌وە نه‌فره‌تکردنی ده‌سه‌ڵات وای له هه‌ندێکمان کردووه، کە پابه‌ندی هیچ جۆره ڕێکخستنێك نه‌بیین. ئێمه بڕوامانوایه، که سۆسیالیزم به‌بێ ڕێکخستن نایێته دی، لای ئێمه ئه‌و ڕێکخستنه واتای ده‌سه‌ڵات ده‌به‌خشێت”.
به‌بۆچوونی منیش خۆبەڕێوەبەرایەتی هەرەوەزییە فیدرالییه هه‌ماهه‌نگەکان، جێگه‌ی حکومه‌ت ده‌گرنه‌وه، به‌ڵام حکومه‌ت به‌واتا باوه‌که‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی سه‌رمایه‌داریی نا. بەڵێ ئه‌و جۆره که‌سانه ڕقیان له کۆمونیزمی ئازادیخوازه، چونکه کۆمونیزمی ئازادیخواز (ئەنارکیزم) دژی تێکۆشانی سیاسی و کەسانی پیشه سیاسی و پارت ( ڕێکخستنی سیاسی و ده‌سه‌ڵاتی سیاسییە).
هیوادام هەموو ئەو کەسانەی کە بە جۆرێک پاگەندەی سۆشیالیستبوون دەکەن، لەم جۆرە مشتومڕانەدا بەشداری بکەن و تێڕوانین بۆچوونی کەسیی و ئەزموونەکان بخەنەڕوو، تاوەکو ئێمەش لێیان بەهرەمەند بین.
شێخ عەبدول :
دەستخوش بابەتەکە ئەوە هەڵدەگرێ مشتومڕی تیروتەسەلی لەسەر بکریت دەوڵەت دەوڵەتی چینەکانە بەبی بوونی جینەکان دەوڵەت بوونی نییە لەگەل نەمانی چینەکاندا دەوڵەتش بوونی نامینێ، بەڵام پرسەکە ئەوەیە ئەو چینەی کە ئەرکیتی کوتایی بە جینەکان بە خوشیەوە بهینی، کە پرولیتاریایە ئایا ئەو ئامرازە یان بلیین پروسەیە چییە کە پێویستە بو گەیشتن بە کومەڵگای بی چینایەتی گەر دەولەتی پرولیتاریایەکەی لینین و هاوراکانیەتی ئەوا بیشک هەمان دەولەتی سەرکوتکەرە.
ھەژێن :
سڵاو ھاوڕێ سیروان، خۆش ھاتی و بانچاو ھاتی، دەستخۆش بۆ سەرنجەكانت، بەبۆچوونی من، شتی گرنگت ورووژاندووە . بەڵام لەبەرئەوەی كە ڕاستەوخۆ قسەت لەسەر دەوڵەت [وەك ئامرازێكی شۆڕشگێڕانە یا دژەشۆرشانە] نەكردووە، لەو بڕوایەدام ھاوڕێیانی بەشداربووش، ھەر لەبەرئەوە و بۆ ئەوەی كە مشتوـڕەكە لەسەر دەوڵەت بمێنێتەوە و بەخۆی نەبێتە باسێكی لاوەكی و پرسی دیكە جێگەی نەگرێتەوە، بەجۆرێك خۆیان لە وەڵامنەدانەوەی سەردێر و پرسیارەكانت لادابێت. ھەڵبەتە ئەوەش بڵێم، كە تۆ پرسگەلێكی زۆر گرنگت وروژاندوون و من بۆخۆم مشتومڕكردن لەسەریان لە مشتومڕكردن لەسەر دەوڵەت پێویستتر و دەستبەجێتر و گرنگتر دەزانم. بەڵام وەك وتم، بۆ ئەوەی لەسەر ئەم بابەتە بوەستین، ناچار وەڵامی پرسیارەكانت [ھەڵبەتە وەڵامم بە پرسیار و سەرنجەكانت داوەتەوە، بەڵام لێرەدا دایاننانێم] بۆ كۆمەڵێك مشتومڕی زنجیرەیی دیكە ھەڵدەگرم، كە دەكرێت ئەمانە ھەندێكیان بن [ سەرھەڵدانی چینەكان، پێداویستیی مێژووییان؟ چینەكان لە كوێدا سەرھەڵدەدەن و لە كوێدا كۆتایییان دێت؟ ئایا ئەو چینانەی كە بوونەتە سەروەر و جێگەی سەروەریی چینەكانی پێشووتریان گرتووەتەوە، شۆڕشگێڕ و مۆتۆڕی شۆڕش بوون؟ ئایا لە كڕۆكدا جیاوازیی چینایەتیی لەنێوان سەرخانە سەردەمییەكانی كۆیلایەتی، دەرەبەگایەتی و سەرمایەداریدا ھەیە ؟ ئایا شۆڕش بەواتای ھەڵگیڕانەوەی سیستەمی چینایەتی، لە ھیچ كوێیەكی مێژوودا سەركەوتنی بەدەستھێناوە؟ ئایا كرێكاران وەك چین یان توێژ بەگشتی، شۆڕشگێڕن؟ ئایا بۆ لەنێوبردنی سەرمایەداری پێویست بە سەرھەڵدانی چینێكی دیكە یا سەروەرییەكی دیكە، ھەیە ؟ …. تد ] ئەمانە و دەیان سەردێڕ و پرسیاری دیكە، كە دەكرێت لە مشتومرێكی زنجیرەییدا بە ئامادەیی و بەشداری ھاوڕێیانی سۆشیالیستخواز چ كۆمونیست و چ ئەناركیست یا ھەر ئاراستەیەكی دیكە، كە خەبات بۆ كۆمەڵگەیەكی دیكە دەكات، بدرێنەبەر لێدوان و لێكۆڵینەوە.
ھەربۆیە لێرەدا بەناچاری خۆم لە وەڵامی پرسیار و سەرنجەكانت لادەدەم، بەڵام ئەگەر سەردێر و پرسیارەكانت ئاراستەی چەمكی دەوڵەت و پێویستبوون و پێویستنەبوونی بكردنایە، بەدڵنییاییەوە، ھاوڕێیانی دیكەش وەڵامیان دەبوو. ڕاستییەكەی تەنیا سێ ڕستەت پەیوەندی بە مشتومڕی دەوڵەتەوە ھەیە، كە ئەمانەن :
” من پێم وایه باکۆنین له ڕه‌خنه گرتن له فۆرمێک ئۆرگانیزه‌کراوی وه‌ک ده‌وڵه‌ت تێ نه‌پڕیه‌وه ،چونکه ده‌وڵه‌ت ته‌حصیل حاصله نه‌ک بنه‌ما ” ، ” بۆ من چه‌نده تۆ دووژمنکار بیت له‌گه‌ڵ ئه‌م ئۆرگانه زۆر بایخدار نیه چونکه کۆمۆنیسته‌کانیش ئه‌م ڕه‌ق و بیزاریه‌یان لێی هه‌یه ئه‌وه‌ی بۆ من گرنگه ئه‌وه‌یه .ئایه ململانی چینایه‌تی ئه‌م سه‌رده‌مه تا ئێستا توانیویتی جۆرێک له ژیانکردن بهێنێته به‌رهه‌م که ئه‌م فۆرمی ژیانکردنه تێپه‌ڕاندبیت ؟ ” ، ” ده‌کرێت چینی کرێکار خاوه‌نی شورش بن وه‌ک چۆن کۆیله‌کان و جوتیاره‌کان خاوه‌نی شۆڕش بوون به‌ڵام گومانی گه‌وره‌م هه‌یه که چینی کرێکار هه‌ڵگری خه‌ونێکی تازه بن بۆ مرۆڤاتی. بۆیه له ئه‌زمونی ڕوسیاشدا نه‌یان توانی به سه‌ر فۆورمی ده‌وله‌ت تێپه‌ڕن ، هه‌ر شکڵێکی تری سه‌رمایه‌داریان هێنایه به‌رهه‌م .” …
ھاوڕێ، وەك بەقسەكردن پێمگوتیت، من لە ڕستەی یەكەم ناگەم، دەترسم لەسەر بنەمای تێگەییشتنی خۆم وەڵامت بدەمەوە و مەبەستەكەی تۆم نەپێكابێت، تەنیا دەتوانم بڵێم، بەڵێ باكۆنین و ئەناركیستەكان چ لە خەبات و لە ژیانی ڕۆژانەی خۆیاندا و چ ئەناركیستە كۆلەكتیڤیستەكانی ئەمڕۆ، بەجۆرێك توانیویانە دەركی ئەودیو دیوارەكانی ئەو فۆرمەی زیندانەكە بكەن، بۆیە، ڕەتیدەكەنەوە، نەك دژایەتی ھەڕەمەكیییانەی دەوڵەت. چونكە پرسی دەوڵەت جیاوازیی سەرەكی ئەناركیستەكان و ماركسیستەكان لەسەر دەوڵەت و پارت نییە، وەك ھاوڕێ ماركسیستەكان دەیانەوێت ئاوای نیشانبدەن، بەڵكو شتێكی زۆر بنەڕەتیترە، ئەویش لەسەر ئەوەیە ” ئایا كار (گۆڕان) لە ھۆشیاریی و ژیریی و تیئۆری (ھۆش)ەوە سەرچاوەدەگرن یا ھۆشیاری و ژێریی و تیئۆرییەكان بەرھەمی كار (گۆڕان)ن، بەواتایەكی دیكە ھۆش پێش مادە دەكەوێت یا مادە پێش ھۆش دەكەوێت؟” كە ئەناركسیستەكان ھەر لە سەرەتاوە لەسەر ئەوە پێداگرییان كردووە، كە ڕزگاری ژێردەستان بەرھەمی خەباتی خۆیانە و ھوشیاری (تیئۆری شۆڕشگێڕانە)ش بەرھەمی ئەزموونگیرییە لە خەباتی ڕۆژانە و دەوڵەت و پارت و ڕابەر و قۆناخبەندی سۆشیالیزمیش لێرەوە ڕەتدەكەنەوە. بنەڕەتی ڕەخنەی ئەوان لە ماركس و ئەنگلس ئەوەیە، كە نەیانتوانیوە لەو دیو دیوارەكانی ئەم زیندانەوە ئەگەری لەتوانادابوونی ژیان و ڕێكخستڼێكی دیكە، بەبێ فۆرمی دەوڵەت وێنابكەن، واتە بنیاتنانی سۆشیالیزم لە خوارەوەڕا نەك لە سەرەوە و لەسەر بنەمای دێمۆكراتی ڕاستەوخۆ و خۆبەڕێوەبەرایەتی ھەرەوەزییە سەربەخۆكان، نەك لەسەر دەستی دەوڵەت. وەك وتم لە شوێنی دیكە دا دەكرێت فرەتر لەم بارەوە مشتومڕ بكەین.
لە درێژەی وەڵامی ڕستەی دووەمدا، ھەر بەپێی مشتومڕەكانی نێوان پرۆدۆن و ماركس و دواتر باكۆنین و ماركس و ئەنگلس لە نیونەتەوەیی یەكەمدا و پێداگری ھەموو ماركسیست لێنینستەكانی دونیا لە سەرەتای سەدەی ڕابوردووەوە تا ئەمڕۆ و تا ئەم مشتومڕەی نێوان ئێمە، بەداخەوە بەپێچەوانەی بۆچوونەكەی تۆ، ھەردەم پێداگرییان لەسەر دەوڵەت كردووە و دەكەن و شەیداییەك لەلای ئەوان بۆ دەوڵەت ھەیە، من لەلای لیبڕاڵەكان نایبینم، ئیدی ئەو ڕق و بێزارییە، كە تۆ ئاماژەی پێدەكەیت، كامەیە و لە كوێدا؟ ئایا ھەر لەسەر پێداگریی لەسەر دەوڵەت و شەیدایی بۆی نییە، كە ئەناركیستەكانیان كردووەتە جڕوجانەوەری سەراپای مێژوو؟
بەزۆریی نەك تەواوەتی ھاوبۆچوونی ڕستەی سێیەمم، بۆیە دەڵێم بەتەواوەتی نا، چونكە ئەو كرێكارانەی كە لە ڕوسیای ١٩١٧دا لەڕێگەی كۆمێتەی كارخانەكانەوە، كارخانەكانیان داگیركردبوون و بەڕێوەبەرایەتی سەربەخۆی خۆیان پێكھێنابوو، ئەو كرێكارانەی كە لە پترۆگرادی پێش كوشتوبڕی بە كۆمەڵی ڕاپەڕیوانی كرۆنشتات، لە مانگرتنی گشتیدابوون، ئەو ڕاپەڕیوانەی كە لە كرۆنشتاتدا خوازیاری دەسەڵاتی سۆڤیەتی لە جێی دەسەڵاتی بۆلشەڤیكی بوون، ئەو جوتیارانەی كە لە ئۆكرانیا ھاوكات خەریكی جەنگ دژی داگیركەرانی ئیمپراتۆرییەكانی ئاڵمانیا و نەمسا بوون و لەنێوخۆشدا خەریكی ڕێكخستنی ژیانی ھەرەوەزییانەی كۆمونەكان بوون، بەڵێ دەركی ژیانێكی دیكەیان لەدەرەوەی فۆرمی دەوڵەتی كردبوو، ھەر بۆیە دەوڵەتی بۆلشەڤیكی لەپشتەوەڕا ھیڕشی كردەسەریان و لەنێویبردن و سەركوتیكردن !
ھاورێ گیان، بمبەخشە، لێرەدا كۆتایی بە وەڵام و سەرنجەكانم لەسەر پرسیار و سەرنجەكانی تۆ دەھێنم وەك وتم، لە مشتومڕێكی زنجیرەییدا دەتوانین لەو بارەوە لێدوان و بۆچوونگۆڕینەوە بكەین، بەدڵنیاییەوە كارێكی ئاوا، خزمەتێكی گەورە بە بزووتنەوەكە لەم سەردەمەدا دەكات و بەدڵنیاییشەوە لەوێدا بۆچوونگەلێكی نوێ و وەڵامگەلێكی نوێ لەنێوان ھەمووماندا سەرھەڵدەدەن و لەوانەیە لەلایەكەوە ببنە ھۆی لەیەكنزیكبووەنەوەی كۆمەڵێك ماركسیست و ئەناركیست تا ڕادەی ھاوخەباتی ڕۆژانە و لەلایەكی دیكەوە بۆی ھەیە كۆمەڵێك ئەناركیست یا ماركسیست لەنێوخۆیاندا لەیەكدی دووربخاتەوە ! بەبۆچوونی من وەھا سەرنجامگەلێك لەوە پێویستتر و گرنگترن، لەوەی ئەمڕۆ ئێمە (سۆشیالیستەكانی ھەنووكە) بە شێوەیەك لە شێوەكان بە خۆپارێزییەوە خۆمانیان لێدەدزینەوە. ھاوڕێ گیان، بەھیوای ھاتنەپێشی ڕۆژێكی ئاوا، كە گۆمە لیخنەكەی بێدەنگیی ئەمڕۆ بەجۆرێك بشڵەقێت، كە ڕوخساری دوژمنانی ئازادی و یەكسانی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی بۆ ھەمیشە سواقبدات.
درێژەی ھەیە ….
********************
خوێنەری ھێژا، بۆ خوێندنەوەی بەشەكانی پێشووتر، كرتە لەسەر ئەم بەستەرانە بكە :
بەشی یەكەم : http://wp.me/pu7aS-18f
بەشی دووەم : http://wp.me/pu7aS-18m
بەشی سێیەم : http://wp.me/pu7aS-18E
بەشی چوارەم : http://wp.me/pu7aS-18J
بەشی پێنجەم : http://wp.me/pu7aS-18N
بەشی شەشەم : http://wp.me/su7aS-4397
بەشی حەوتەم : http://wp.me/pu7aS-19a
ئەمە بڵاوبکەرەوە:
ڕاپۆرتی سەندیکالیستەکانی سوید لەسەر کوردستانی عیراق
ڕاپۆرتی سەندیکالیستەکانی سوید لەسەر کوردستانی عیراق
وەرگڕانی: بەختیار مستەفا عارف
پێشەکییەکی کورت:
چەند ئەندامێکی سەر بە نەقابەی ساندیکالیستەکانی سوید (SAC)؛ ڕێکخراوی مەرکەزیی کرێکارانی سوید، لە مانگی ئۆکتۆبەری 1994دا، سەردانێکی چوارهەفتەیی کوردستانی تورکیا و کوردستانی عیراقیان کرد. لەو چاوپێکەوتنانەیاندا لە کوردستانی عیراق توانیان چەند گفتوگۆیەکە لەگەڵ ئەندامانی یەکێتیی بێکاران و ڕێکخراوی سەربەخۆی ئافرەتان، هەڵسوڕاوانی شورای 1991 و ئەندامانی حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراق و ئەنارشیستەکان و خەڵکی تردا بکەن. دەقی ئەو گفتوگۆیانەی کە لە کوردستانی تورکیا و کوردستانی عیراق ئەنجامیان داون، کردویانەتە ڕاپۆرتێکی درێژ و لەگەڵ کۆمەڵێک سلایداتدا نزیک بە 10 سمیناریان لە سوید پێ گێڕا و خودی ڕاپۆرتەکان بووە جێی گفتوگۆ و قسەلێکردن.
جا من بە پێویستم زانی دەقی ئەو ڕاپۆرتە، ئەوەندەی پەیوەندی بە کوردستانی عیراقەوە هەیە، بکەمە کوردی؛ بۆ ئەوەی هەموو خوێنەرێک و هەموو هەڵسوڕاوێکی بزووتنەوەی کرێکاری و سۆسیالیستی و هەموو هەڵسوڕاوێکی بەرابەریی ژنان و پیاوان ئاگاداری ئەو قسەوباسانە بن و بە پێویسیشی دەزانم ئەوە بڵێم کە من لەگەڵ هەندێک بۆچوونی نووسەردا نیم کە لە چەند شوێنێکی ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، بەڵام هەوڵم داوە دەقەکە وەکو خۆی وەربگرم. بۆ نموونە بڕوای نووسەر وایە کە مارکسیست لینینیستەکانی کوردستانی عیراق بڕوایان بە بەرپابوونی شۆڕشێکی دیموکراتی هەیە، وەک پێشمەرجی شۆڕشی سۆسیالیستی و هەر بەو پێیەش باس لە جەبهەسازی دەکەن، کە ئەمە خۆی لە واقیعدا وا نەبووە. ئەوان لە سەردانەکەیاندا چەند ئەنارشیستێکیان بینیوە و بە بڕوای من ئەم ڕایەیان زیاتر لەوان وەرگرتووە وەک لەوەی لە دەمی هەڵسوڕاوە مارکسیستەکانەوە بووبێت. هەموو گرووپ و ڕێکخراوە کۆمۆنیستەکانی ئەو سەردەمە، واتە سەردەمی جەنگی خەلیج و ڕووداوەکانی ئازاری 1991 پێیان لەسەر بەرپابوونی شۆڕشی سۆسیالیستی و لابردنی کاری کرێگرتە دادەگرت. هەربۆیە خوازیاری جەبهەسازیش نەبوون لەگەڵ هێزە بۆرژوا ئۆپۆزیسیۆنەکاندا. لە شوێنێکی تردا دەڵێت ڕۆژەکانی دوایی هەم مارکسیستە لینینیستەکان و هەم بەرەی کوردستانی دەستیان دایە پێکهێنانی شورا، بەڵام هیچیان بۆ نەکرا و کەس بە دوایان نەکەوت. یەکێتیی نیشتمانی بە دوای دروستکردنی شوراوە نەبوو، ئەو هەوڵی پێکهێنانی ئەنجومەنی گەڕەکەکانی دەدا، کە ئەمە لەگەڵ تەرکیبی چینایەتیی شورا و شێوەی بەڕێوەبردنی کاری شوراییدا جیاوازییەکی بنەڕەتیی کۆمەڵایەتی و سیاسی هەبوو و بە نیسبەت مارکسیستە لینینیستەکانەوە، یانی کۆمۆنیستەکان، ئەوە ئەوان دەیانویست شورا واقیعییەکان بەهێز بکەن و لەو ڕیزە ئیعترازییەدا خۆیان دەبینیەوە.
لە شوێنێکی تردا لە زمانی ئەندامانی یەکێتیی بێکارانەوە دەگێڕێتەوە کە زەخت و چەوساندنەوەی نەژادی لەسەر کوردەکان نییە، کە ئەمە خۆی دیدکی ناواقیعی و نادروستە. کارکردنی شۆڤێنییانەی بەعسی لە کوردستاندا بۆ هەموو خەڵک ئاشکرا و ڕوونە، بەعەرەبکردن و بەبەعسیکردنی هەندێ لە شار و شارۆچەی کوردستان، نیشانەی ئەو ستەم و چەوساندنەوە نەژادییەیە.
لە کۆتاییشدا دەمەوێت بڵێم کە نووسەرانی ئەم ڕاپۆرتە بە خواست و شێوازی خۆیان وەڵامدانەوەی ئەو هەڵسوڕاوانەیان داڕشتووە، یانی بەپێی ڕیزبەندییەک نووسوییانە کە خۆیان هەڵیانبژاردووە و لەگەڵ ئەوەشدا زۆر لە ڕاستییە زیندووەکانیان خستۆتە ڕوو.
بەختیار مستەفا عارف
17/10/1995
بارودۆخی کوردستانی خواروو
ژیان و گوزەرانی کوردەکانی عیراق بە دوای هەردوو شەڕی خەلیجدا ناهەموارتر و خراپتر بووە، دووچاری کوشتوبڕی و قەسابیکردن بووە و ئیدارەیەکی لاوازیشیان بۆ پێک هێنراوە لە لایەن ئیمپریالیستەکانەوە.
شەڕی ئێران و خەلیج :
لە 1980دا شەڕی ئێران و عیراق دەستی پێکرد. هەر لە دوای 1930یەوە ناکۆکی و ناتەبایی لەنێوان ئەم دوو وڵاتەدا هەبووە. کوردەکانی عیراق هەردەم ئەم هەلەیان قۆستۆتەتەوە و لەگەڵ ئێران و هێزە گەورەکانی تردا ڕێک کەوتوون دژ بە عیراق و هەروەک چۆن لە ساڵی 1980دا لەگەڵ ئێراندا ڕێک کەوتوون. بزووتنەوەی چەکداریی کوردستان لە پارتی و یەکێتی و چەند گرووپێکی چەکداریی مارکسیستی پێک هاتووە. ”پارتیی دیموکراتی کوردستان” لە دوای 1940ەوە ڕابەرایەتیی بزووتنەوەکە دەکات و ”مەسعود بارزانی” سەرکردەیەتی. ”یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان”یش ”جەلال تاڵەبانی” سەرکردەیەتی. لەنێوان ئەم دوو سەرکردەیەدا ناتەبایی و ناکۆکییەکی گەورە هەیە تا ڕادەی بەیەکدادانی چەکداری و لەیەکترکوشتن. بەکورتی بڵێین هەر دوای هەڵگیرساندنی شەڕی ئێران و عیراق پارتیش و یەکێتیش لە لایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکران. هەردوولایان زۆر بەتوندی و دژ بە عیراق شەڕیان دەکرد و بەتوندیش پەلاماری یەکتریان دەدا. لە ساڵی 8719دا هەردوو لایەن ڕێککەوتنیان مۆر کرد و لەگەڵ سێ پارتیی تری بچووکی تردا بەرەی کوردستانییان پێک هێنا.
ئەنفال :
هەروەکا جارەکانی تر تاکتیکی خۆخستنەپاڵ هێزە گەورەکان و تەحالفکردن لەگەڵیاندا تاکتیکی سەرکەوتوو نەبوو. کاتێک ئێران و عیراق ڕێککەوتنیان مۆر کرد و شەڕیان ڕاوەستاند، ئێران لە یارمەتیدان و پاڵپشتیکردنی کوردەکانی عیراق دەستی کێشایەوە و عیراقیش هێرشکی گەورەی ڕێکخست بۆ تێکشکاندنی هەموو ئیعتراز و ڕاپەڕینێک لە کوردستان، ئەم هێرشەی عیراق تراژیدیایەکی گەورە بوو کە بەسەر خەڵکی کورددا هێنرا، ئەم پەلاماردانە ناونرا ئەنفال کە لە بنچینەدا واژەیەکی (مستەلەح) ئیسلامییە، کە لە شەڕکردندا بردنی ژن و تاڵانکردنی هەموو موڵکیەتێکی شەخسی ئەو کەسانەی کە بڕوایان بە خوا نەبووە حەڵاڵ دەکرا. لە ماوەیەکی کورتدا بەپێی سەرچاوەیەکی زۆر 180000 کورد ونکران، هەموو پیاوەکانی دێهاتەکان ئیعدام کران. هەروەها بە هەزارەها ژنیش کە مێردەکانیان بێ سەروشوێن کرابوون و بە تەنیا مابوونەوە، لە لایەن سەربازە عیراقییەکانەوە دەستدرێژیی جنسیان لێ دەکرا. ئەم دەستدرێژییە وەحشەتناک بوو. لە کوردستاندا شەرمێکی گەورەیە بۆ خێزان و ناسیاوی ئەو ژنەی کە دەکەوێتە ژێر ئەو پەلامارەوە، هەربۆیە بۆ بەرزڕاگرتنی شەرەفی خێزان ئەو ژنانە تێرۆر دەکران. نزیک بە 4500 دێ لە کوردستاندا بە بۆمبا و بلدۆزەر تەخت کرا، بە سەدەها هەزار کەس بەزۆر ڕاگوێزران بۆ خوارووی عیراق و یاخود لە ئۆردووگای زۆرەملێدا کە دەوڵەت دروستی کردبوون جێگیریان دەکردن، زیاد لە 10000 کورد بەرەو تورکیا ڕایکرد بە هۆی هێرشەکانی ڕێژیمی عیراقەوە و لە چەندەها موعەسکەراتی پەناهەندەیدا ماونەتەوە، سەددام حسێن سڵی نەکردۆتەوە لە بەکارهێنانی چەکی کیمیاوی. لە هێرشێکیدا بۆبای گازی بە کار هێنا و چەندەها هەزار کوردی لە شاری هەڵەبجەدا کوشت. ئەنفال هەموو کوردەکانی گرتەوە و حاڵەتێکی نەفسی زۆر خراپی بۆ ملیۆنەها کورد دروست کرد کە پێویستە بە ملاحەزەوە وەربگیرێت کاتێک باس لە کوردستانی خواروو دەکرێت. بەرەی کوردستانی دەستەوەستان ڕاوەستا و هیچی بۆ نەکرا، ڕووە و ئێران ملی نا. سەددام حسێن کە مەغرور بوو و زۆر باوەڕی بە خۆی و بە هێزە سەربازییەکەی هەبوو، هەر دوای دوو ساڵ هەلێکی تری بۆ کوردەکان خوڵقاند کە حەرەکە بکەن و هەدەفی خۆیان بپێکن؟ و لە ئابی ساڵی 1990دا عیراق کوێتی داگیر کرد.
شەڕی خەلیج :
ئەزمەی کوێت و شەڕی خەلیج مەسەلەی کوردەکانی خستە مەرکەزی ئیعلامی جیهانییەوە، هەر ساڵێک پێش ئەوە جەلال تاڵەبانی سەردانی ئەمریکای کرد و سەرکوتکردنی کوردی لەوێ ڕاگەیاند.
وەڵامی ئەمریکا ئەوە بوو کە ئەوان دەستبەرداری سەددام نابن و پشتیوانی لێ دەکەن، بە دەلیلی ئەوەی بەدیلکی چاک و گونجاوە و لەگەڵ سیاسەتەکانی ئەمریکا دێتەوە و دامودەسگای سەددام ئارەزوو و ویستەکانی وڵاتە غەربییەکانی پاراستووە لە ناوچەکەدا. ئەم قسانە لە زمانی ”بورهانەدین یاسین”ەوە دەگێڕدرێنەوە کە لە نووسینێکیدا بە ناوی (کوردەکانی عیراق و چوونەپێشەوەی ناکۆکییەکان لە خەلیجی فارسدا) ئیشارەی پێ کردوون. ئیعلامی ڕۆژئاوا باسی لە ئەنفال نەدەکرد، بەڵام ئێستا بە هۆی چەند هۆیەکەوە هەموو دنیا لەگەڵ کوردەکاندایە. بەرەی کوردستانی لە مانگی 10ی 1990دا بڕیاری وەستانی حەرەکاتی چەکدارانەی دا، کە وایلێهات تەقریبەن هیچ چالاکییەکی نەما لە ترسی بزووتنەوە ئینتیقامییەکانی حکوومەتی بەعس، زۆر لە هێزە غەربییەکان و ناوچەییەکان سەغڵەت بوون لەوەی عیراق تێک بچێت و کوردەکان خۆیان جیا بکەنەوە و وڵاتی سەربەخۆیان پێک بهێنن. بەرەی کوردستانی پەیمانی ڕوونەدانی ئەو حاڵەتەی دا بەو هێزانە. تێکشکاندنی عیراق لە شەڕەکەدا بووە هۆی دروستبوونی حاڵەتێکی موەقەت و ئیستسنائی کە تیایدا ڕاپەڕین ڕووی دا. بەڵام بەرەی کوردستانی تەنانەت بە ملاحەزەی وەرنەگرتبوو. ڕاپەڕین لە خوارووی عیراقدا دەستی پێکرد و لە مارسی هەمان ساڵدا لە کوردستانیش دەستی پێکرد. ئەم ڕاپەڕینانە لە سەرەتادا جەماوەری و عەفەوی بوون. پێش دەستپێکردنی جەنگەکە زۆر سەربازی عیراق و سەربازی کورد خۆیان دزیبۆوە و بەشداری جەنگیان نەدەکرد. ئەمە تەئسیری زۆری هەبوو لە ڕاپەڕینەکەدا. بەپێی ئەوەی بیستوومانە (PKK)ەش لە دەوروبەری زاخۆدا بەشداری ڕاپەڕینەکەی کردووە و دە هەزار جاشێکیش لە حکوومەت هەڵگەڕانەوە.
بەشێکی زۆر لە کوردستانی خواروو ڕزگاری بوو. بەڵام سوپای عیراق جارێکی تر هێرشی کردەوە، هەموو پارتییەکانی ناو بەرەی کوردستانی کە لە ئێرانەوە گەڕابوونەوە خەڵکیان ئاگادار کرد کە ڕابکەن و شارەکان جێ بهێڵن. ڕاپەڕینەکە تێکشکێنرا و زیاد لە دوو ملیۆن کورد بەرەو سنوورەکانی ئێران و تورکیا ملی نا لە ترسی هێرشی عیراق و ئینتقامکردنەوەیان. ڕەوی کوردەکان تەنیا تراژیدیایەکی ئینسانی نەبوو کە زۆر کەس لە برسان و لە نەخۆشیدا مردن، بەڵکو ئەبعادێکی سیاسیشی هەبوو.
بۆچوونێکی بەهێز هەبوو کە ڕەوی کوردەکانی دەبەستەوە بە جەنگی خەلیجەوە و وای تەسەور نەدەکرد کە وەزیفەی هێزەکانی تەحالف تەواو بووە. وتووێژی ناو هێزەکانی تەحالف بووە هۆی ئەوەی کە لە 5ی نیساندا بڕیاری 688 دەربکەن کە داوای وەستانی سەرکوتکردنی خەتی مەدەنی دەکات. لە 19ی نیساندا (UN) بڕیاری مەنعکردنی هێزی ئاسمانی عیراقی دا کە نابێت لە سەرووی خەتی پانی 36ەوە بسووڕێتەوە. کوردەکانیش دەستیان بە گەڕانەوە کرد بۆ شوێنی خۆیان. شەڕی نێوان کوردەکان و ڕێژیمی عیراق درێژەی کێشا تا مانگی 10 کە سوپای عیراق خۆی پاشەکشەی کرد و کوردستانی جێهێشت. ئەم بەشەی کوردستان کە حکوومەتی عیراقی تێدا نەماوە دوو لەسەر سێی کوردستانی عیراق دەبێت. کەرکووک کە شارێکی نەوتییە لەژێر دەستەڵاتی ڕێژیمی بەعس ماوەتەوە. (UN) هێزێکی سەربازیی کەمی لە بەشێکی کوردستاندا هێشتەوە.
دوای جەنگەکە :
بەرەی کوردستانی دەستی گرت بەسەر ئیدارەکانی کوردستانی عیراقدا. لە کاتی سەفەرەکەماندا گوێمان لە ڕەخنە و سەرزەنشتی قورسی خەڵک دەبوو. بەتایبەتی دژ بە یەکێتی و پارتی کە دەیانوت ئەمانە لە ئێران بوون و هاتنەوە سەر حازری، ئێستا ئەمانە فەرمانڕەوان و هەرچی کارگە و پاش ماوەی مەکینە و ئالات و ئەدەواتی مەخزوناتی دەوڵەتی هەیە فرۆشتویانە بە ئێران و عیراق بۆ ئەوەی پارەکەی بخەنە خەزێنەی حیزبیی خۆیانەوە و ئەمڕۆ چەند کارگەیەکی کەم لە کوردستاندا ماوە. لە مانگی 1ی 1992دا وتووێژکردن لەگەڵ عیراقدا وەستێنرا و لە هەمان کاتدا بەرەی کوردستانی ئیعلانی ئینتیخاباتی کرد بۆ پێکهێنانی پەرلەمان. ئینتخابات لە مانگی 5ی 1992دا دەستی پێکرد لەژێر چاودێریی چاودێرانی نێونەتەوەییدا بۆ ئەوەی بارودۆخێکی دیموکراتییانە بە ڕێوە بچێت. زۆر لە پارتییە بچکۆلەکان سەرزەنشتی پارتی و یەکێتییان کرد بەوەی فێڵ و ساختەیان بە خەرج داوە لە هەڵبژاردنەکەدا. لە هەڵبژاردنەکەدا کە نسبەتی چوونەناو پەرلەمانەوە لە 70% تەحدید کرا. یەکێتی و پارتی بردیانەوە و یەکی نیوەی مەقاعیدەکانیان وەرگرت و 5 کورسییش بۆ مەسیحییەکان دانرا کە کەمایەتین لە کوردستاندا. بێبڕواییەکی زۆر لەنێوان یەکێتی و پارتیدا هەیە. پەنجا بە پەنجا هەموو دەستەڵاتێکیان بەش کردووە.
وەزارەتەکانیان لەنێوان خۆیاندا بەش کردووە. هەرلایەکیان وەزیرێکیان هەبووایە جێگرەکەی دەبوو لە لاکەی تر بووایە. ئەم تەرحە تا ڕادەی مودیر و کاربەدەستانی خوارەوەش هات. پارتییەکان دەستەڵاتدارییەکی هاوبەشیان پێک نەهێنا، بەڵکو لە هەموو حاڵەتێکدا هەوڵیان دەدا پارتییەکەی خۆیان بەرنە پێشەوە. پارتی و یەکێتی و بزووتنەوەی ئیسلامی لە کوردستانی عیراقدا چەندەها جەریمەی گەورەیان کردووە دژ بە مافەکانی مرۆڤ. گرتن و ئەشکەنجە و کوشتن و هێرشبردنە سەر کۆبوونەوە دەستەجەمعییەکان و خۆپێشاندانەکان. شێوەی ئەو خروقاتانەیە کە ڕێکخراوی عەفوی دەولی (AMNISTI INTERNATIONAL) لە مانگی شوباتی 1995دا کۆی کردبۆوە و خستبوویە ڕوو.
بیناکردنەوەی ئەم وڵاتە بە جەنگ وێرانکراوە زۆر زەحمەتە و بە هۆی هەندێ هەلومەرجی ترەوە خراپتر بووە. حەساری ئابووریی (UN) لەسەر عیراق کە کوردستانیش دەگرێتەوە و حەساری ئابووریی عیراقیش لەسەر کوردستان. هەر هەمووی قورساییەکی زۆری خستۆتە سەر ژیانی خەڵک. شەڕی نێوان پارتی و یەکێتی درێژەی هەبووە و زیاتر لە 100000 کەس لە شاری هەولێر خۆپێشاندانی کرد دژ بەو شەڕە. هێزەکانی یەکێتی خوارووی ڕۆژهەڵاتی کوردستانیان کۆنترۆڵ کردووە و پارتیش سەرووی ڕۆژئاوا.
کۆمیتەی گەڕەکەکان لە ڕاپەڕینەکەی 1991ی کوردستانی عیراقدا:
کۆمیتەی گەڕەکەکان بەهاری 1991 کوردستانی عیراق بزووتنەوەیەکی کۆمەڵایەتیی جەماوەری بوو کە هەموو شاری سلێمانی گرتبووەوە. ئەو چەند ئەنارشیستەی کە لە سەفەرەکەماندا لە سلێمانی بینیمانن ئەو بزووتنەوە شوراییەیان وەک بزووتنەوەیەکی خۆبەخۆیی (عەفەوی) ئەنارشیستی لە قەڵەم دا. مەبەستیان لەم هەڵسەنگاندنە ئەوە بوو کە جەماوەر ڕاستەوخۆ لە تەشکیلە دیموکراتییەکاندا خۆی ڕێک خستبوو، لە جێگەی کار و گەڕەکەکاندا دەستەڵاتی بە دەستەوە گرتبوو بۆ ئەوەی کاروبارەکانی خۆی بە دەستی خۆی بە ڕێوە بەرێت. لە مانگی شوباتی 1991دا، چەند هەفتەیەک پێش ڕاپەڕینەکە، ڕوومان کردە گەڕەکەکان و قسەمان بۆ خەڵکی دەکرد و شورا سەرەتاییەکانمان پێک هێنا. ئەمە یەکێک لە هەڵسوڕاوانی بزووتنەوەی شوراکان دەیگێڕایەوە. هەموو حیزب و مەیلە ڕاست و چەپەکان لە هەوڵی کۆنترۆڵکردنی بزووتنەوەکە و پەیداکردنی نفوزی خۆیاندا بوون. کاتێک ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە جەنگی خەلیجدا، لە کانوونی دووەمی 1991دا، بەغدادیان بۆمباران کرد، خۆشی و شادی کەوتە ناو کوردەکانی عیراقەوە. لە نامەیەکدا کە لە هاوینی 1991دا لە کوردستانەوە نووسراوە و لە نووسینێکی ئینگلیزیدا بڵاو کراوەتەوە وەسفی ئەو بارودۆخە دەکات کە چۆن ئەو شەڕە هیچ ترسێکی لە دڵی کوردەکاندا نەهێشتووە سەبارەت بە پەلاماردان و هیرشکردنی دەوڵەتی بۆ سەریان و خەڵکی دەستی کردووە بە گفتوگۆکردن لەگەڵ یەکتردا، کە پێش ئەو کاتە کەس نەیدەتوانی بەو شێوەیە قسە لەسەر باری سیاسی بکات. هەروەها ڕۆژانە سەربازێکی زۆر بەرەکانی جەنگ جێ دەهێشت و فیراری دەکرد، کە خەڵکێکی زۆر شایەتی ئەو حاڵەتەن و بە چاوی خۆیان بینیویانە هەموو ڕۆژێک هیوای خەڵک بە کەوتنی دامودەسگای سەددام زیادی دەکرد. لەو هەلومەرجەدا بوو لە شاری سلێمانی گفتوگۆی پێکهێنانی کۆمیتەی گەڕەکەکان و شورا کرێکارییەکان کرا. ئەم دەستبردنە بۆ پێکهێنانی کۆمیتە و شورا لەژێر کاریگەریی شۆڕشی ئێران 1979دا بوو لە دروستبوونی کۆمیتەی گەڕەکەکان و شورا کرێکارییەکانی ئەوێوە ئیلهامیان وەرگرت، دوای تێکشکانی دامودەسگای (شا) و پێش هاتنە سەر کاری (خومەینی). کاتێک لە 29ی شوباتی 1991دا هێرشی زەوینی دەستی پێکرد و هێزەکانی عیراق مەجبوور بە پاشەکشێ کران، بەشێک لەو هێزە سەربازییە شکاوە دژ بە هێزەکانی سەددام وەستا و بەپێی زانیارییەکان ڕاپەڕین لە شاری بەسراوە دەستی پێکرد و بە پەلە شارەکانی تری عیراقی گرتەوە، وەکو کوت و عەممارە و ناسریە و سەماوە و نەجەف و کەربەلا و حلە و موسەیب. بەرپابوونی شۆڕشێکی گەلی لە عیراقدا دواکارێک بوو کە ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی دەیانویست ڕوو بدات. ئەوان دەیانویست پارتیی بەعس لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە و خوازیاری ئینقلابێک بوون لە سەرەوە ڕوو بدات، هەربۆیە هێرشی زەوییان بەرەو بەغداد وەستان و بە تەیارەی جەنگی و هەلیکۆپتەرەوە کەوتنە وێزەی سوپا هەڵاتووەکەی عیراق و قەسابخانەیەکیان دروست کرد. هێزە سەربازییەکەی سەددام (گاردی جمهوری) هیچ زەڕبەیەکی نەخوارد و هەروا ماوەیە و هەربۆیە هەڵچوون و ڕاپەڕینەکانی خوارووی عیراق وا بە ئاسانی تێکشکێنرا. بەپێی زانیارییەکی زۆر نزیک بە 100000 سەربازی عیراقی کوژراون لە ڕۆژەکانی دوای جەنگی خەلیجدا. ئەگەر ئەم ڕاپەڕینە سەر بکەوتایە لە دنیای عەرەبدا بڵاو دەبووە و ئەمەش کارەساتێکی گەورە دەبوو بۆ ئەمریکا و لەگەڵ نەزمە نوێیەکەیدا نەدەهاتەوە. کاتێک کە جەماوەری خوارووی عیراق ڕاپەڕی، زۆر لایەنە سیاسییەکانی کوردستان خۆیان چەکدار کرد و خۆیان ئامادە کرد بۆ قۆستنەوەی ئەو هەلە. زۆر لە شارەکانی کوردستان ڕزگاری بوو بێ ئەوەی هێزەکانی سەددام بەرهەڵستییەکی ئەوتۆ بکەن. لە 7ی مارسدا لە شاری سلێمانی قورسترین شەڕ ڕووی دا لە دائیرە سەرەکییەکەی ئەمن (ئاسایش)ی دەوڵەت لە گەڕەکی عەقاری. ئەم دائیرەیە لە 24 سەعاتدا گیرا. لە 10ی مارسدا لە 3 سەعاتدا شاری هەولێر ڕزگاری بوو. شارە نەوتییەکەش، کەرکووک، لە 20ی مارسدا ئازاد کرا.
بزووتنەوەی شورایی لە شاری سلێمانی:
چەند ڕۆژێک پێش ئازادکردنی سلێمانی، هێزەکانی ئەمنی دەوڵەتی ڕایانگەیاند کە هەر کەسێک ئاژاوە بنێتەوە ئیعدام دەکرێت و ماڵەکەشی تێک دەدرێت.
ئەمەش لە واقیعدا ئیشارەتێک بوو بۆ سوپا و پۆلیس کە تا چ ڕادەیەک توانای تەسەروفاتیان هەیە، مەبەست لەم هەڕەشەیە ڕێگرتن بوو لەوەی هیچ بەشێک لە دامودەسگای دەوڵەت خۆی بە ڕاپەڕینەوە ببەستێتەوە. لە بەیانیی 7ی مارسی 1991دا هەموو شتێک خۆبەخۆیی (عەفەوی) ڕووی دا، ئەوانەی کە لایەنگری بەرەی کوردستانیان دەکرد لە ماڵەوە مانەوە، گوێیان لە دەستووری کارکردن دەگرت لە ڕێگای ئیستگەکانی ڕادیۆوە، و لە هەمان کاتێشدا گرووپی بچووک بچووک لە کاتژمێر 7-8ی بەیاندا دەستیان کرد بە جموجووڵ لە جادەکانی شاردا و بە دەنگی بەرز دروشمیان دەوت.
ئەم گرووپانە تا دەهات گەورەتر دەبوون بەوەی زۆر لە پیاوان و ژنان و منداڵان پەیوەندییان پێوە دەکردن و هەر ئەم گرووپانەش بوون دەستیان دایە چەککۆکردنەوە لە گەڕەکەکاندا و هێرشیان بردە سەر بیاناکانی دەستەڵاتدارە دەوڵەتییەکان لە شاری سلێمانیدا، لە ماوەی چەند سەعاتێکدا شار کەوتە ژێر دەستەڵاتی خەڵکی چەکدارەوە. لە 8ی مارسدا بە هەزارەها کەس بەشداری خۆپێشاندانێکی گەورەیان کرد لە جادەکانی شاردا و ئەم لافیتانەیان بەرز کردبۆوە: ”شۆڕشگێڕان، شۆڕشی خۆتان دامەزرێنن”، ژنان بەشێکی گرنگی شۆڕشن”، ”بۆ پێشەوە بەرەو مافی دیاریکردنی چارەنووس بۆ خەڵکی کورد” و ڕاپەڕینەکە هەموو ژنان و پیاوان و منداڵانی سیاسی کردبوو.
لە هەموو گەڕەک و کارگەکانی سلێمانیدا شوراکان پێک هاتن و زۆربەی شوراکان وەک کۆمیتەی گەڕەکەکان کاریان دەکرد. خەڵک لە شوێنی ژیانیدا خۆی ڕێکخستبوو. شورا کرێکارییەکانیش لە جێگای کاردا دەرکەوتن. بەشێک لەو خەڵکانەی کە لە پێش هەموو لایەک خۆیان ڕێکخستبوو گرووپی عینایەی تەندروستی موتەحەڕیکیان پێ دەوتن، کە هەر زوو خوێیان کۆ کردەوە و دەیاندایە بریندارەکانی شەڕ. هەروەها کارەبا و ئاوی شارەکەیان چاک کردەوە، کە بە هۆی شەڕەوە ماوەیەک بوو تێک چووبوو.
لە دەوروبەری 12ی مارسدا دوو نوێنەری شورای سلێمانی نێردران بۆ هەولێر بۆ دیعایەکردن و بڵاوکردنەوەی ئەو بزووتنەوە کۆمەڵایەتییە نوێیە و لە پێناوی ئەوەی تەنها لە سلێمانیدا گۆشەگیر نەبێت. لە شاری هەولێر لە سێ ڕۆژدا پێنج کۆبوونەوە کرا. کە بە هۆیانەوە 35 شورا پێکهات و لە دواییدا ژمارەی شوراکان بوون بە 42 شورا. لەناو هەموو شورایەکدا چەند کۆمیتەیەک، یاخود چەند گرووپێک لە هەڵسوڕاو، هەبوون، کە بەرپرسیارێتی جیاوازیان لە گەڕەکەکاندا خستبۆ ئەستۆی خۆیان. بۆ نموونە، گرووپی دابەشکردن خواردن، چاودێریی تەندروست، ئێستگەی ڕادیۆ و ڕۆژنامەدەرکردن و دەستەی چەکدار بۆ پارێزگاریکردنی ڕاپەڕین و…هتد. بزووتنەوەی شورایی خۆی چەکدار کردبوو بۆ خۆپاراستن لە هەموو پەلاماردان و دەستدرێژییەک کە لە دەرەوە دەکرانە سەری. کاتێک سەددام حسێن هێزی سەربازی نارد بۆ هەندێک شوێنی کوردستان، کۆمیتەی گەڕەکەکان لە سلێمانی چەکداری خۆیان نارد بۆ کەلار و هێزێکی سیمبولیشیان لە 80 پێشمەرگە پێکهاتبوو نارد بۆ کەرکووک بۆ یارمەتیدانی ڕاپەڕیوانی ئەوێ.
ناکۆکی نێوان شورا و بەرەی کوردستانی:
لە بەیانیی 8ی مارسدا هێزێکی یەکێتیی کە 200 چەکدار دەبوو خۆی کرد بە سلێمانیدا، کاتێک ئەوان هاتنە شارەوە و بێ ئەوەی بزانن شار ئازاد کرابوو. لە 9ی مارسدا هێزەکانی بەرەی کوردستانی هاتنە سلێمانییەوە و 12ی مارس دەستیان کرد بە پەلاماردانی بزووتنەوەی شورایی. بەرەی کوردستانی لە چەند پارتییەک پێکهاتبوو؛ یەکێتی و پارتی کە دوو پێکهێنەری بنچینەیی بەرەی کوردستانین تەرکیبی عەشایرییان هەیە و قاعیدە کۆمەڵایەتییەکەشیان لەسەر هاوکاریی عەشایری ڕاوەستاوە. لە 16ی مارسدا کە ڕۆژی بیرەوەریی هەڵەبجە بوو شورای گەورە و بەرەی کوردستانی خۆپێشاندانیان ڕێکخست.
لە 17ی مارسدا بەرزترین دەستەڵاتداریی شورایی لە سلێمانی دامەزرا. ئەم دەستەڵاتە باڵایە هەر خۆی بە تەنیا بڕیاری نەدەدا، بەڵکو پێشنیازی دەخستە بەردەم شوراکان و لەوێ قسەی لەسەر دەکرا و پاشان دەخرایە دەنگدانەوە. لە 18ی مارسدا بەرەی کوردستانی هەموو شوراکانی بە غەیرەقانوونی لە قەڵەم دا و داوای هەڵوەشاندنەوەی کردن. دوای 9 ڕۆژ لە جێگیربوونی دەستەڵاتدارانی بەرەی کوردستانی لە شاردا، داوای حەلبوونی هەموو ڕێکخراوە جەماوەرییە سەربەخۆکانی کرد و وتیان دەبێت ئەم بڕیارە جێبەجێ بکرێت. هۆی ئەم سەغڵەتبوونەشیان ترس بوو لە بزووتنەوەی شورایی و بوونی ئەو بزووتنەوەیەیان بە هەڕەشەیەک دەبینی کە لێیان دەکرێت. ”بەرە” دەیویست هەیکەلی ئیداریی شارەکە بینا بکاتەوە و مودیرە کۆنەکان بێنێتەوە کە شورا کرێکارییەکان لە گەڕیان خستبوون.
لە 20ی مارسدا خۆپێشاندانی دژ بە بەرەی کوردستانی ڕێکخرا لە جادەکانی سلێمانیدا. نەوشیروان کە دووەم کەسە لە یەکێتیدا و لێپرسراوی مەیلێکی چەپی ناو یەکێتی بوو لە ڕادیۆدا ڕایگەیاند کە کۆمیتەی گەڕەکەکان دەبێت تێک بشکێنرێت و وتبووی: ”دەبێت ئەو بزووتنەوەیە تێک بشکێنن کە ئاڵای سووری بەرز کردۆتەوە.” بەرە ئیستگەی ڕادیۆکەی بە کار دەهێنا بۆ بڵاوکردنەوەی پروپاگەندە دژ بە کۆمیتەی گەڕەکەکان.
ناکۆکییەکان بە چارەسەرنەکراوی مانەوە تا لە 3ی نیساندا هێزەکانی سەددام گەڕانەوە کوردستان و شار کەوتەوە ژێر دەستەڵاتیان. بەرەی کوردستانی نەیدەوێرا چەکەکانی دژ بە کۆمیتەی گەڕەکەکان بەرز بکاتەوە، کۆمیتەکانیش سیاسەتێکی هاوبەشیان نەبوو لە بەرانبەردا. کاتێک کۆمیتەی گەڕەکەکان چەکداری خۆیان دەنارد بۆ شەڕ دژ بە هێزەکانی سەددام، بەرەی کوردستانی چەکی نەدەدانێ، لەجیاتیی ئەوە لێپرسراوی یەکێتی؛ جەلال تاڵەبانی، فڕی بۆ بەغدا. بۆ وتووێژکردن و ئەو وتووێژە ناونرا ”ماچەکانی بەغدا”، بە هۆی ئەوەوە تەلەفزیۆنی عیراقی ئەو وێنەیەی پێشان دابوو کە تاڵەبانی ڕوومەتەکانی سەددام ماچ دەکات.
باری ناوخۆیی کۆمیتەی گەڕەکەکان:
لەناوی کۆمیتەی گەڕەکەکاندا چەند بۆچوونێکی جیاواز هەبوو سەبارەت بە چۆنێتیی بردنەپێشەوەی کارەکانیان. زیرەکیی ئەوانە چۆنێتیی هەڵوێست و کارکردنیان بوو بەرانبەر بە پارتییەکانی ناو بەرەی کوردستانی. هەبوو دەیویست هێرش بکرێتە سەر ئەم پارتییانە و ئەو پارتییانەیان وەک دەستگای دەسەڵات دەبینی کە ویست و ئارەزووی جیا و تایبەت بە خۆی تەعقیب دەکات.
تێیدا بوو دەیویست وتووێژیان لەگەڵدا ساز بکرێت و ئیتیفاقیان لەگەڵدا بکرێت بۆ پاراستن و بەرگریکردن لە دەستەڵاتداریی شورایی. زۆری تریان ڕای وا نەبوو کە بەرەی کوردستانی قاعیدەیەکی کۆمەڵایەتی هەیە و بڕوایان وا بوو کە دەبێت بەرە فەرامۆش (ئیهمال) بکرێت. ئەم مەیلە مکافحە (Militanta) سوور بوو لەسەر ئەوەی کۆمیتەکان دەبێت وەکو دەستگایەی سەربەخۆی شۆڕشگێڕ کاری خۆی بکات. یەکێک تر لە ناکۆکییەکانی ناو شورا بوونی دوو مەیلی جیاواز بوو سەبارەت بە ڕێکخستنی کۆمەڵایەتیی کۆمیتەکان، مەیلێک دەیانویست شوراکان تەنیا کارگەری بێت و مەیلێکی تر دەیانویست هەموو خەڵک ڕێک بخات، واتە شورای خەڵک بێت. نموونەیەک لە ناکۆکییە دەروونییەکانی تری کۆمیتەی گەڕەکەکان داخوازە سیاسییەکانیان بوو کە لەسەر ئەساسی حقوقی لیبرالی و دیموکراتیی بۆرژوازی بینا کرابوون و لە هەمان کاتدا پراکتیکیان شۆڕشگێڕانە و سۆسیالیستی بوو، دیار بوو کە مارکسیست لینینیستەکان لە پشت سەری ئەو داخوازییە دیموکراتییە بۆرژوازییانەوە ڕاوەستابوون. ئەوان مەبەستیان بەرپاکردنی شۆڕشێکی دیموکراتیی بۆرژوازی بوو و پاشان بەرپاکردنی شۆڕشی سۆسیالیستی. ئەم بۆچوونە ئەو ئەنجامەی لێ دەکەوێتەوە کە لەگەڵ هێزە بۆرژواکاندا بکەونە بەرەدروستکردنەوە. هاوڕێ ئەنارشیستەکانمان وایاندەبینی کە ڕووەو شاخ ڕۆیشتن تەکبیری هێزەکانی بەرەی کوردستانی بوو بۆ ئەوەی لە ڕووی فیزیکییەوە شورا لە ناو بەرێت و لەو ڕێگەیەوە بزووتنەوەی شورایی تێک بشکێنێت و دەیانوت دوو جۆرە لە بزووتنەوەی دژ بە یەک دروست بووە؛ کۆمیتەی گەڕەکەکان لە لایەک و بەرەی کوردستانی لە لایەکی تر. ئێمە لە سەرەتاوە زانیمان کە پارتییەکانی ناو بەرەی کوردستانی بەشێکی شۆڕشگێڕ نین لەو بزووتنەوە کۆمەڵایەتییە و ئەوانە دوژمنماننن. بەرەی کوردستانی دەستی بە دەوڵەتێکی نوێ کردووە. بەرەی کوردستانی هەوڵی دا جەنگی گەلی دژ بە حیزبی بەعس بوەستێنێت لە شاری کەرکووکدا، ئەوان بە خەڵکیان دەوت بڕۆنە ماڵەوە و نەزم ڕیعایەت بکەن، بەرەی کوردستانی چ کارێک پێویست بێت خۆی دەیکات.
سەددام دەستەڵاتی وەرگرتەوە:
لە 2ی نیساندا هێزەکانی سەددام لە شاری سلێمانی نزیک بوونەوە و دەستیان کرد بە قەسفکردنی شارەکە. شاری کەرکووک چەند ڕۆژێک پێشتر کەوتبووەوە ژێر دەستەڵاتی، لێپرسراوەکانی بەرەی کوردستانی هەر زوو ڕووەو ئێران ڕۆیشتن، بەڵام پێشمەرگەکانیان مانەوە و بیریان لەوە دەکردەوە کە بەرگری لە شارەکە بکەن. لە نیوەشەودا بوو جەلال تاڵەبانی لە ڕێگای ڕادیۆوە بە خەڵکی ڕاگەیاند شار بە جێ بهێڵن و ڕوو بکەنە شاخ، ئەگەرنا وەک هەڵەبجە کیمیاباران دەکرێن.
کاتێک هێزەکانی سەددام، دوای 12 سەعات، چوونە ناو شارەوە لە 90%ی خەڵک چۆڵی کردبوو و ڕووی کردبووە شاخ و جادەکانیش پڕ بوون لە خەڵک کە ئەوانیش بە تەمای دەرچوون بوون. ئیعلامی جیهانی لە سەرەتادا گرنگییەکی زۆری دا بەوەی کە چێ دەگوزەرێت لە باکووری عیراق و لە (UN) پەیمانی دروستکردنی زۆنێکی ئەمنی دا بە کوردەکان، مەبەستی (UN) لەم زۆنە ئەمنییە نادیار بوو و هیچ مافێکی دابین نەکرد بۆ کوردەکانی عیراق. دوای دوو هەفتە خەڵک دەستی کرد بە گەڕانەوە لە شاخەکانەوە بەرەو شارەکان، لەو مانگانەی دواییدا بەرەی کوردستانی و سەددام حسێن دەستیان کرد بە وتووێژکردن. ئەمەش تاکتیک و یاریییەکی تری سەددام حسێن بوو کە ویستی وەخت بە سەر بەرێت.
ڕاپەڕینی تەمووز :
لە 18ی تەمووزدا جەماوەری ڕاپەڕیو لە ماوەی سەعاتێکدا شاری لە هێزەکانی سەددام حسێن پاک کردەوە، تەنها 11 دەبابەی شکاو نەبێت هیچ نەمایەوە. ڕۆژێک پێش ئەوەش ڕاپەڕین لە شاری هەولێر ڕوویدابوو.
لە ڕاپەڕینەکەدا بەرەی کوردستانی بە سلێمانیدا گەڕا و بە موکەبەرە خەڵکیان ئاگادار کردەوە کە بچنەوە ماڵێ. لە 20ی تەمووزدا مارکسیست لینینیستەکان خۆپێشاندانیان ساز دا دژ بە بەرەی کوردستانی و ئەمەش بووە هۆی بەیەکدادانیان لەگەڵ بەرەدا. ڕۆژەکانی دوایی هەم مارکسیست لینینیستەکان و هەم بەرەی کوردستانی دەستیان دایە پێکهێنانی شورای سەر بە خۆیان، بەڵام هیچیان بۆ نەکرا و کەس بە دوایان نەکەوت. لە هاویندا شەڕ کەوتە نێوان پارتییەکانی ناو بەرەوە. پارتی و یەکێتی دژ بە پارتییەکی سۆسیال دیموکراتی بچووک جەنگان. ئەمڕۆ یەکێتی و پارتی کوردستانی عیراقیان، یاخود وەک کوردەکان دەڵێن کوردستانی خواروویان، دابەش کردووە لەنێوان خۆیاندا. یەکێتی ناوچەکانی نزیک بە سنوور ئێرانی بە دەستەوەیە و فەرمانڕەوایی دەکات، پارتیش ناوچەکانی نزیک بە سنووری تورکیا.
کۆتاییەکەی :
بزووتنەوەی شورایی ڕاپەرینێکی کۆمەڵایەتی بوو، جەماوەرێکی زۆر تێیدا بەشدار بوو، بەڵام بزووتنەوەکە تەنها لە سلێمانی و هەولێر و کەرکووک گۆشەگیر بوو. لەم شارانەدا نزیک بە 96 شورا پێکهات. ڕاپەڕینە شەعبییەکەی سلێمانی شۆڕشێکی کۆمەڵایەتی بوو، هەموو کارگە گەورەکان و هەندێ شوێنی کاری تر لە لایەن کرێکارانەوە دەستی بەسەردا گیرا. بە هۆی شورا کرێکارییەکان و کۆبوونەوە فراوانەکانی کرێکارانەوە بە ڕێوە دەبرا.
لە خەستەخانەی شاردا ناکۆکی و ناتەباییەک پێش هات کاتێک دوکتۆرەکان دژ بە کەمکردنەوەی سەعاتی کار بوون. ئەم وەزعە شۆڕشگێڕانەیە کورت بوو، سێ هەفتەی خایاند و بە تەنها تەشەنەی کرد بۆ هەولێر و کەرکووک، لە هەولێر 42 شورا پێکهات و کەرکووکیش بە فعلی ڕزگاری نەبوو، لەم شارە دوو هەفتە شەڕ خایاندی و پاشان هێزەکانی سەددام گەڕانەوە. لە کەرکووکدا تەنها ٤ شورا پێکهات، لە شارەکانی موسڵ و دهۆک و زاخۆ تەنها شورایەکیش دانەمەزرا. لە مەیلە مارکسیست لینینیستەکانی سلێمانی چوار ڕێکخراویان لە ساڵی 1993دا یەکیان گرت و پارتیی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراقیان پێکهێنا. ئەنارشیستەکانی سلێمانی لە دوای ڕاپەڕینەکەی 1991ەوە فەعالیەتیان نەکرد، دەیانوت قورسە کە کاریگەر بیت و فەعالیەت بکەیت لە وەزعی ئێستای کوردستانی خواروودا. ئینسان بە هۆی چەکەوە دەتوانێت فەعالیەتی خۆی بپارێزێت.
لەبەر ئەوەی هەم یەکێتی و هەم پارتی قەبووڵی ئەوە ناکەن لە لایەن گرووپی ترەوە مونافەە بکرێت جارجار یەک دەبینن و گفتوگۆی ئایدیۆلۆژی پێکەوە دەکەن و ئەمە هەموو شتێکیانە. ئەوان وەک ئەنارشیستە کلاسیکییەکان خۆیان پێناسە کرد و پێویستە ئەوەش بڵێین کە ئەنتی فێمێنیستیش بوون و زۆر مەیلی ئەوەیان هەبوو کە ئاگاداری بزووتنەوەی ئەنارشیستی بن لە جیهاندا. بە دڵخۆشییەوە دەتوانین بڵێین کە قسەوباسەکانمان کاریگەری هەبوو لەسەریان.
یەکێتیی بێکاران:
کاتێک کوردستان لەژێر دەستەڵاتی بەغداددا بوو هیچ ڕێکخراوەیەکی نەقابی ئازاد نەبوو. هەموو زەرد بوو و لەژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتدا بوو. کاتێک کوردستان کەوتە ژێر دەستی ئیدارەی کوردییەوە، کەوتە ژێر دەستی بەرەی کوردستانی و دوو حیزبە ئەسڵییەکەی ناوی حکوومەتی فیدرالییان دروست کرد، ئەوانیش هەمان نەقابەی کۆنترۆڵکراوی سەربەخۆیان هێنایە گۆڕێ. ئەم نەقابانەش زەردن هەروەک نەقابە زەردەکانی سەردەمی سەددام حسێن. لە کاتی سەفەرەکەماندا گوێمان لەوە دەبوو کە ئازادیی بزووتنەوەی نەقابی نییە. لە سلێمانی چاومان بە نوێنەرانی بزووتنەوەی نەقابی کەوت کە ئازادانە کاریان دەکرد. چاومان بە ئەندامانی یەکێتیی کرێکاران کەوت کە گەورەترین ڕێکخراوی فیدراسیۆنی ڕێکخراوە جەماوەرییە کرێکارییەکانە لە کوردستاندا. دروشمی یەکێتیی بێکاران (کاری گونجاو یان بیمەی بێکاری)یە. بێکاری لەو ناوچەیەدا ڕێژەیەکی بەرزی هەیە، بە دەقیقی ژمارەکەی دیار نییە. بەپێی زانیارییەک کە هەیە 70- 80 %ی خەڵک بێکارە، بەبێ ئەوەی کە بیمەی بێکاری هەبێت. لە بنکەکەیان کە لە کۆریدۆرێکی دانشگا کۆنەکەی سلێماندا بوو چاومان بە ئەکرەم مەحموود، جەبار موحسن و حسێن باپیر کەوت، کە نوێنەری ڕەسمی ڕێکخراوەکە بوون. جگە لەوان چەند ئەندامێکی ئاسایی ڕێکخراوەکەش ئامادە بوون. ئەکرەم مەحموود لە هەمووان زیاتر قسەی کرد. ئەکرەم لە پشت مێزەکەوە دانیشتبوو و ئاڵایەکی سووریشی بەسەر سەرەوە بوو. ئەندامەکانی تریش بە ڕیز بە درێژایی دیوارەکان دانیشتبوون.
لە توێی قسەکانیدا ئەکرەم وتی: ”ئێمە تەنها ڕێکخراوی سەربەخۆین کە بە واقعی دیفاع لە خواستی بێکاران دەکەین لە کوردستاندا و ئێمە دەمانەوێت بەشێک بین لە بزووتنەوەی بێکارانی دنیا. لەگەڵ ئەوەشدا لە پرۆگرامەکەماندا سوسیالیزمی تێدا نییە، بەڵام ئێمە بڕوامان بە کۆمەڵگایەکی بەرابەر هەیە.”
حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراق (IWCP)
فیدراسیۆن نزیکایەتییەکی زۆری لەگەڵ پارتیی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراقدا هەیە. کاتێک سەبارەت بەو پەیوەندییە پرسیارمان لێکردن، ئەوان حاشایان لێ دەکرد و دەیانوت ئەوە دوژمنانمانن کە ئێمە بە بەشێک لەو حیزبە دادەنێن.
پەیوەندیی ڕێکوپێک هەبێت یان نەبێت لەنێوانیاندا، ئەوە هەر هەمان ئەندام چالاکەکانن کە لە هەردوو لا کار دەکەن. کاتێک گەڕاینەوە بۆ سوید بیستمان کە یەکێتی بێکاران بوون بە دوو بەشەوە، هۆی جیابوونەوەشیان لەسەر چۆنێتی و نزیکایەتی بووە بە پارتیی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراقەوە.
(IWCP) پارتییەکی مارکسیست لینینیستییە، ئەساسێکی سۆسیالیستی بەتوانای هەیە، لە نەتیجەی یەکگرتنی چوار ڕێکخراوی کۆمۆنیستییەوە لە ساڵی 1993دا دروست بوە . گەورەکەیان ڕەوتی کۆمۆنیست بووە کە لە سلێمانی لە کۆتایی هەشتاکانەوە کاری سیاسی دەکرد و ئیلهامی لە شۆڕشی ئێرانەوە وەرگرتبوو لە کۆنترۆڵکردن و دەستبەسەرداگرتنی کارخانەکانەوە. ئەم حیزبە کۆمۆنیستییە کۆمیتەی نوێنەرایەتی هەیە لە سوید و لەگەڵ پارتیی کۆمۆنیستی کرێکاریی ئێراندا هاوکاری هەیە.
بزووتنەوەیەکی نەقابی ڕاستەوخۆ دیموکراتییانە:
دروستبوونی یەکێتیی بێکاران هەروەک پارتیی دایک (IWCP) بە هۆی ئیلهامێکەوە بوو کە لە بزووتنەوەی شورایی سلێمانی و کەرکووک لە 1991دا وەریگرتبوو و بە هۆی فکرەی بزووتنەوەیەکی نەقابیی ئازاد و ڕاستەوخۆ دیموکراتییانە بوو. لیژنەی باڵای یەکێتیی بێکاران ڕاستەوخۆ دیموکراتییانە لە لایەن ئەندامانەوە هەڵدەبژێردرێت. هەر خۆیان دەڵێن لیژنەی باڵا ئۆرگانێکی بڕیاردەر نییە، بەڵکو هەماهەنگکەرە، بەڵام چەند سەڵاحییەتێکی بڕیاردانیشی هەبوو.
یەکێتیی بێکاران نوێنەرایەتیی خۆی هەڵدەبژارد بۆ لیژنەی باڵای فیدراسیۆنی کرێکاران لە کوردستان، هەر لەناو فیدراسیۆندا ڕێکخراوی کرێکاران و کارمەندانی بەشی خەستەخانەکان، ڕێکخراوی کرێکارنی بەشی چیمەنتۆ، ڕێکخراوی کرێکارانی بیناسازی، ڕێکخراوی کرێکارانی کارگە ئەهلییەکان، هەروەها ڕێکخراوی کرێکارانی پۆست و هاتوچۆ ئەندامن. هەر خۆیان دەڵێن فیدراسیۆن 30000 تا 40000 ئەندامی هەیە، لەنێوانیاندا 20000 تا 25000 لە یەکێتیی بێکاراندان. بەڵام هەندێکی تر ڕایان وایە کە ژمارەی ئەندامانی فیدراسیۆن ئەوەندە نابێت و زێدەڕۆیی تێدا کراوە. گرنگترین باس بیمەی بێکارییە.
ئەکرەم مەحموود دەیوت پارە لە کوردستاندا هەیە، گەورەترین دەرامەتیش لە گومرگەکەی ”برایم خەلیل”ەوە دێت، کە سەیارەی گەورە هەموو پارە دەدات بەرانبەر بەوەی بەنزین دەبەن بۆ تورکیا لە عیراقەوە، لە ڕێگای کوردستانەوە، 8 ملیۆن دۆلار دەرامەتی ئەو گومرگەیە لە مانگێکدا. 70%ی ئەو دەرامەتە حیزبەکان دەیبەن و 30%ی بۆ کۆمەڵ بە کاری دەهێنن. ئەمە یەکێتی و پارتی خۆیان بە ئاشکرا دەیڵێن و کاتێک ئێمەی بێکاران داوای بیمەی بیکاری دەکەین ئەوان پێمان دەڵێن حکوومەتەکەیان ساوایە، دیموکراتییەکی هەژارە. یەکێتیی بێکاران بە شێوەی کلاسیکی کار دەکات، لە ڕێگای کۆبوونەوە و خۆپێشاندان و پەیوەندیکردن بە دامەزراوەکانەوە. ئەمان هەوڵ دەدەن کاریگەر بن و خۆیان ژیان ڕێک بخەن. هەوڵ دەدەن مانگرتن بە ڕێ بخەن لە جێگای کاردا، وەکو نموونە مانگرتنی دوکتۆرەکانی هێنایەوە کە چەند مانگێک لەمەوبەر بەڕێوەبرا و ئەوە بۆ ئێمە دیار نەبوو کە ئایا فیدراسیۆن ئەو مانگرتنەی بەڕێخستووە یان نا، بەهەرحاڵ پشتگیریی ئەو مانگرتنانەی کرد. مانگرتووەکان داوای کرێیەکی بەرز و هەقی خۆڕێکخستن و هێنانی دەرمانیان دەکرد و داوای دروستکردی کۆمیتەیەکی دەوڵەتییان کرد کە تەحقیق لەو دزییانە بکات کە لە خەستەخانەکاندا کرابوون، کە ئەمە گیروگرفتێکی گەورەی دروست کردووە.
نوێنەرە ڕەسمییەکانی یەکێتیی بێکاران باسی هاتنەپێشەوەی 1ی ئایاریان دەکرد و کۆمەڵێک داواکارییان هەبوو لەو ڕۆژەدا بەرزی بکەنەوە، وەکو:
١- دەرکردنی کرێکاران قەدەغەیە.
٢- بەرزکردەنوەی کرێ.
٣- بیمەی بێکاری.
٤- چارەسەرکردنی گیروگرفتی بێخانوویی.
٥- لابردنی حەساری ئابوورییUN .
٦- ئازادیی خۆڕێکخستن و کۆبوونەوە.
یەکێتیی بێکاران تا ڕادەیەک ناقانوونییە لە کوردستانی خواروودا، سەرکوت و زەغتیان زۆر لەسەرە. ئەوان باسی ئەوەیان دەکرد کە چۆن خۆپێشاندانیان لێ قەدەغە کراوە، یاخود بە هۆی خۆپێشاندانەوە ژمارەیەکی زۆریان لێ گیراوە. نەزیر عومەر عەلی یەکێک بووە لە هاوڕێیانی ئەوان، ڕفێنرا و پاشان لاشە سووتێنراوەکەی دۆزرایەوە و ژمارەیەکی تریش لە ئەندامانیان بۆ ماوەیەکی درێژ زیندانی کرابوون.
یەکێتیی بێکاران کەمپینێکی ساز دا بۆ بەرگریکردن لەو کەسانەی کە بێ خانوو و لانەن و زەوییە بێتاپۆکانیان داگیر کردبوو. لە سلێمانی پێنج هەزار تا شەش هەزار خانوو دروست کرابوون لە لایەن هەم ئاوارەکانی کەرکووک و شوێنەکانی ترەوە کە لەژێر دەستەڵاتی بەعسدان و هەم کەسانێکیش کە شوێنێکیان نەبووە تێیاندا بژین، بەپێی زانیارییەکان 300000 هەزار ئاوارە هەیە لە کوردستانی خواروودا. ساڵی ڕابوردوو دەستگاکانی دەوڵەت بڕیاری ڕووخاندنی ئەو خانووە بێتاپۆیانەیان دا و بە هۆی ئەوەی خەڵکێکی زۆر دژایەتییان کرد ڕووخانەکەیان دواخست. کاتێک کە نوێنەرانی خانووە بێتاپۆکان پەیوەندییان بە دامودەسگاکانی حکوومەتەوە کرد بۆ چارەسەرکردنی گیروگرفتەکەیان، ئەو دامودەسگایانە لێیان گرتن. یەکێتیی بێکاران داوای لانەچوونی خەڵکی کرد لەو خانووە بێتاپۆیانەدا، تا کاتێک بەرپرسیارانی دەوڵەتی جێگا و شوێنیان بۆ دابین دەکەن. لە 1ی ئەیلوولی 1994دا چەند سەد کەسێک بەشداری تێدا کردبوو. چەکدارەکانی یەکێتی تەقەیان لە خەڵک کرد و ئەندامێکی یەکێتیی بێکاران بە ناوی بەکر عەلی بە گولـلە بریندار کرا و دوایی دوور خرایەوە و بە دەستی هێزە تایبەتەکانی یەکێتی تێرۆر کرا.
کاتێک ئەمنستی ئینتەرناشناڵ ئیدانەی پێشێلکردنی مافی مرۆڤی کرد لە کوردستاندا، حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراق و یەکێتیی بێکاران لەنێوان ئەو ڕێکخراوانەدا بوون کە بە قورسی لەژێر زەغت و سەرکوتکردندا بوون. بزووتنەوەی بێکاران لە سلێمانی و هەولێری پایتەختدا بەهێزە. لە سلێمانی کە یەکێتی دەستەڵاتی بە دەستەوەیە.
بڕوا بە کوردستانێکی ئازاد مەکە:
شتێک کە پارتیی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراق و یەکێتیی بێکاران لە هەموو چەپەکانی کوردستان جیا دەکاتەوە هەڵوێستیانە بەرانبەر بە ناسیونالیزم. ئەوان بۆ کوردستانێکی ئازاد تێناکۆشن. ئەوان یەکێتی و پارتی بە ناسیونالیست ناو دەبەن و پێیانوایە هەم یەکێتی و هەم پارتی شیلەی گیانی کرێکاران دەمژن، ئیتر ئەو کرێکارانە عیراقی بن یان لە نەتەوەیەکی تر بن و دەڵێن ئەوان هەر ئێستا لە کوردستانێکی ئازادی نەتەوەییدا دەژین، بەڵام ئازادی لەو کۆمەڵگایەدا بەرقەرار نییە و کوردستان ئازاد نابێت ئەگەر کرێکاران ئازاد نەبن. ڕاشیان وایە کە ئەو ناسیونالیزمە کە لە چەپەوە ئاڕاستە دەکرێت وەکو PKK هیچ جیاوازییەکی لەگەڵ پارتی و یەکێتیدا نییە و زەحمەتیشە زەغت و چەوسانەوەی نەژادی لەسەر کوردستان ببینی. ئەوان بۆ عیراقێک تێدەکۆشن کە تێیدا کوردەکان مافی بەکارهێنانی زمانی کوردییان هەبێت و بە ئاشکرا دەڵێن کە نایانەوێت لەگەڵ عیراقی سەددام حسێندا یەک بگرن. بە گشتی بڵێین حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراق (IWCP) ڕادیکاڵترین سوسیالیزمە لە کوردستانی خواروودا، هەروەها بەرنامەیەکی ئازادانەیان هەیە. بەڵام ئێمە خەڵکانی ترمان بینی کە دەیانوت ئەوە خۆیان بە خۆیان دەڵێن دیموکراتی ڕاستەوخۆ، ئەگەرنا ئەوانە هەر کۆمەڵێکی کەمن. بۆ ئێمە زەحمەت بوو کە لە تاکتیکەکانیان بگەین و کە هەردەم حیزبی دایک لە پشت ڕێکخراوەکانەوە خۆی حەشار دەدات. ئەمە نفوزکی سادقانە نادات بە دەستەوە. ڕۆژنامەنووسە ناسراوەکەی کوردستان لیسی شمیدت Lissy Schmidt کە لە مایسی 1994دا لە کوردستان تێرۆر کرا، وێنەیەکی تەواو دەدات لەسەر یەکێتیی بێکاران لە دواکتێبیدا [Wie teuer ist die Freiheit ?] چەند ئازادی گرانە؟ لیسی نووسیویەتی یەکێتیی بێکاران هەموو هەفتەیەک کۆبوونەوەیەکی گەورە دەگێڕێت، هەموو بێکارێک دەتوانێت بەشداری بکات و قسەی خۆی بکات. ئەندامەکانی هەوڵیان دەدا ئەوە ڕوون بکەنەوە کە ڕێکخراوەکەیان نە دائیرەی کارە و نە جەمعییەی سواڵکردنیشە. یەکێک لەوانەی کە موقابەلە کرابوو دەیوت ئێمە ئیشمان دەوێت، نەک تەنگدەستی و نەبوونی. بەڵام دانی بەوەشدا دەنا کە چەندە زەحمەتە وەڵامی ئەە وەربگریت کە ئەوان چۆن لە فکرەی ئۆرگان و ئیدارەی خۆبەڕێوەبردن دەگەن.
هەر ئەو خەڵکانەی کە دوو ساڵ لەمەوبەر دەیانوت بەڵێ بەڵێ بۆش و ئیحتیفالاتیان بۆ UN دەگێڕا، ئێستا زۆر زۆر بێئومێد بوون، بۆچوونی لەوەی کەس دەستی یارمەتی بۆ کورد ڕاناکێشێت ڕووەو زیادبوون دەڕوات.
” لیسی ” لە قسەکەرێکی یەکێتیی بێکاران دەپرسێت کە ئایا شانسی توانایی خۆڕێکخستن و خۆبەڕێوەبردن هەیە لە کوردستاندا، قسەکەرەکە دەڵێت لەوانەیە پرسیارەکە لەوەدا بێت کە ئایا ئێمە بە ئەندازەی کافی دەتوانین زەغت بکەینە سەر هەم هێزە سیاسییەکانی ناوەوە و هەم هێزە نێونەتەوەییەکان. کاتێک کە گەڕاینەوە سوید بیستمان لە (IWCP) لەم مانگانەی دوایی شەڕ و ئەزمەدا دەستی کردۆتە پێکهێنانەوەی سیستەمی شورایی و کۆمیتەی گەڕەکەکان، بەڵام ئایا ئەمانە سەرکەوتوو دەبن یاخود نا، ئەوە مێژوو تا ئێستا تۆماری نەکردووە. لەوانەشە سەرکەوتوو بن.
کوشتنی ژنان و ”سەرپێچیی بێئەخلاقانە”
زۆر زەحمەتە بزانرێت ژنان لە کوردستاندا چۆن ژیان بە سەر دەبەن. ئەو ڕاپۆرتانەی کە لە ناوچەکەوە دێن، بۆ نموونە لە ڕێکخراوەی ئەمنستی ئینتەرناشناڵ و ڕۆژنامەنووسەکانەوە، بەشێکی زۆری لەسەر پیاو دەڕۆن. زۆربەی ئەو ڕێکخراو و پارتییانەی کە ئێمە لێمان بینین هیچ زانیارییەکیان لەسەر بارودۆخی تایبەتی ژنان نەبوو. ئەم موقابەلە لەگەڵ 3 ژندا کە هەڵسوڕاوانی ڕێکخراوی سەربەخۆی ئافرەتانن WIO کە بۆ ماف و داخوازیی ژنان تێدەکۆشن لە عیراقدا. یەکێک لەوانە ”بەهرە”یە کە لە ستۆکهۆڵم موقابەلەمان کرد. بەهرە زەواجی بە کوڕێکی کورد کردووە کە جنسییەی سویدی هەیە و لە مانگی کانوونی دووەمی 1995دا هاتووە بۆ سوید. بەهرە وتی کاتێک چووینە مەحکەمە، وتیان دەبێت وەلی ئەمرت ئامادە بێت تا قازی بڕیار لەسەر مارەبڕییەکە بدات، ئەگەرنا نابێت. من 30 ساڵم و مێردەکەم 40 ساڵە، ئەمە یاسایەکی کۆنە و چەندەها ساڵە تەتبیق ناکرێت. بەڵام دوای 1991 زۆر لەم جۆرە یاسانە زیندوو کراونەتەوە و بە کار دەهێنرێن. هەروەها ڕای وایە کە زیادبوونی نفوزی بزووتنەوەی ئیسلامی هەڕەشەیەکی گەورەیە لە ژنان دەکرێت. لەم ساڵانەی دواییدا زۆر کچی گەنج دەستی کردووە بە حیجاببەستن، هەروەها شێوەی چەوساندنەوەی کۆنی ژنان جارێکی تر زیندوو کراوەتەوە. کچی گەنج زوو بە شوو دەدرێت لە لادێکاندا، یاسا ڕێگا بەم بەشوودانەیان دەدات هەر لە تەمەنی 15 ساڵیەوە. کەس پرسیار لە حەز و ئارەزووی کچەکان ناکات. ژنان ناتوان داوای جیابوونەوە بکەن. ئەمە مافێکە تەنها پیاو هەیەتی.
ڕەشەکوژیی ژنان
دوو هەڵسوڕاوی تری ڕێکخراوەی سەربەخۆی ئافرەتان، ”شلێر” و ”شەوبۆ”، سەبارەت بە ڕەشەکوژیی ژنان قسەیان کرد. دەیانوت کاتێک پیاوێکی لای خۆیەوە تەسەور دەکات ژنەکەی کارێکی ناشیاوی کردووە لە ڕووی جنسییەوە یا دایکێکی خراپە بۆ منداڵەکان یان چاوی لە پیاوێکی ترە، ئەگەر ژنێک سەرپێچی بکات، ئەوا مێرد و باوک و برا یاخود ئامۆز بە واجبی خۆیان دەزانن ژنەکە بکوژن بۆ بەرزڕاگرتنی شەرەفی خێزان، کەس لە خێزان و عەشیرەتەکەدا ئەو قاتیلە ناخاتە ژێر پرسیارەوە. ”شاناز” دەیگوت وەزیفەی ڕێکخراوەکەمان لە پێش هەموو شتێکدا ڕاگرتنی ئەم تێرۆرەیە.
تەنها لە هەولێردا کە ژمارەی دانیشتوانی نزیک بە ملیۆنێک دەبێت 575 ژن لە ماوەی دوو ساڵ و نیودا، لە 1991 تا 1993، کوژراون بەپێی ئەو ژمارانەی کە دەست WIO کەوتوون، ڕێکخراوەکە کار دەکات بۆ کۆکردنەوەی ناو و زانیاریی تر لەسەر ئەو ژنە کوژراوانە. کارەکان زۆر هێواش دەچنە پێشەوە بە هۆی چەند هۆیەکەوە شەبەکەی تەلەفیزیۆن لەنێوان شار و شارۆچکەکاندا نییە. سەفەر لەنێوانی شار و شارۆچکەکاندا گرانە و بۆ هەڵسوڕاوانی ئەم ڕێکخراوە زۆر قورسە و هاتوچۆ بە هۆی تەفتیش و کۆنترۆڵکردنی ڕێگاوبانەکانەوە. ئەو ئیحسایاتانەی کە هەبوون کەموکوڕییان تێدا بوو، هەربۆیە نەیاندەتوانی بە وردی بڵێن. خەستەخانەی جمهوری لە هەولێر ئیحسایەکی کۆ کردۆتەوە بە ژنە کوژراوەکان و سەبارەت بەو ژنانەش کە هەوڵی کوشتنیان دراوە و بەڵام نەمردوون. لە ساڵی 1992دا 160 ژنی کوژراویان هێناوە بۆ خەستەخانەکە، نیوەی ئەو ژنانە بە فیشەک کوژراون، نیوەکەی تر بە چەقۆ کوژراون یان خنکێنراون.
لە بەشی سووتای (حروق) لەو خەستەخانەیەدا زۆر ژنی لێ بوو خۆی سووتاندبوو بۆ ئەوەی بمرێت. لەنیوان 1ی مایسی 1992 تا 10ی مایسی 1993دا 280 ژنی سووتاویان هێنابوو بۆ ئەو بەشە، 100 ژن لەو ژنە سووتاوانە کە برینەکەیان سەخت بوو حروق و 110 ژنیش خزم و ناسیاوەکانیان هاتن و بردیاننەوە. لەبەر ئەوەی شەرم بوو بۆ ئەوان کە ژنێک لەناو خێزانەکەیاندا ویستویەتی خۆی بکوژێت و نەیاندەویست بە مانەوەی لە خەستەخانەکاندا زیاتر خەڵک پێیان بزانێت، هەربۆیە دەیانهێنانە دەرەوە و لە ماڵەوە ئەو ژنانە وەک پێویست چارەسەر نەدەکران و دەمردن.
لە کوردستانی عیراقدا ئەگەر پیاوێک ژنێک بکوژێت، دەگێرێت و تەحقیقی لێ دەکرێت، بەڵام لە بەردەم دادگادا بکوژەکە پشت بە یاسایەک دەبەستێت کە دەڵێت ئەگەر پیاوێک ژنی یاخود دایکی یاخود خوشکی یان ئامۆزای خۆی بکوژێت لەسەر ئەساسی ”سەرپێچیی ئەخلاقانە” ئەوا لە سێ ساڵ زیاتر ناگیرێت. ئەم یاسایانەش لە شەریعەتی ئیسلامییەوە وەرگیراون و حکوومەتی عیراقی بە کار دەهێنان و ئێستاش یەکێتی و پارتی لە کوردستان پیادەی دەکەن، ئەگەرنا وەکو تر ئەگەر یەکێک یەکێک بکوژێت ئەوا 15 تا 20 ساڵ زیندانی دەرکێت. ئەو دوو سێ ساڵەش کە حوکم دەدرێن هەر لەسەر کاغەزە، ئەگەرنا لە واقیعدا تەنفیز ناکرێت، لەبەر ئەوەی سزای ئەم جۆرە تێرۆرانە دەتوانین بڵێین هەرگیز جێبەجێ ناکرێت.
خزمان یارمەتی قاتیلەکان دەدەن
لە 1991دا تێرۆرکردنی ژنان بەرجەستەتر و زیادی کردووە و لە ساڵی 1993دا ڕێکخراوی سەربەخۆی ئافرەتان پێکهات. ئەم ڕێکخراوە سێ سمیناری درێژی لەسەر تێرۆرکردنی ژنان گرتووە، کە خەڵکێکی زۆر ئامادەی بووبوون. لە هەولێر و سلێمانی 2000 کەس هاتبوون، لە کۆیە 300 کەس. لە سمینارەکەدا ئەو ژنانەی کە هەوڵی تێرۆرکردنیان درابوو و نەمردبوون سەبارەت بە حاڵەتەکانی خۆیان قسەیان کردبوو. ژنێک چووبووە لای ئەندامانی WIO باسی ئەوەی بۆ کردبوون کە باوکی فرسەتی ئەوەی پێ دابوو کە لە ساڵۆنێکی قژبڕین ئیش بکات، بەڵام پیاوانی تری سەر بە خێزانەکەیان قەبووڵیان نەکردبوو و شەش تا حەت گولـلەیان پێوە نابوو، کچەکە نەمردبوو و ڕایکردبوو.
گوێمان لە زۆر بەسەرهاتی تر گرتووە کە چۆن ژنان ڕادەکەنە ماڵی خزمانیان بۆ خۆشاردنەوە، بەڵام ەهر ئەو خزمانە مێردی ئەو ژنانەیان ئاگادار کردووە و ئەوانیش هاتوون و کوشتوویانن و زۆر لە ژنان لەژێر زەغت و لێداندا ڕاناکەن و چەوسێنەرەکەی جێ ناهێڵێت. ”شلێر” ئەوەی ڕوون کردەوە کە زۆر لە ژنانی کوردستانی عیراق هەست ناکەن کە هەمان قیمەتیان هەیە وەکو پیاوان. ئەوان وا پەروەردە کراون کە ئیتاعەتی مێرد و باوک و براکانیان بکەن. ژنان وا خۆیان ڕاهێناوە کە قیمەتیی ئینسانیان نییە. زۆر لە ژنانی کوردستان و عیراق بە هەقی خۆیان نازانن کە لە مێردەکەنیان جیا ببنەوە، هەرچەندیش بە دەستیانەوە بناڵێنن. ئەوان خۆیان بە موڵکی مێردەکانیان دەزانن. شلێر دەیوت کاتێک کەوا هەموو شتەکان دەخرێنە ملی ژنان، ئەو کات ئەوە پیاوان نین کە ئازاری ژنەکانیان دەدەن و زوڵمیان لێ دەکەن، بەڵکو ئەوە ژنانن نازانن دروست مامەڵەی پیاوەکانیان بکەن.
زیادبوونی ناڕەزایەتی PROTEST
کاتێک کە دوو مانگ لەمەوبەر ”بەهرە”م بینی لە ستوکۆهۆڵم باسی لە زیادبوونی ئیحساساتی ناڕەزایەتی دەکرد لەناو ژناندا و وتی وەزیفەی ڕێکخراوەکەیە کە خەبات بکات و تێبکۆشێت تا ژنان ئەو ئیحساساتانە بە جدەی وەربگرن و بیکەنە قسەوباس لەناو خۆیاندا، هەرچەند دیدێکی پێشینە هەیە کە دەرفەت بە ژنان نادات خۆیان تێکەڵ بە سیاسەت بکەن.
WIO دەعوەتی زۆر لە ڕێکخراوەکانی تری ژنانی کرد کە بەشداری بکەن لە سمینارەکاندا و لەناو ئەوانەشدا هەردوو ڕێکخراوەی (ژنان) و (ئافرەتان)یان کرد کە سەر بە دوو حیزبە دەستەڵادارەکە (یەکێتی) و (پارتی) بوون، بەڵام زۆربەی ئەو پارتییە سیاسییانە و ئەو ڕێکخراوە ژنانەی کە سەر بەوانن دژ بە ڕەشەکوژیی ژنان خەبات ناکەن. ژنانی سەر بە KDP ڕایانگەیاندووە کە ئەو ژنە کوژراوانە خۆیان خراپ بوون و لەگەڵ بەعسدا دەستیان تێکەڵاو کردبوو. شلێر دەیوت لە ئەنفالەکانی 1998دا کە زیاد لە 4000 دێ لە باکووری عیراق تەخت کران، زۆر لە ژنان و کچی گەنج بێ بەخێوکەر مانەوە، باوکەکان و پیاوەکانیان گیران و بێسەروشوێن کران. زۆر لەو ژنانە کەوتبوونە حاڵەتێکەوە کە یا لەشی خۆیان بفرۆش یا لە برساندا بمرن. ئەو پیاوانەی کە کڕیاری ئەم لەشفرۆشتنەش بوون لەناو هێزەکانی سەددامدا خۆیان دەبینیەوە.
شلێر و شەوبۆ ڕایان وایە کە ئەوە هەڵەیە سەرزەنشی ئەو ژنانە بکرێت بەوەی پەیوەندییان بە بەعسەوە هەبووە. ئەوان لەشفرۆشتن بە یارمەتیدانی بەعس نازانن، بەڵکو بە ئیستغلالکردنی وەزعی ژنانی لە قەڵەم دەدەن. سیاسەتی ئەو حیزبانە بەرانبەر بە لەشفرۆشیی ژنان وا بووە کە ئەو ژنانە یارمەتدەری بەعس بوون و هاوکاری هێزەکانی سەددامیان کردووە. هەر بەم بەهانەیەش ئەوان تەئیدی تێرۆرکردنی ئەم ژنانەیان کردووە.
ژنان مەحکوم مەکەن:
شلێر دەیوت ئێمە بڕوامان وایە ئەو ژنانەی کە لەشی خۆیان دەفرۆشن و کڕیارەکانیان هەر کەسێک بن، کەس هەقی ئەوەی نییە بیانکوژێت. WIO بڕوای وایە کە حکوومەتی هەرێمی کوردستانی عیراق بەرپرسیارە لە بەردەوامبوونی کوشتنی ژنان. ئەو حیزبە سیاسییانەی کە سەرزەنشتی ژنان دەکەن و بە خراپ لە قەڵەمیان دەدەن، خۆیان بەرپرسن بەرانبەر بە ژنانێک یان کچانێکی گەنج کە لەشی خۆیان دەفرۆشن. لەشفرۆشتن لە زۆر جێگای ئەو وڵاتە هەژارەدا ڕووەو زیادبوون دەڕوات. هەروەها شەوبۆ دەڵێت ئەوە بەرپرسیارێتیی ڕێژیمە کە ئیمکانیاتی ئابووری فەراهەم بکات بۆ هەموو کەسێک. WIO لە ئەساسدا کار دەکات بۆ ئەوەی ژنان قیمەتیی ئینسانیی خۆیان ببینن و خۆیان ڕێک بخەن و تێبکۆشن بۆ هەموو مافە مرۆڤایەتییەکانیان. مەوزوع هەر ئەوە نییە بژیت، بەڵکو لە هەلومەرجێکی شیاودا وەک پیاوان ژیان بە سەر بەرن. ئیش دەست بکەوێت لە دەرەوەی ماڵ، مافی هەڵبژاردنی هاوسەری هەبێت، ئازادانە مافی گفتوگۆکردنی هەموو شتێکی هەبێت کە خۆی دەیەوێت. لە کارگەی نەسیجی سلێمانی کە یەکێکە لە کارگە دەوڵەتییەکان 700 ژن کار دەکەن، ئیدارەی کارگە هەوڵی دا ئەو ژنانە دەربکات و ”بێکارەکان” بخاتە جێیان. پیاوان بە بێکار لە قەڵەم دەدرێن ئەگەر کاریان نەبێت، بەڵام ژنانی بێکار ناناسرێن. لەبەر ئەوەی ژنن، نەک کرێکار. ئیدارەی کارگە ڕای وایە ژنان ناتوانن منداڵ بە خێو بکەن و کاریش بکەن. بەڵام WIO یارمەتیی دروستکردنی ڕەوزەیەکی منداڵانی داوە لە کارگەکەدا و ژنان دەتوانن کار بکەن. ژنانی WIO هیوای ئەوەی دەخوازن کە ئیمکاناتێکی باش هەبێت بۆ کردنەوەی ڕەوزەی تری منداڵان و لەگەڵ سەوزەکانی FINLANDدا هاوکاری دەکەن لەو بوارەدا. ئێستا ڕێکخراوەکە لەسەر ئەو ئابوونەیە دەژی و کار دەکات کە لە 400 ئەندامەکەیەوە دێت، هەروەها پارەیەکیش کە لە لایەن لایەنگرەکانیەوە لە دەرەوەی کوردستانەوە دێت، کاتێکیش شتێک پارە کۆ دەبێتەوە ڕۆژنامەکەیانی (یەکسانی) پێ دەردەکەن.
WIO وەکو یەکێتیی بێکاران پەیوەندی بە حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراقەوە هەیە. شلێر و شەوبۆ لە سلێمانی وایان ڕوون کردەوە کە ڕێکخراوەکە پەیوەندییەکی بە حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی عیراقەوە هەیە بۆ ئەوەش چەکدارەکانی ئەو حیزبە پارێزگاری بنکە و سمینارەکانی WIOیان کردووە. بەڵام بەهرە وێنەیەکی تری دا بەو پەیوەندییە و وتی IWCP و WIO لە ڕووی ئایدیۆلۆژییەوە زۆر نزیکن لە یەکەوە و هەربۆیە پەیوەندی و پێکەوەکارکردن سروشتی دەبێت. بەپێی قسەی بەهرە IWCP تەنها پارتییە کە لە پلاتفۆرمەکەیدا دیفاع لە مافەکانی ژنان دەکات. هەروەها بەهرە وا دەبینێت کە خەباتی ژنان جیا ناکرێتەوە لە خەباتی سۆسیالیستی. لە سیستەمی سەرمایەداریدا ژنان و پیاوان وەک کرێکار دەچەوسێنرێنەوە. کاتێک پرسیارم لە شلێر و شەوبۆ و بەهرە کرد سەبارەت بە کوردستانێکی ئازاد، هەر سێکیان هەمان وەڵامیان هەبوو کە دەیانوت هیچ پەیوەندییەک نییە لەنێوان کوردستانێکی ئازاد و بزووتنەوەی ڕزگاریی ژناندا. هەر ئێستا کوردە دەستەڵاتی بە دەستەوەیە لە کوردستاندا، بەڵام ئێمە هیچ جۆرە گۆڕانکارییەکی باش نابینین لەژێر سایەتی دەستەڵاتی سیاسیی یەکێتی و پارتیدا. بارودۆخەکە بۆ ژنان خراپتر بووە و زۆر یاسای دژ بە ژنان جارێکی زیندوو کراونەتەوە و پیادە دەکرێن و ژنان تا ئێستا وەک دەرەجە دوو تەماشا دەکرێن.
ئەمە بڵاوبکەرەوە:
1st of May is the day of class struggle & resistance against the militia and the State’s war in Iraq and Syria
1st of May is the day of class struggle & resistance against the militia and the State’s war in Iraq and Syria
Yes to mass struggle and its protest and resistance
No to the militia & tribal war
No to wage war and the States intervention against the mass struggle and its resistances
To all the Libertarians wherever you are in this world: The mass protest and its resistances in Iraq are facing the brutal attack from the Iraqi government !
For the last few months protests, demonstrations, sit-in and strikes have been going on in a few towns in Iraq. The people there are demanding social justice, ending of corruption and discrimination, peace, ending brutality of the police and &militias, demanding human rights and achieving the daily necessities of life.
Instead of meeting their demands, the Iraqi government has launched counter attacks to repress and suppress them, encouraging the rift between Sunni and Shi’a communities, creating a wider and wider rift. Also, they have set up the tribes to be against one another. These polices of the government have created an environment to be attractive for the region’s States to intervene to set up their own groups and support them using money, weapons, advice and even training them for their own purpose. In this climate, other fanatical and radical groups have grown increasingly including the remaining individuals of the Baath regime. All of these forces mentioned above are completing one another’s task as their main goals are to defeat the mass resistance and its struggle.
The state media and the propaganda machines are playing a very big role to extort dilute and confuse the rest of the population including the political parties and the so-called communist& socialist parties, to name and shame the people and denounce them just because they have been stand up for their rights. The reason that the state and the political parties are waging war against them is because they are independent from the political parties and the politicians, and they organised themselves to fight back against the state forces. They have not been tamed by the state like the other opposition groups in the other parts of Iraq. No wonder the state media is attacking them and accusing them by reactionary force, calling them agents of the other states in the region and the conspiracy forces against the democratic State. In fact their demands are fair and common demands with the rest of the people in Shi’a towns and Kurdistan.
We are as a Kurdistan Anarchist Forum (KAF) supporting them and supporting their boycotting of the recent municipal elections. We also support them for not sending their representatives to negotiate with the State. We believe this is the most independent and united mass movement in a few towns of Iraq and hoping the rest of the towns including the towns in Kurdistan learn from them this very rich experience as this is the only way to struggle against the state and the power of the political parties. We wish people to reject the polling station that is designed to elect the worth instead of bad, to organize themselves in order to take control of their affairs.
We as KAF denounce all the types of the militia, the State war and the religions war as well. We announce our support to the independent mass movement in those towns as well as the workers strike in Iraq for their fundamental rights. We are hoping that the day comes soon to build the united mass movement in the whole of Iraq and also in the region to resist the war that the central government in Iraq has been waging for the last a few months, which in the last few days was intensified against the popular demands from its own people.
